Biblia: Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
10 października 2016
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Biblia: Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza - ebook
Przekład dokonany przez Ewangeliczny Instytut Biblijny jest pierwszym tłumaczeniem całej Biblii zrealizowanym w środowisku polskich chrześcijan ewangelicznych.
Przekładu dokonano w oparciu o najnowszy stan wiedzy w dziedzinie tekstu Starego i Nowego Testamentu. Wykorzystano między innymi dwudzieste ósme wydanie Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (2012), teksty Zwojów znad Morza Martwego (1955-2002), Kodeks z Aleppo (2004-2011), Pięcioksiąg Samarytański (2015). W tym zakresie proponowany przekład przewyższa wszelkie wydane dotychczas przekłady polskie. Cechuje go świeżość i naturalność języka, dbałość o piękno polskiej szaty językowej, a jednocześnie charakterystyczna dla EIB skrupulatność w zakresie przekładania myśli teologicznej, dzięki której przekład nie ustępuje tzw. przekładom dosłownym, a często je nawet przewyższa.
Wydanie elektroniczne wyróżnia się wygodną nawigacją. Oferuje również prawie sześć tysięcy przypisów zawierających zwięzłe objaśnienia lub informacje o możliwych, alternatywnych tłumaczeniach. Zawiera także listę współczesnych odpowiedników biblijnych miar i wag.
Uwaga! Niektóre programy i urządzenia nie obsługują poprawnie hebrajskiego biblijnego. Stąd mogą one niepoprawnie wyświetlać wyrażenia hebrajskie w przypisach oraz linki do rozdziałów. Osoby zainteresowane wyrażeniami hebrajskimi powinny kierować się zamieszczoną transkrypcją tych wyrażeń. Przed zakupem ebooka zalecamy pobranie bezpłatnego fragmentu i przetestowanie go na używanej aplikacji lub czytniku.
| Kategoria: | Wiara i religia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-63837-88-4 |
| Rozmiar pliku: | 3,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Słowo zaproszenia
Trzymasz w ręce nie tyle Księgę, co bibliotekę sześćdziesięciu sześciu Ksiąg Starego i Nowego Przymierza. Uwiecznione w nich słowa wkraczały w ludzką rzeczywistość stopniowo, na przestrzeni bodaj tysiąca czterystu lat, aby w końcu znaleźć potwierdzenie i pełny wyraz w Słowie, które stało się ciałem, w Jezusie Chrystusie.
Księgi tego zbioru nie przestają służyć wielu za podręcznik definiowania racji. Tymczasem mają one służyć pogłębianiu relacji. Obserwując wzmożone wysiłki współczesnych sobie uczonych, Pan Jezus Chrystus podsumował: „Zagłębiacie się w Pisma, ponieważ sądzicie, że macie w nich życie wieczne, podczas gdy one składają świadectwo o Mnie. A jednak nie chcecie przyjść do Mnie, aby zyskać życie.”
Trudno o lepsze ujęcie sprawy. Jeśli na kartach tych Pism zamierzasz szukać przede wszystkim racji, to zapewne ją znajdziesz, jak wielu innych – na własną miarę, jednym na pociechę, drugim na przekór. Może tej racji zechcesz bronić, a nawet za nią umrzeć. Jeśli jednak dzięki tej Księdze nie nawiążesz relacji z Osobą, z Panem wszechrzeczy, Jezusem Chrystusem, jeśli On sam nie stanie się rdzeniem Twojego życia, to uzbrojony w prawdziwe racje, możesz rozminąć się z prawdziwym życiem.
Księga ta nie należy do łatwych. I dobrze. Szczerzej przyjdą Ci słowa: „Panie, otwórz mi oczy na to, co na tych kartach czytam, a to, co zrozumiem, zastosuję w życiu.” Przy takiej postawie doznasz czegoś szczególnego: zauważysz, że Pismo Święte jest Księgą, którą czyta się w obecności jej Autora. Na tym polega wyjątkowość tej Księgi – i przygoda, do której Cię zapraszamy.
WydawcyWażniejsze uwagi o przekładzie
Niniejszy przekład i wcześniejsze wydania
Niniejsze, pierwsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza łączy w sobie tekst piątego wydania ksiąg Nowego Przymierza oraz tekst drugiego wydania Księgi Psalmów, odpowiednio, w stosunku do czwartego wydania Nowego Przymierza^() oraz pierwszego wydania Księgi Psalmów opublikowanego w ramach Nowego Przymierza i Psalmów.^()
Tekst źródłowy Nowego Przymierza
Podstawą prac przekładowych ksiąg Nowego Przymierza był tekst i aparat krytyczny zawarty zarówno w dwudziestym siódmym, jak i w dwudziestym ósmym wydaniu Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (NA27 i NA28, odpowiednio: 1993 i 2012, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft).
W tekście głównym przekładu pozostawiono jednak kilkanaście wariantów występujących w Tekście większościowym. Są to: Mt 6:13b; Mt 17:21; Mt 18:11; Mt 18:15a; Mt 23:14; Mk 7:16; Mk 9:44; Mk 9:46; Mk 11:26; Mk 15:28; Łk 1:28; Łk 9:55-56; Łk 17:36; Łk 23:17; J 5:3b-4; 1Kor 11:29. Włączono też dwa warianty występujące w Tekście przyjętym: Dz 8:37 i Dz 15:34.
Tekst Listów Powszechnych zweryfikowano w oparciu o NA28, jako że tylko w obrębie tych Listów wydawcy tekstu greckiego dokonali zmian w oparciu o nowo opracowaną wytyczną, tzw. metodę genealogii spójnych wariantów (ang. Coherence-Based Genealogical Method, w skrócie CBGM). Zgodnie z tą nazwą opiera się ona na statystycznej spójności pomiędzy wariantami potencjalnego poprzednika danego świadectwa tekstowego a wariantami jego niekoniecznie bezpośredniego następnika. Metoda ta przywraca miejsce w tekście głównym NA28 tym wariantom tekstowym, które – jako późniejsze – w NA27 znajdowały się w aparacie krytycznym. W ten sposób tekst grecki najnowszego wydania Novum Testamentum Graece w obrębie Listów Powszechnych jest bardziej zbliżony do Tekstu większościowego. Czas pokaże, jakie rezultaty da zastosowanie CBGM do pozostałej części pism Nowego Testamentu i czy decyzja pozostawienia w niniejszym przekładzie wariantów Tekstu większościowego wskazanych w poprzednim akapicie nie okaże się tym bardziej uzasadniona.
Zgodnie z sygnalizowanym tłumaczom zainteresowaniem Czytelników ważniejsze warianty tekstowe zostały w przekładzie szczegółowo opisane. Sposób opisu jest w większości przypadków taki, jak w aparacie krytycznym NA27 lub, szczególnie w obrębie Listów Powszechnych, taki jak w NA28. Stąd zainteresowanych zachęcamy i odsyłamy do korzystania z obu wydań.
Ważniejsze zmiany w piątym wydaniu Nowego Przymierza
Wprowadzone zmiany i korekty wynikają, jak w przypadku wcześniejszych wydań, z poczytności przekładu, z uwag szerokiego grona Czytelników, ale także z rozszerzenia zakresu przełożonych ksiąg o wszystkie trzydzieści dziewięć ksiąg Starego Testamentu, określanego w przypadku niniejszego przekładu Starym Przymierzem. Zmiany obejmują: (1) cytaty ze Starego Przymierza w księgach Nowego Przymierza; zaznaczono przy tym przypadki, w których cytat nie koresponduje z dostępnym nam tekstem hebrajskim; (2) ujednolicenie pisowni imion i nazw własnych; (3) sposób zaznaczania współczesnych równoważników biblijnych miar i wag, w związku z czym na końcu publikacji zamieszczono Miary i wagi; (4) uaktualnienie przekładu Listów Powszechnych w obrębie zmian wprowadzonych w NA28; (5) formę literacką; tekst poprawiano mając na uwadze precyzję wyrazu myśli oraz rozwój języka polskiego; (6) korektę omyłek i niedociągnięć redakcyjnych zauważonych we wcześniejszych wydaniach.
Tekst źródłowy Starego Przymierza
Tekstem źródłowym dla przekładu ksiąg Starego Przymierza były: Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS),^() Biblia Hebraica Quinta (BHQ)^() (w zakresie ksiąg opublikowanych, to jest Księgi Powtórzonego Prawa, Księgi Sędziów, Ksiąg Pięciu Megilot, Ksiąg Ezdrasza i Nehemiasza oraz Proroków Mniejszych), Pięcioksiąg Samarytański (PS),^() tekst zwojów znad Morza Martwego (ZMM)^() w zakresie ksiąg biblijnych oraz tekst Septuaginty (G).^()
Księga Psalmów, będąca częścią niniejszego wydania Pisma Świętego, jest – jak wspomniano – drugim wydaniem w stosunku do wcześniejszego wydania w ramach Nowego Przymierza i Psalmów.
Tekst główny niniejszego przekładu trzydziestu dziewięciu ksiąg Starego Przymierza nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego (MT) podanego w BHS. Znalazły w nim odzwierciedlenie również warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G. Dobór wariantów tekstu wyjściowego podporządkowany był koncepcji spójności logicznej tekstu Starego Przymierza, ale także spójności logicznej jego tekstu z pismami Nowego Przymierza. Tam, gdzie tekst główny odbiega od MT, zostało to wyraźnie zaznaczone i opatrzone uwagami krytycznymi. Zaznaczyć przy tym należy, że w niniejszym wydaniu uwzględniono tylko ważniejsze warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G.
Takie podejście uzasadnione jest trzema względami: (1) Odkrycie zwojów znad Morza Martwego rzuciło nowe światło na tekst masorecki, a przez to na Septuagintę, która dzięki temu zyskała na znaczeniu. (2) Sama Septuaginta, pojmowana w tych rozważaniach jako grecki przekład ksiąg Biblii hebrajskiej, podobnie jak niniejszy przekład, nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego w takiej formie, w jakiej podaje go BHS. Tekst Septuaginty jest w niektórych przypadkach bardziej zgodny z tekstem manuskryptów znad Morza Martwego, a w co najmniej dwóch przypadkach, z tekstem dokumentów dziś już nieznanych. Jest to o tyle ważne, że z Septuaginty korzystali autorzy Nowego Testamentu. (3) Konsekwentne przekładanie tekstu masoreckiego czasem niepotrzebnie wprowadza do Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza rozbieżności znaczeniowe, co jest szczególnie ważne w przypadku starotestamentowych cytatów w Nowym Przymierzu.
