Bezdech - ebook

Nic bardziej nieszczęsnego od nieszczęsnego człowieka...

Czy czas może mieć szcze­gól­ne zna­cze­nie dla pa­sa­że­rów tego wła­śnie po­cią­gu? Pew­ne jest tyl­ko, że chcą punk­tu­al­nie przy­być tam, do­kąd jadą. Ostat­ni wa­gon ob­skur­ny, ale nie bar­dziej od in­nych. Na koń­cu ko­ry­ta­rza, bli­sko drzwi do to­a­le­ty, sto­ją dwaj męż­czyź­ni. Nie za­grze­ją tu dłu­go miej­sca, bo po­ciąg wkrót­ce do­je­dzie do koń­co­wej sta­cji, wy­pa­da więc po­świę­cić im kil­ka chwil. Osta­tecz­nie to od nich roz­po­czy­na się opo­wieść.

Pięć­dzie­się­cio­let­nie­mu blon­dy­no­wi żona sta­ran­nie skle­iła pla­strem opraw­ki oku­la­rów. Przez to omal nie spóź­nił się na po­ciąg. Młod­szy, o ład­nej pu­co­ło­wa­tej twa­rzy, mógł­by ozdo­bić sobą każ­dy se­rial, gdy­by aku­rat po­trze­bo­wa­li ko­goś za­raz po woj­sku. Star­szy, jak to star­szy, ma na imię Cze­sław, imię młod­sze­go nie­chże za­brzmi śmie­lej. Se­ba­stian?

Obaj do­brze wy­cho­wa­ni, bo wy­dmu­chu­ją dym przez otwar­te okno, a przed­tem na­wet za­mknę­li drzwi do prze­dzia­łu, z któ­re­go wy­szli. Moż­na przy­pusz­czać, że nie chcą dy­mić dziew­czy­nie z Gał­ków­ka, któ­ra cho­ro­wi­ta, a uczy się ban­ko­wo­ści. Po­tra­fią też pięk­nie się prze­ko­ma­rzać.

– Skąd mogę wie­dzieć? Ja się tyl­ko w nich wże­ni­łem... Może mam jesz­cze od­po­wia­dać za gno­ja?

– Coś ty, Cze­siu, tak tyl­ko py­tam... Ale opłat­kiem się dzie­li­łeś ze zwy­rod­nial­cem.

– A ty z nim pi­łeś piwo, i do­brze?

– Gdy­bym wie­dział, że on dzie­ci na­wle­ka, to­bym skur­wy­sy­na za­ła­twił.

– Za chu­dy w uszach je­steś.

– Znie­nac­ka bym bu­tel­ką przy­pier­do­lił.

– Chy­ba że tak...

Z dru­gie­go koń­ca wa­go­nu zbli­ża się męż­czy­zna ubra­ny w po­gnie­cio­ny gar­ni­tur w od­cie­niu przy­dy­mio­ne­go blue ma­ri­ne. Czap­ka do­brze do­bra­na ko­lo­rem, do tego nie­du­ża skó­rza­na tor­ba. Kon­duk­tor na tym wa­go­nie koń­czy po­szu­ki­wa­nie tych, któ­rym za­chcia­ło­by się po­dró­ży bez bi­le­tu. Za mie­siąc przej­dzie na eme­ry­tu­rę. Nic więc dziw­ne­go, że zna ży­cie i nie­któ­rych pa­sa­że­rów.

– Mało wam mó­wi­łem, że nowe prze­pi­sy są?

– Kto tu pali, pa­nie kie­row­ni­ku? – Cze­sław za­cią­ga się i zgrab­nie wy­rzu­ca pa­pie­ro­sa za okno. W jego śla­dy idzie Se­ba­stian, ale ma pro­ble­my. Nie­do­pa­łek tra­fia w ramę. Spe­szo­ny Se­ba­stian szyb­ko za­my­ka okno i uśmie­cha się do kon­duk­to­ra, że to niby tak spe­cjal­nie, dla hu­mo­ru bar­dziej.

– Do­sta­nie trzy lata, i to w osob­nej celi, żeby go więź­nio­wie nie dy­ma­li. Ja bym ta­kie­go za jaja po­wie­sił... – Kon­duk­tor na­wet nie pa­trzy na pod­su­wa­ne mu bi­le­ty.

– Sam się, kur­de blasz­ka, w są­dzie pro­sił, żeby mu na­biał ob­cię­li, ale mó­wią, że prze­pi­su nie ma. – Cze­sław jak­by ucie­szo­ny, że spra­wa szwa­gra pe­do­fi­la zna­na jest na ko­lei.

– Jak taki chęt­ny, to niech sam so­bie utnie, a po­tem woła kla­wi­szów...

– Han­ka też tak po­wie­dzia­ła te­ścio­wi.

Kon­duk­tor dla po­rząd­ku otwie­ra drzwi do to­a­le­ty. Jed­nym, lecz bacz­nym rzu­tem oka spraw­dza, czy nie ukry­wa się w niej chy­trus chcą­cy oszu­kać pań­stwo lu­bje­go ko­le­jar­ską ro­dzi­nę. Uspo­ko­jo­ny wra­ca w głąb po­cią­gu.

– I co sta­ry na to? – do­py­tu­je jesz­cze Se­ba­stian.

– Po­wie­dział, że sam go wy­trze­bi po ciem­ku, i to za­raz na pierw­szej prze­pu­st­ce.

Po tych aku­rat sło­wach, ale bez żad­ne­go z nimi związ­ku, Je­rzy ob­ja­wia się dwóm po­czciw­com. Skąd się tu wziął? Jest tu, bo za wszel­ką cenę chce tu być. Dla­cze­go jed­nak o świ­cie i w ta­kim miej­scu? Naj­waż­niej­sze nie wpa­dać w pa­ni­kę, a przede wszyst­kim nie li­to­wać się nad sobą. Tak wła­śnie mógł po­my­śleć.

Kogo zo­ba­czy­li ci nie­bo­ją­cy się żad­nej pra­cy lu­dzie? Kto wy­szedł z pu­stej, zda­wa­ło­by się, to­a­le­ty po­cią­gu pod­miej­skie­go? Na pew­no ktoś bar­dziej zdzi­wio­ny od nich, choć sło­wo „prze­ra­że­nie” by­ło­by bliż­sze praw­dy. Na pew­no wsty­dzi się swo­ich ufar­bo­wa­nych na bia­ło wło­sów, bo to, co spodo­ba­ło się dzien­ni­kar­ce z „Va­rie­ty”, Cze­sła­wo­wi pew­nie wy­da­je się śmiesz­ne. Nie może, bie­dak, wie­dzieć, że w ten pro­sty spo­sób Je­rzy ma­sku­je sie­dem­set si­wych wło­sów, któ­re po­ja­wi­ły się w cią­gu jed­nej nocy. Se­ba­stian wy­glą­da na by­strza­ka, więc na pew­no go­tów jest spy­tać: „Za­raz, za­raz, a jak je po­li­czył?”. Obaj nie wie­dzą, do kogo na­le­ża­ła skó­rza­na kurt­ka z dziw­nym na­pi­sem na ple­cach, w któ­rej ob­ja­wił się Je­rzy. Może to i do­brze, bo jest moż­li­wość gra­ni­czą­ca z pew­no­ścią, że nic by to ich nie obe­szło.

Cze­sław wie, jak trud­no do­ro­bić na boku, dla­te­go ma wy­raź­ną ocho­tę krzyk­nąć do kon­duk­to­ra i wska­zać mu pa­sa­że­ra na gapę. Nie robi tego, bo ten od­szedł już dość da­le­ko, ale też pew­nie boi się wy­głu­pić.

Je­rzy uśmie­cha się grzecz­nie i sta­je przed ostat­ni­mi drzwia­mi po­cią­gu, za któ­ry­mi już tyl­ko ucie­ka­ją­cy tor. Pa­trzy i nad­słu­chu­je, jak w syn­ko­po­wym ryt­mie zni­ka­ją pod­kła­dy szyn, jak ko­lej­ne słu­py trak­cji pod­bi­ja­ją wer­bel. Dla zła­ma­nia mo­no­to­nii po­trzeb­na jest trąb­ka. Ża­den słod­ki Chet Ba­ker. Wali po uszach! Gdy­by Je­rzy miał choć­by naj­mniej­szy wpływ na sy­tu­ację, w ja­kiej się zna­lazł, to wła­śnie w tym mo­men­cie na­ka­zał­by po­ja­wić się ty­tu­ło­wi. Nie­chby brzmiał: Nic bar­dziej nie­szczę­sne­go od nie­szczę­sne­go czło­wie­ka. Oczy­wi­ście mu­siał­by być Je­rzy re­ży­se­rem roz­mi­ło­wa­nym w nie­miec­kim te­atrze.

