Wiersze - ebook

Juliusz Słowacki, Wiersze

Wstęp i opracowanie Jacek Brzozowski i Zbigniew Przychodniak

Przygotowana przez Jacka Brzozowskiego i Zbigniewa Przychodniaka edycja zawiera wszystkie drobne utwory poetyckie Juliusza Słowackiego. Czytelnik znajdzie tu między innymi ody i sonety, fragmenty i ułomki liryczne, listy poetyckie i wpisy do sztambuchów, naśladowania dzieł obcych oraz refleksje z podróży. Edytorzy proponują lekturę wierszy w ścisłym związku z kolejnymi etapami życia Słowackiego. Tylko w taki bowiem sposób uchwycić można biografię liryczną poety, która – jak piszą Brzozowski i Przychodniak – układa się w niezaplanowaną, żywiołowo narastającą opowieść o duchowych przygodach osobowości wybitnej, niezwykłej, przeżywającej najgłębiej zarówno doświadczenia wspólne, jak i dramaty własnego serca.

Słowacki należy do romantyków o pół pokolenia „spóźnionego” wobec głównej fali literatury romantycznej; problem „późnego przyjścia” i dominacji Mickiewiczowskiego paradygmatu długo będzie prześladował autora Beniowskiego, wyzwalając reakcje obronne, poszukiwanie własnego języka i środków ekspresji. Stąd zapewne swoiście „książkowy”, erudycyjny charakter początkowych enuncjacji lirycznych, wielość odniesień literackich do poezji angielskiej i francuskiej. […] Później, w latach trzydziestych i czterdziestych, duch poszukiwań i eksperymentu przyniesie odkrycia oryginalne i nadzwyczajne.

Ze Wstępu Jacka Brzozowskiego i Zbigniewa Przychodniaka

Juliusz Słowacki (1809–1849) – wybitny polski poeta romantyczny, dramaturg, filozof. Uznany za jednego z trzech Wieszczów Narodowych – obok Mickiewicza i Krasińskiego. Autor takich arcydzieł literatury polskiej jak Kordian (1834), Balladyna (1839) czy Beniowski (1841). Urodził się w Krzemieńcu. Jego ojciec, Euzebiusz, był literatem, tłumaczem i badaczem literatury. Po śmierci Euzebiusza matka Słowackiego, Salomea, poślubiła Augusta Bécu, chirurga i wykładowcę na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Poeta młodość spędził w Wilnie. Ukończywszy studia prawnicze, wyjechał do Warszawy, gdzie odbywał bezpłatne aplikacje w urzędach. Po wybuchu powstania listopadowego podjął pracę w Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Czartoryskiego i opuścił kraj. Liczne podróże Słowackiego znalazły odzwierciedlenie w jego twórczości. Na krótko związał się z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. W 1848 roku wyruszył do Wielkopolski, by wziąć udział w powstaniu, ale uniemożliwiła mu to nasilająca się gruźlica. Zmarł w 1849 roku w Paryżu, a jego ciało złożono na Cmentarzu Montmartre. W 1927 roku prochy Słowackiego sprowadzono do kraju i złożono w Krypcie Wieszczów Narodowych w Katedrze na Wawelu.

Jacek Brzozowski (1951) – profesor nauk humanistycznych, badacz twórczości poetów romantycznych i współczesnych. Wykładowca na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Opublikował m.in. Muzy w poezji polskiej. Dzieje toposu do przełomu romantycznego (1984) i Odczytywanie romantyków. Szkice i notatki o Mickiewiczu, Malczewskim i Słowackim (2002). Członek Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza.

Zbigniew Przychodniak (1954) – profesor nauk humanistycznych, wykładowca Instytutu Filologii Polskiej UAM w Poznaniu. Badacz dziewiętnastowiecznej krytyki literackiej i teatralnej oraz publicystyki Wielkiej Emigracji. Autor książek U progu romantyzmu. Przemiany warszawskiej krytyki teatralnej w latach 1815–1825 (1991), Walka o rząd dusz. Studia o literaturze i polityce Wielkiej Emigracji (2001) oraz Wierzenickie niedyskrecje. Nieznany list Zygmunta Krasińskiego do Augusta Cieszkowskiego (2006).

