Włoskie buty - ebook

1

Za­wsze czu­ję się bar­dziej sa­mot­ny, kie­dy jest zim­no.

Chłód za oknem przy­po­mi­na mi o zim­nie mo­je­go cia­ła, zu­peł­nie jak­by atak na­stę­po­wał z dwóch stron. Nie pod­da­ję się i wciąż wal­czę z chło­dem i sa­mot­no­ścią. To dla­te­go każ­de­go ran­ka na nowo wy­rą­bu­ję prze­rę­bel. Gdy­by na za­mar­z­nię­tej za­to­ce stał ktoś z lor­net­ką i mnie ob­ser­wo­wał, do­szedł­by nie­chyb­nie do wnio­sku, że osza­la­łem i nie mogę się do­cze­kać wła­snej śmier­ci. Nagi męż­czy­zna na mro­zie rą­bią­cy sie­kie­rą lód.

Być może w głę­bi du­cha mam na­dzie­ję, że pew­ne­go dnia na­praw­dę ktoś bę­dzie stał w od­da­li. Czar­ny cień na bia­łym tle. Zo­ba­czy mnie i zdą­ży za­re­ago­wać, nim bę­dzie za póź­no. Choć tak na­praw­dę wca­le nie trze­ba mnie ra­to­wać, bo nie za­mie­rzam się za­bić.

Wie­le lat temu, po ka­ta­stro­fie, prze­ży­wa­łem tak wiel­ką roz­pacz, że rze­czy­wi­ście my­śla­łem o ode­bra­niu so­bie ży­cia. Nig­dy jed­nak nie spró­bo­wa­łem. Tchó­rzo­stwo oka­za­ło się moim naj­wier­niej­szym kom­pa­nem. Poza tym za­wsze by­łem zda­nia, że nie wol­no so­bie od­pusz­czać. Ży­cie jest jak kru­cha ga­łąź nad prze­pa­ścią, a ja za­mie­rza­łem trzy­mać się jej z ca­łych sił tak dłu­go, jak zdo­łam. Po­tem spad­nę, jak wszy­scy, nie ma­jąc po­ję­cia, co bę­dzie na dnie. Czy stoi tam ktoś, kto mnie po­wi­ta, czy też ogar­ną mnie wy­łącz­nie ciem­ność i chłód?

Wszyst­ko wo­kół sku­wa lód.

Zima tego roku jest sro­ga, to zima po­cząt­ku no­we­go ty­siąc­le­cia. Tego ran­ka, gdy obu­dzi­łem się w gru­dnio­wych ciem­no­ściach, zda­wa­ło mi się, że sły­szę śpiew lodu. Sam nie wiem, kie­dy wpa­dło mi do gło­wy prze­ko­na­nie, że lód może śpie­wać. Nie­wy­klu­czo­ne, że po­wie­dział mi o tym dzia­dek, któ­ry przy­szedł na świat na tym ska­li­stym wy­brze­żu.

Rano zbu­dził mnie ja­kiś dźwięk. Nie wy­dał go kot ani pies. Moje zwie­rzę­ta sy­pia­ją snem tward­szym niż mój. Kot­ka jest sta­ra i cho­dzi na sztyw­nych ła­pach, suka jest cał­kiem głu­cha na pra­we ucho, a na lewe też le­d­wo sły­szy. Mogę przejść koło niej, a ona na­wet się nie zo­rien­tu­je.

Cóż to więc był za dźwięk o po­ran­ku?

Wsłu­chi­wa­łem się w nie­go w ciem­no­ściach i mi­nę­ła dłu­ga chwi­la, nim do­sze­dłem do wnio­sku, że to od­głos po­ru­sza­ją­ce­go się lodu, choć tu, w za­to­ce, miał on z dzie­sięć cen­ty­me­trów gru­bo­ści. Mimo to uno­sił się, opa­dał i trzesz­czał. No i śpie­wał.

Słu­cha­jąc tych dźwię­ków, uświa­do­mi­łem so­bie, że moje ży­cie mi­nę­ło w za­wrot­nym tem­pie. Te­raz je­stem tu: męż­czy­zna w wie­ku sześć­dzie­się­ciu sze­ściu lat, nie­za­leż­ny fi­nan­so­wo, nie­prze­rwa­nie drę­czo­ny pew­nym wspo­mnie­niem. Wzra­sta­łem w bie­dzie dzi­siaj trud­nej do wy­obra­że­nia. Oj­ciec, oty­ły czło­wiek, pra­co­wał jako kel­ner; po­mia­ta­no nim. Mat­ka zaś ro­bi­ła, co mo­gła, żeby wy­star­cza­ło nam pie­nię­dzy na ży­cie. Z cza­sem uda­ło mi się wy­do­stać z czar­nej ot­chła­ni bie­dy. La­tem jako dzie­ciak ba­wi­łem się w tych oko­li­cach, nie­świa­do­my jesz­cze, że czas szyb­ko się kur­czy. Moi dziad­ko­wie jesz­cze pra­co­wa­li, jesz­cze nie do­pa­dła ich sta­rość ozna­cza­ją­ca cią­głe ocze­ki­wa­nie w bez­ru­chu. On pach­niał ry­ba­mi, ona nie mia­ła ani jed­ne­go zęba. I choć za­wsze była miła, ba­łem się wi­do­ku czar­nej jamy jej roz­dzia­wio­nych ust, kie­dy się uśmie­cha­ła.

Jesz­cze nie­daw­no gra­łem w pierw­szym ak­cie, te­raz wkro­czy­łem w epi­log.

