Areszt rzeczy jako zabezpieczenie wierzytelności w miastach Polski średniowiecznej - ebook

Przeglądając księgi sądów miejskich w poszukiwaniu informacji o woźnych sądowych, nie uzyskaliśmy spodziewanych rezultatów. Rzucały się natomiast w oczy liczne wzmianki o areszcie, głównie kładzionym przez wierzycieli na majątku dłużników. Postanowiliśmy się temu zjawisku bliżej przyjrzeć, zwłaszcza że niewiele informacji o nim można znaleźć w literaturze. Tematyczny areszt, już choćby dlatego, że był zabezpieczeniem interesów wierzyciela, miał wiele wspólnego z zastawem, zwłaszcza z powszechnie w miastach stosowanym zastawem ruchomości. I tu również poza zasygnalizowanie problemu wyjść nie można. Brakuje nam zatem odpowiednika dla stosunków miejskich – zastawu w prawie ziemskim. Uzyskany przez nas obraz aresztu – zabezpieczenia w prawie miast polskiego średniowiecza pozostawia wrażenie niedosytu. Zbyt często, wobec milczenia źródeł, badacz skazany jest na hipotezy czy znaki zapytania. Mimo wszystko sądzimy, że warto czytelnikowi przedstawić ciekawą instytucję prawną, w której jak w zwierciadle odbija się, choć w zamglonym tle, żywo pulsujące życie mieszkańców polskich miast epoki średniowiecznej.