Tetragram JHWH
Występujące powszechnie w Starym Przymierzu imię własne Boga, oddawano w formie PAN równoważnej JHWH. Tam jednak, gdzie domagał się tego kontekst, użyto tetragramu JHWH, tj. hbr. יהוה, który zwokalizowany brzmi: Jahwe. W czasie lektury Czytelnik powinien odczytywać Tetragram jako „Pan”, chyba że wyjątkowe względy narzucają odczyt „Jahwe”.
W cytowaniu niniejszej publikacji zaleca się też zamienianie Tetragramu, jeśli występuje w cytacie, na „PAN”, szczególnie jeśli cytaty mają być wystawiane na widok publiczny lub odczytywane w miejscach publicznych.
Tetragram stosowano w zdaniach typu: „A Jego imię brzmi…”, w opisach kluczowych momentów objawienia, jak Wj 3 i 6, oraz w wyrażeniach o dużym nagromadzeniu określeń Boga.
Onomastykon
Co do imion i nazw własnych, w przekładzie literackim kierowano się zasadami podanymi w Onomastykonie Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu autorstwa Krzysztofa Sielickiego (2010. Warszawa: Vocatio), jednak nie bez odstępstw uznanych za konieczne. Odstępstwa te dotyczą głównie: (1) imion teoforycznych; (2) imion i nazw własnych z ustaloną w języku polskim pisownią; (3) imion i nazw własnych trudniejszych do odnalezienia, w podanej w Onomastykonie formie, w literaturze anglojęzycznej oraz na stronach internetowych; (4) imion i nazw własnych, których podana w Onomastykonie forma rodzi w języku polskim na przykład humorystyczne skojarzenia.
Przekład literacki i jego adresaci
Prezentowany przekład jest przekładem literackim. Znaczy to, że w procesie tłumaczenia starano się język greckiego, hebrajskiego i aramejskiego oryginału podporządkować wymogom języka polskiego.
Przekład adresowany jest do całego społeczeństwa, szczególnie jednak do osób: (1) nieobeznanych, lub słabo obeznanych, z kulturą czasów biblijnych; (2) zajmujących się ewangelizacją, wychowaniem chrześcijańskim, kaznodziejstwem i duszpasterstwem. Jako taki nie powinien on być traktowany jako przekład jedyny. Powinien wręcz zachęcać do korzystania z innych przekładów, w tym szczególnie do przekładu dosłownego przygotowanego przez Ewangeliczny Instytut Biblijny, a ostatecznie do jak najszerszego odwoływania się do tekstu greckiego, hebrajskiego i aramejskiego.
Literackość a wierność przekładu
Literackość przekładu nie oznacza, że jest on przekładem mniej wiarygodnym niż inne przekłady (na przykład tzw. przekłady dosłowne). Tam, gdzie chodziło o przekazanie myśli teologicznej, niniejszy przekład czyni to w sposób dosłowny, to znaczy podporządkowuje język polski sposobowi wyrażania myśli w języku oryginalnym. Literackość odnosi się głównie: (1) do realiów życia codziennego; (2) do narracji historycznych i geograficznych (jak na przykład w Dziejach Apostolskich); (3) do stosowania zaimków zamiast powtarzania tych samych słów lub do wtrącania imion autorów wypowiedzi tam, gdzie brak tego mógłby zamazywać znaczenie tekstu; (4) do przekładu idiomów (choć kulturowe ich brzmienia zostały podane w przypisach); (5) do związków frazeologicznych. Słowa dodane, nie występujące w tekście greckim, hebrajskim lub aramejskim, ujęto w nawiasy kwadratowe, ale tylko w tych przypadkach, gdzie nie wynikają one z tekstu. Nie zaznaczono słów dodanych ze względu na brak polskich odpowiedników (np. gr. hades przetłumaczono wyrażeniem świat zmarłych) lub ze względu na konieczność podziału bardzo długich zdań na krótsze.
Zagadnienia terminologiczne
Ze względu na adresatów przekładu zaproponowano nowe określenia dla niektórych terminów, na przykład: Opiekun (dla wcześniejszego Pocieszyciel), przełożony lub starszy (dla wcześniejszego biskup), opiekun lub przedstawiciel (dla wcześniejszego diakon), miejsce kary lub gęste mroki miejsca kary (dla poprzedniego piekło).
Oznajmujący, zachęcający i estetyczny wymiar zaleceń etycznych właściwych dla Nowego Przymierza starano się oddać słowami, które na taki wymiar wskazują (np. przymiotnikami: piękny, szlachetny, wspaniały zamiast dobry).
Słownictwo apostoła Pawła wyrażające wymiar rzeczywistości w Chrystusie tłumaczono bez wyjaśniających uproszczeń, założono bowiem, że po przeczytaniu wszystkich pism apostoła jego myśl stanie się dla Czytelnika jasna. Rozróżniono jednak wyrażenie wiara w Chrystusa (gr. pistis eis Christon) od wyrażenia wiara Chrystusa (gr. pistis Christou). To drugie tłumaczono jako zawierzenie lub zaufanie Chrystusowi.
Greckie aion zdecydowano się tłumaczyć konsekwentnie jako wiek, a to ze względu na nowotestamentową perspektywę dziejów.
Nie upraszczano słownictwa brzemiennego w znaczenie teologiczne, np. duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie itp.
Niektóre terminy świadomie tłumaczono niekonsekwentnie, aby Czytelnik mógł sobie poszerzyć ich zakres znaczeniowy. Na przykład gr. sodzo tłumaczono jako zbawić, ocalić lub uzdrowić, a gr. parabole jako podobieństwo, przykład i porównanie.
We fragmentych poetyckich Starego Przymierza pozostawiono znane z wcześniejszych przekładów wyrażenie bojaźń PANA, hbr.יִרְאַת יְהוָה (ir’at JHWH), gr. φόβος θεοῦ (fobos theou). Wyrażenie to oznacza cześć lub szacunek dla Niego, liczenie się z Nim przy formułowaniu poglądów, podejmowaniu decyzji i przyjmowaniu określonego punktu widzenia. W Nowym Przymierzu oddawano tę bojaźń wyrażeniem poczucie odpowiedzialności wobec Pana (np. Flp 2:12; 1P 1:17).
Jeśli chodzi o termin Słowo, hbr. דָּבָר (dawar), gr. λόγος (logos), tam, gdzie termin ten określa wolę Bożą wyrażoną w Prawie, obietnicy lub proroctwie, pisano go wielką literą; gr. ῥῆμα (rhema) pisano małą literą.
W kwestii terminów duch, dusza, serce, nerki i wątroba, tam, gdzie słowa te opisują niematerialną sferę życia człowieka, pierwsze trzy umieszczano w tekście głównym, natomiast występowanie dwóch pozostałych zaznaczano w przypisach, w kategorii idiomów.
Wokalizacja
Pojawiające się w przypisach wyrażenia hebrajskie zostały zwokalizowane w sposób uproszczony z wyjątkiem miejsc, w których wokalizacja pokrywa się z brzmieniem polskiego odpowiednika. Wokalizacja ta nie uwzględnia znaków akcentowych. Wyrażenia greckie nie zostały zwokalizowane.
Idiomy
Do idiomów zaliczono słowa, zwroty i wyrażenia charakterystyczne tylko dla hebrajskiego i greckiego sposobu opisywania rzeczywistości, a także antropomorfizmy, personifikacje przedmiotów nieożywionych oraz zwroty możliwe do zaklasyfikowania w kategorii wyrażeń symbolicznych lub metafor. Umieszczano je w przypisach, tłumacząc w tekście głównym ich znaczenie, ale też umieszczano w tekście głównym, podając w przypisach ich znaczenie. O wyborze miejsca umieszczenia idiomu decydował w każdym przypadku kontekst lub względy poznawcze i estetyczne.
Tabele informacyjne na początku ksiąg
Na początku każdej księgi zamieszczono tabele informacyjne. Każda składa się z pięciu wierszy: autor, czas, miejsce, cel i temat. Zwięzłość zawartych w nich informacji ułatwia szybkie umiejscowienie każdej z ksiąg w perspektywie dziejowej, jednak stopień ogólności tych informacji wymaga kilku ważnych komentarzy:
1. W przypadku ksiąg Nowego Przymierza stosunkowo nietrudno podać autora księgi oraz czas i miejsce jej napisania. W przypadku ksiąg Starego Przymierza rzecz ma się inaczej. W większości przypadków autor jest nieznany. Łączone z księgami imiona nie muszą oznaczać autorstwa. Trudny do zidentyfikowania wkład redakcyjny na przestrzeni dziejów, czyni te księgi czymś w rodzaju dzieł zbiorowych. W wierszu Czas w wielu przypadkach rozróżniono czas opisywanych wydarzeń od niełatwego do uchwycenia okresu lub okresów redakcji księgi. W wierszu Miejsce chodzi o miejsce akcji, chyba że wskazano inaczej.
2. W przypadku ksiąg Starego Przymierza tam, gdzie istniała taka możliwość, trzymano się opcji datowania wcześniejszego.
3. Poczucie niepewności związane z informacjami zawartymi w tabelach nie powinno podważać autorytetu samych ksiąg. Byłoby to niedorzecznością. Księgi te nie powstały, by zaspokajać współczesne normy. Niemniej, księgi te, z własnymi normami, nie przestają być dla nas pożyteczne i w twórczy sposób wyzywające.
Przekład dla wszystkich
Niniejszy przekład jest pierwszym powstającym w ramach polskiego chrześcijaństwa ewangelicznego. Nie jest jednak przekładem wyznaniowym. Adresowany jest – jak wspomniano – do całego społeczeństwa.
Przekład przyjazny przemianom
Celem tłumaczy i wydawców nie było dostarczenie Czytelnikowi przekładu na długie wieki. Chodziło raczej o przekład, który odpowiadałby aktualnym potrzebom zmieniającej się rzeczywistości. Wiele elementów niniejszego dzieła ma charakter eksperymentu, na przykład szczegółowość opisów wariantów tekstowych lub wielość odsyłaczy i słownik nazw własnych. Jeśli niniejsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza okaże się – jak poprzednie – wydarzeniem godnym zauważenia, to następne wydania na pewno będą bogatsze o sugestie wyrażone zarówno w aplauzie, jak i w krytyce.
Podziękowania
Naturalną rzeczą są wyrazy uznania i wdzięczności, choć jest oczywiste, że te najważniejsze pozostają w sferze rzeczywistości nadchodzącej.
Jesteśmy wdzięczni wszystkim – małym i wielkim – za wszelkie fachowe, duchowe i materialne wsparcie – małe i wielkie. Nie sposób wymieniać na tych stronicach setek osób w różnym stopniu zaangażowanych, lecz tak samo ważnych. Ich imiona i nazwiska zamieścimy w osobnej publikacji.