Więc lód śpie­wał ze­szłej nocy, w gę­stym mro­ku, ja zaś za­sta­na­wia­łem się, czy do­sta­nę ata­ku ser­ca. Wsta­łem z łóż­ka i po­sze­dłem zmie­rzyć so­bie ci­śnie­nie krwi. Było w po­rząd­ku, sto pięć­dzie­siąt pięć na dzie­więć­dzie­siąt. Tęt­no też mia­łem w nor­mie, sześć­dzie­siąt czte­ry. Ob­ma­ca­łem się, pró­bu­jąc stwier­dzić, czy coś mnie boli. Lek­ko ćmi­ło mnie w le­wej no­dze, ale czę­sto tak mam, więc się nie nie­po­ko­iłem. Śpie­wa­ją­cy lód wpra­wił mnie jed­nak w zły na­strój. Brzmiał jak chór nie­wy­raź­nych gło­sów. Usia­dłem przy ku­chen­nym sto­le z po­sta­no­wie­niem, że za­cze­kam na świt. Gdzieś bli­sko za­trzesz­cza­ła drew­nia­na bel­ka, wie­dzia­łem, że spra­wił to chłód, albo że mysz prze­bie­ga­ła jed­nym ze swo­ich taj­nych prze­smy­ków.

Ter­mo­metr po dru­giej stro­nie szy­by wska­zy­wał dzie­więt­na­ście stop­ni po­ni­żej zera.

Po­sta­no­wi­łem, że dziś zro­bię to samo, co każ­de­go zi­mo­we­go dnia. Wło­żę szla­frok, wsu­nę sto­py w ka­lo­sze o ob­cię­tych cho­lew­kach, we­zmę sie­kie­rę i zej­dę na dół, na po­most. Wy­rą­ba­nie otwo­ru pój­dzie mi szyb­ko, bo przez jed­ną noc lód nie zdą­żył so­lid­nie za­mar­z­nąć. Po­tem się roz­bio­rę i za­nu­rzę w mu­li­stej wo­dzie. To boli, ale kie­dy z niej wy­cho­dzę, zim­no zmie­nia się na­gle w in­ten­syw­ne uczu­cie cie­pła.

Wcho­dzę do tej czar­nej dziu­ry, żeby po­czuć, że jesz­cze żyję. Po każ­dym ta­kim za­nu­rze­niu sa­mot­ność na ja­kiś czas od­cho­dzi. Pew­ne­go dnia praw­do­po­dob­nie umrę na ja­kiś wstrząs, a po­nie­waż w miej­scu, gdzie mam prze­rę­bel, nie jest głę­bo­ko, nie pój­dę na dno, ale będę stał, aż otwór w lo­dzie za­mar­z­nie, a ja ra­zem z nim. Ta­kie­go znaj­dzie mnie Jans­son, któ­ry roz­wo­zi pocz­tę po oko­licz­nych wy­spach.

I nig­dy, choć­by nie wiem, jak dłu­go żył, nie zro­zu­mie, co tu się wy­da­rzy­ło.

Nie ob­cho­dzi mnie to. Spe­cjal­nie urzą­dzi­łem swo­je sie­dli­sko na po­do­bień­stwo nie­do­stęp­nej twier­dzy. Kie­dy wy­cho­dzę na ska­ły za do­mem, roz­cią­ga się przede mną wi­dok na mo­rze peł­ne ska­li­stych wy­se­pek, któ­rych śli­skie grzbie­ty wy­sta­ją po­nad po­wierzch­nię wody lub lo­do­wej po­kry­wy. Gdy spoj­rzę w dru­gim kie­run­ku, w od­da­li wi­dzę wy­brze­że, ale nig­dzie nie do­strze­gam żad­ne­go in­ne­go domu.

Oczy­wi­ście nie tak wszyst­ko za­pla­no­wa­łem.

To miej­sce mia­ło być moim let­ni­skiem. Nie szań­cem, któ­re­go mu­szę strzec. Każ­de­go ran­ka, kie­dy wy­rą­bu­ję prze­rę­bel lub gdy la­tem wcho­dzę do na­grza­nej słoń­cem wody, na nowo dzi­wię się, jak po­to­czy­ło się moje ży­cie.

Wiem, co jest tego przy­czy­ną. Po­peł­ni­łem błąd. A po­tem od­mó­wi­łem po­nie­sie­nia kon­se­kwen­cji. Czę­sto py­tam sam sie­bie, co bym zro­bił, gdy­bym wów­czas wie­dział to, co wiem dziś. Nie znam jed­nak od­po­wie­dzi. Mimo to je­stem pew­ny, że mo­głem unik­nąć za­szy­wa­nia się na tej wy­spie jak zbie­gły wię­zień.

Po­wi­nie­nem był po­stę­po­wać w ży­ciu zgod­nie z wcze­śniej ob­my­ślo­nym pla­nem.

