Bracia Goncourt. Kompozycja - ebook

KOM­PO­ZY­CJA

Jed­ną z naj­dziw­niej­szych stron twór­czo­ści ar­ty­stycz­nej bra­ci Gon­co­urt jest ich kom­po­zy­cja. Skąd ją wzię­li? Od kogo za­po­ży­czy­li? Trud­no od­po­wie­dzieć sta­now­czo. Może od La Bruy­ère'a, może od Di­de­ro­ta, któ­re­go uwiel­bia­ją, może Réti­fa de la Bre­ton­ne, z któ­re­go szy­dzą, może od ma­la­rzy współ­cze­snych, dla któ­rych wy­wal­cza­ją sym­pa­tią w swo­ich po­wie­ściach?

Wpraw­dzie w Ger­mi­nii La­cer­teux, a po czę­ści i w Sio­strze Fi­lo­me­nie wi­dać śla­dy fa­bu­ły na daw­ny ład, kie­dy to hi­sto­ria czło­wie­ka, mi­ło­ści, ży­cia roz­wi­ja­ła się na wy­pad­kach jed­no­rod­nych i w myśl ak­cji dra­ma­tycz­nej, któ­rej ko­ro­ną była wiecz­na śmierć lub wiecz­ny ślub – w Ka­ro­lu De­ma­il­ly jed­nak, a na­stęp­nie w Ma­ne­cie Sa­lo­mon i Pani Ge­rva­isa­is układ scen nie ma nic wspól­ne­go z kom­po­zy­cją sche­ma­tycz­ną ani sta­rych, ani no­wych mi­strzów. Na set­nej stro­nie po­wieść się jesz­cze nie za­czy­na, w po­ło­wie tomu jesz­cze nie roz­wi­ja, a na ostat­niej jesz­cze się nie koń­czy. Rze­czy i lu­dzi w nich peł­no; co jed­nak jest tre­ścią po­wie­ści, kto jest jej bo­ha­te­rem, a kto nim nie jest – trud­no od­po­wie­dzieć od razu. Jest to ten sam kło­pot co i ze spra­woz­da­nia­mi z kra­jo­bra­zów dzi­siej­szych, któ­re i dla­te­go to może w ta­kim lek­ce­wa­że­niu są u kry­ty­ków tak zwa­nej wiel­kiej sztu­ki, że sto, że ty­siąc razy ła­twiej na­pi­sać ar­cy­dzie­ło spra­woz­daw­cze z ja­kiejś nędz­nej ale­go­rii, z ja­kie­goś bla­de­go ob­ra­zu hi­sto­rycz­ne­go ani­że­li mier­ny ar­ty­kuł o li­niach, o ko­lo­rze li­ści, o cie­niu lasu, o ho­ry­zon­cie da­le­kim, o bla­sku słoń­ca, o har­mo­nii barw, o po­ezji kra­jo­bra­zu.

Gdy­by cho­dzi­ło o po­rów­na­nie, po­wie­ści bra­ci Gon­co­urt moż­na by na­zwać ga­le­rią li­te­rac­ką pej­za­żów, ob­ra­zów mar­twej i ży­wej na­tu­ry, scen do­mo­wych, wy­da­rzeń, epi­zo­dów luź­nych i sam Bóg wie nie cze­go jesz­cze, któ­re ja­kiś ama­tor o wy­so­kim gu­ście ar­ty­stycz­nym spro­wa­dził do swo­je­go mu­zeum z ca­łe­go świa­ta. Że jed­nak ama­tor ten z na­tu­ry swo­jej jest za­wzię­tym nie­przy­ja­cie­lem wszel­kie­go eklek­ty­zmu , po­mię­dzy jego ob­ra­za­mi więc po­mi­mo ca­łej róż­no­rod­no­ści przed­mio­tów pa­nu­je jed­ność cha­rak­te­ru i wy­ko­na­nia, pra­wie jed­no­stron­ność gu­stu.