Z me­ga­fo­nów spi­ker w trzech ję­zy­kach wita po­dróż­nych na sta­cji Łódź Fa­brycz­na i ży­czy im przy­jem­ne­go po­by­tu w mie­ście. Je­rzy z głu­pią miną idzie wśród lu­dzi, któ­rzy przy­by­li tu w kon­kret­nym celu. Chcą pra­co­wać, uczyć się, a przed nocą wró­cić do swo­ich mia­ste­czek czy wio­sek. Cze­sław zre­pe­ru­je wte­dy kur­nik, a Se­ba­stian zro­bi rund­kę wo­kół ryn­ku. Za­nim jed­nak tak się sta­nie, Cze­sław pal­cem wska­że Je­rze­go kon­duk­to­ro­wi, ten jed­nak mach­nie tyl­ko ręką, jak­by mó­wił: „Te­raz, to mo­żesz mnie po­ca­ło­wać...”. Se­ba­stian, któ­ry nie lubi ka­po­wać, po­prze­sta­nie na spoj­rze­niu w stro­nę od­da­la­ją­ce­go się szyb­ko cu­da­ka z bia­ły­mi wło­sa­mi. Po­sta­no­wi za to za­pa­mię­tać obce sło­wo wy­ha­fto­wa­ne na jego ple­cach. Uda mu się po­ło­wicz­nie, bo wie­czo­rem bę­dzie pa­mię­tał tyl­ko dwie pierw­sze sy­la­by.

Tak­sów­karz jest kon­kret­ny, musi wie­dzieć, do­kąd ma je­chać. Sy­tu­acja nie­zręcz­na, dla­te­go Je­rzy uda­je, że cze­goś za­po­mniał, i wy­sia­da. Pie­kiel­ne wy­cie wjeż­dża­ją­cej na dwo­rzec ka­ret­ki po­go­to­wia może prze­stra­szyć. Je­rzy na wszel­ki wy­pa­dek bie­gnie w stro­nę przej­ścia pod­ziem­ne­go pro­wa­dzą­ce­go do mia­sta. Swoj­sko w nim jak w schro­nie prze­ciw­ato­mo­wym, któ­ry prze­trzy­mał wy­buch bom­by. Au­to­mat te­le­fo­nicz­ny na jed­nej ze ścian dzwo­ni mimo urwa­nej słu­chaw­ki. Je­rzy przy­spie­sza kro­ku. Z pod­zie­mia pro­wa­dzi sześć wyjść. Zda­wać się może, że Je­rzy wy­bie­ra pierw­sze lep­sze. Nic bar­dziej myl­ne­go, bo jak po sznur­ku tra­fia do Grand Ho­te­lu.

Lu­bi­łem ten po­czą­tek. Wyj­ście Je­rze­go z pu­stej to­a­le­ty pod­miej­skie­go po­cią­gu do­brze otwie­ra­ło film, a roz­mo­wy o gra­su­ją­cym po wsiach pe­do­fi­lu pięk­nie wio­dły na ma­now­ce wy­obraź­nię wi­dza.

Rzad­ko za­pi­su­ję daty. A jed­nak ta wpro­wa­dza mnie w tak do­bry hu­mor, że nie­chże się za­pre­zen­tu­je w ca­łej kra­sie:

26 paź­dzier­ni­ka 2012 roku. Z te­le­fo­nu, któ­ry za­sta­je mnie w Pa­ry­żu, do­wia­du­ję się, że jest przy­zwo­le­nie, aby w Te­atrze TV jesz­cze w tym roku zro­bić Bez­dech. Moż­na więc mieć na­dzie­ję, że ten pięt­na­sto­let­ni sce­na­riusz nie cał­kiem sczeź­nie w nie­pa­mię­ci.Pierwszy przebiśnieg

Sko­rup­ka jaj­ka na mięk­ko pęka do­pie­ro za dru­gim ude­rze­niem ły­żecz­ki. Nikt nie gra na for­te­pia­nie, ale poza tym jak­by czas sta­nął w miej­scu. Grup­ka męż­czyzn przy sto­li­ku w ką­cie spra­wia wra­że­nie, jak­by wciąż ku­po­wa­ła i sprze­da­wa­ła do­la­ry, choć prze­cież mogą już być do­stoj­ni­ka­mi. Je­rzy nie za­uwa­ża, kie­dy przy jego sto­li­ku sta­je ol­brzym w czar­nym gar­ni­tu­rze i nie­wie­le ja­śniej­szych oku­la­rach.

– Prze­pra­szam, czy moż­na się do­siąść?

Wszę­dzie wol­ne sto­li­ki, jed­nak Je­rzy kiwa gło­wą po­ta­ku­ją­co. Pew­nie zdzi­wio­ny swo­ją grzecz­no­ścią. Ol­brzym od­su­wa usłuż­nie krze­sło i zni­ka. Po chwi­li sia­da na nim męż­czy­zna ubra­ny w ko­szul­kę ko­lo­ru pi­sta­cji i bia­ły swe­ter. Może na­wet nie sia­da, ale zaj­mu­je ca­łym sobą. Ca­łym sobą zaj­mu­je też prze­strzeń wo­kół sie­bie, i to do tego stop­nia, że nie wia­do­mo skąd zja­wia się pia­nist­ka i za­czy­na grać Ostat­nią nie­dzie­lę. Już tyl­ko tym za­słu­żył, by go na­zwać Bos­sem.

– Po­zna­jesz mnie?

Je­rzy bez­rad­nie roz­kła­da ręce. Gdy­by od na­tych­mia­sto­we­go roz­po­zna­nia tego czło­wie­ka za­le­ża­ło jego ży­cie, nie zdą­żył­by na­wet po­so­lić jaj­ka.

– Gra­łem u cie­bie w szkol­nej etiu­dzie. Roz­pę­dza­łem po­tań­ców­kę, czy coś ta­kie­go...

Na­głe olśnie­nie. Je­rzy za­do­wo­lo­ny, że nie jest z nim tak źle. Nie wia­do­mo dla­cze­go przy­po­mi­na mu się zda­nie dok­to­ra Ru­ben­fel­da z pierw­szej u nie­go wi­zy­ty. „Wi­dzę, że sku­pie­nie się naj­trud­niej panu przy­cho­dzi”. Zda­nia Ru­ben­fel­da kosz­to­wa­ły go do tej pory już kil­ka ty­się­cy do­la­rów, ale nikt le­piej nie umiał po­twier­dzić tego, co Je­rzy my­ślał o so­bie.

– Pa­mię­tam. Zła­ma­łeś wte­dy szczę­kę ko­muś waż­ne­mu.

– Je­stem te­raz w stro­ju do gol­fa. To mo­gło cię zmy­lić. Grasz też?

Je­rzy kiwa gło­wą, że nie, ale Boss nie ma mu tego za złe.

– Do­brze, że przy­je­cha­łeś. To mia­sto jest te­raz na two­ją mia­rę. Na Piotr­kow­skiej mamy już czter­dzie­ści osiem pu­bów... Lu­dzie z ca­łe­go świa­ta walą tu na­pić się piwa, a naj­wię­cej An­gli­cy... Jak to dla­cze­go? Żeby się na nas wzo­ro­wać – szyb­ko od­po­wia­da na nie­za­da­ne py­ta­nie.

Prze­sta­je mó­wić, roz­glą­da się wo­kół, a po­tem na­chy­la do ucha Je­rze­go. To, co chce po­wie­dzieć, musi być waż­ne.

– Wi­dzia­łem wszyst­kie two­je fil­my. Jesz­cze te czar­no-bia­łe.

– I nie nu­dzi­łeś się? – Tu aku­rat Je­rzy jak­by za­po­mniał, czym jest grzecz­ność.

– Tego nie po­wie­dzia­łem. – W gło­sie Bos­sa wy­raź­na ura­za, do któ­rej ma pra­wo.

Ci­szę, któ­ra za­pa­da, moż­na na­zwać wie­lo­znacz­ną. Milk­ną na­wet do­stoj­ni­cy w rogu sali. Boss zda­je so­bie z tego spra­wę i pró­bu­je po­god­niej­sze­go ak­cen­tu.

– Na­dwor­ne le­ka­rzy­sko cią­gle mi po­wta­rza: „Mniej ner­wów, a wię­cej po­go­dy du­cha...”. Dla­te­go ćwi­czę się w dow­ci­pach. Sły­sza­łeś to? Po­mi­dor idzie z syn­kiem do kina. Mały, jak to mały, wpa­da pod sa­mo­chód. Sta­ry po­mi­dor od­wra­ca się i tyl­ko krzy­czy do dzie­cia­ka: „Ke­czup, po­śpiesz się, bo nie zdą­ży­my na Pulp Fic­tion...”.

Męż­czy­zna śmie­je się za­do­wo­lo­ny, a z nim zda­je się śmiać cały świat. Na­wet Ostat­nia nie­dzie­la brzmi jak rag­ti­me.