Jesz­cze w cza­sach bar­dzo wcze­snej mło­do­ści po­sta­no­wi­łem, że zo­sta­nę le­ka­rzem. Sta­ło się to do­kład­nie w dniu mo­ich pięt­na­stych uro­dzin, gdy oj­ciec, ku memu wiel­kie­mu zdzi­wie­niu, za­pro­sił mnie do re­stau­ra­cji. Sam był kel­ne­rem, ale w de­spe­rac­kiej pró­bie za­cho­wa­nia resz­tek god­no­ści brał tyl­ko dzien­ne zmia­ny. Nig­dy nie cho­dził do pra­cy wie­czo­rem, a kie­dy mu ka­za­no, skła­dał wy­mó­wie­nie. Do dziś pa­mię­tam roz­pacz­li­wy płacz mat­ki, ja­kim się za­no­si­ła, kie­dy co ja­kiś czas oj­ciec wra­cał do domu i oznaj­miał, że stra­cił pra­cę. Zdzi­wi­łem się więc, kie­dy nie­spo­dzie­wa­nie za­pro­sił mnie do re­stau­ra­cji. Wcze­śniej pod­słu­cha­łem ro­dzi­ców spie­ra­ją­cych się o to, czy mogę pójść, czy nie. Osta­tecz­nie mat­ka za­mknę­ła się w sy­pial­ni. Ro­bi­ła tak za­wsze, kie­dy coś szło nie po jej my­śli. Zda­rza­ły się dłu­gie okre­sy nie­po­ro­zu­mień mię­dzy ro­dzi­ca­mi, pod­czas któ­rych pra­wie nie opusz­cza­ła swo­je­go po­ko­ju. Pach­nia­ło w nim la­wen­dą i łza­mi. Ja sy­pia­łem na ka­na­pie w kuch­ni, oj­ciec zaś, wzdy­cha­jąc cięż­ko, kładł so­bie ma­te­rac na pod­ło­dze.

Przez całe ży­cie wi­dzia­łem wie­lu pła­czą­cych lu­dzi. Jako le­karz nie­mal co­dzien­nie spo­ty­ka­łem umie­ra­ją­cych oraz tych, któ­rzy zmu­sze­ni byli so­bie uświa­do­mić, że ktoś bli­ski za­padł na śmier­tel­ną cho­ro­bę. Nig­dy jed­nak ich łzy nie wy­dzie­la­ły za­pa­chu po­dob­ne­go do łez mo­jej mat­ki.

W dro­dze do re­stau­ra­cji oj­ciec tłu­ma­czył mi, że mat­ka jest nad­wraż­li­wa. Do dziś pró­bu­ję so­bie przy­po­mnieć, jak to wte­dy sko­men­to­wa­łem. Cóż mo­głem po­wie­dzieć? Moje pierw­sze dzie­cin­ne wspo­mnie­nia ogra­ni­cza­ją się do nie­usta­ją­ce­go pła­czu mat­ki z po­wo­du bra­ku pie­nię­dzy i jej wy­rze­ka­nia na na­szą bie­dę. Oj­ciec zda­wał się głu­chy na te la­men­ty. Nie tra­cił do­bre­go na­stro­ju ani wte­dy, kie­dy po po­wro­cie z pra­cy mat­ka otwie­ra­ła mu drzwi z po­god­ną miną, ani wów­czas, gdy za­sta­wał ją le­żą­cą w la­wen­do­wym łożu. Spę­dzał wie­czo­ry na po­rząd­ko­wa­niu ko­lek­cji cy­no­wych żoł­nie­rzy­ków oraz usta­wia­niu ich w szy­ku bi­tew­nym. Cza­sem, kie­dy już za­sy­pia­łem, sia­dał na skra­ju mo­je­go łóż­ka i głasz­cząc mnie po gło­wie, tłu­ma­czył, jak mu przy­kro, że z po­wo­du nad­wraż­li­wo­ści mat­ki nie do­cze­ka­łem się ro­dzeń­stwa.

I tak oto wzra­sta­łem, jak na zie­mi ni­czy­jej, po­śród cy­no­wych żoł­nie­rzy­ków i łez. U boku ojca, któ­ry upar­cie po­wta­rzał, że śpie­wa­ka ope­ro­we­go z kel­ne­rem łą­czy to, że je­den i dru­gi po­trze­bu­je do wy­ko­ny­wa­nia swo­jej pra­cy so­lid­nych bu­tów.

Sta­ło się tak, jak chciał oj­ciec. Po­szli­śmy do re­stau­ra­cji. Kie­dy za­sie­dli­śmy przy sto­li­ku i zja­wił się kel­ner, oj­ciec za­sy­pał go gra­dem do­cie­kli­wych py­tań na te­mat cie­lę­ce­go ste­ku, któ­ry osta­tecz­nie po­tem za­mó­wił. Ja zde­cy­do­wa­łem się na śle­dzia. Po­lu­bi­łem ryby, po tym jak, spę­dza­łem każ­de lato na wy­spie u dziad­ków. Kel­ner przy­jął za­mó­wie­nie i się od­da­lił.

Tam­te­go dnia po raz pierw­szy mo­głem wy­pić lamp­kę wina. Na­tych­miast się nią upi­łem. Po je­dze­niu oj­ciec przyj­rzał mi się z uśmie­chem i za­py­tał, co za­mie­rzam zro­bić ze swo­im ży­ciem.

Nie wie­dzia­łem. Oj­ciec z wy­sił­kiem opła­cał moją edu­ka­cję w szko­le re­al­nej, lecz to nie­we­so­łe miej­sce z na­uczy­cie­la­mi o przy­cię­tych grzyw­kach i ko­ry­ta­rza­mi śmier­dzą­cy­mi stę­chli­zną nie za­in­spi­ro­wa­ło mnie do roz­my­ślań o przy­szłej ka­rie­rze. Li­czy­ło się tam przede wszyst­kim, by prze­trwać ko­lej­ny dzień, nie zdra­dzać się z bra­kiem pra­cy do­mo­wej, a naj­le­piej w ogó­le nie zwra­cać ni­czy­jej uwa­gi. Ist­nia­ło tyl­ko ju­tro, nikt nie miał przed ocza­mi ho­ry­zon­tu się­ga­ją­ce­go da­lej niż ko­niec se­me­stru. Do dziś nie mogę so­bie przy­po­mnieć, że­bym kie­dy­kol­wiek roz­ma­wiał ze szkol­ny­mi ko­le­ga­mi o tym, co bę­dzie kie­dyś.