Piotr Zaremba
Ewangeliczny Instytut Biblijny
Pomiń przypisy
------------------------------------------------------------------------
^() Nowe Przymierze, Pismo Święte Nowego Testamentu. 2015. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Nowe Przymierze i Pslamy, Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. 2012. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Biblia Hebraica Quinta. 2004-2011. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Samaritan Pentateuch Edited to MS 6 of the Shekhem Synagogue. 1994; 2015, Accordance 11.
^() Discoveries from the Judean Desert. 1955-2002. Oxford: Claredon Press.
^() Septuaginta: (1) Rahlfs, A. 1979. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft; (2) Ziegler J. 1931-2006. Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht.Wykaz skrótów
Skróty ksiąg biblijnych
Stare Przymierze: Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt, Joz, Sdz, Rt, 1-2Sm, 1-2Krl, 1-2Krn, Ezd, Ne, Est, Jb, Ps, Prz, Kzn, Pnp, Iz, Jr, Tr, Ez, Dn, Oz, Jl, Am, Ab, Jo, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml.
Nowe Przymierze: Mt, Mk, Łk, J, Dz, Rz, 1-2Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1-2Ts, 1-2Tm, Tt, Flm, Hbr, Jk, 1-2P, 1-3J, Jd, Obj.
Nazwy znaków afabetu hebrajskiego
א alef, ב bet, ג gimel, ד dalet, ה he, ו waw, ז zain, ח chet, ט tet, י jod, כ kaw, ל lamed, מ mem, נ nun, ס samek, ע ain, פ pe, צ tsade, ק kof, ר resz, ש szin, ת taw
Inne skróty
A — Kodeks Aleksandryjski
abc — kursywą zaznaczono cytaty ze Starego Przymierza, za 27. i 28. wydaniem Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1993 i 2012). W samym Starym Przymierzu zaznaczono w ten sposób nie tłumaczone wyrazy obcego pochodzenia, jak: Sela i pur.
ak. — akkadyjski
aor. — aoryst
arab. — arabski
aram. — aramejski
as. — asyryjski
B — Kodeks Watykański
bab. — babiloński
BHQ — Biblia Hebraica Quinta. 2010. Schenker. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft
BHS — Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. K. Elliger, W. Rudolf, ed., wyd. 5. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
chald. — chaldejski
cz — czasownik
dat. — dativus
dat. instr. — dativus instrumentalis
dat. loc. — dativus locativus
defek. — defektywna (forma)
det. — determinatyw
dit. — dittografia
du — dualis
egip. — egipski
emf. — emfatyczne
euf. — eufemizm
fen. — fenicki
fut. — futuryczny, -a, -e
G, G^(mss) — Septuaginta, niektóre manuskrypty Septuaginty
gen. — genetivus
GK — fragmenty pochodzące z Genizy Kairskiej
gr. — grecki
H — przekład Hieronima
^(h) – h wygłosowe w transkrypcji wyrażeń hbr., które przy wymowie pozostaje nieme
h. — homonim, homonimicznie
hbr. — hebrajski
hebr. — hebraizm
hend. — hendidys
Hex — źródła heksaplaryczne
hi — hifil
hier. egip. — hieroglificzny egipski
hitp — hitpael
hitpo — hitpolel
hl — hapax legomenon, słowo użyte tylko raz w tekście Biblii.
hl^(2,3) — słowo użyte w tekście Biblii, odpowiednio, dwa lub trzy razy
imp. — imperativus
impf. — imperfectum
JHWH — Imię własne Boga, Jahwe
Jub — Księga Jubileuszy
ketiw — wyrażenie zaświadczone w tekście głównym MT, co do którego istnieje sugestia — qere — że należy odczytywać je inaczej
L — recenzja Lucjana
l. — lub
lp, lm — liczba pojedyncza, liczba mnoga.
łac. — łacińskie
mat. — materiał(y)
Mdr – Księga Mądrości
met. — metonimia
metaf. — metafora, metaforycznie
min — minuta; w indeksie górnym: minuskuł(a)(owy)
m.in. — między innymi
monet. — monetarny
ms, mss — manuskrypt, manuskrypty
MT, MT^(mss) — tekst masorecki, manuskrypty tekstu masoreckiego
MT^(Ms), MT^(Mss) — manuskrypt, manuskrypty hebrajskie średniowieczne
NA27, NA28 — Novum Testamentum Graece. Nestle-Aland. 1993, 2012. Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart
NB — Niewola babilońska
NP — Nowe Przymierze (Nowy Testament)
ni — nifal
O — recenzja Orygenesa
OL — wersje starołacińskie
oryg. — tekst oryginalny
ozn. — oznacza
pd — południe
pd wsch — południowy wschód
pd zach — południowy zachód
pers. — perskie
pf. — perfectum
pi — piel
pilp — pilpel
pl — pluralis, lm
pn — północ
pn wsch — północny wchód
pn zach — północny zachód
poch. — pochodzenie
pod. — podobnie
poj. — pojęcie
pojem. — pojemność
polp — polpal
por. — porównaj
pow. — powierzchnia
PS — Pięcioksiąg Samarytański
Ps-J — Targum Psudo-Jonatana
qere — wyrażenie sugerowane jako właściwy odczyt wyrażenia zaświadczonego w tekście głównym MT, czyli ketiw.
rm — rodzaj męski
r. p. Chr. — rok przed Chrystusem
r. po Chr. — rok po Chrystusie
rz — rzeczownik
rzym. — rzymski
rż — rodzaj żeński
S — tekst syryjski
sc — status constructus
scp — scriptio plena, pisownia pełna
scd — scriptio defectiva, pisownia ułomna
SG — Salkinson-Ginsburg. 1886. Hebrew Nowy Testament, wyd. popr. 1999 w kierunku zgodności z Tekstem Przyjętym greckiego NT
sg — singularis, lp
SP — Stare Przymierze (Stary Testament)
Syr —Mądrość Syracha
T — talmud
tiq — tiqqune soferim
TB — Talmud Babiloński
Tb — Księga Tobiasza
Tg — targum
Tg^(Jo) — Targum Jonatana
Tg^(Ms/Mss) — kodeks, kodeksy Targumów
Th — grecki tekst Teodocjona
Vg — wulgata
w., ww. — werset, wersety
wsch — wschód
wsp. — współczesne
zach — zachód
zap. — zapożyczenie
zob. — zobacz
— nawias kwadratowy zamyka wyrazy lub wyrażenia, których w oryginale wyraźnie brak, a które w odczuciu tłumaczy wyjaśniają lub stanowią opcję wyjaśnienia znaczenia tekstu.
’‘ — transkrypcja odpowiednio א (alef) i ע (ain)
α’ — przekład Akwili
ε’ — Quinta, warianty piątej kolumny Heksapli
εβρ’ — późniejsze przekłady tekstu na język grecki hebrajskiego, lecz bliżej nieokreślonego pochodzenia
Θ Ψ m P⁷⁵ 892^(txt) 070 1241 f^(1.13) — określenia świadectw tekstowych Nowego Testamentu. W niniejszym przekładzie przytaczane za Novum Testamentum Graece (jak wyżej).
θ’ — przekład Teodocjona
σ’ — przekład Symmacha
1En — 1 Księga Enocha
1Mch, 2Mch — Pierwsza, Druga Księga Machabejska
— znak lub znaki w nawiasie kwadratowym oznaczają, że nie zachowały się one w manuskryptach.
מֿה֯ל̇ש — brak znaku nad literą oznacza literę pewną, kropka prawdopodobną, kółko możliwą, kreska zaś niepewność co do identyfikacji liter podobnychYou are invited!
What you have in your hands is not just one book, but rather a whole library of sixty-six books that together make up the Holy Scriptures of the Old and the New Testament. The words in these books took their time entering the human reality. About a thousand four hundred years, in fact. And then, at last, they found their full confirmation and expression in the Word who became flesh – in Jesus Christ.
Some people use this library as a handbook for formulating the right answers. But its goal was to point to the right Person. Looking at the desperate efforts of his contemporaries, the Lord Jesus Christ said once, “You search the Scriptures because you think that in them you have eternal life; and it is they that bear witness about me, yet you refuse to come to me that you may have life.”
We couldn’t say it better. If you study the Scripture to find the right answers, you’ll probably succeed. Many people did, each in their own way, to comfort some and spite the others. You may feel like defending these answers, maybe even die for them. But if you don’t allow this Book to lead you into a relationship with the right Person, the Lord of all, Jesus Christ, if He doesn’t become the core of your life, it may very well happen that armed with the right answers, you will miss out on the right place for your eternal existence.
This Book is not an easy one. But that’s good. You’ll be honestly motivated to pray, “God, open my eyes to what I read here, and what I understand, I’ll put into practice.” With such an attitude, you’ll feel something special – you’ll realize the Bible is a book you read in the presence of its Author. That’s the beauty of this Book – and the adventure we invite you to embark on.
PublishersSome notes about the translation
The Source Text of the New Covenant
The present translation is the first full edition of the Bible, that is, the Holy Scriptures of the Old and the New Testament. It combines the fifth edition of the New Testament and the second edition of the Psalms, updated from the fourth edition of Nowe Przymierze^() (New Testament) and the first edition of the Psalms published in Nowe Przymierze i Psalmy^() (New Testament and Psalms).
The New Testament and its source text
The New Testament translation is based on the text and critical apparatus of the 27^(th) and 28^(th) edition of Nestle-Aland’s Novum Testamentum Graece (1993 Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, henceforth NA27; and 2012 Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, henceforth NA28).
However, some variant readings which appear in the Majority Text are also included. These are: Matt 6:13b; Matt 17:21; Matt 18:11; Matt 18:15a; Matt 23:14; Mark 7:16; Mark 9:44; Mark 9:46; Mark 11:26; Luke 1:28; Luke 9:55-56; Luke 17:36; Luke 23:17; John 5:3b-4; 1Cor 11:29. Moreover, two variant readings from the Textus Receptus are incorporated into the main text in Acts 8:37 and Acts 15:34.
The text of the Catholic Letters was particularly influenced by the changes in NA28. It was only in those Letters that the NA28 editors revised the text according to a new concept called the Coherence-Based Genealogical Method (henceforth CBGM). As the name suggests, the method follows a statistical consistency between the variants of a potential ancestor of a given textual witness and the variants of its not necessarily direct follower. In effect, some of the textual variants were again included in the main text of NA28, even though in NA27 they may have been treated as later and counted into the critical apparatus. Because of that, the Greek text of the Catholic Letters in the newest edition of Novum Testamentum Graece approximates the Majority Text. Time will tell what results CBGM may have when applied to the rest of the New Testament Scriptures. It just might further corroborate our decision to include the Majority Text variants in the main text, as described in the previous paragraph.