– Mo­żesz to wy­ko­rzy­stać. Ale gdy­byś po­trze­bo­wał cze­goś spe­cjal­ne­go, to na­mów mnie, że­bym ci opo­wie­dział o swo­im ży­ciu. Świat się za­trzę­sie z wra­że­nia... Nie patrz tak. Ża­den ze mnie Al Ca­po­ne. Ra­czej zwy­czaj­ny Roc­ke­fel­ler. A tak mię­dzy nami, po co przy­je­cha­łeś? Bę­dziesz coś krę­cił?

– Na ra­zie sam się po­krę­cę.

– Nie­raz tak trze­ba... ale pa­mię­taj, gdy­byś po­trze­bo­wał kasy na film, to znam lu­dzi, któ­rych by to in­te­re­so­wa­ło...

Do tej pory w oczach Je­rze­go nic, tyl­ko nie­do­wie­rza­nie i strach. Do­pie­ro te­raz na­głe przy­po­mnie­nie so­bie cze­goś, o co mógł­by po­pro­sić.

– Jest coś, w czym mógł­byś mi po­móc...

– Za­bra­kło ci cze­goś do po­wą­cha­nia? Chcesz się wzmoc­nić emo­cjo­nal­nie? – W gło­sie Bos­sa szcze­ra tro­ska.

Tym ra­zem to Je­rzy na­chy­la się do ucha Bos­sa. Nie mówi dłu­go, ale chy­ba robi od­po­wied­nie wra­że­nie.

– No nie, wszyst­kie­go bym się spo­dzie­wał... – Boss roz­glą­da się po sali bez stra­chu, ale uważ­nie. – Mało tego ma­cie w Ame­ry­ce?

Pia­nist­ka wo­la­ła­by pew­nie, aby nie po­my­śla­no, że usły­sza­ła co­kol­wiek. Dla­te­go za­czy­na grać bar­dzo gło­śno, a na­wet śpie­wać, cze­go nig­dy przed­tem nie ro­bi­ła.

Na wy­sta­wie Wojt­ka Le­de­ra. Mimo że tak da­le­ko od­szedł od czy­ste­go ma­lar­stwa, jest jed­nym z nie­wie­lu współ­cze­snych ar­ty­stów, któ­rych ob­raz po­wie­sił­bym w swo­im domu.

Bez­dech za­czy­na­my na po­cząt­ku grud­nia. Bar­dzo mało cza­su.

Do­brze, że w maju na­gra­łem dla Te­atru Pol­skie­go Ra­dia słu­cho­wi­sko zro­bio­ne z Bez­de­chu. Tym sa­mym mia­łem oka­zję do pró­by z wła­snym tek­stem, któ­rej w te­le­wi­zji ze wzglę­du na po­śpiech już nie bę­dzie. No i po­dy­ry­go­wa­łem so­bie jako pi­sarz Wie­deń­ski­mi Fil­har­mo­ni­ka­mi. Zresz­tą nie za bar­dzo mu­sia­łem dy­ry­go­wać. Wy­star­czy­ło słu­chać.

Wi­tek Ada­mek, pro­du­cent i au­tor zdjęć, z któ­rym pięk­nie mi się pra­co­wa­ło przy Bo­ule­vard Vol­ta­ire, dzwo­ni do wy­bra­nych prze­ze mnie ak­to­rów i za­pra­sza do współ­pra­cy. Nie wi­dzę tego do­brze, bo nie­ła­two prze­cież ze­brać tak uta­len­to­wa­nych lu­dzi, je­śli się ich nie za­pra­sza od­po­wied­nio wcze­śniej. Każ­dy ma swo­je ży­cie i pla­ny.

Dla słu­cho­wi­ska i Te­atru TV wy­rzu­ci­łem wie­le ze sce­na­riu­sza Bez­de­chu. Naj­bar­dziej ża­łu­ję pierw­szej sce­ny. Jed­nak na­wet gdy­by to był film, to Dwo­rzec Fa­brycz­ny w Ło­dzi, do któ­re­go do­je­chał po­ciąg z Je­rzym, jest te­raz gi­gan­tycz­ną dziu­rą w zie­mi, a w miej­scu le­gen­dar­nej ka­wiar­ni Grand Ho­te­lu otwo­rzo­no bo­daj na­le­śni­kar­nię.

Dzwo­ni Wi­tek. Głos ma gro­bo­wy, a więc już wiem, że ma dla mnie coś we­so­łe­go. I rze­czy­wi­ście. Bo­gu­sław Lin­da go­dzi się za­grać Je­rze­go!Ulica Zakątna

Kil­ka osób oglą­da się za Je­rzym, któ­ry skrę­ca do jed­nej z bram. Jesz­cze nie­daw­no mo­gło mu to spra­wić przy­jem­ność, te­raz zaj­mu­je go tyl­ko szu­ka­nie zna­jo­mej ka­łu­ży. Aby ją prze­sko­czyć, trze­ba się było roz­pę­dzić już od bra­my wła­śnie. Te­raz nie ma ka­łu­ży, bo su­cho, jed­nak dół, w któ­rym zbie­ra się woda, jak­by głęb­szy. Je­rzy chce wi­dzieć tyl­ko do­bro, więc cie­szą go wrzu­co­ne w śro­dek dołu be­to­no­we pu­sta­ki, po któ­rych w ra­zie desz­czu moż­na przejść su­chą sto­pą.

W dru­gim oknie, li­cząc od trze­pa­ka, ta sama ko­bie­ta z łok­cia­mi na pa­ra­pe­cie. Ta sama, choć inna, bo tam­ta nie może żyć tak dłu­go. Dama w oknie prze­ję­ła po zmar­łej nie tyl­ko po­wierz­chow­ność, ale też zna­jo­mo­ści. Kie­dy Je­rzy kła­nia jej się grzecz­nie, ona kiwa mu gło­wą, a na­wet się uśmie­cha. Je­rzy przy­sta­je i pa­trzy w okna na dru­gim pię­trze. Nie może wi­dzieć, co się za nimi roz­gry­wa, mimo że świa­tło za­pa­lo­ne.Jak to w małżeństwie bywa

To­masz jest w wie­ku Je­rze­go, ale wy­glą­da po­waż­niej. „Po­waż­niej” to za­sło­na dym­na, moż­na go śmia­ło wziąć za wuja Je­rze­go. Stoi na tle dę­bo­wej bi­blio­te­ki, trzy­ma dłoń za pa­zu­chą i ogar­nia świat wzro­kiem. Gdy­by nie bro­da, miał­by dużo z Bo­na­par­ta. Nie­za­do­wo­lo­ne­go, i to nie bez ra­cji. Bi­twa, a może na­wet woj­na, prze­gra­na. Biur­ko i for­te­pian peł­ne ma­szy­no­pi­sów i szkla­nek z wy­schnię­ty­mi to­reb­ka­mi her­ba­ty. Na plu­szo­wej ka­na­pie sto­sy ksią­żek i ga­zet. Od­po­wie­dzial­no­ścią za ten ba­ła­gan obar­cza wier­ne­go ge­ne­ra­ła Da­vo­uta i już wie, że nig­dy nie mia­nu­je go mar­szał­kiem.

Ge­ne­rał prze­kro­czył trzy­dziest­kę i jest ko­bie­tą. To żona To­ma­sza, ma na imię Eli.

– Czy wiesz, że oni w Wer­sa­lu mie­li jed­ną to­a­le­tę na dzie­się­ciu dwo­rzan? Bru­da­sy!

Sło­wa To­ma­sza nie są skie­ro­wa­ne do ge­ne­ra­ła. W po­ko­ju jest ktoś trze­ci. Męż­czy­zna do­rod­ny, by nie po­wie­dzieć pięk­ny. Je­śli czymś się wy­róż­nia na pierw­szy rzut oka, to sła­bo­ścią do ży­wych barw w ubio­rze. „Po śmia­łym trak­to­wa­niu ko­lo­rów po­znać praw­dzi­we­go męż­czy­znę”. To jego ulu­bio­ne po­wie­dze­nie. Przy­ja­ciel domu i są­siad. Każe mó­wić na sie­bie York. Tak go mie­li na­zy­wać przy­ja­cie­le w No­wym Jor­ku. To­masz jest prze­ko­na­ny, że wy­pro­wa­dzał tam pie­ski tej rasy.

– Tom­ciu, nie bądź taki okrop­ny dla tego ba­bi­szo­na. My, męż­czyź­ni, mu­si­my być po­nad po­rząd­ki. A ty, Eluś, mo­gła­byś od cza­su do cza­su po­sprzą­tać w ga­bi­ne­cie mi­strza...

– My­ślisz, że po­zwo­li? Ni­cze­go nie moż­na tu ru­szyć... – Eli ani my­śli się pod­da­wać.