– Masz już pięt­na­ście lat – po­wie­dział oj­ciec. – Naj­wyż­szy czas po­my­śleć o przy­szło­ści. Chcesz pra­co­wać w ga­stro­no­mii? Może po eg­za­mi­nach uda ci się za­ła­pać na zmy­wak w Ame­ry­ce? Wy­star­czy się tro­chę po­sta­rać. Pa­mię­taj tyl­ko, żeby mieć do­bre buty.

– Nie chcę być kel­ne­rem – od­par­łem.

Po­wie­dzia­łem to bar­dzo sta­now­czo. Nie po­tra­fi­łem od­gad­nąć, czy oj­ciec po­czuł się do­tknię­ty, czy mu ulży­ło. Po­cią­gnął łyk wina, prze­su­nął pal­cem wska­zu­ją­cym po no­sie i za­py­tał, czy na­praw­dę nie mam żad­ne­go po­my­słu na swo­ją przy­szłą ka­rie­rę.

– Nie – oznaj­mi­łem po­now­nie.

– Coś prze­cież mu­sia­ło ci prze­mknąć przez myśl. Któ­re przed­mio­ty w szko­le naj­bar­dziej ci od­po­wia­da­ją?

– Mu­zy­ka.

– Umiesz śpie­wać? To by do­pie­ro była no­wi­na.

– Nie umiem.

– Czyż­byś na­uczył się grać na ja­kimś in­stru­men­cie, a ja na­wet się nie zo­rien­to­wa­łem?

– Nie.

– Więc dla­cze­go tak lu­bisz mu­zy­kę?

– Bo na­uczy­ciel mu­zy­ki, pan Ram­berg, nie zwra­ca na mnie uwa­gi.

– Co chcesz przez to po­wie­dzieć?

– In­te­re­su­ją go tyl­ko ci, któ­rzy umie­ją śpie­wać. Ca­łej resz­ty w ogó­le nie do­strze­ga.

– A więc naj­bar­dziej od­po­wia­da­ją ci przed­mio­ty, na któ­rych mo­żesz po­zo­stać nie­zau­wa­żo­ny?

– Che­mia też jest w po­rząd­ku – do­da­łem, po­ta­ku­jąc.

Oj­ciec zro­bił zdzi­wio­ną minę. Przez chwi­lę zda­wa­ło mi się, że od­pły­nął my­śla­mi do od­le­głych cza­sów swo­je­go dzie­ciń­stwa, choć nie mia­łem pew­no­ści, czy uczo­no wte­dy cze­goś ta­kie­go jak che­mia. Wpa­try­wa­łem się w nie­go jak za­hip­no­ty­zo­wa­ny. Na­gle wy­dał mi się zu­peł­nie in­nym czło­wie­kiem. Wcze­śniej do­strze­ga­łem tyl­ko zmia­ny w jego ubio­rze i ko­lo­rze wło­sów, któ­re co­raz bar­dziej si­wia­ły. W tam­tej chwi­li sta­ło się coś zu­peł­nie nie­ocze­ki­wa­ne­go. Oj­ciec wy­glą­dał tak, jak­by na­gle ogar­nę­ła go bez­sil­ność. Mimo że czę­sto sia­dał na skra­ju mo­je­go łóż­ka albo cho­dził ze mną pły­wać do za­to­ki, za­wsze był mię­dzy nami dy­stans. Te­raz, wi­dząc jego bez­rad­ność, po­czu­łem, że jest mi bli­ski. Uświa­do­mi­łem so­bie, że je­stem sil­niej­szy niż ten męż­czy­zna sie­dzą­cy na­prze­ciw­ko mnie przy sto­li­ku na­kry­tym bia­łym ob­ru­sem, w re­stau­ra­cji, gdzie gra­ła ka­pe­la, któ­rej jed­nak nikt nie słu­chał. Wo­kół nas gęst­niał pa­pie­ro­so­wy dym zmie­sza­ny z za­pa­chem per­fum. W kie­lisz­ku ojca wciąż uby­wa­ło wina.

To wła­śnie wte­dy zde­cy­do­wa­łem, co mu od­po­wiem. Do­kład­nie w tam­tej chwi­li uj­rza­łem swo­ją przy­szłość, lub też ją so­bie wy­my­śli­łem. Oj­ciec wy­rwał się z bez­rad­ne­go otę­pie­nia i pod­niósł na mnie sza­ro­nie­bie­skie oczy. Ja jed­nak zdą­ży­łem ją do­strzec i wi­dok ten miał na za­wsze po­zo­stać w mo­jej pa­mię­ci.

– Po­wia­dasz, że che­mia też ci od­po­wia­da? – pod­jął oj­ciec. – Dla­cze­go?

– Bo chcę zo­stać le­ka­rzem. Mu­szę się znać na róż­nych che­micz­nych sub­stan­cjach. Kie­dyś będę ope­ro­wał.

Oj­ciec spoj­rzał na mnie z nie­sma­kiem.

– Chcesz kro­ić lu­dzi?

– Tak.

– Żeby zo­stać le­ka­rzem, nie wy­star­czy skoń­czyć szko­łę re­al­ną.

– Wiem. Pój­dę na stu­dia.

– Żeby po­tem stać go­dzi­na­mi i grze­bać w ludz­kich wnętrz­no­ściach?

– Chcę zo­stać chi­rur­giem.