Wykaz źródeł z oznaczeniem skrótów stosowanych w pracy  11

Inne skróty  13

Wykaz literatury  15

Wstęp  19

1. Okoliczności podjęcia tematu  19

2. Stan badań  19

3. Areszt instytucja wielofunkcyjna  22

4. Areszt jako instytucja prawa niemieckiego  23

5. Podstawa źródłowa  26

6. Ramy chronologiczne  27

7. Zasięg terytorialny  29

8. Zasób informacji  29

9. Inne formy zabezpieczenia wierzytelności  32

10. Areszt ius dispositivum 33

11. Konstrukcja pracy  35

12. Metoda badawcza  35

Rozdział 1. Terminologia aresztu 37

1. Terminologia aresztu w księgach sądowych  38

1.1. Terminologia łacińska  38

1.2. Terminologia polska  40

1.3. Terminologia niemiecka  41

2. Terminologia aresztu w innych przekazach źródłowych  41

3. Wieloznaczność terminów  42

Rozdział 2. Kim byli aresztujący 46

1. Dominuje czynnik miejscowy  46

2. Inni  48

3. Problem z nieletnimi  49

4. Pełnomocnicy  51

Rozdział 3. Adresaci oświadczeń o areszcie 53

1. Nakaz wstrzemięźliwości niestosowany w praktyce  53

2. Adresat nie musiał być dłużnikiem  55

3. Chłopi  57

4. Kupcy  58

5. Uchylający się od jurysdykcji miejskiej  59

6. Dziedzice dorośli zmarłego dłużnika  59

7. Nieletni  60

8. Inne osoby chronione  63

9. Sytuacje szczególne  63

10. Brak adresata  65

Rozdział 4. Przedmiot aresztu 66

1. Stanisława Płazy kierunki rozwoju  66

2. Processus iuris Cracoviensis i Groicki  67

3. Areszt kładziono na całym majątku dłużnika  68

4. Sumy depozytowe  73

5. Areszt na rzeczach dłużnika znajdujących się u osoby trzeciej  75

6. Zmiana przedmiotu aresztu  76

Rozdział 5. Cel aresztu 77

1. Groicki i inni  77

2. Cel aresztu w księgach sądowych  79

Rozdział 6. W jakich okolicznościach następował areszt 83

1. Luki w informacjach  83

2. Śmierć dłużnika  84

3. Różnorodność okoliczności  85

Rozdział 7. Tytuł prawny aresztu 90

1. Często nieznany  90

2. Areszt pro debito 91

3. Różnorodność tytułów  92

Rozdział 8. Kwoty wierzytelności zabezpieczone aresztem 93

1. Często brak danych  93

2. Dane niekompletne  94

3. Dominują niskie kwoty  95

Rozdział 9. Miejsce w szeregu wierzycieli 97

1.1. Podmioty uprzywilejowane  97

1.2. Zapiski bez informacji o kolejności  99

1.3. Zapiski z informacją o kolejności  100

2. Kto ustalał miejsce wierzyciela  104

2.1. Umowne regulacje  105

2.2. Decyzja sądu  106

2.3. Wierzyciel  108

2.4. Nie wiemy kto  109

3. Kryteria  109

3.1. Według literatury i aktów prawnych  109

3.2. W źródłach praktyki sądowej  111

3.2.1. Dominuje milczenie  111

3.2.2. Pierwszeństwo zgłoszenia  113

3.2.3. Wysokość wierzytelności  115

3.2.4. Wartość dowodów  115

3.2.5. Zmiana kolejności  116

3.2.6. Inne  116

4. Wnioski  117

Rozdział 10. Cesja 118

Rozdział 11. Ugoda 120

Rozdział 12. Postępowanie aresztowe nieprocesowe 121

Wprowadzenie  121

1. Monit  122

2. Areszt  124

2.1. Stanowisko sądu  124

2.2. Stanowisko miasta  126

2.3. Areszt kładziony w sądzie  127

2.3.1. Areszt bez wzmianki o woźnym  127

2.3.2. Areszt dokonany w sądzie z udziałem woźnego  128

2.3.3. Woźny w miejskich księgach sądowych  129

2.3.4. Co znaczy arestare cum precone 130

2.3.5. Szczególny tryb postępowania  132

2.3.6. Dowodzenie roszczeń  133

2.3.7. Publikacja aresztu  135

2.4. Areszt kładziony poza sądem  136

2.5. Wielokrotne zgłaszanie aresztu  138

2.5.1. Groicki i prawo stanowione  138

2.5.2. Księgi sądowe  139

2.5.3. Kilka zgłoszeń w jednym  140

2.5.4. Ciągłość zgłoszeń  141

2.5.5. W jakim terminie należało zgłaszać kolejny areszt  143

2.6. Miejsce zgłaszania oświadczenia o areszcie. Problem forum  144

2.7. Treść i forma oświadczenia  146

2.8. Kto polecał wpisać areszt do ksiąg  148

2.9. W jakim terminie należało dokonać aresztu  149

2.10. Opłaty za zgłoszenie aresztu  149

2.11. Opłaty za wpis aresztu do ksiąg sądowych  151

2.12. Sądowe potwierdzenie aresztu  152

2.13. Czas trwania aresztu  152

2.14. Stanowisko dłużnika wobec aresztu  153

2.14.1. Skąd dłużnik wiedział o areszcie  153

2.14.2. Uznanie długu  154

2.14.3. Zgoda dłużnika na areszt  155

2.14.4. Spłata długu  156

2.14.5. Śmierć dłużnika  159

2.15. Rezygnacja z aresztu  159

2.16. Śmierć wierzyciela  161

2.17. Sprzeciw osób trzecich  161

2.18. Dawność  163

Rozdział 13. Proces aresztowy 164

1. Generalia  164

2. Groicki i inni  166

3. Czy proces?  168

3.1. Niejasne zapiski  168

3.2. Proces aresztowy bez pozywania  169

3.3. Pozew  170

3.3.1. Wierzyciel pozywa dłużnika  170

3.3.2. Dłużnik pozywa wierzyciela  171

3.3.3. Treść i forma pozwu  173

3.3.4. Kto wykonywał pozwanie  173

3.3.5. Dowody w procesie aresztowym  174

3.3.6. Nieletni w procesie aresztowym  177

3.3.7. Wielokrotność pozywania  179

3.3.8. Zgoda dłużnika na pozew  181

3.3.9. Pozew przed aresztem  183

3.4. Rozprawa sądowa  183

3.4.1. Wierzyciel na rozprawie  185

3.4.1.1. Żałoba  185

3.4.1.2. Nieobecność  186

3.4.2. Dłużnik na rozprawie  186

3.4.2.1. Ius dare et ius recipere, recht geben und recht nehmen 186

3.4.2.2. Szczególny tryb postępowania  187

3.4.2.3. Nieobecność dłużnika  188

3.4.2.4. Ucieczka dłużnika  190

3.5. Wyrok  193

3.5.1. Generalia  193

3.5.2. Wyroki uwalniające z aresztu  195

3.5.3. Wyroki na korzyść wierzyciela  198

3.5.3.1. Zasądzenie nieruchomości. Wwiązanie  198

3.5.3.2. Odzyskiwanie wierzytelności  201

3.5.3.3. Zasądzenie ruchomości  203

3.6. Długotrwałe procesy  205

3.7. Pomoc prawna  207

Rozdział 14. Areszt nieprawy 209

1. Groicki i Processus iuris 209

2. Księgi sądowe. Areszt samowolny  210

3. Areszt położony w niewłaściwym czasie  212

4. Areszt złożony mimo uprzedniej zgody na czynność prawną  213

5. Areszt more predonio 214

Rozdział 15. Charakter prawny aresztu 215

Zakończenie 218

Der Sachenarrest als Instrument zur Sicherung von Forderungen in mittelalterlichen polnischen Städten  224