– Po­ży­czysz mi apasz­kę w wiel­błą­dy? Mam dzi­siaj rand­kę. – York umie­jęt­nie zmie­nia te­mat.

– W zoo? – mru­czy pod no­sem To­masz.

– Eli, idź już po dziec­ko, bo twój uczo­ny sa­miec dzi­siaj nie w hu­mo­rze. Zga­dłeś, Tom­ciu. Spo­tka­nie z ty­gry­sem, no może z ty­gry­skiem. Blon­dyn i dużo bia­łych zę­bów...

– Uwa­żaj, żeby ci cze­goś nie od­gryzł. – To­masz już do­bro­tli­wy, bez cie­nia zło­śli­wo­ści.

– A nie­chby tam... – York za­my­śla się ład­nie.

To­masz po­zwa­la się Eli po­ca­ło­wać w po­li­czek: – Tyl­ko się nig­dzie nie za­siedź. Niech dziec­ko wie, że ma dom.

– Nie bądź taki na­bur­mu­szo­ny, bo ci z tym nie do twa­rzy... – York idzie do drzwi. – Też już lecę... Mu­szę jesz­cze na­ma­ścić cia­ło.

Kie­dy wy­cho­dzą, To­masz osten­ta­cyj­nie od­wra­ca się ple­ca­mi. Jed­nak gdy tyl­ko usły­szy trza­śnię­cie drzwi wej­ścio­wych, bie­gnie do przed­po­ko­ju i przy­pa­da do wi­zje­ra. Zo­ba­czy już tyl­ko pu­ste scho­dy. Od­cho­dzi, ale coś każe mu spoj­rzeć raz jesz­cze.Dwaj przyjaciele z boiska

Mimo że Je­rzy roz­cią­ga pal­ca­mi usta i wy­krzy­wia twarz do wi­zje­ra, To­masz roz­po­zna­je go na­tych­miast i otwie­ra drzwi.

– Tyle lat na cie­bie cze­ka­łem...

Ten sam za­gra­co­ny przed­po­kój i to samo lu­stro, przed któ­rym To­masz jak zwy­kle przy­sta­je.

– Patrz, co się ze mną sta­ło. Prze­cież by­łem ład­nym chłop­cem.

Sto­ją przed lu­strem i każ­dy wi­dzi to, cze­go nie chciał­by wi­dzieć. Je­rzy star­sze­go pana, To­masz obrzy­dli­we­go mło­dzie­niasz­ka, któ­ry nie może być mło­dy.

– Ale trze­ba z tym żyć... A co z two­imi wło­sa­mi? Osi­wia­łeś czy zwa­rio­wa­łeś?

– Zwa­rio­wa­łem.

To­masz pro­wa­dzi do ga­bi­ne­tu ojca, gdzie kie­dyś chło­pa­kom trud­no się było do­stać. „Sta­ry wście­kły, bo jest tyl­ko rad­cą praw­nym w spół­dziel­ni Ogni­wo, a miał być mi­ni­strem”. Je­rzy za­pa­mię­tał u star­sze­go pana musz­kę w gro­chy i nie­zwy­kłą pe­dan­te­rię. To­masz odzie­dzi­czył po ojcu tyl­ko musz­kę i ga­bi­net.

Do­pie­ro w po­ko­ju To­masz obej­mu­je Je­rze­go, od­su­wa go i zno­wu przy­ci­ska do sie­bie.

– Też się jed­nak po­sta­rza­łeś. – Nie spusz­cza Je­rze­go z oczu. – Już nie wie­rzy­łem, że się zo­ba­czy­my. Sia­daj. – Zrzu­ca z ka­na­py kil­ka ksią­żek. – Głod­ny? Mu­sisz chwil­kę za­cze­kać, aż przyj­dzie Eli. Po­szła ode­brać chło­pa­ka z przed­szko­la. To jej dziec­ko. Co nie zna­czy, że mu nie da­łem na­zwi­ska... Pięk­ny ro­ba­czek, sam zo­ba­czysz... Oczy­wi­ście, za­po­mnia­łem o naj­waż­niej­szym, już na­le­wam, już...

To­masz zry­wa się z fo­te­la. Bez tru­du znaj­du­je bu­tel­kę scho­wa­ną za en­cy­klo­pe­dią Broc­khau­sa. Coś z ojca mu jed­nak zo­sta­ło – po­wi­nien po­my­śleć Je­rzy na wi­dok kie­lisz­ków dys­kret­nie prze­cie­ra­nych rę­ka­wem.

– Nie ob­raź się, ale wo­lał­bym nie pić.

– Wiem, wy tam w Ame­ry­ce zdro­we od­ży­wia­nie i inne głup­stwa, żeby tyl­ko dłu­żej po­żyć... A gdzie na­mysł nad sen­sem ży­cia?

– Ja wła­śnie w tej spra­wie...

– Czy­li jed­nak chcesz cze­goś ode mnie...

Dłoń To­ma­sza, któ­ry roz­le­wa wód­kę, trzę­sie się z wra­że­nia, ale żad­na kro­pla nie zo­sta­nie uro­nio­na.

– Po­wspo­mi­na­my?

– Do­brze. Trze­ba jed­nak wspo­móc pa­mięć. Co? Że niby mam mózg wiel­ko­ści Ma­zow­sza, to po co ją wzmac­niać?

– Tak kie­dyś po­wie­dzia­łem...

– I nie bez ra­cji. W ta­kim ra­zie ja osła­biam, ty wzmac­niasz. Po ma­łym mu­si­my się na­pić. Naj­lep­sze­go!

– Ale po ma­łym...

– A po ja­kim?

To­masz z uśmie­chem wty­ka Je­rze­mu kie­li­szek do ręki i ude­rza szkłem o szkło. Wy­pi­ja z za­mknię­ty­mi ocza­mi. Na jego twa­rzy na krót­ką chwi­lę coś z pre­ra­fa­eli­tów. Po­dob­na nie­ziem­skość albo tyl­ko wzru­sze­nie.

Je­rzy tak­że wy­pi­ja. Wód­ka cie­pła, moc­na, ale sma­ku­je jak nig­dy przed­tem.

– Nie wy­krzy­wiaj się tak. Ma dzia­łać i tyle. Na dru­gą nogę...

– Mnie już nie lej.

Je­rzy może so­bie mó­wić, To­masz jest szyb­ki jak ilu­zjo­ni­sta.

– Nie krzywdź, pro­szę. Przy­jeż­dżasz ze świa­ta i od razu po­mia­tasz... Wy­pij­my sym­bo­licz­ne pół li­tra...

– Pół li­tra nie, ale jesz­cze po jed­nym...

– W ta­kim ra­zie za cza­sy, kie­dy to ob­że­ra­łeś się ży­ciem, a ja pła­ka­łem.

– Było tak źle?

Nie mo­gło być do­brze, bo tym ra­zem To­masz wy­pi­ja z miną czło­wie­ka ob­ra­żo­ne­go. Ude­rza na­wet kie­lisz­kiem o blat biur­ka.

– Zga­si­li mnie jak świecz­kę!

Być może Je­rzy pa­trzy w tym mo­men­cie z osłu­pie­niem, ale tyl­ko być może. Zno­wu szyb­kie na­la­nie do kie­lisz­ków i, co trze­ba przy­znać, po trze­ciej ko­lej­ce twarz To­ma­sza zno­wu się roz­luź­nia. Spo­koj­nie mówi o spra­wach bo­le­snych.

– Dwie książ­ki o Gdań­sku, bu­do­wa Gdy­ni, przed­wo­jen­ny Zop­pot, wszyst­ko opi­sa­łem, i co? Głu­pi Niem­cy wolą Gün­te­ra Gras­sa. Albo Za­gła­da, pięk­na rzecz o Ży­dach z Dro­ho­by­cza... Pła­ka­łem przy pi­sa­niu. My­ślisz, że ja­kiś Żyd z „New York Ti­me­sa” za­pła­kał ze mną?

– Chwa­lą cię prze­cież. Czy­ta­łem...

– A nie py­tasz, kto chwa­li?

– Py­tam.

– Gor­si ode mnie. Pi­je­my!

– O lep­szych trud­no.

To­masz ma­cha tyl­ko ręką. Po ko­lej­nym kie­lisz­ku wy­pi­tym już nie hau­stem, ale na dwa sma­ko­wi­te wcią­gnię­cia, za­czy­na wszyst­ko ro­zu­mieć.

– Wiem, chcesz cze­goś ode mnie. Ro­bisz film w Ber­li­nie. O ja­kimś kał­muc­kim ko­niu, zda­je się? Wy­bacz, ale ci nie po­mo­gę. Tyl­ko się­ga­jąc do wła­snych ko­rze­ni, od­zy­skasz daw­ną for­mę. Koń Prze­wal­skie­go na przy­kład? Wiesz, że pro­fe­sor Prze­wal­ski, po­to­mek pol­skie­go ze­słań­ca, zro­bił w Gru­zji dziec­ko słu­żą­cej, któ­re to dziec­ko zo­sta­ło póź­niej Jó­ze­fem Sta­li­nem? Ro­sja­nie na­wet wy­co­fa­li zdję­cie Prze­wal­skie­go z en­cy­klo­pe­dii, bo po­do­bień­stwo było tak duże... Ta­kim fil­mem uka­zał­byś nasz wkład w hi­sto­rię świa­ta.