Do­kład­nie w tam­tej chwi­li zde­cy­do­wa­łem, co zro­bić ze swo­im ży­ciem. Nig­dy wcze­śniej nie przy­szło mi do gło­wy, by zo­stać le­ka­rzem. Wpraw­dzie nie mdla­łem na wi­dok krwi, ani kie­dy ro­bio­no mi za­strzyk, ale nie przy­szło­by mi do gło­wy spę­dzać ży­cia na sa­lach ope­ra­cyj­nych i dłu­gich szpi­tal­nych ko­ry­ta­rzach. Kie­dy tam­te­go kwiet­nio­we­go wie­czo­ru wra­ca­li­śmy do domu, oj­ciec nie­co pod­chmie­lo­ny, ja oszo­ło­mio­ny po wy­pi­ciu pierw­sze­go w ży­ciu wina, sta­ło się dla mnie ja­sne, że nie tyl­ko udzie­li­łem mu od­po­wie­dzi, ale zło­ży­łem przy­się­gę so­bie sa­me­mu.

Mia­łem zo­stać le­ka­rzem. Po­sta­no­wi­łem spę­dzić resz­tę ży­cia na kro­je­niu ludz­kich ciał.2

Dziś nie było żad­nej pocz­ty.

Wczo­raj też nie było, ale zja­wił się Jans­son, li­sto­nosz roz­wo­żą­cy pocz­tę po wy­spach. Nic dla mnie nie miał. Dwa­na­ście lat temu po­wie­dzia­łem mu, żeby nie wa­żył się wcho­dzić na mój po­most, je­śli ma przy­nieść wy­łącz­nie ulot­ki re­kla­mo­we. Mia­łem dość ogło­szeń o pro­mo­cjach na kom­pu­te­ry albo go­lon­kę. Oznaj­mi­łem mu, że nie mam ocho­ty za­da­wać się z ludź­mi chcą­cy­mi prze­jąć nade mną wła­dzę po­przez wma­wia­nie mi, że to czy tam­to jest mi nie­zbęd­ne. Pró­bo­wa­łem mu wy­tłu­ma­czyć, że w ży­ciu li­czy się nie tyl­ko po­lo­wa­nie na ko­rzyst­ne ceny. W ży­ciu cho­dzi o spra­wy istot­ne. Nie wie­dzia­łem wpraw­dzie, ja­kie są to do­kład­nie spra­wy, nie­mniej na­le­ża­ło wie­rzyć, że sens ży­cia tkwi gdzieś po­nad ku­po­na­mi ra­ba­to­wy­mi i lo­te­rią fan­to­wą.

Po­kłó­ci­li­śmy się. Nie pierw­szy i nie ostat­ni raz. Cza­sem mi się zda­je, że tyl­ko wza­jem­na złość trzy­ma nas ra­zem. Jed­nak po tam­tej roz­mo­wie Jans­son nig­dy nie przy­niósł mi już żad­nych ulo­tek. Ostat­ni list, któ­ry do­sta­łem, wy­sła­ła mi gmi­na. Było to sie­dem i pół roku temu, je­sie­nią, kie­dy wiał sil­ny pół­noc­now­schod­ni wiatr i trwał od­pływ. Gmi­na po­in­for­mo­wa­ła mnie, że przy­dzie­lo­no mi kwa­te­rę na cmen­ta­rzu. Jans­son twier­dził, że wszyst­kim je dają, że to nowa ofer­ta dla każ­de­go, kto tu­taj pła­ci po­dat­ki. W ten spo­sób każ­dy może so­bie pójść na cmen­tarz i spraw­dzić, ja­kich bę­dzie miał są­sia­dów.

Tak więc to był ostat­ni list, jaki przy­szedł do mnie w cią­gu ostat­nich dwu­na­stu lat, nie li­cząc przy­gnę­bia­ją­cych za­wia­do­mień o wy­so­ko­ści mo­jej eme­ry­tu­ry, pism ze skar­bów­ki i wy­cią­gów ban­ko­wych.

Jans­son po­ja­wiał się za­wsze koło czter­na­stej. Po­dej­rze­wa­łem, że musi się u mnie ko­niecz­nie sta­wić, żeby po­tem móc do­ma­gać się peł­ne­go zwro­tu kosz­tów za pa­li­wo do mo­to­rów­ki albo hy­dro­kop­te­ra. Raz go o to na­wet za­py­ta­łem, ale mi nie od­po­wie­dział. Nie­wy­klu­czo­ne, że tyl­ko dzię­ki mnie ma jesz­cze tę ro­bo­tę. Przez to, że przy­bi­ja do mo­je­go po­mo­stu trzy razy w ty­go­dniu je­sie­nią i zimą oraz pięć razy w ty­go­dniu wio­sną i la­tem.

Pięt­na­ście lat temu na tu­tej­szych wy­spach miesz­ka­ło pięć­dzie­się­cio­ro lu­dzi. Kur­so­wa­ła na­wet łód­ka wo­żą­ca garst­kę dzie­cia­ków do szko­ły. Obec­nie było nas już tyl­ko sied­mio­ro i tyl­ko je­den z nas miał mniej niż sześć­dzie­siąt lat. Jans­son. Był naj­młod­szy i naj­bar­dziej uza­leż­nio­ny od obec­no­ści gru­py star­ców na tym od­lu­dziu. W prze­ciw­nym ra­zie stra­cił­by ro­bo­tę.