In order to satisfy the interest signaled to the translators, important variant readings were meticulously described. In most cases, the descriptions followed the critical apparatus of NA27 and, within the Catholic Letters, NA28. An inquisitive reader is advised to consult both editions.
Changes in the New Testament translation
The present translation was revised and updated from the previous versions as the fifth edition of the New Testament. As was the case with the previous editions, the nature of changes and corrections was largely dependent on the feedback from an ever wider circle of readers. But another major factor was the final, joint publication of all the thirty-nine books of the Old Testament, or, as it is called in this version, the Old Covenant. The changes concern: (1) the quotations from the Old Testament in the New Testament books, with clearly marked cases of paraphrase and non-correspondence with the available Hebrew text; (2) some unification of proper names and terminology; (3) the presentation of modern equivalents of biblical measurements, with the table Miary i Wagi (Measurements and Weights) added at the end of this publication; (4) a revision of the Catholic Letters in light of the changes adopted in NA28; (5) some updates to the literary style to achieve better precision and to account for developments in the Polish language; (6) corrections of previous editorial lapses.
The Old Testament and its source text
The source text for the present translation was Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS),^() Biblia Hebraica Quinta (BHQ)^() (within the scope of the published books, i.e. Deuteronomy, Judges, the Five Megillot, Ezra, Nehemiah and Minor Prophets), the Samaritan Pentateuch (SP),^() the Dead Sea Scrolls (DSS),^() and the Septuagint (G).^()
As stated before, the Book of Psalms included in this publication is the second, revised edition of the version previously published in Nowe Przymierze i Psalmy (New Testament and Psalms).
In this translation, the main text does not always follow the Masoretic text (MT) as represented in BHS. Rather, the variant readings of BHQ, SP, DSS and G were also taken into consideration. The choice of a given variant was typically guided by two principles: first, the logical consistency of the text itself, and second, the logical consistency between the Old and the New Testament. Wherever the main text did not directly follow the MT, it was properly described in the footnotes. It is important to stress that this edition considered only these variants of the DSS and G which the translators judged as most significant to a literary translation.
This approach to variant readings was justified by three factors: (1) The discovery of the DSS has shed a new light on the MT and – indirectly – on G. (2) The Septuagint, treated here as the Greek translation of the Hebrew Bible, does not consistently render the Masoretic text as represented in BHS, and neither does our translation. In some cases, the Septuagint’s text closely resembles the DSS, and in at least two, it approximates the text of the documents which today are no longer known. This is even more significant in the light of the fact that the New Testament authors also used the Septuagint as their source text. (3) Finally, consistent translation of the MT could result in unnecessary discrepancies between the Old and New Testament. This is especially important in passages where New Testament authors quote the Old Testament.
Nomen proprium of God
God’s proper name, a recurring theme in the Old Covenant, was rendered in Polish as PAN, “LORD.” In some places, however, the context called for the tetragrammaton JHWH, Hbr. יהוה, vocalized in Polish as Jahwe, “Yahweh.” Readers are advised to read the Name as Pan unless circumstances require Jahwe. While quoting from this publication, we also advise to use PAN instead of the tetragrammaton, especially if the quotations are to be displayed in a public place or read in public. The tetragrammaton was used in sentences where God’s name was specifically spelled out, in descriptions of key self-revelation, like Exodus 3 and 6, and in passages that are already dense with other names of God.
Onomasticon
In rendering proper names, the translators were generally following the criteria laid out in Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu (Onomasticon of the Hebrew Bible and the New Testament) by Krzysztof Sielicki (2009 Warsaw: Vocatio). However, some exceptions were deemed necessary in the process. The exceptions include: (1) theophoric names; (2) names with common, well-attested Polish versions and spelling; (3) names which, when left in the Onomasticon form, could be difficult to find in the English subject literature and Internet resources; (4) names whose Onomasticon form had some unwanted (e.g. humorous) connotations.
Literary translation and its recipients
The present translation is a literary rendition of the New Testament, which means that the requirements of the Polish language take precedence over the language of the original.
The translation is addressed to the whole society, but in particular: (1) to the people who are largely unfamiliar with the culture of the New Testament times; and (2) to those who are active in the fields of evangelism, Christian education, counseling and preaching. As such, the translation should not be treated as the one and only. On the contrary, it should encourage its readers to draw from other available versions, notably from the literal translation prepared by the Evangelical Bible Institute. The original remains, of course, the ultimate resource.
Literary qualities and the textual accuracy
The afore-mentioned literary qualities do not mean that the translation is less textually accurate than other versions, for example, the literal renditions. When it comes to theological ideas, the translation conveys the message of the original literally, i.e. the Polish language submits to the Greek or Hebrew way of expression. The literariness pertains mostly: (1) to the description of everyday life reality; (2) to historical and geographical narration, as in Acts; (3) to the substitution of a repetitive name with a personal pronoun or to the addition of the speaker’s name where its lack would obscure the text’s meaning; (4) to the rendition of idioms (although their cultural readings are given in the footnotes).
Added words which do not appear in the original were placed in square brackets, but only where they could not be inferred from the text. Words added for lack of Polish equivalents were not specially marked either (for instance, Greek hades was translated as “the world of the dead”). Likewise, no notification was thought necessary when splitting lengthy sentences into shorter ones.
Terminological issues
With the recipients in mind, some terms were replaced by new ones, for instance Opiekun, “Caretaker” (instead of the previous Pocieszyciel, “Comforter”); przełożony, “overseer”, or starszy, “elder” (for the previous biskup, “bishop”); opiekun, “caretaker”, or przedstawiciel, “representative” (for the previous diakon, “deacon”); miejsce kary, “place of punishment”, or gęste mroki miejsca kary, “the darkness of the place of punishment”, for the previous piekło, “hell”.
The indicative, encouraging and aesthetic aspect of ethic exhortations was conveyed by appropriate wording, for instance, the adjective dobry, “good”, was rendered as piękny, szlachetny, wspaniały, “beautiful”, “noble” or “wonderful”.
Apostle Paul’s vocabulary, which expresses a new dimension of reality “in Christ”, w Chrystusie, was translated without clarification. This was done on the assumption that after having read all of the apostle’s writings, his message will become clear to the reader. However, the expression wiara w Chrystusa, “faith in Christ” (Gr. pistis eis Christon), was distinguished from wiara Chrystusa, “faith of Christ” (Gr. pistis Christou). The latter was translated as zawierzenie Chrystusowi or wiara Chrystusowi, “trusting Christ” or “believing Christ”, respectively.
The Greek word aion was consistently rendered wiek, “age”, in keeping with the New Testament view of history.
Vocabulary that carried theological implications was not simplified, for example duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie, “spirit”, “soul”, “sin”, “redemption”, “condemnation”, “atonement”, “oppression”, “salvation”, etc.
With a few terms, the translators consciously used more than one rendition, wanting to broaden the reader’s understanding of the word. This was done for instance with Greek parabole, translated as podobieństwo, przykład and porównanie, “parable”, “example” and “comparison”; and with Greek sodzo, rendered as zbawić, ocalić or uzdrowić, “save”, “rescue” and “heal”, respectively.
In the poetic books of the Old Testament, the translators chose to retain the familiar expression bojaźń PANA, Hbr. רְאַת יְהוָה (ir’at JHWH), Gr. φόβος θεοῦ (phobos theou), “fear of the LORD”. The phrase refers to the awe and respect felt in relation to God, considering Him and His will while forming opinions, making decisions or adopting a point of view. In the New Testament, this fear was rendered as poczucie odpowie-
dzialności wobec Pana, “responsibility before the Lord” (e.g. Phil 2:12; 1Pet 1:17).
The term Słowo, “Word”, Hbr. דָּבָר (dawar), Gr. λόγος (logos), was spelled with a capital letter wherever the context described God’s will expressed in the law, a promise or a prophecy; Gr. ῥῆμα (rhema) was spelled with a small letter.
Concerning the terms duch, dusza, serce, nerki and wątroba, “spirit”, “soul”, “heart”, “kidneys”, and “liver”, respectively, wherever they described the spiritual sphere of human life, the first three were used in the main text, and the other two were mentioned in footnotes as idioms.
Vocalization
Hebrew words used in the footnotes were vocalized in a simplified way to ensure readability. Vocalization was not given when it was similar to the word’s Polish pronounciation. Vocalization did not include accent marks. Greek words were not vocalized.
Idioms
Idioms are words, phrases, and expressions particular to the Hebrew and Greek way of describing reality, as well as antropomorphisms, personifications of inanimate objects, and phrases that could be classified as symbolic or metaphoric.
The translators varied their approach here. Sometimes, the literal translations appeared in footnotes while a more literary version made it to the main text; at other times, the literal version was put in the main text while the footnotes suggested more literary alternatives. The choice depended on the context, but also on cognitive and aesthetic factors.
Introductory tables to the Books
Every book features an introductory table consisting of five rows and listing the author, time frame, purpose, and subject. The tables were kept at their most concise to help immediately place each book in the accurate historical context. However, the brevity makes them, by default, somewhat general, which is why a few words of explanation are in order:
1. With the New Testament, it is relatively easy to determine the book’s author, as well as when and where it was written. The situation changes dramatically in the Old Testament. In the majority of cases, the author is unknown. The names traditionally associated with the books do not necessarily imply authorship. Logic says the books should be treated as a kind of collective work, especially since it is hard to assess the extent of the editing that took place over the centuries. That is why, in the Time row, the team differentiated between the time of the events described in the book and the time (or times) of the book edition, which is notoriously difficult to pinpoint. The Place information pertains to the place of action, unless it was stated otherwise.
2. In the case of the Old Testament books, wherever applicable, the early dating option was preferred.
3. The uncertainty connected with the information given in the tables should not undermine the authority of the books. Such a leap would be absurd. The books were not created with modern standards in mind. Rather, they meet their own norms, they continue to be a useful resource and the ultimate creative challenge.
A translation for all
The present translation is the first one ever to be done within the Polish Evangelical circles. However, it is not, by any means, a one-denomination translation. On the contrary, it addresses – as mentioned – the entire society.
An ever-changing translation
The translators and publishers did not want to create a translation for all generations to come. It was supposed to answer to the needs of the contemporary, ever-changing reality. Many study-aid elements of the present work are experimental in nature. Suffice to mention the detailed descriptions of variant readings, the multitude of cross-references or the translation’s onomasticon. If the first edition of Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza (Bible, or the Holy Scriptures of the Old and the New Testament) proves successful, the next one will use the suggestions expressed both in praise and critique.
Acknowledgements
It is only fitting that we should express our deepest gratitude to the people engaged in the project, although the most significant approval belongs to the reality yet to come.