– To już nie­waż­ne...

– Co nie­waż­ne? Hi­sto­ria świa­ta czy twój film? A tak przy oka­zji... Jak ci się to wszyst­ko uda­ło? Nie patrz tak, prze­cież nie py­tam, czy je­steś ob­rze­za­ny...

Je­rzy nie wie, co po­wie­dzieć. Stąd pew­nie mina nie naj­mą­drzej­sza.

– Pew­nie mu­sia­łeś się spe­da­lić. Zresz­tą co to mnie ob­cho­dzi. Nie chcesz, nie mów...

– A ta­lent?

– Nie ist­nie­je. Li­czy się tyl­ko układ, in­tu­icja i spryt. Może jesz­cze by­cie we wła­ści­wym miej­scu... Nic wię­cej.

– Je­śli tak uwa­żasz... – Je­rzy go­to­wy jest zgo­dzić się na wszyst­ko. – A jaki by­łem?

– Słu­cham? – To­masz ma pra­wo nie zro­zu­mieć, skąd na­gła zmia­na te­ma­tu.

– Ja­kim mnie za­pa­mię­ta­łeś?

– Wy­bacz, ale le­d­wie pa­mię­tam sie­bie. Wiem tyl­ko, że po­tra­fi­łeś drwić ze wszyst­kie­go.

– Ja? – Zdzi­wie­nie Je­rze­go naj­praw­dziw­sze, bo wy­ni­ka­ją­ce z prze­ko­na­nia, że uro­dził się naj­życz­liw­szym z lu­dzi.

– A kto pierw­szy się za­śmiał, kie­dy wy­krzy­cza­łem na szkol­nym ze­bra­niu, że zmie­nię świat?

– Jola Tar­szyc z pierw­szej ław­ki. Za­wsze była śmiesz­ką...

– Ty, Ju­recz­ku, ty. Ale po­ciesz się, te­raz po pi­ja­ne­mu krzy­czę coś in­ne­go.

– Z rów­nym prze­ko­na­niem?

To­masz na­le­wa wol­no, z sza­cun­kiem dla pły­nu, któ­re­go uby­wa­nie w bu­tel­ce bywa bo­le­sne.

– Sprawdź mnie – mówi i pod­no­si w górę kie­li­szek.Taksówkarz

Gru­by tak­sów­karz w dwu­na­sto­let­nim mer­ce­de­sie. By­wa­ją tacy. Pan Hen­ryk, bo tak ma na imię, z uwa­gą przy­glą­da się pla­sti­ko­wej mał­pie, któ­rą do­stał od cór­ki na uro­dzi­ny. Kie­dy mał­pa nie od­po­wia­da spoj­rze­niem, trą­ca ją pal­cem. Wte­dy też usły­szy głos pani He­len­ki, któ­rą w prze­ci­wień­stwie do pani Lusi po­wa­ża, ale któ­rej jesz­cze nie wi­dział, bo pra­cu­je na ra­diu do­pie­ro od ty­go­dnia.

– Ko­le­dzy, do pro­fe­so­ra trze­ba za­wieźć dwa razy po trzy czwar­te tego co za­wsze. Dwa kar­to­ny soku po­ma­rań­czo­we­go i czte­ry pacz­ki marl­bo­ro. Przy­po­mi­nam, klat­ka B, w ofi­cy­nie... Do­mo­fon się za­ci­na...

Pan Hen­ryk na­wet się nie za­sta­na­wia: – Trzy­sta pięt­na­ście. Jadę. – Prze­krę­ca klu­czyk i ru­sza. Do­pie­ro wte­dy mał­pa za­do­wo­lo­na. Ryt­micz­nie kiwa gło­wą i tym sa­mym daje znak, że czas na nie­za­po­wie­dzia­ną wi­zy­tę u Yor­ka. Ruch nie­chże się na ruch na­ło­ży.Jak to w małżeństwie bywa II

Nie­wiel­ka ka­wa­ler­ka nad miesz­ka­niem To­ma­sza, wy­dzie­lo­na z du­że­go kie­dyś apar­ta­men­tu me­ce­na­sa Freu­den­re­icha. To ten sam, któ­re­go oj­ciec był jed­nym z obroń­ców w słyn­nym przed woj­ną pro­ce­sie Gor­go­no­wej. Na nie­wiel­kiej ka­nap­ce, na któ­rej mat­ka me­ce­na­sa lu­bi­ła wspo­mi­nać Osten­dę, York znę­ca się sek­su­al­nie nad ge­ne­ra­łem Da­vo­ut. W ni­czym nie przy­po­mi­na fa­ce­ta po­ży­cza­ją­ce­go apasz­ki w wiel­błą­dy. Na­wet głos niż­szy o trzy okta­wy.

– Nie jęcz mi tu, bo sły­chać w ca­łym domu – na­ka­zu­je Eli, któ­ra po­pi­sku­je, ale nie­prze­sad­nie, bo róg plu­szo­wej po­dusz­ki wcho­dzi jej w usta.

Kie­dy jed­nak York sam za­czy­na od­czu­wać wyż­szą przy­jem­ność, to mimo wła­sne­go za­ka­zu ry­czy ni­czym ran­ny łoś. Kto choć­by raz sły­szał ran­ne­go ło­sia, wie, że w miesz­ka­niu nie jest ci­cho.Szum oceanu zagłusza

To­a­le­ta w miesz­ka­niu To­ma­sza wy­glą­da tak, jak­by ostat­ni raz re­mon­to­wa­no ją po uciecz­ce Niem­ców w czter­dzie­stym pią­tym roku. Jed­nak trze­ba przy­znać, że wie­le bia­łych ka­fli nie­źle trzy­ma się ścia­ny, a wy­ma­lo­wa­ne na nich gra­na­to­we ża­glów­ki mogą jesz­cze dłu­go po­pły­wać.

– Nie uda­ło mi się, bo tu nic nie może się udać... – To­masz stoi przed musz­lą i chciał­by do sie­bie mó­wić da­lej, kie­dy z góry do­bie­ga­ją go wrza­ski Yor­ka. Słu­cha ich chwi­lę, a po­tem moc­no po­cią­ga me­ta­lo­wy łań­cu­szek. Z że­liw­ne­go re­zer­wu­aru wy­do­by­wa się od­głos spusz­czo­ne­go z uwię­zi oce­anu, któ­ry za­głu­szy wszyst­ko.

Już sam wy­rzu­ci­łem ze sce­na­riu­sza Yor­ka. Po­dra­żał kosz­ty. Za­smu­ci to Jo­achi­ma Lam­żę, któ­ry po prze­czy­ta­niu tek­stu za­pra­gnął po­być fał­szy­wym ge­jem. Zgo­dzi­łem się, bo kon­trast jego nie­ba­nal­nej apa­ry­cji i mar­so­wej miny z uro­kiem Yor­ka mógł­by nie­jed­ne­go oby­wa­te­la zmu­sić do my­śle­nia. W tej sy­tu­acji Jo­achim za­gra Bos­sa, a Eli sta­nie się już tyl­ko ofia­rą To­ma­sza.

Wszy­scy ak­to­rzy znaj­du­ją czas przed świę­ta­mi. Od­ma­wia tyl­ko Woj­ciech Pszo­niak, któ­ry i nie ma cza­su, i rola fi­lo­zo­fa wy­da­je mu się za mała. Ma ra­cję, bo nie­ste­ty, ca­łość skła­da się ze spo­tkań, a więc role małe. W fil­mie, któ­ry miał kie­dyś po­wstać, fi­lo­zo­fa, czy­li sie­bie, zgo­dził się przed­sta­wić sam Le­szek Ko­ła­kow­ski. Mie­li­śmy to na­gry­wać w jego oks­fordz­kim dom­ku. Mistrz nie lek­ce­wa­żył żad­nej moż­li­wo­ści zwró­ce­nia się do lu­dzi z czymś mą­drym.

Naj­bar­dziej cie­szę się z Je­rze­go Stuh­ra w roli Lu­cja­na. Wczo­raj wi­dzia­łem go na sce­nie z oka­zji wrę­cza­nia Zło­te­go Ber­ła. W sto­sun­ko­wo mło­dym wie­ku ten wspa­nia­ły ak­tor, ale też re­ży­ser i czło­wiek pió­ra, był tam do­piesz­cza­ny ni­czym Lu­dwik Sol­ski. A do tego od­bie­rał fa­wo­ry z nie­zna­nym pew­nie Sol­skie­mu dy­stan­sem i po­czu­ciem hu­mo­ru. Mieć ko­goś ta­kie­go w ze­spo­le to szan­sa na do­tknię­cie cze­goś wię­cej niż to, co za­pi­sa­ne w nu­tach.