Mnie to nic nie ob­cho­dzi. Nie lu­bię Jans­so­na. Jest jed­nym z naj­bar­dziej uciąż­li­wych pa­cjen­tów, jacy mi się w ży­ciu tra­fi­li. Za­li­cza się do gru­py wy­jąt­ko­wo trud­nych do znie­sie­nia hi­po­chon­dry­ków. Pew­ne­go razu, wie­le lat temu, kie­dy zaj­rza­łem mu do gar­dła i skon­tro­lo­wa­łem ci­śnie­nie, oświad­czył na­gle, że jest prze­ko­na­ny, iż ma guza mó­zgu, przez któ­ry po­gar­sza mu się wzrok. Od­po­wie­dzia­łem wte­dy, że nie mam cza­su na jego uro­je­nia, ale on strasz­nie na­le­gał. Upie­rał się, że coś jest nie tak z jego mó­zgiem. Za­py­ta­łem, na ja­kiej pod­sta­wie tak twier­dzi, czy boli go gło­wa, mie­wa nud­no­ści lub inne nie­po­ko­ją­ce ob­ja­wy. Mę­czył mnie tak dłu­go, aż zgo­dzi­łem się go prze­ba­dać. We­szli­śmy do szo­py, gdzie było ciem­niej, i za­świe­ci­łem mu la­tar­ką w oczy, żeby przyj­rzeć się źre­ni­com. Wszyst­ko wy­glą­da­ło nor­mal­nie.

Je­stem prze­ko­na­ny, że Jans­son jest zdrów jak ryba. Jego dzie­więć­dzie­się­cio­sied­mio­let­ni oj­ciec miesz­ka wpraw­dzie w domu opie­ki, ale umysł ma nie­zmą­co­ny. Jans­son i on są wro­ga­mi od 1970 roku. Wte­dy to Jans­son po­rzu­cił ło­wie­nie wę­go­rzy z oj­cem i wy­je­chał do Smålan­dii, pra­co­wać w tar­ta­ku. Nig­dy nie poj­mę, dla­cze­go zde­cy­do­wał się wła­śnie na tar­tak. Zro­zu­mia­łe jest, że chciał uciec od ojca ty­ra­na, ale żeby naj­mo­wać się w tar­ta­ku? Już daw­no da­łem so­bie jed­nak spo­kój i nie pró­bu­ję zro­zu­mieć Jans­so­na. Za mało o nim wiem. Tak czy in­a­czej, on i jego oj­ciec od wie­lu już lat nie mają ze sobą kon­tak­tu. Jans­son wró­cił ze Smålan­dii do­pie­ro wte­dy, kie­dy oj­ciec tak się ze­sta­rzał, że za­bra­li go do domu opie­ki. Nig­dy ze sobą nie roz­ma­wia­ją.

Jans­son ma star­szą sio­strę. Ma na imię Lin­nea i miesz­ka w głę­bi lądu. Kie­dyś była mę­żat­ką. La­tem pro­wa­dzi­ła ka­wiar­nię. Po­tem jej mąż umarł, prze­wró­cił się na gór­ce za skle­pem spo­żyw­czym i już było po nim. Lin­nea za­mknę­ła ka­wiar­nię i sta­ła się re­li­gij­na. Te­raz robi za po­śred­nicz­kę mię­dzy oj­cem a sy­nem.

Cie­ka­wi mnie, co so­bie przez nią mó­wią. A może Lin­nea prze­ka­zu­je wy­łącz­nie mil­cze­nie?

Mat­ka Jans­so­na od daw­na nie żyje. Spo­tka­łem ją tyl­ko raz i już wte­dy znaj­do­wa­ła się na skra­ju de­men­cji. Wzię­ła mnie za swo­je­go ojca, któ­ry umarł w la­tach dwu­dzie­stych. Było to wstrzą­sa­ją­ce prze­ży­cie.

Dziś po­dob­ne zda­rze­nie nie zro­bi­ło­by na mnie wra­że­nia. Wte­dy jed­nak my­śla­łem in­a­czej.

Wła­ści­wie o Jans­so­nie nie wiem nic poza tym, że ma na imię Ture i jest li­sto­no­szem. Nie znam go do­brze, a on nie zna mnie. Ale kie­dy wi­dzę, że się zbli­ża, wy­cho­dzę do nie­go i cze­kam przy po­mo­ście. Sto­ję tam i za­sta­na­wiam się, dla­cze­go to ro­bię, wie­dząc do­sko­na­le, że nig­dy nie po­znam od­po­wie­dzi na to py­ta­nie.

To jak cze­ka­nie na Boga albo Go­do­ta, ale za­miast nich za­wsze przy­by­wa Jans­son.

Sia­dam przy ku­chen­nym sto­le i otwie­ram dzien­nik. Pro­wa­dzę go od dnia, w któ­rym tu za­miesz­ka­łem. Nie mam nic do po­wie­dze­nia, nie ma też ni­ko­go na ca­łym świe­cie, kto mógł­by być za­in­te­re­so­wa­ny tym, co w nim za­pi­su­ję. Mimo to pi­szę w nim każ­de­go dnia, za­wsze parę li­ni­jek przez cały rok. O po­go­dzie, pta­kach na drze­wie za oknem, o moim zdro­wiu. O ni­czym in­nym. Kie­dy chcę, mogę prze­rzu­cić kart­ki wstecz o dzie­sięć lat i prze­czy­tać, że kie­dy sze­dłem na po­most cze­kać na Jans­so­na, na de­skach sie­dzia­ła si­kor­ka albo ostry­go­jad.

Spi­su­ję kro­ni­kę prze­gra­ne­go ży­cia.

Mi­nę­ło przed­po­łu­dnie.

Naj­wyż­szy czas, by na­cią­gnąć czap­kę na uszy, wyjść na ziąb i usta­wić się w ocze­ki­wa­niu na przy­by­cie li­sto­no­sza. Pew­nie za­ma­rza w tym swo­im hy­dro­kop­te­rze. Cza­sem, kie­dy cu­mu­je swój po­jazd, zda­je mi się, że czuć od nie­go al­ko­hol. Ro­zu­miem go na­wet.