Wstęp

Nota wydawnicza

Bibliografia (wybór)

Spis skrótów

Wiersze

1. Wilno i Krzemieniec (luty 1825 – styczeń 1829)
   • Elegia. Tłomaczenie z Lamartina
   • Księżyc
   • Melodia przez Tomasza Moora. Pożegnanie
   • Melodia Moora
   • Melodia 1
   • Melodia 2
   • Dumka ukraińska
   • Nowy Rok
   • Sonet
   • Wiersz w sztambuchu Ludwika Szpitznagla wyjeżdżającego do Egiptu
   • Sonet I
   • Sonet II
   • Sonet III
   • Sonet IV
2. W Warszawie (luty 1829 – marzec 1831)
   • Strofa Spensera
   • Piosnka dziewczyny kozackiej (z romansu historycznego)
   • Hymn („Bogarodzica! Dziewico...”)
   • Oda do wolności
   • Kulik
   • Pieśń legionu litewskiego
3. Wrocław – Drezno – Londyn – Paryż (marzec 1831 – grudzień 1832)
   • Nie wiadomo co, czyli Romantyczność. Epilog do Ballad
   • Do Michała Rola Skibickiego, podpułkownika wojsk Rzeczypospolitej Kolumbijskiej, poświęcając mu powieści wschodnie Mnicha i Araba
   • Paryż
   • Duma o Wacławie Rzewuskim
4. W Szwajcarii (grudzień 1832 – luty 1836)
   • Tam byli, kędy śnieżnych gór błyszczą korony... [W sztambuchu Marii Wodzińskiej]
   • Przeklęstwo. Do ***
   • Rozłączenie
   • Stokrótki
   • Chmury
   • Ostatnie wspomnienie. Do Laury
5. Rzym – Neapol – podróż na Wschód – Florencja (luty 1836 – grudzień 1838)
   • Rzym
   • Sumnienie
   • W imionniku Pani B[aronowej] R.
   • Hymn („Smutno mi, Boże...”)
   • Wielmożny Panie... [Do Zenona Brzozowskiego]
   • Z listu do księgarza
   • O Gibelinie, laurowy upiorze...
   • Ułamki
   • [Listy poetyckie z Egiptu]
     • Do Teofila J[anuszewskiego]
     • Piramidy
     • Na szczycie piramid
     • List do Aleksandra H. (pisany na łódce nilowej)
     • Z Nilu – do
   • Pieśń na Nilu
   • Piramidy, czy wy macie... [Rozmowa z piramidami]
   • O stepowy mój namiocie...
   • O nie! o nie – chołodziec mój...
   • I porzuciwszy drogę światowych omamień...
   • Czyż dla ziemskiego tutaj wojownika...
   • Do A.M.
   • Sonet II. Do A.M.
   • Ofiarowanie
   • Do Zygmunta
6. W Paryżu – powrót (grudzień 1838 – 12 lipca 1842)
   • Ułamek z greckiej podróży. Grób Agamemnona
   • Testament mój
   • Na sprowadzenie prochów Napoleona
   • Do E.
   • Chciałbym, ażeby tu wpisane słowo... [W albumie Elizy Branickiej]
   • Miłość Ojczyzny, o! to słońce świetne... [W sztambuchu Szembeków]
   • Anioły stoją na rodzinnych polach...
   • Pogrzeb kapitana Meyznera
   • Polska! Polska! o! królowa...
   • O! gdybym ja wiódł Panią do kaskady... [Do Joanny Bobrowej]
7. Paryż – lata ostatnie (13 lipca 1842 – 3 kwietnia 1849)
   • Tak mi, Boże, dopomóż
   • Przemówił, strzelił i od kuli ginie...
   • Śmierć, co trzynaście lat stała koło mnie...
   • Młodości, uwierz w sny czyste i złote...
   • Mój Adamito – widzisz, jak to trudno...
   • Chór duchów izraelskich
   • Przez Furie jestem targan ja, Orfeusz...
   • Kiedy się w niebie gdzie zejdziemy sami...
   • Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi... [W pamiętniku Zofii Bobrówny]
   • Gdy na ojczyznę spojrzą oczy Lolki... [Do Ludwiki Bobrówny]
   • Dziecina Lolka na rzymskich mogiłach...
   • Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała...
   • Narodu mego krwią pisane czyny...
   • [Dziwi mię u]czta – gdzie światła gorą...
   • Do pastereczki siedzącej na druidów kamieniach w Pornic nad Oceanem
   • Patrz, nad grotą...
   • Na jednej górze podczas zawieruchy...
   • Co nam zdrady!... Jest jedna kolumna w Warszawie... [Uspokojenie] (redakcja brulionowa)
   • Uspokojenie (redakcja 68-wersowa)