Krzysz­tof Stro­iń­ski zgo­dził się za­grać To­ma­sza. Ra­dość!

Lek­tu­ra w po­cią­gu Łódź–War­sza­wa. Tony Judt o Han­nie Arendt: „Zbyt ła­two przy­cho­dzi jej po­tę­pia­nie Ostju­den za pa­syw­ność, a na­wet de fac­to ko­la­bo­ra­cję; in­ny­mi sło­wy, oskar­ża­nie ich za róż­ne wy­mia­ry ich cier­pie­nia. Ten brak wraż­li­wo­ści spro­wo­ko­wał nie­któ­rych jej kry­ty­ków do stwier­dze­nia, że nie ro­zu­mie, w ja­kich wa­run­kach Ży­dzi żyli w miej­scach ta­kich jak Łódź...”.

Prze­jeż­dża­jąc przez Skier­nie­wi­ce, od­czu­wam sa­tys­fak­cję ze słów Tony’ego. Za­ło­żę się, że nie­jed­na dziew­czy­na z łódz­kie­go get­ta mia­ła­by ocho­tę prze­ło­żyć ją przez ko­la­no i dać parę klap­sów w mą­dry ty­łek.Podkład muzyczny

W po­wie­trzu upoj­ny po­wiew al­ko­ho­lu. To­masz gra na pia­ni­nie, lecz nie idzie mu do­brze, bo pró­bu­je dwóch me­lo­dii jed­no­cze­śnie. Jed­ną z nich Je­rzy roz­po­zna­je bez tru­du. Mało komu uda­je się gra­nie rów­no­le­głe, zwłasz­cza je­śli Le­ha­ra łą­czy z wła­sną, nie­ukoń­czo­ną jesz­cze kom­po­zy­cją. To­masz zda­je so­bie z tego spra­wę i z trza­śnię­ciem za­my­ka kla­wia­tu­rę. Wra­ca do wi­śniów­ki, któ­rą na wy­pa­dek gło­du ukrył ty­dzień wcze­śniej w rę­ka­wie nie­no­szo­ne­go ble­ze­ra. Nie­na­wi­dzi wi­śniów­ki, bo słod­ka, ale sza­nu­je ją, bo cze­ka­ła.

– Wszyst­ko przez to, że w porę nie wy­rwa­łem się w świat. – Sta­ra się nie oka­zy­wać nad­mier­ne­go za­in­te­re­so­wa­nia gę­stą cie­czą w kie­lisz­kach.

– Te­raz świat przy­szedł do cie­bie. – Je­rzy już daw­no prze­stał pro­te­sto­wać. Nie czu­je dzia­ła­nia al­ko­ho­lu, choć bar­dzo chciał­by po­czuć.

– Te­raz to mam go w du­pie. Z wza­jem­no­ścią zresz­tą. Już wiesz, że je­stem nar­ko­ma­nem? Pro­sty zwią­zek che­micz­ny... Na szczę­ście le­gal­ny i roz­pro­wa­dza­ny ku chwa­le oj­czy­zny.

– Kie­dyś nie wy­pi­łeś na­wet piwa.

– Może nie wie­dzia­łem, że ist­nie­je wód­ka. Naj­lep­sze­go! – To­masz ła­pie za kie­li­szek i oglą­da go z wy­raź­ną nie­chę­cią.

– A po­waż­nie?

– By­łem bez­bron­ny. Nikt mi nie po­wie­dział, że z cu­dow­ne­go dziec­ka może wy­ro­snąć po­czwar­ka...

– O co ci cho­dzi? Je­steś pro­fe­so­rem... Za­wsze lu­bi­łeś na­uczać...

– Wiem, chcia­łeś po­wie­dzieć „po­uczać”... I lu­bię do dzi­siaj. Gdzie to nie jeż­dżę, aby spo­tkać się z daw­ca­mi cze­sne­go... Ale czu­ję, że je­stem tyl­ko mu­chą ob­sry­wa­ją­cą ścia­ny.

– Zdro­wie wszyst­kich much świa­ta! – Po raz pierw­szy to Je­rzy wzno­si kie­li­szek.

– W żad­nym wy­pad­ku. Za to nie wy­pi­ję... – Nie do­trzy­mu­je sło­wa. Wy­pi­ja szyb­ko i za­raz na­peł­nia kie­lisz­ki reszt­ką wi­śniów­ki. – Wsta­waj! Idzie­my do szko­ły. Trze­cia kla­sa pod­sta­wów­ki. Pa­mię­tasz? Już wte­dy trzy­ma­łeś ręce w kie­sze­niach. No chodź...

– Mamy tor­ni­stry?

– Nie­waż­ne. Waż­ne, by iść!

Ru­sza­ją, lecz nie zaj­dą da­le­ko, bo krą­żą wo­kół biur­ka. Prze­wró­cą dwa krze­sła, ale nic nie może ich za­trzy­mać.Ach, ten Rabelais

To­masz, wście­kły na do­bie­ga­ją­cą z po­dwór­ka me­lo­dię, za­my­ka okno. Nie idzie mu do­brze, ale to wina ro­ze­schnię­tych ram okien­nych. Je­rzy sie­dzi na ka­na­pie z ogłu­pia­łą miną, któ­rej po­wi­nien się wsty­dzić. Chciał­by jed­nak tak sie­dzieć do koń­ca świa­ta.

– Przy­je­chał de­aler – mówi To­masz i wy­cho­dzi do przed­po­ko­ju.

Kie­dy Je­rzy zro­zu­mie, o co cho­dzi, za­miast sprze­daw­cy nar­ko­ty­ków zo­ba­czy przed sobą chłop­czy­ka, któ­ry mu się przy­pa­tru­je. Jak­by tego było mało, za dziec­kiem stoi ko­bie­ta i tak­że pa­trzy. Nie wię­cej niż trzy­dzie­ści pięć lat i pew­na uro­da. Do­pie­ro te­raz po­ja­wia się To­masz.

– Eli, po­zwól, że przed­sta­wię ci mo­je­go przy­ja­cie­la... Łow­ca ko­biet i na­gród...

Je­rzy pod­no­si się szyb­ko, lecz o mało się przy tym nie prze­wra­ca, bo zdrę­twia­ła mu lewa noga, któ­rą wstał. Nad­ra­bia to uśmie­chem czło­wie­ka, któ­ry uda­je, że nie jest za­mu­lo­ny od uro­dze­nia.

– Je­rzy, to moja żona. Jest Fran­cuz­ką, a w każ­dym ra­zie była, bo od­mie­ni­łem jej los. Na swo­je szczę­ście po­zna­ła wiel­kie­go Po­la­ka.

– Albo nie­szczę­ście. – Eli z bli­ska wy­glą­da go­rzej. Dwie pio­no­we zmarszcz­ki, na któ­re za wcze­śnie, i per­ga­mi­no­wa cera. Być może lubi za­pa­lić mię­dzy zupą a dru­gim da­niem.

– Praw­da, że pięk­na?

– Nie­zwy­kle.

– A to Ma­rek, nasz sy­nek.

– Pi­łeś. – Eli nie wy­glą­da na szczę­śli­wą.

– Jesz­cze nic nie wiesz. Ame­ry­ka­nie chcą na­krę­cić mój sce­na­riusz, ten we­dług Pa­mięt­ni­ków Pa­ska...

– Bar­dzo mi miło pa­nią po­znać, ale chy­ba już mu­szę iść... – Je­rzy wie, że na nie­go już czas, ale też chciał­by być z nimi jak naj­dłu­żej.

– Nig­dzie nie idziesz. Do­pie­ro za­czę­li­śmy... – Dzwo­nek do drzwi i wresz­cie uśmiech na twa­rzy To­ma­sza. – Te­raz do­pie­ro wó­decz­ka. Ju­rek sia­daj i opo­wia­daj, a ty, Ma­recz­ku, słu­chaj o świe­cie, w któ­rym się kie­dyś znaj­dziesz.

Wy­cho­dzi, zo­sta­wia­jąc Je­rze­go na pa­stwę spoj­rze­nia peł­ne­go wy­rzu­tu.

– To­mek nie po­wi­nien pić.

– Ja już też nie.

– Boję się o nie­go. Niech pan go nie za­wie­dzie z tym fil­mem. Czu­je się tak bar­dzo nie­do­ce­nio­ny...

Je­rzy nie chciał­by już nig­dy skła­mać, a jed­nak roz­kła­da ręce z miną: „Zro­bię, co w mo­jej mocy”.

– Jest pan bla­dy, pro­szę wra­cać na ka­na­pę, za­raz zro­bię coś do je­dze­nia.