Kie­dy wsta­łem od sto­łu, zwie­rzę­ta na­gle się prze­bu­dzi­ły. Kot­ka pierw­sza do­bie­gła do drzwi, suce za­ję­ło to zde­cy­do­wa­nie dłu­żej. Wy­pu­ści­łem je na dwór i za­rzu­ci­łem na sie­bie sta­ry, nad­je­dzo­ny przez mole ko­żuch, na­le­żą­cy nie­gdyś do dziad­ka. Owi­ną­łem szy­ję sza­li­kiem i wci­sną­łem na gło­wę gru­bą woj­sko­wą cza­pę, pa­mię­ta­ją­cą jesz­cze dru­gą woj­nę świa­to­wą. Po­tem ru­szy­łem na po­most. Mróz szczy­pał moc­no. Przy­sta­ną­łem i na­słu­chi­wa­łem. Wo­kół pa­no­wa­ła głu­cha ci­sza. Nie trze­po­tał skrzy­dła­mi ża­den ptak, nie war­czał sil­nik jans­so­no­we­go hy­dro­kop­te­ra.

Wy­obra­zi­łem go so­bie na tym jego po­jeź­dzie. Hy­dro­kop­ter wy­glą­dał jak sta­ro­świec­ki tram­waj, w któ­rym mo­tor­ni­czy mu­siał stać na ze­wnątrz. Trud­no było opi­sać zi­mo­wy ubiór mo­je­go li­sto­no­sza. Za­kła­dał na sie­bie płasz­cze, ka­po­ty, strzę­py sta­re­go ko­żu­cha, a cza­sem, kie­dy mróz był siar­czy­sty jak dziś, owi­jał się na­wet sta­rym szla­fro­kiem. Raz za­da­łem mu py­ta­nie, dla­cze­go nie kupi so­bie jed­ne­go z tych no­wo­cze­snych kom­bi­ne­zo­nów, któ­re wi­dzia­łem w ja­kimś skle­pie na sta­łym lą­dzie. Od­parł, że im nie ufa. Ja je­stem jed­nak prze­ko­na­ny, że to z po­wo­du skąp­stwa. Na gło­wie nosi taką samą czap­kę jak moja, pod nią ma cza­sem ko­mi­niar­kę, a na oczy za­kła­da go­gle.

Kie­dyś za­py­ta­łem go, czy do obo­wiąz­ków pocz­ty nie na­le­ży za­pew­nie­nie mu cze­goś cie­płe­go do ubra­nia na zimę. Jans­son mruk­nął coś tyl­ko pod no­sem. Z pocz­tą chciał mieć jak naj­mniej do czy­nie­nia, mimo że tam pra­co­wał.

Na lo­dzie tuż obok po­mo­stu le­ża­ła za­mar­z­nię­ta mewa. Mia­ła zło­żo­ne skrzy­dła i nóż­ki wy­cią­gnię­te przed sie­bie. Jej oczy przy­po­mi­na­ły dwa po­ły­sku­ją­ce krysz­tał­ki. Prze­nio­słem ją na pla­żę i przy­kry­łem du­żym ka­mie­niem. W tej sa­mej chwi­li usły­sza­łem war­kot sil­ni­ka. Nie mu­sia­łem zer­kać na ze­ga­rek, Jans­son za­wsze był punk­tu­al­ny. Ma do mnie naj­bli­żej z Ves­sel­sö, gdzie miesz­ka to sta­re bab­sko, Asta Ka­ro­li­na Åker­blom. Ma osiem­dzie­siąt osiem lat i nie­ustan­nie bolą ją ręce, ale wciąż upie­ra się, by nie umie­rać. I tak nadal trwa na wy­spie, na któ­rej daw­no temu przy­szła na świat. Jans­son mówi, że sta­rusz­ka źle wi­dzi, mimo to wciąż dzier­ga na dru­tach swe­try i skar­pet­ki dla swo­ich licz­nych wnu­ków, roz­pro­szo­nych jak kraj dłu­gi i sze­ro­ki. Cie­ka­wi mnie, jak wy­glą­da­ją te swe­try. Czy na­praw­dę moż­na dzier­gać na dru­tach ja­kieś wzor­ki, bę­dąc na wpół­śle­pym?

Hy­dro­kop­ter był co­raz bli­żej, po chwi­li wy­ło­nił się zza cy­pla skie­ro­wa­ne­go w stro­nę Lind­shol­men. Na­praw­dę nie­zwy­kły był wi­dok tego nad­cią­ga­ją­ce­go, po­dob­ne­go do owa­da po­jaz­du z oku­ta­nym męż­czy­zną u ste­ru. Jans­son wy­łą­czył sil­nik, wiel­kie śmi­gło zwol­ni­ło, a on ci­chym śli­zgiem do­bił do po­mo­stu. Jed­nym ru­chem ze­rwał z twa­rzy oku­la­ry i ma­skę. Miał czer­wo­ną, spo­co­ną twarz.

– Boli mnie ząb – rzu­cił, po tym jak nie­zdar­nie wdra­pał się na po­most.

– I cze­go ode mnie w związ­ku z tym ocze­ku­jesz? – spy­ta­łem.

– Je­steś le­ka­rzem.

– Ale nie den­ty­stą.

– Boli mnie tu na dole, po le­wej – po­ka­zał pal­cem i roz­dzia­wił usta, jak­by nie­spo­dzie­wa­nie zo­ba­czył za mo­imi ple­ca­mi coś po­twor­ne­go.

Moje zęby są w przy­zwo­itym sta­nie i wy­star­czy, że cho­dzę do sto­ma­to­lo­ga raz na kil­ka lat.

– Nie mogę ci po­móc – oznaj­mi­łem. – Idź do den­ty­sty.