We are grateful to all – little and great alike – for their professional, spiritual, and financial support. It would be difficult to name the hundreds of our supporters, so variously involved but equally important. With their consent, we would like to announce their names in a different capacity or a separate publication.
Piotr Zaremba
Evangelical Bible Institute
------------------------------------------------------------------------
^() Nowe Przymierze, Pismo Święte Nowego Testamentu. 2015. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Nowe Przymierze i Pslamy, Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. 2012. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Biblia Hebraica Quinta. 2004-2011. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Samaritan Pentateuch Edited to MS 6 of the Shekhem Synagogue. 1994; 2015 Accordance 11.
^() Discoveries from the Judean Desert. 1955-2002. Oxford: Claredon Press.
^() Septuaginta: (1) Rahlfs, A. 1979. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft; (2) Ziegler J. 1931-2006. Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht.
Trzymasz w ręce nie tyle Księgę, co bibliotekę sześćdziesięciu sześciu Ksiąg Starego i Nowego Przymierza. Uwiecznione w nich słowa wkraczały w ludzką rzeczywistość stopniowo, na przestrzeni bodaj tysiąca czterystu lat, aby w końcu znaleźć potwierdzenie i pełny wyraz w Słowie, które stało się ciałem, w Jezusie Chrystusie.
Księgi tego zbioru nie przestają służyć wielu za podręcznik definiowania racji. Tymczasem mają one służyć pogłębianiu relacji. Obserwując wzmożone wysiłki współczesnych sobie uczonych, Pan Jezus Chrystus podsumował: „Zagłębiacie się w Pisma, ponieważ sądzicie, że macie w nich życie wieczne, podczas gdy one składają świadectwo o Mnie. A jednak nie chcecie przyjść do Mnie, aby zyskać życie.”
Trudno o lepsze ujęcie sprawy. Jeśli na kartach tych Pism zamierzasz szukać przede wszystkim racji, to zapewne ją znajdziesz, jak wielu innych – na własną miarę, jednym na pociechę, drugim na przekór. Może tej racji zechcesz bronić, a nawet za nią umrzeć. Jeśli jednak dzięki tej Księdze nie nawiążesz relacji z Osobą, z Panem wszechrzeczy, Jezusem Chrystusem, jeśli On sam nie stanie się rdzeniem Twojego życia, to uzbrojony w prawdziwe racje, możesz rozminąć się z prawdziwym życiem.
Księga ta nie należy do łatwych. I dobrze. Szczerzej przyjdą Ci słowa: „Panie, otwórz mi oczy na to, co na tych kartach czytam, a to, co zrozumiem, zastosuję w życiu.” Przy takiej postawie doznasz czegoś szczególnego: zauważysz, że Pismo Święte jest Księgą, którą czyta się w obecności jej Autora. Na tym polega wyjątkowość tej Księgi – i przygoda, do której Cię zapraszamy.
WydawcyWażniejsze uwagi o przekładzie
Niniejszy przekład i wcześniejsze wydania
Niniejsze, pierwsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza łączy w sobie tekst piątego wydania ksiąg Nowego Przymierza oraz tekst drugiego wydania Księgi Psalmów, odpowiednio, w stosunku do czwartego wydania Nowego Przymierza^() oraz pierwszego wydania Księgi Psalmów opublikowanego w ramach Nowego Przymierza i Psalmów.^()
Tekst źródłowy Nowego Przymierza
Podstawą prac przekładowych ksiąg Nowego Przymierza był tekst i aparat krytyczny zawarty zarówno w dwudziestym siódmym, jak i w dwudziestym ósmym wydaniu Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (NA27 i NA28, odpowiednio: 1993 i 2012, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft).
W tekście głównym przekładu pozostawiono jednak kilkanaście wariantów występujących w Tekście większościowym. Są to: Mt 6:13b; Mt 17:21; Mt 18:11; Mt 18:15a; Mt 23:14; Mk 7:16; Mk 9:44; Mk 9:46; Mk 11:26; Mk 15:28; Łk 1:28; Łk 9:55-56; Łk 17:36; Łk 23:17; J 5:3b-4; 1Kor 11:29. Włączono też dwa warianty występujące w Tekście przyjętym: Dz 8:37 i Dz 15:34.
Tekst Listów Powszechnych zweryfikowano w oparciu o NA28, jako że tylko w obrębie tych Listów wydawcy tekstu greckiego dokonali zmian w oparciu o nowo opracowaną wytyczną, tzw. metodę genealogii spójnych wariantów (ang. Coherence-Based Genealogical Method, w skrócie CBGM). Zgodnie z tą nazwą opiera się ona na statystycznej spójności pomiędzy wariantami potencjalnego poprzednika danego świadectwa tekstowego a wariantami jego niekoniecznie bezpośredniego następnika. Metoda ta przywraca miejsce w tekście głównym NA28 tym wariantom tekstowym, które – jako późniejsze – w NA27 znajdowały się w aparacie krytycznym. W ten sposób tekst grecki najnowszego wydania Novum Testamentum Graece w obrębie Listów Powszechnych jest bardziej zbliżony do Tekstu większościowego. Czas pokaże, jakie rezultaty da zastosowanie CBGM do pozostałej części pism Nowego Testamentu i czy decyzja pozostawienia w niniejszym przekładzie wariantów Tekstu większościowego wskazanych w poprzednim akapicie nie okaże się tym bardziej uzasadniona.
Zgodnie z sygnalizowanym tłumaczom zainteresowaniem Czytelników ważniejsze warianty tekstowe zostały w przekładzie szczegółowo opisane. Sposób opisu jest w większości przypadków taki, jak w aparacie krytycznym NA27 lub, szczególnie w obrębie Listów Powszechnych, taki jak w NA28. Stąd zainteresowanych zachęcamy i odsyłamy do korzystania z obu wydań.
Ważniejsze zmiany w piątym wydaniu Nowego Przymierza
Wprowadzone zmiany i korekty wynikają, jak w przypadku wcześniejszych wydań, z poczytności przekładu, z uwag szerokiego grona Czytelników, ale także z rozszerzenia zakresu przełożonych ksiąg o wszystkie trzydzieści dziewięć ksiąg Starego Testamentu, określanego w przypadku niniejszego przekładu Starym Przymierzem. Zmiany obejmują: (1) cytaty ze Starego Przymierza w księgach Nowego Przymierza; zaznaczono przy tym przypadki, w których cytat nie koresponduje z dostępnym nam tekstem hebrajskim; (2) ujednolicenie pisowni imion i nazw własnych; (3) sposób zaznaczania współczesnych równoważników biblijnych miar i wag, w związku z czym na końcu publikacji zamieszczono Miary i wagi; (4) uaktualnienie przekładu Listów Powszechnych w obrębie zmian wprowadzonych w NA28; (5) formę literacką; tekst poprawiano mając na uwadze precyzję wyrazu myśli oraz rozwój języka polskiego; (6) korektę omyłek i niedociągnięć redakcyjnych zauważonych we wcześniejszych wydaniach.
Tekst źródłowy Starego Przymierza
Tekstem źródłowym dla przekładu ksiąg Starego Przymierza były: Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS),^() Biblia Hebraica Quinta (BHQ)^() (w zakresie ksiąg opublikowanych, to jest Księgi Powtórzonego Prawa, Księgi Sędziów, Ksiąg Pięciu Megilot, Ksiąg Ezdrasza i Nehemiasza oraz Proroków Mniejszych), Pięcioksiąg Samarytański (PS),^() tekst zwojów znad Morza Martwego (ZMM)^() w zakresie ksiąg biblijnych oraz tekst Septuaginty (G).^()
Księga Psalmów, będąca częścią niniejszego wydania Pisma Świętego, jest – jak wspomniano – drugim wydaniem w stosunku do wcześniejszego wydania w ramach Nowego Przymierza i Psalmów.
Tekst główny niniejszego przekładu trzydziestu dziewięciu ksiąg Starego Przymierza nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego (MT) podanego w BHS. Znalazły w nim odzwierciedlenie również warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G. Dobór wariantów tekstu wyjściowego podporządkowany był koncepcji spójności logicznej tekstu Starego Przymierza, ale także spójności logicznej jego tekstu z pismami Nowego Przymierza. Tam, gdzie tekst główny odbiega od MT, zostało to wyraźnie zaznaczone i opatrzone uwagami krytycznymi. Zaznaczyć przy tym należy, że w niniejszym wydaniu uwzględniono tylko ważniejsze warianty tekstowe BHQ, PS, ZMM i G.
Takie podejście uzasadnione jest trzema względami: (1) Odkrycie zwojów znad Morza Martwego rzuciło nowe światło na tekst masorecki, a przez to na Septuagintę, która dzięki temu zyskała na znaczeniu. (2) Sama Septuaginta, pojmowana w tych rozważaniach jako grecki przekład ksiąg Biblii hebrajskiej, podobnie jak niniejszy przekład, nie jest konsekwentnym tłumaczeniem tekstu masoreckiego w takiej formie, w jakiej podaje go BHS. Tekst Septuaginty jest w niektórych przypadkach bardziej zgodny z tekstem manuskryptów znad Morza Martwego, a w co najmniej dwóch przypadkach, z tekstem dokumentów dziś już nieznanych. Jest to o tyle ważne, że z Septuaginty korzystali autorzy Nowego Testamentu. (3) Konsekwentne przekładanie tekstu masoreckiego czasem niepotrzebnie wprowadza do Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza rozbieżności znaczeniowe, co jest szczególnie ważne w przypadku starotestamentowych cytatów w Nowym Przymierzu.
Tetragram JHWH
Występujące powszechnie w Starym Przymierzu imię własne Boga, oddawano w formie PAN równoważnej JHWH. Tam jednak, gdzie domagał się tego kontekst, użyto tetragramu JHWH, tj. hbr. יהוה, który zwokalizowany brzmi: Jahwe. W czasie lektury Czytelnik powinien odczytywać Tetragram jako „Pan”, chyba że wyjątkowe względy narzucają odczyt „Jahwe”.
W cytowaniu niniejszej publikacji zaleca się też zamienianie Tetragramu, jeśli występuje w cytacie, na „PAN”, szczególnie jeśli cytaty mają być wystawiane na widok publiczny lub odczytywane w miejscach publicznych.
Tetragram stosowano w zdaniach typu: „A Jego imię brzmi…”, w opisach kluczowych momentów objawienia, jak Wj 3 i 6, oraz w wyrażeniach o dużym nagromadzeniu określeń Boga.