Chło­piec zo­sta­je z Je­rzym i nie prze­sta­je się w nie­go wpa­try­wać. Je­rzy, któ­ry lubi po­wta­rzać, że wszyst­kie dzie­ci mo­gły­by być star­sze, tyl­ko przez grzecz­ność od­wza­jem­nia spoj­rze­nie. Z nie­wiel­kim ry­zy­kiem błę­du moż­na so­bie wy­obra­zić, że w oczach Mar­ka do­strze­że coś, co go za­in­try­gu­je. Chło­piec wy­raź­nie w coś wie­rzy. Z kie­sze­ni kurt­ki wy­cią­ga jaj­ko i po­ka­zu­je je z bez­piecz­nej od­le­gło­ści.

– Jaj­ko? – upew­nia się Je­rzy

Chło­piec po­twier­dza ski­nie­niem gło­wy i wy­bie­ga z po­ko­ju. Je­rzy po­cie­sza się, że to tyl­ko uro­je­nie, i wra­ca na ka­na­pę. Na pew­no za­my­ka oczy. Śnić mu się może, że jest chi­rur­giem my­ją­cym ręce przed ope­ra­cją. Nie zdą­ży łok­ciem za­mknąć do­pły­wu wody, kie­dy usły­szy wle­wa­ną do kie­lisz­ków wód­kę. Bu­tel­ka jest już roz­pi­ta do po­ło­wy, a To­ma­szo­wi nie trzę­sie się ręka.

– Wiem, nie je­stem dla niej do­bry, ale nie mogę się po­wstrzy­mać. To moja ze­msta na Fran­cu­zach. A już ten Ra­be­la­is szcze­gól­nie mnie draż­ni.

– Dla­cze­go on?

– Ty wiesz, jak on daw­no to wszyst­ko pi­sał? Eli, po­zwól do nas na chwi­lę!

W drzwiach sta­je Eli. Ma na so­bie far­tuch w krat­kę. Mina nie­za­do­wo­lo­na, jak­by do­my­śla­ła się, o co cho­dzi.

– Prze­pra­szam, że ci prze­ry­wam, ale Je­rzy chciał­by się do­wie­dzieć, jaka jest we­dług cie­bie naj­waż­niej­sza po­wieść świa­ta.

– Jaw­no­grzesz­ni­ca. – Trud­no jej wy­mó­wić sło­wo, lecz daje so­bie radę.

– Au­tor­ka?

– Ire­na Za­rzyc­ka.

– Bar­dzo do­brze. A coś z naj­gor­szych?

– Może Ma­da­me Bo­va­ry? Gu­staw Flau­bert.

– Dzię­ku­ję ci, ko­cha­nie, wra­caj do kuch­ni.

Eli ob­rzu­ca Je­rze­go smut­nym spoj­rze­niem i wy­cho­dzi.

– Wie­rzy w to?

– Wąt­pię. Naj­pew­niej nie chce draż­nić umie­ra­ją­ce­go. Co tak pa­trzysz? Nie po­cią­gnę dłu­go. Ale co to może ob­cho­dzić czło­wie­ka gra­ją­ce­go w te­ni­sa z naj­zdrow­szy­mi by­dla­ka­mi świa­ta.

– Wię­cej, niż my­ślisz.

Ku zdzi­wie­niu Je­rze­go nie­spo­dzie­wa­nie zmie­nia się kon­fi­gu­ra­cja bu­te­lek, po­ja­wia się na­wet ob­rus. Przy sto­le sie­dzi też Eli, przed któ­rą do po­ło­wy na­peł­nio­ny kie­li­szek.

– Po­ka­zał ci jaj­ko? – pyta To­masz.

– I uciekł...

– Chce do­stać ka­me­rę. Po­sta­wi­łem spra­wę ja­sno: „Dzie­ci nie po­tra­fią się ob­cho­dzić z de­li­kat­ny­mi przed­mio­ta­mi. Jak nie wie­rzysz, weź jaj­ko i nie roz­sta­waj się z nim, na­wet w nocy. Nie po­tłu­czesz przez ty­dzień, do­sta­niesz ka­me­rę”.

– Ma ja­kąś szan­sę?

– Ner­wu­sik z nie­go.

– Kto tu jest ner­wu­si­kiem – Eli wtrą­ca się do roz­mo­wy.

– Na pew­no nie ja. Ty wiesz, że Je­rzy dla za­ba­wy ode­brał mi dziew­czy­nę, któ­rą ewen­tu­al­nie mógł­bym po­ko­chać? I co, wy­po­mi­nam mu to?

– Wła­śnie to ro­bisz.

– Nie mam do łaj­da­ka pre­ten­sji, bo mam cie­bie. Nie ro­zu­miesz tego?

W gło­sie To­ma­sza fu­ria. Je­rzy na wszel­ki wy­pa­dek za­my­śla się nad tym, po co tu przy­szedł. Kie­dy so­bie przy­po­mi­na, To­masz zno­wu przy pia­ni­nie. Akom­pa­niu­je Eli, któ­ra śpie­wa. Dla­cze­go ma cy­lin­der na gło­wie i sie­dzi z wy­so­ko pod­wi­nię­tą su­kien­ką z błysz­czą­cej ta­fty? Dla­cze­go śpie­wa po nie­miec­ku? Ich bin von Kopf bis Fuss auf Lie­be ein­ge­stellt...

To­mek przy­łą­cza się w ostat­niej zwrot­ce. Je­rzy nie bar­dzo w to wie­rzy, bo śpie­wa­ją­cy To­masz to ab­surd. Klasz­cze jed­nak, kie­dy skoń­czą.

– Po­każ jesz­cze, jak cho­dzisz w tej sce­nie, no wiesz. – To­masz za­do­wo­lo­ny z wy­stę­pu, chciał­by wię­cej.

– Bolą mnie nogi, na­cho­dzi­łam się dzi­siaj z ma­łym... – Eli nie chce już być Mar­le­ną Die­trich.

– Tyl­ko ka­wa­łe­czek, jak idziesz po­ca­ło­wać pro­fe­so­ra Unra­ta.

Eli wsta­je i kro­kiem za­spa­nej lam­par­ci­cy prze­cho­dzi przez po­kój. Je­rzy czu­je, że koń­czy się jego czas.

– Nig­dy nie wkła­da do tego maj­tek... – To­masz wy­pi­ja, jed­nak krztu­si się i dużo wy­le­wa...

– Chciał­bym cię o coś spy­tać...

– Fran­cuz­ka śpie­wa po nie­miec­ku. Czu­jesz, jak roz­gry­wam prze­ciw­ko so­bie sta­rą Eu­ro­pę? Eli, po­każ Jur­ko­wi, że nie masz maj­tek...

– Nie po­trze­ba, wie­rzę na sło­wo.

– Na­pij się, głup­ku, bę­dziesz mą­drzej­szy. – Zde­ner­wo­wa­na Eli pod­cho­dzi do sto­łu, na­le­wa so­bie i wy­pi­ja, nie cze­ka­jąc na ni­ko­go.

– Patrz, mach­nę­ła na raz... Uczy się mój kwia­tek... O co chcia­łeś spy­tać? – To­masz nie cze­ka na od­po­wiedź i tak­że wy­pi­ja. Jest uspra­wie­dli­wio­ny, bo wcze­śniej się za­krztu­sił.

– Wiesz coś o Te­re­sie?

– To ta, któ­rej mach­ną­łeś dziec­ko? Stra­ci­łem ją z oczu... Cho­ciaż, po­cze­kaj, nie­daw­no spo­tka­łem Wan­dę. Mówi, że ją wi­dzia­ła. Pa­mię­tasz Wan­dę? – To­masz krą­głym ge­stem wy­py­cha so­bie pier­si do przo­du.

– Trud­no ją za­po­mnieć. Miesz­ka, gdzie miesz­ka­ła?

– A gdzie ma miesz­kać? My się tu nie szwen­da­my po pre­riach. Na­pij­my się! – Chce na­lać, ale rę­ka­wem strą­ca bu­tel­kę ze sto­łu. Nie­spo­dzie­wa­nie Je­rzy ła­pie ją przy pod­ło­dze z ekwi­li­bry­stycz­ną zręcz­no­ścią. Nie do­cze­ka się jed­nak po­chwa­ły.

– Żad­nej grzecz­no­ści z two­jej stro­ny. Nie po­tra­fisz się na­wet upić!

– Ty za to je­steś grzecz­ny.

Sło­wa Eli spra­wia­ją, że To­masz pa­trzy gdzieś w pust­kę. To jed­nak tyl­ko po­zór spo­ko­ju, bo kie­dy się ode­zwie, lawa już bli­sko kra­te­ru.