   • Wiesz, Panie, iżem zbiegał świat szeroki...
   • Oto Bóg, który łona tajemnic odmyka...
   • Matecznik
   • Jeżeli kiedy – w tej mojej krainie...
   • Duch życia – to anioł dumny... [W sztambuchu nieznanej osoby]
   • O! Boże Ojców moich... Tobie chwała...
   • Zachwycenie
   • To było w duchu, Ojcze! a tymczasem...
   • Radujcie się, Pan wielki narodów nadchodzi...
   • Na drzewie zawisł wąż...
   • Bóg duch, innego zwać nie będziecie...
   • Chwal Pana, duszo moja...
   • Jeżeli ci Pan nie zbuduje domu...
   • Najpiękniejszy, najświętszy Boga tron na ziemi...
   • Wierzę
   • Przy kościołku...
   • Nastał, mój miły, wiek eschylesowy...
   • Śni mi się jakaś wielka a przez wieki idąca...
   • W starym kościołku na Woli... [Sowiński w okopach Woli]
   • Gotują się na powstanie... [Vivat Poznańczanie!]
   • Dusza się moja zamyśla głęboko...
   • Ileż dni przejdzie mi dziecinnych na łowach motyli...
   • Mój Król [i] mój Pan – to nie mocarz żadny...
   • Takiego ludów w sobie przerażenia...
   • Teraz pod żadną światową się władzę...
   • Nie używałem leków i lekarzy...
   • Wspomnienie pani de St. Marcel z domu Chau[mont]
   • Wielcyśmy byli i śmieszniśmy byli...
   • Dajcie mi tylko jedną ziemi milę...
   • I ujrzałem te bałwany...
   • Kiedy prawdziwie Polacy powstaną...
   • Niedawno jeszcze wasze mogiły...
   • Niedawno jeszcze – kiedym spoczywał uśpiony...
   • Biada wam – gdy się budzi duch i obudzony...
   • Los mię już żaden nie może zatrwożyć...
   • Prowadził mnie na bardzo ciemne wężowisko...
   • Polsko, ojczyzno! padaj ze mną na kolana...
   • Wyjdzie stu robotników...
   • Do Franciszka Szemiotha
   • Jest najsmutniejsza godzina na ziemi...
   • Daję wam tę ostatnią koronę pamiątek...
   • Snycerz był zatrudniony Dyjanny lepieniem...
   • Ty głos cierpiący podnieś – i niech w tobie...
   • Jak najcudniejsza w kwiatach jutrzenka wstaje...
   • Gdyby o Tobie, Panie, nie zostało...
   • Lata piękne, złote, ciche...
   • Święta Ojczyzno moja – pozwól memu duchowi...
   • Słuchaj, młody człowieku...
   • W dziecinne moje cudne lata...
   • O! wielki Boże – o Panie wszechmocny...
   • Anioł ognisty – mój anioł lewy...
   • Na górze, która jako szmaragd była...
   • Panie! jeżeli zamkniesz słuch narodu...
   • Córka Cerery [I i II]
   • A ona, bywało...
   • Prąd sprawy idzie przez Boga zaczęty...
   • Do Autora Skarg Jeremiego
   • O Polsko moja! tyś pierwsza światu...
   • Do hr. Gustawa Ol[izara] podziękowanie za wystrzyżynkę z gwiazdeczką i Krzemieńcem
   • Zadrzy ci nieraz serce, miła matko moja... [Do matki]
   • Całą potęgą ducha cię wyzywam...
   • Do Ludwika Norwida w braterstwie idei świętej list
   • O patrzcie, bracia, duchowy świat...
   • Baranki moje...
   • Z dolin zasutych żwirem...
   • Proroctwo
   • W ostatni dzień – w ostatni dzień...
   • Do Ludwika Norwida
   • Powstał naród wykonawca...
   • Panie, o którym na niebiosach słyszę...
   • Gdy noc głęboka wszystko uśpi i oniemi...
   • W ciemnościach postać mi stoi matczyna...
   • Związano wieniec z rzeczy przeklętych...
   • Jak dawniej – oto stoję na ruinach...
   • Ten sam duchowi płomienny szlak...
   • O! nieszczęśliwa, o! uciemiężona...
   • A jednak ja nie wątpię – bo się pora zbliża...
   • Narody lecz...
   • Pośród niesnasków – Pan Bóg uderza...
   • I wstał Anhelli... z grobu... za nim wszystkie duchy...
   • Kiedy pierwsze kury Panu śpiewają...
   • Jako zmoczona w słotny dzień ptaszyna...
   • [Przypowieści i epigramaty]
     1. Boga w Trójcy pojmuję – w moich piersiach gości...