Onomastykon
Co do imion i nazw własnych, w przekładzie literackim kierowano się zasadami podanymi w Onomastykonie Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu autorstwa Krzysztofa Sielickiego (2010. Warszawa: Vocatio), jednak nie bez odstępstw uznanych za konieczne. Odstępstwa te dotyczą głównie: (1) imion teoforycznych; (2) imion i nazw własnych z ustaloną w języku polskim pisownią; (3) imion i nazw własnych trudniejszych do odnalezienia, w podanej w Onomastykonie formie, w literaturze anglojęzycznej oraz na stronach internetowych; (4) imion i nazw własnych, których podana w Onomastykonie forma rodzi w języku polskim na przykład humorystyczne skojarzenia.
Przekład literacki i jego adresaci
Prezentowany przekład jest przekładem literackim. Znaczy to, że w procesie tłumaczenia starano się język greckiego, hebrajskiego i aramejskiego oryginału podporządkować wymogom języka polskiego.
Przekład adresowany jest do całego społeczeństwa, szczególnie jednak do osób: (1) nieobeznanych, lub słabo obeznanych, z kulturą czasów biblijnych; (2) zajmujących się ewangelizacją, wychowaniem chrześcijańskim, kaznodziejstwem i duszpasterstwem. Jako taki nie powinien on być traktowany jako przekład jedyny. Powinien wręcz zachęcać do korzystania z innych przekładów, w tym szczególnie do przekładu dosłownego przygotowanego przez Ewangeliczny Instytut Biblijny, a ostatecznie do jak najszerszego odwoływania się do tekstu greckiego, hebrajskiego i aramejskiego.
Literackość a wierność przekładu
Literackość przekładu nie oznacza, że jest on przekładem mniej wiarygodnym niż inne przekłady (na przykład tzw. przekłady dosłowne). Tam, gdzie chodziło o przekazanie myśli teologicznej, niniejszy przekład czyni to w sposób dosłowny, to znaczy podporządkowuje język polski sposobowi wyrażania myśli w języku oryginalnym. Literackość odnosi się głównie: (1) do realiów życia codziennego; (2) do narracji historycznych i geograficznych (jak na przykład w Dziejach Apostolskich); (3) do stosowania zaimków zamiast powtarzania tych samych słów lub do wtrącania imion autorów wypowiedzi tam, gdzie brak tego mógłby zamazywać znaczenie tekstu; (4) do przekładu idiomów (choć kulturowe ich brzmienia zostały podane w przypisach); (5) do związków frazeologicznych. Słowa dodane, nie występujące w tekście greckim, hebrajskim lub aramejskim, ujęto w nawiasy kwadratowe, ale tylko w tych przypadkach, gdzie nie wynikają one z tekstu. Nie zaznaczono słów dodanych ze względu na brak polskich odpowiedników (np. gr. hades przetłumaczono wyrażeniem świat zmarłych) lub ze względu na konieczność podziału bardzo długich zdań na krótsze.
Zagadnienia terminologiczne
Ze względu na adresatów przekładu zaproponowano nowe określenia dla niektórych terminów, na przykład: Opiekun (dla wcześniejszego Pocieszyciel), przełożony lub starszy (dla wcześniejszego biskup), opiekun lub przedstawiciel (dla wcześniejszego diakon), miejsce kary lub gęste mroki miejsca kary (dla poprzedniego piekło).
Oznajmujący, zachęcający i estetyczny wymiar zaleceń etycznych właściwych dla Nowego Przymierza starano się oddać słowami, które na taki wymiar wskazują (np. przymiotnikami: piękny, szlachetny, wspaniały zamiast dobry).
Słownictwo apostoła Pawła wyrażające wymiar rzeczywistości w Chrystusie tłumaczono bez wyjaśniających uproszczeń, założono bowiem, że po przeczytaniu wszystkich pism apostoła jego myśl stanie się dla Czytelnika jasna. Rozróżniono jednak wyrażenie wiara w Chrystusa (gr. pistis eis Christon) od wyrażenia wiara Chrystusa (gr. pistis Christou). To drugie tłumaczono jako zawierzenie lub zaufanie Chrystusowi.
Greckie aion zdecydowano się tłumaczyć konsekwentnie jako wiek, a to ze względu na nowotestamentową perspektywę dziejów.
Nie upraszczano słownictwa brzemiennego w znaczenie teologiczne, np. duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie itp.
Niektóre terminy świadomie tłumaczono niekonsekwentnie, aby Czytelnik mógł sobie poszerzyć ich zakres znaczeniowy. Na przykład gr. sodzo tłumaczono jako zbawić, ocalić lub uzdrowić, a gr. parabole jako podobieństwo, przykład i porównanie.
We fragmentych poetyckich Starego Przymierza pozostawiono znane z wcześniejszych przekładów wyrażenie bojaźń PANA, hbr.יִרְאַת יְהוָה (ir’at JHWH), gr. φόβος θεοῦ (fobos theou). Wyrażenie to oznacza cześć lub szacunek dla Niego, liczenie się z Nim przy formułowaniu poglądów, podejmowaniu decyzji i przyjmowaniu określonego punktu widzenia. W Nowym Przymierzu oddawano tę bojaźń wyrażeniem poczucie odpowiedzialności wobec Pana (np. Flp 2:12; 1P 1:17).
Jeśli chodzi o termin Słowo, hbr. דָּבָר (dawar), gr. λόγος (logos), tam, gdzie termin ten określa wolę Bożą wyrażoną w Prawie, obietnicy lub proroctwie, pisano go wielką literą; gr. ῥῆμα (rhema) pisano małą literą.
W kwestii terminów duch, dusza, serce, nerki i wątroba, tam, gdzie słowa te opisują niematerialną sferę życia człowieka, pierwsze trzy umieszczano w tekście głównym, natomiast występowanie dwóch pozostałych zaznaczano w przypisach, w kategorii idiomów.
Wokalizacja
Pojawiające się w przypisach wyrażenia hebrajskie zostały zwokalizowane w sposób uproszczony z wyjątkiem miejsc, w których wokalizacja pokrywa się z brzmieniem polskiego odpowiednika. Wokalizacja ta nie uwzględnia znaków akcentowych. Wyrażenia greckie nie zostały zwokalizowane.
Idiomy
Do idiomów zaliczono słowa, zwroty i wyrażenia charakterystyczne tylko dla hebrajskiego i greckiego sposobu opisywania rzeczywistości, a także antropomorfizmy, personifikacje przedmiotów nieożywionych oraz zwroty możliwe do zaklasyfikowania w kategorii wyrażeń symbolicznych lub metafor. Umieszczano je w przypisach, tłumacząc w tekście głównym ich znaczenie, ale też umieszczano w tekście głównym, podając w przypisach ich znaczenie. O wyborze miejsca umieszczenia idiomu decydował w każdym przypadku kontekst lub względy poznawcze i estetyczne.
Tabele informacyjne na początku ksiąg
Na początku każdej księgi zamieszczono tabele informacyjne. Każda składa się z pięciu wierszy: autor, czas, miejsce, cel i temat. Zwięzłość zawartych w nich informacji ułatwia szybkie umiejscowienie każdej z ksiąg w perspektywie dziejowej, jednak stopień ogólności tych informacji wymaga kilku ważnych komentarzy:
1. W przypadku ksiąg Nowego Przymierza stosunkowo nietrudno podać autora księgi oraz czas i miejsce jej napisania. W przypadku ksiąg Starego Przymierza rzecz ma się inaczej. W większości przypadków autor jest nieznany. Łączone z księgami imiona nie muszą oznaczać autorstwa. Trudny do zidentyfikowania wkład redakcyjny na przestrzeni dziejów, czyni te księgi czymś w rodzaju dzieł zbiorowych. W wierszu Czas w wielu przypadkach rozróżniono czas opisywanych wydarzeń od niełatwego do uchwycenia okresu lub okresów redakcji księgi. W wierszu Miejsce chodzi o miejsce akcji, chyba że wskazano inaczej.
2. W przypadku ksiąg Starego Przymierza tam, gdzie istniała taka możliwość, trzymano się opcji datowania wcześniejszego.
3. Poczucie niepewności związane z informacjami zawartymi w tabelach nie powinno podważać autorytetu samych ksiąg. Byłoby to niedorzecznością. Księgi te nie powstały, by zaspokajać współczesne normy. Niemniej, księgi te, z własnymi normami, nie przestają być dla nas pożyteczne i w twórczy sposób wyzywające.
Przekład dla wszystkich
Niniejszy przekład jest pierwszym powstającym w ramach polskiego chrześcijaństwa ewangelicznego. Nie jest jednak przekładem wyznaniowym. Adresowany jest – jak wspomniano – do całego społeczeństwa.
Przekład przyjazny przemianom
Celem tłumaczy i wydawców nie było dostarczenie Czytelnikowi przekładu na długie wieki. Chodziło raczej o przekład, który odpowiadałby aktualnym potrzebom zmieniającej się rzeczywistości. Wiele elementów niniejszego dzieła ma charakter eksperymentu, na przykład szczegółowość opisów wariantów tekstowych lub wielość odsyłaczy i słownik nazw własnych. Jeśli niniejsze wydanie Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza okaże się – jak poprzednie – wydarzeniem godnym zauważenia, to następne wydania na pewno będą bogatsze o sugestie wyrażone zarówno w aplauzie, jak i w krytyce.
Podziękowania
Naturalną rzeczą są wyrazy uznania i wdzięczności, choć jest oczywiste, że te najważniejsze pozostają w sferze rzeczywistości nadchodzącej.
Jesteśmy wdzięczni wszystkim – małym i wielkim – za wszelkie fachowe, duchowe i materialne wsparcie – małe i wielkie. Nie sposób wymieniać na tych stronicach setek osób w różnym stopniu zaangażowanych, lecz tak samo ważnych. Ich imiona i nazwiska zamieścimy w osobnej publikacji.
Piotr Zaremba
Ewangeliczny Instytut Biblijny
Pomiń przypisy
------------------------------------------------------------------------
^() Nowe Przymierze, Pismo Święte Nowego Testamentu. 2015. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Nowe Przymierze i Pslamy, Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. 2012. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Biblia Hebraica Quinta. 2004-2011. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Samaritan Pentateuch Edited to MS 6 of the Shekhem Synagogue. 1994; 2015, Accordance 11.
^() Discoveries from the Judean Desert. 1955-2002. Oxford: Claredon Press.
^() Septuaginta: (1) Rahlfs, A. 1979. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft; (2) Ziegler J. 1931-2006. Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht.Wykaz skrótów
Skróty ksiąg biblijnych
Stare Przymierze: Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt, Joz, Sdz, Rt, 1-2Sm, 1-2Krl, 1-2Krn, Ezd, Ne, Est, Jb, Ps, Prz, Kzn, Pnp, Iz, Jr, Tr, Ez, Dn, Oz, Jl, Am, Ab, Jo, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml.