– Nie po­do­ba ci się? A może ja ci się już nie po­do­bam? W ta­kim ra­zie za­bie­raj się i jedź za nim do Per­nam­bu­co. Niech zo­sta­nę sam jak pa­lec... I nie pa­trzeć mi tu na sie­bie! Żad­nych czu­ło­ści w moim domu. Bę­dzie­cie mie­li na to dużo cza­su. A ty za­stą­pisz przy niej fał­szy­we­go pe­da­ła, bo sam je­steś fał­szy­wy od stóp do głów... Du bist falsch von Kopf bis Fuss. – To­masz fał­szu­je, kto wie, czy nie dla pod­kre­śle­nia wagi swo­ich słów. – Roz­szy­fro­wa­łem cię po pierw­szym kie­lisz­ku. Przy­je­cha­łeś za­brać, co mam naj­cen­niej­sze­go...

– Uspo­kój się. – Eli wie, że na nic jej sło­wa.

– Uspo­ko­ić się? Mil­czeć mi tu i słu­chać! To, co te­raz po­wiem, bę­dzie mia­ło ol­brzy­mie zna­cze­nie dla świa­ta! – Głos To­ma­sza prze­cho­dzi w naj­wyż­sze re­jo­ny, omal­że fal­set.

– Wy­krztuś to wresz­cie z sie­bie i bę­dzie spo­kój. – Eli już wie, co usły­szą.

– Oświad­czam wszem i wo­bec, że je­stem ni­kim! Sły­szy­cie? Ni­kim!

– No i do­brze, ale nie krzycz. Obu­dzisz dziec­ko.

– Ja krzy­czę? Ja skom­lę!

Wy­da­je się, że krzyk jesz­cze bar­dziej po­bu­dzi To­ma­sza, jed­nak oczy sta­ją mu w słup, twarz za­sty­ga i gło­wa opa­da na ra­mię Eli. Ta od­su­wa się lek­ko, opie­ra mu gło­wę na swo­ich ko­la­nach i za­czy­na ją gła­skać. Pod wpły­wem piesz­czo­ty To­masz za­my­ka oczy, a jego twarz wra­ca do nor­mal­ne­go wy­ra­zu, a na­wet pięk­nie­je.

– Oprócz mo­je­go ojca, ni­ko­go na świe­cie nie znam dłu­żej od nie­go. – Czy Je­rzy wie, że po raz ostat­ni wi­dzi To­ma­sza? Może wie­dzieć.

– Jaki był kie­dyś? – pyta Eli

– Jako dzie­się­cio­la­tek prze­py­ty­wał na­uczy­cie­li ze zna­jo­mo­ści Ta­cy­ta, a dziew­czy­ny no­si­ły za nim tor­ni­ster.

– Do dzi­siaj po­tra­fi ład­nie na­mie­szać w gło­wie. Je­stem tego naj­lep­szym przy­kła­dem.

Je­rzy ca­łu­je To­ma­sza w czo­ło i głasz­cze Eli po po­licz­ku. Wy­cho­dzi z pal­cem na ustach.

Przy­kro tak zo­sta­wiać To­ma­sza, zwłasz­cza że prze­bu­dze­nie może nie być miłe, ale prze­cież czas goni Je­rze­go, a To­masz pod do­brą opie­ką.

W ko­ry­ta­rzu mimo póź­nej pory cze­ka na Je­rze­go ubra­ny w pi­ża­mę Ma­rek. Je­rzy pyta go o coś wzro­kiem. Chło­piec kiwa gło­wą, że wszyst­ko w po­rząd­ku. Na do­wód wy­cią­ga zza ple­ców jaj­ko. Uśmie­cha­ją się do sie­bie.

Je­rzy wy­cho­dzi i ci­cho za­my­ka za sobą drzwi.

Kło­pot z kurt­ką dla Je­rze­go. Przy­by­wa do nas z oko­lic Los An­ge­les, a więc Je­rzy bę­dzie ubra­ny do fi­gu­ry. Je­że­li ro­bię Bez­dech w grud­niu, to bie­da­czy­sko zmar­z­nie. Ka­sia Pio­trow­ska z Po­zna­nia ku­pi­ła na au­kcji w Lon­dy­nie lek­ką kurt­kę, któ­rą no­sił John Cas­sa­ve­tes po pre­mie­rze swo­ich Twa­rzy. W tej sy­tu­acji mogę tyl­ko po­ra­to­wać Bo­gu­sła­wa Lin­dę do­pi­sa­ny­mi sło­wa­mi:

„Chło­piec kiwa gło­wą, że wszyst­ko w po­rząd­ku. Na do­wód wy­cią­ga zza ple­ców jaj­ko. Je­rzy, wy­cho­dząc, od­ru­cho­wo pod­no­si po­nie­wie­ra­ją­cy się na pod­ło­dze sza­lik. Co każe mu go za­brać, nie wia­do­mo”.

Na za­bra­nie rę­ka­wi­czek z domu To­ma­sza nie mogę już jed­nak po­zwo­lić.

Bied­ny To­masz ma pre­ten­sje do Ra­be­la­is’go, że żył tak daw­no temu. Ja też, ale tego nie wy­krzy­ku­ję. I za­wsze bro­nię oku­po­wa­nych Fran­cu­zów, da­jąc za przy­kład sło­wa Ern­sta Jün­ge­ra, któ­ry wspo­mi­na, że kie­dy ogło­szo­no w Pa­ry­żu na­kaz no­sze­nia żół­tych gwiazd, Pa­ryż się za­żół­cił. Cała stu­den­te­ria na znak so­li­dar­no­ści przy­pię­ła so­bie żół­te em­ble­ma­ty. Wy­obra­żam so­bie, jak­by się w ta­kiej sy­tu­acji za­cho­wa­li w War­sza­wie spe­cja­li­ści od ław­ko­we­go get­ta. A jed­nak wła­sna cór­ka bo­le­śnie kar­ci moją pro­fran­cu­skość. W po­ran­nym ma­ilu opi­su­je losy łódz­kie­go kie­dyś chło­pa­ka, Mar­ce­la Słod­kie­go. Ten syn urzęd­ni­ka już w 1910 roku wy­jeż­dża na stu­dia ma­lar­skie do Mo­na­chium. Póź­niej Pa­ryż i ży­cie w pra­cow­ni dzie­dzi­czo­nej po Ro­us­se­au. Wresz­cie Szwaj­ca­ria, spo­tka­nie Tri­sta­na Tza­ry, ko­le­go­wa­nie się z da­da­ista­mi i dużo pra­cy dla te­atru. Jest też w Lon­dy­nie i Ber­li­nie. W Pa­ry­żu żeni z Ma­chą Bo­ulan­ger. W 1937 roku są w War­sza­wie na du­żej wy­sta­wie in­dy­wi­du­al­nej Mar­ce­la. W oku­po­wa­nej Fran­cji chro­nią się w Bri­ves, ma­łej dziu­rze w cen­tral­nej czę­ści kra­ju. Li­che to schro­nie­nie, bo in­te­re­su­je się nimi po­li­cja. Przed aresz­to­wa­niem ostrze­ga ich za­stęp­ca pre­fek­ta. Mamy więc do­bre­go Fran­cu­za. Z fał­szy­wy­mi pa­pie­ra­mi osia­da­ją w Bo­urg Sa­int Mau­ri­ce w Al­pach, bli­sko wło­skiej i szwaj­car­skiej gra­ni­cy. Po­bę­dą tam tyl­ko chwi­lę, bo z ko­lei zły Fran­cuz, są­siad bę­dą­cy agen­tem ge­sta­po, do­no­si na ma­la­rzy chcą­cych ma­lo­wać jego Alpy. Te­raz już idzie szyb­ko. Osła­wio­ne Dran­cy, z któ­re­go ro­dzi­na pań­stwa Słod­kich je­dzie pro­sto do Au­schwitz. W ofer­cie biu­ra po­dró­ży spe­cja­li­zu­ją­cym się we fran­cu­skich Al­pach znaj­du­ję ta­kie oto zda­nie: „Je­śli chcesz za­trzy­mać się w gó­rach ra­zem ze swo­ją ro­dzi­ną, Bo­urg Sa­int Mau­ri­ce jest ide­al­ne”.

Gdy­bym o sa­baudz­kim są­sie­dzie Mar­ce­la wie­dział wcze­śniej, to z sa­mej łódz­kiej so­li­dar­no­ści in­a­czej bym za­tań­czył z Fran­cuz­ką, nad któ­rą znę­ca się To­masz. Nie­ja­ka Eli do­wie­dzia­ła­by się wte­dy, co zna­czy od­po­wie­dzial­ność zbio­ro­wa. A tak, po­zo­sta­je mi tyl­ko po­je­chać do Bo­urg Sa­int Mau­ri­ce, do­wie­dzieć się w pre­fek­tu­rze, gdzie za­miesz­ka­li pań­stwo Słod­cy, i po­pa­trzeć uważ­nie w okna są­sia­dów.