     2. – Ja ci mówię, że czynisz dziś rzecz bardzo smutną...
     3. Gdym był jak anioł, co w niebo kołace...
     4. Dawniej mówiłeś, Janie: „Majątku nie zjadłszy”...
     5. Zdrowy rozsądek z myślą walczył Kolumbową...
     6. Napełń się przenajświętszym ducha Sakramentem...
     7. Karty się dają wszystkie wytłomaczyć tuzem...
     8. Otrzymawszy wprzód na to jednomyślną zgodę...
     9. Chcesz wiedzieć, czym dziś byłby nasz kraj odzyskany...
     10. Możnemu, który dzisiaj dom upięknia sobie...
     11. Zemścił się włos – na pomoc woła dzisiaj sztuki...
     12. Przeczułby człowiek, który z ducha rzecz rozbiera...
     13. Kłaniał się Francuz, wszystkie pozdrawiał karety...
     14. Francja jest krajem ugod – począwszy od mody...
     15. Prośba szewca
     16. Kredyt p. Cieszk[owskiego]
     17. Chcesz widzieć kraj bogatym? Wynajdź na to sposób...
     18. Ten tylko od pieniędzy procent płacić może...
     19. Z ducha jest ruch – pieniądze za nim jak szaleńce...
     20. Gdybyś twego dochodu grosz wydał i stracił...
     21. Z rozrzutnika dziś płynie – lecz fontanna licha...
     22. Ani rola, ni handel, ni prac rozdzielenie...
     23. Za Jowisza konałem niegdyś śmiercią krwawą...
     24. Gdyby chciał sprawę ducha odnowić Hiszpanem...
     25. Któryś pono, pan wielki podobno, Mopanku...
     26. Zgodzić się z wolą Boga? łatwo w tym zawinić...
     27. Sam tylko wąż przeklęty Jehowy wyrokiem...
     28. Abd el Kader, w pustyniach za Atlasu grzbietem...
     29. Kościoł twój tam, skąd Boskie płynie ci natchnienie...
     30. O krzyż Cię proszę modlitwą gwałtowną...
     31. Pan Bóg kazał nam walczyć siłą każdą siłę...
     32. Nie to człek duchowny, podług Zana słów...
     33. Więc mowa narodowość stanowi niemiecką...
     34. Szli krzycząc: „Polska! Polska!” – wtem jednego razu...
     35. Gdyby instynkt nie szeptał: „Wiecznąś jest istotą”...
     36. Za to Hiszpania w prochu powalona leży...
     37. Religiji, która się w duchu krajów wzmaga...
     38. Nieranność Achillesa, a stąd jego dzielność...
     39. Ludzie wielcy – a z siebie ruch urodzić zdolni...
     40. Chcąc światłem się wydostać z krainy upiorów...
     41. Ziarnem Polski być jeden prosty człowiek może...
     42. O grzechu pierworodnym pytasz mię z uśmiechem...
     43. Cmentarze są za miastem – wszakże im nie szkodzą...
     44. Z pogardzicieli rzemiosł – potomstwo wyrosło...
     45. Za głosem Bossueta wszystko dziś wykrzyka...
     46. Narodowoście, które sama forma wiąże...
     47. Znajdź najszlachetniejszego – a potem, cierpliwy...
     48. Ksiądz rękę we mnie włożył, uwiązał za duszę...
     49. W Bogu, w duchu, w idei, mówisz, cel daleki...
     50. Coś – coraz żywszym z grobu podnosi Polaka...
     51. Gdzie jest Bóg tego księdza? gdzie do Niego droga...
     52. Dajesz do nieba paszport opłacony złotem...
     53. Jeśli się duchem w gwiazdy jak kamień wyrzucę...
     54. Powiem ci przypowiastkę. Oto w głębi jarów...
     55. Kiedy się boisz duchów – widać – żeś jest dzielny...
     56. Możesz się bawić światem, póki cię Duch Boży...
     57. Nie wiecie, co się dzieje? Ku duchowej stronie...
     58. O konstytucjach jak o fortepianach słyszę...
     59. Prawo Mojżesza w globie wyryte głęboko...
     60. Sto dam za grosz – tym, którzy jałmużnę uczynią...
     61. Lud mówi – gdy zobaczysz, że gdzie skarby płoną...
     62. Małą jest wadą strój modny nowy...
     63. Drą się o wolność – Boże, nachylaj im grzbietu...

Alfabetyczny spis utworów

Przypisy