Nowe Przymierze: Mt, Mk, Łk, J, Dz, Rz, 1-2Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1-2Ts, 1-2Tm, Tt, Flm, Hbr, Jk, 1-2P, 1-3J, Jd, Obj.
Nazwy znaków afabetu hebrajskiego
א alef, ב bet, ג gimel, ד dalet, ה he, ו waw, ז zain, ח chet, ט tet, י jod, כ kaw, ל lamed, מ mem, נ nun, ס samek, ע ain, פ pe, צ tsade, ק kof, ר resz, ש szin, ת taw
Inne skróty
A — Kodeks Aleksandryjski
abc — kursywą zaznaczono cytaty ze Starego Przymierza, za 27. i 28. wydaniem Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1993 i 2012). W samym Starym Przymierzu zaznaczono w ten sposób nie tłumaczone wyrazy obcego pochodzenia, jak: Sela i pur.
ak. — akkadyjski
aor. — aoryst
arab. — arabski
aram. — aramejski
as. — asyryjski
B — Kodeks Watykański
bab. — babiloński
BHQ — Biblia Hebraica Quinta. 2010. Schenker. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft
BHS — Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. K. Elliger, W. Rudolf, ed., wyd. 5. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
chald. — chaldejski
cz — czasownik
dat. — dativus
dat. instr. — dativus instrumentalis
dat. loc. — dativus locativus
defek. — defektywna (forma)
det. — determinatyw
dit. — dittografia
du — dualis
egip. — egipski
emf. — emfatyczne
euf. — eufemizm
fen. — fenicki
fut. — futuryczny, -a, -e
G, G^(mss) — Septuaginta, niektóre manuskrypty Septuaginty
gen. — genetivus
GK — fragmenty pochodzące z Genizy Kairskiej
gr. — grecki
H — przekład Hieronima
^(h) – h wygłosowe w transkrypcji wyrażeń hbr., które przy wymowie pozostaje nieme
h. — homonim, homonimicznie
hbr. — hebrajski
hebr. — hebraizm
hend. — hendidys
Hex — źródła heksaplaryczne
hi — hifil
hier. egip. — hieroglificzny egipski
hitp — hitpael
hitpo — hitpolel
hl — hapax legomenon, słowo użyte tylko raz w tekście Biblii.
hl^(2,3) — słowo użyte w tekście Biblii, odpowiednio, dwa lub trzy razy
imp. — imperativus
impf. — imperfectum
JHWH — Imię własne Boga, Jahwe
Jub — Księga Jubileuszy
ketiw — wyrażenie zaświadczone w tekście głównym MT, co do którego istnieje sugestia — qere — że należy odczytywać je inaczej
L — recenzja Lucjana
l. — lub
lp, lm — liczba pojedyncza, liczba mnoga.
łac. — łacińskie
mat. — materiał(y)
Mdr – Księga Mądrości
met. — metonimia
metaf. — metafora, metaforycznie
min — minuta; w indeksie górnym: minuskuł(a)(owy)
m.in. — między innymi
monet. — monetarny
ms, mss — manuskrypt, manuskrypty
MT, MT^(mss) — tekst masorecki, manuskrypty tekstu masoreckiego
MT^(Ms), MT^(Mss) — manuskrypt, manuskrypty hebrajskie średniowieczne
NA27, NA28 — Novum Testamentum Graece. Nestle-Aland. 1993, 2012. Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart
NB — Niewola babilońska
NP — Nowe Przymierze (Nowy Testament)
ni — nifal
O — recenzja Orygenesa
OL — wersje starołacińskie
oryg. — tekst oryginalny
ozn. — oznacza
pd — południe
pd wsch — południowy wschód
pd zach — południowy zachód
pers. — perskie
pf. — perfectum
pi — piel
pilp — pilpel
pl — pluralis, lm
pn — północ
pn wsch — północny wchód
pn zach — północny zachód
poch. — pochodzenie
pod. — podobnie
poj. — pojęcie
pojem. — pojemność
polp — polpal
por. — porównaj
pow. — powierzchnia
PS — Pięcioksiąg Samarytański
Ps-J — Targum Psudo-Jonatana
qere — wyrażenie sugerowane jako właściwy odczyt wyrażenia zaświadczonego w tekście głównym MT, czyli ketiw.
rm — rodzaj męski
r. p. Chr. — rok przed Chrystusem
r. po Chr. — rok po Chrystusie
rz — rzeczownik
rzym. — rzymski
rż — rodzaj żeński
S — tekst syryjski
sc — status constructus
scp — scriptio plena, pisownia pełna
scd — scriptio defectiva, pisownia ułomna
SG — Salkinson-Ginsburg. 1886. Hebrew Nowy Testament, wyd. popr. 1999 w kierunku zgodności z Tekstem Przyjętym greckiego NT
sg — singularis, lp
SP — Stare Przymierze (Stary Testament)
Syr —Mądrość Syracha
T — talmud
tiq — tiqqune soferim
TB — Talmud Babiloński
Tb — Księga Tobiasza
Tg — targum
Tg^(Jo) — Targum Jonatana
Tg^(Ms/Mss) — kodeks, kodeksy Targumów
Th — grecki tekst Teodocjona
Vg — wulgata
w., ww. — werset, wersety
wsch — wschód
wsp. — współczesne
zach — zachód
zap. — zapożyczenie
zob. — zobacz
— nawias kwadratowy zamyka wyrazy lub wyrażenia, których w oryginale wyraźnie brak, a które w odczuciu tłumaczy wyjaśniają lub stanowią opcję wyjaśnienia znaczenia tekstu.
’‘ — transkrypcja odpowiednio א (alef) i ע (ain)
α’ — przekład Akwili
ε’ — Quinta, warianty piątej kolumny Heksapli
εβρ’ — późniejsze przekłady tekstu na język grecki hebrajskiego, lecz bliżej nieokreślonego pochodzenia
Θ Ψ m P⁷⁵ 892^(txt) 070 1241 f^(1.13) — określenia świadectw tekstowych Nowego Testamentu. W niniejszym przekładzie przytaczane za Novum Testamentum Graece (jak wyżej).
θ’ — przekład Teodocjona
σ’ — przekład Symmacha
1En — 1 Księga Enocha
1Mch, 2Mch — Pierwsza, Druga Księga Machabejska
— znak lub znaki w nawiasie kwadratowym oznaczają, że nie zachowały się one w manuskryptach.
מֿה֯ל̇ש — brak znaku nad literą oznacza literę pewną, kropka prawdopodobną, kółko możliwą, kreska zaś niepewność co do identyfikacji liter podobnychYou are invited!
What you have in your hands is not just one book, but rather a whole library of sixty-six books that together make up the Holy Scriptures of the Old and the New Testament. The words in these books took their time entering the human reality. About a thousand four hundred years, in fact. And then, at last, they found their full confirmation and expression in the Word who became flesh – in Jesus Christ.
Some people use this library as a handbook for formulating the right answers. But its goal was to point to the right Person. Looking at the desperate efforts of his contemporaries, the Lord Jesus Christ said once, “You search the Scriptures because you think that in them you have eternal life; and it is they that bear witness about me, yet you refuse to come to me that you may have life.”
We couldn’t say it better. If you study the Scripture to find the right answers, you’ll probably succeed. Many people did, each in their own way, to comfort some and spite the others. You may feel like defending these answers, maybe even die for them. But if you don’t allow this Book to lead you into a relationship with the right Person, the Lord of all, Jesus Christ, if He doesn’t become the core of your life, it may very well happen that armed with the right answers, you will miss out on the right place for your eternal existence.
This Book is not an easy one. But that’s good. You’ll be honestly motivated to pray, “God, open my eyes to what I read here, and what I understand, I’ll put into practice.” With such an attitude, you’ll feel something special – you’ll realize the Bible is a book you read in the presence of its Author. That’s the beauty of this Book – and the adventure we invite you to embark on.
PublishersSome notes about the translation
The Source Text of the New Covenant
The present translation is the first full edition of the Bible, that is, the Holy Scriptures of the Old and the New Testament. It combines the fifth edition of the New Testament and the second edition of the Psalms, updated from the fourth edition of Nowe Przymierze^() (New Testament) and the first edition of the Psalms published in Nowe Przymierze i Psalmy^() (New Testament and Psalms).
The New Testament and its source text
The New Testament translation is based on the text and critical apparatus of the 27^(th) and 28^(th) edition of Nestle-Aland’s Novum Testamentum Graece (1993 Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, henceforth NA27; and 2012 Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, henceforth NA28).
However, some variant readings which appear in the Majority Text are also included. These are: Matt 6:13b; Matt 17:21; Matt 18:11; Matt 18:15a; Matt 23:14; Mark 7:16; Mark 9:44; Mark 9:46; Mark 11:26; Luke 1:28; Luke 9:55-56; Luke 17:36; Luke 23:17; John 5:3b-4; 1Cor 11:29. Moreover, two variant readings from the Textus Receptus are incorporated into the main text in Acts 8:37 and Acts 15:34.
The text of the Catholic Letters was particularly influenced by the changes in NA28. It was only in those Letters that the NA28 editors revised the text according to a new concept called the Coherence-Based Genealogical Method (henceforth CBGM). As the name suggests, the method follows a statistical consistency between the variants of a potential ancestor of a given textual witness and the variants of its not necessarily direct follower. In effect, some of the textual variants were again included in the main text of NA28, even though in NA27 they may have been treated as later and counted into the critical apparatus. Because of that, the Greek text of the Catholic Letters in the newest edition of Novum Testamentum Graece approximates the Majority Text. Time will tell what results CBGM may have when applied to the rest of the New Testament Scriptures. It just might further corroborate our decision to include the Majority Text variants in the main text, as described in the previous paragraph.
In order to satisfy the interest signaled to the translators, important variant readings were meticulously described. In most cases, the descriptions followed the critical apparatus of NA27 and, within the Catholic Letters, NA28. An inquisitive reader is advised to consult both editions.
Changes in the New Testament translation
The present translation was revised and updated from the previous versions as the fifth edition of the New Testament. As was the case with the previous editions, the nature of changes and corrections was largely dependent on the feedback from an ever wider circle of readers. But another major factor was the final, joint publication of all the thirty-nine books of the Old Testament, or, as it is called in this version, the Old Covenant. The changes concern: (1) the quotations from the Old Testament in the New Testament books, with clearly marked cases of paraphrase and non-correspondence with the available Hebrew text; (2) some unification of proper names and terminology; (3) the presentation of modern equivalents of biblical measurements, with the table Miary i Wagi (Measurements and Weights) added at the end of this publication; (4) a revision of the Catholic Letters in light of the changes adopted in NA28; (5) some updates to the literary style to achieve better precision and to account for developments in the Polish language; (6) corrections of previous editorial lapses.
The Old Testament and its source text
The source text for the present translation was Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS),^() Biblia Hebraica Quinta (BHQ)^() (within the scope of the published books, i.e. Deuteronomy, Judges, the Five Megillot, Ezra, Nehemiah and Minor Prophets), the Samaritan Pentateuch (SP),^() the Dead Sea Scrolls (DSS),^() and the Septuagint (G).^()
As stated before, the Book of Psalms included in this publication is the second, revised edition of the version previously published in Nowe Przymierze i Psalmy (New Testament and Psalms).
In this translation, the main text does not always follow the Masoretic text (MT) as represented in BHS. Rather, the variant readings of BHQ, SP, DSS and G were also taken into consideration. The choice of a given variant was typically guided by two principles: first, the logical consistency of the text itself, and second, the logical consistency between the Old and the New Testament. Wherever the main text did not directly follow the MT, it was properly described in the footnotes. It is important to stress that this edition considered only these variants of the DSS and G which the translators judged as most significant to a literary translation.
This approach to variant readings was justified by three factors: (1) The discovery of the DSS has shed a new light on the MT and – indirectly – on G. (2) The Septuagint, treated here as the Greek translation of the Hebrew Bible, does not consistently render the Masoretic text as represented in BHS, and neither does our translation. In some cases, the Septuagint’s text closely resembles the DSS, and in at least two, it approximates the text of the documents which today are no longer known. This is even more significant in the light of the fact that the New Testament authors also used the Septuagint as their source text. (3) Finally, consistent translation of the MT could result in unnecessary discrepancies between the Old and New Testament. This is especially important in passages where New Testament authors quote the Old Testament.
Nomen proprium of God
God’s proper name, a recurring theme in the Old Covenant, was rendered in Polish as PAN, “LORD.” In some places, however, the context called for the tetragrammaton JHWH, Hbr. יהוה, vocalized in Polish as Jahwe, “Yahweh.” Readers are advised to read the Name as Pan unless circumstances require Jahwe. While quoting from this publication, we also advise to use PAN instead of the tetragrammaton, especially if the quotations are to be displayed in a public place or read in public. The tetragrammaton was used in sentences where God’s name was specifically spelled out, in descriptions of key self-revelation, like Exodus 3 and 6, and in passages that are already dense with other names of God.
Onomasticon
In rendering proper names, the translators were generally following the criteria laid out in Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu (Onomasticon of the Hebrew Bible and the New Testament) by Krzysztof Sielicki (2009 Warsaw: Vocatio). However, some exceptions were deemed necessary in the process. The exceptions include: (1) theophoric names; (2) names with common, well-attested Polish versions and spelling; (3) names which, when left in the Onomasticon form, could be difficult to find in the English subject literature and Internet resources; (4) names whose Onomasticon form had some unwanted (e.g. humorous) connotations.
Literary translation and its recipients
The present translation is a literary rendition of the New Testament, which means that the requirements of the Polish language take precedence over the language of the original.
The translation is addressed to the whole society, but in particular: (1) to the people who are largely unfamiliar with the culture of the New Testament times; and (2) to those who are active in the fields of evangelism, Christian education, counseling and preaching. As such, the translation should not be treated as the one and only. On the contrary, it should encourage its readers to draw from other available versions, notably from the literal translation prepared by the Evangelical Bible Institute. The original remains, of course, the ultimate resource.
Literary qualities and the textual accuracy
The afore-mentioned literary qualities do not mean that the translation is less textually accurate than other versions, for example, the literal renditions. When it comes to theological ideas, the translation conveys the message of the original literally, i.e. the Polish language submits to the Greek or Hebrew way of expression. The literariness pertains mostly: (1) to the description of everyday life reality; (2) to historical and geographical narration, as in Acts; (3) to the substitution of a repetitive name with a personal pronoun or to the addition of the speaker’s name where its lack would obscure the text’s meaning; (4) to the rendition of idioms (although their cultural readings are given in the footnotes).
Added words which do not appear in the original were placed in square brackets, but only where they could not be inferred from the text. Words added for lack of Polish equivalents were not specially marked either (for instance, Greek hades was translated as “the world of the dead”). Likewise, no notification was thought necessary when splitting lengthy sentences into shorter ones.
Terminological issues
With the recipients in mind, some terms were replaced by new ones, for instance Opiekun, “Caretaker” (instead of the previous Pocieszyciel, “Comforter”); przełożony, “overseer”, or starszy, “elder” (for the previous biskup, “bishop”); opiekun, “caretaker”, or przedstawiciel, “representative” (for the previous diakon, “deacon”); miejsce kary, “place of punishment”, or gęste mroki miejsca kary, “the darkness of the place of punishment”, for the previous piekło, “hell”.
The indicative, encouraging and aesthetic aspect of ethic exhortations was conveyed by appropriate wording, for instance, the adjective dobry, “good”, was rendered as piękny, szlachetny, wspaniały, “beautiful”, “noble” or “wonderful”.
Apostle Paul’s vocabulary, which expresses a new dimension of reality “in Christ”, w Chrystusie, was translated without clarification. This was done on the assumption that after having read all of the apostle’s writings, his message will become clear to the reader. However, the expression wiara w Chrystusa, “faith in Christ” (Gr. pistis eis Christon), was distinguished from wiara Chrystusa, “faith of Christ” (Gr. pistis Christou). The latter was translated as zawierzenie Chrystusowi or wiara Chrystusowi, “trusting Christ” or “believing Christ”, respectively.
The Greek word aion was consistently rendered wiek, “age”, in keeping with the New Testament view of history.
Vocabulary that carried theological implications was not simplified, for example duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie, “spirit”, “soul”, “sin”, “redemption”, “condemnation”, “atonement”, “oppression”, “salvation”, etc.
With a few terms, the translators consciously used more than one rendition, wanting to broaden the reader’s understanding of the word. This was done for instance with Greek parabole, translated as podobieństwo, przykład and porównanie, “parable”, “example” and “comparison”; and with Greek sodzo, rendered as zbawić, ocalić or uzdrowić, “save”, “rescue” and “heal”, respectively.
In the poetic books of the Old Testament, the translators chose to retain the familiar expression bojaźń PANA, Hbr. רְאַת יְהוָה (ir’at JHWH), Gr. φόβος θεοῦ (phobos theou), “fear of the LORD”. The phrase refers to the awe and respect felt in relation to God, considering Him and His will while forming opinions, making decisions or adopting a point of view. In the New Testament, this fear was rendered as poczucie odpowie-
dzialności wobec Pana, “responsibility before the Lord” (e.g. Phil 2:12; 1Pet 1:17).
The term Słowo, “Word”, Hbr. דָּבָר (dawar), Gr. λόγος (logos), was spelled with a capital letter wherever the context described God’s will expressed in the law, a promise or a prophecy; Gr. ῥῆμα (rhema) was spelled with a small letter.
Concerning the terms duch, dusza, serce, nerki and wątroba, “spirit”, “soul”, “heart”, “kidneys”, and “liver”, respectively, wherever they described the spiritual sphere of human life, the first three were used in the main text, and the other two were mentioned in footnotes as idioms.
Vocalization
Hebrew words used in the footnotes were vocalized in a simplified way to ensure readability. Vocalization was not given when it was similar to the word’s Polish pronounciation. Vocalization did not include accent marks. Greek words were not vocalized.
Idioms
Idioms are words, phrases, and expressions particular to the Hebrew and Greek way of describing reality, as well as antropomorphisms, personifications of inanimate objects, and phrases that could be classified as symbolic or metaphoric.
The translators varied their approach here. Sometimes, the literal translations appeared in footnotes while a more literary version made it to the main text; at other times, the literal version was put in the main text while the footnotes suggested more literary alternatives. The choice depended on the context, but also on cognitive and aesthetic factors.
Introductory tables to the Books
Every book features an introductory table consisting of five rows and listing the author, time frame, purpose, and subject. The tables were kept at their most concise to help immediately place each book in the accurate historical context. However, the brevity makes them, by default, somewhat general, which is why a few words of explanation are in order:
1. With the New Testament, it is relatively easy to determine the book’s author, as well as when and where it was written. The situation changes dramatically in the Old Testament. In the majority of cases, the author is unknown. The names traditionally associated with the books do not necessarily imply authorship. Logic says the books should be treated as a kind of collective work, especially since it is hard to assess the extent of the editing that took place over the centuries. That is why, in the Time row, the team differentiated between the time of the events described in the book and the time (or times) of the book edition, which is notoriously difficult to pinpoint. The Place information pertains to the place of action, unless it was stated otherwise.
2. In the case of the Old Testament books, wherever applicable, the early dating option was preferred.
3. The uncertainty connected with the information given in the tables should not undermine the authority of the books. Such a leap would be absurd. The books were not created with modern standards in mind. Rather, they meet their own norms, they continue to be a useful resource and the ultimate creative challenge.
A translation for all
The present translation is the first one ever to be done within the Polish Evangelical circles. However, it is not, by any means, a one-denomination translation. On the contrary, it addresses – as mentioned – the entire society.
An ever-changing translation
The translators and publishers did not want to create a translation for all generations to come. It was supposed to answer to the needs of the contemporary, ever-changing reality. Many study-aid elements of the present work are experimental in nature. Suffice to mention the detailed descriptions of variant readings, the multitude of cross-references or the translation’s onomasticon. If the first edition of Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza (Bible, or the Holy Scriptures of the Old and the New Testament) proves successful, the next one will use the suggestions expressed both in praise and critique.
Acknowledgements
It is only fitting that we should express our deepest gratitude to the people engaged in the project, although the most significant approval belongs to the reality yet to come.
We are grateful to all – little and great alike – for their professional, spiritual, and financial support. It would be difficult to name the hundreds of our supporters, so variously involved but equally important. With their consent, we would like to announce their names in a different capacity or a separate publication.
Piotr Zaremba
Evangelical Bible Institute
------------------------------------------------------------------------
^() Nowe Przymierze, Pismo Święte Nowego Testamentu. 2015. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Nowe Przymierze i Pslamy, Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. 2012. Poznań: Ewangeliczny Instytut Biblijny, Liga Biblijna w Polsce.
^() Biblia Hebraica Stuttgartensia. 1997. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Biblia Hebraica Quinta. 2004-2011. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.
^() Samaritan Pentateuch Edited to MS 6 of the Shekhem Synagogue. 1994; 2015 Accordance 11.
^() Discoveries from the Judean Desert. 1955-2002. Oxford: Claredon Press.
^() Septuaginta: (1) Rahlfs, A. 1979. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft; (2) Ziegler J. 1931-2006. Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht.
więcej..