– Ale spoj­rzeć na to prze­cież mo­żesz.

Wie­dzia­łem, że Jans­son ła­two się nie pod­da. Po­sze­dłem do szo­py i przy­nio­słem la­tar­kę oraz ło­pat­kę do gar­dła.

– Otwie­raj! – roz­ka­za­łem.

– Prze­cież otwo­rzy­łem – wy­mam­ro­tał li­sto­nosz.

– Sze­rzej.

– Nie dam rady.

– Tak nic nie wi­dzę. Od­wróć gło­wę w tę stro­nę!

Po­świe­ci­łem mu w usta, a Jans­son gor­li­wie wy­su­nął ję­zor. Zęby miał po­żół­kłe, ob­ło­żo­ne ka­mie­niem i bu­rym osa­dem. Dzią­sła jed­nak wy­glą­da­ły na zdro­we, nie do­strze­głem też żad­nych więk­szych ubyt­ków.

– Nie wi­dzę tu nic nie­po­ko­ją­ce­go – po­wie­dzia­łem.

– To cze­mu mnie boli?

– Mu­sisz iść do den­ty­sty. Weź ta­blet­kę prze­ciw­bó­lo­wą.

– Skoń­czy­ły mi się.

Przy­nio­słem mu opa­ko­wa­nie pi­gu­łek, któ­re Jans­son na­tych­miast wsu­nął so­bie do kie­sze­ni. Jak zwy­kle na­wet nie przy­szło mu do gło­wy uprzej­mie za­py­tać, czy jest mi za nie coś wi­nien. Za­rów­no kon­sul­ta­cje, jak i leki, któ­re mu cza­sem da­wa­łem, uwa­żał za dar­mo­we. Od po­cząt­ku na­szej zna­jo­mo­ści brał moją go­ścin­ność za coś oczy­wi­ste­go. Może wła­śnie dla­te­go za nim nie prze­pa­da­łem. To trud­ne, nie lu­bić swo­je­go naj­lep­sze­go przy­ja­cie­la.

– Mam dla cie­bie pacz­kę – oznaj­mił Jans­son po chwi­li. – Pre­zent od pocz­ty.

– Od kie­dy roz­da­ją po­dar­ki? – zdzi­wi­łem się.

– To pre­zent na gwiazd­kę. Dają każ­de­mu.

– Dla­cze­go?

– Nie wiem.

– Nie chcę go.

Jans­son po­grze­bał w swo­ich to­boł­kach i wy­jął z nich nie­wiel­ką, cien­ką pa­czusz­kę. Na opa­ko­wa­niu wid­nia­ły pięk­nie wy­ka­li­gra­fo­wa­ne świą­tecz­ne ży­cze­nia od dy­rek­to­ra pocz­ty.

– To nic nie kosz­tu­je – po­wie­dział, wrę­cza­jąc mi ją. – Je­śli nie chcesz, wy­rzuć.

– Nie wmó­wisz mi, że pocz­ta roz­da­je co­kol­wiek za dar­mo.

– Ni­cze­go ci nie wma­wiam. Wszy­scy do­sta­li. Nic się za to nie pła­ci.

Cza­sem upór Jans­so­na po­zba­wiał mnie wszyst­kich sił. Nie mia­łem ocho­ty stać na mro­zie i się z nim kłó­cić, więc ro­ze­rwa­łem pa­czusz­kę. Były w niej dwie od­bla­sko­we za­wiesz­ki z na­pi­sem: „Za­cho­waj ostroż­ność na dro­dze. Po­zdro­wie­nia od Szwedz­kiej Pocz­ty”.

– Po co mi te od­bla­ski? – wark­ną­łem. – Prze­cież tu nie ma dróg, a ja nie cho­dzę nig­dzie pie­szo.

– Ale kie­dyś może ci się znu­dzi miesz­ka­nie na tym od­lu­dziu i uznasz, że do­brze je mieć. Dasz mi tro­chę wody? Mu­szę roz­pu­ścić ta­blet­kę.

Nig­dy nie za­pro­si­łem Jans­so­na do mo­je­go domu, nie za­mie­rza­łem tego zro­bić i dziś.

– Roz­top so­bie tro­chę śnie­gu w me­ta­lo­wym kub­ku – po­wie­dzia­łem. – Po­staw go na sil­ni­ku.

Po­now­nie po­sze­dłem do szo­py, zna­la­złem sta­rą na­kręt­kę od ter­mo­su i wło­ży­łem do niej garść śnie­gu. Jans­son we­tknął do nie­go mu­su­ją­cą pa­styl­kę. Cze­ka­li­śmy w mil­cze­niu, pa­trząc, jak śnieg topi się na go­rą­cym sil­ni­ku. Chwi­lę póź­niej Jans­son dusz­kiem opróż­nił ku­bek.

– Przy­ja­dę w pią­tek – oznaj­mił. – Po­tem bę­dzie prze­rwa świą­tecz­na.

– Wiem.

– Jak bę­dziesz spę­dzał świę­ta?

– Ni­jak.

Jans­son wy­ko­nał nie­zro­zu­mia­ły gest dło­nią w stro­nę mo­je­go czer­wo­ne­go domu. Pa­trząc na nie­go, ba­łem się tro­chę, że lada chwi­la pad­nie na wznak, jak ry­cerz po­wa­lo­ny cię­ża­rem zbroi.

– Mógł­byś za­mon­to­wać na ze­wnątrz ja­kieś świa­teł­ka. Od razu zro­bi się raź­niej.

– Ra­czej nie. Wolę, kie­dy jest ciem­no.

– Dla­cze­go nie zro­bisz nic, żeby żyło ci się tro­chę przy­jem­niej?

– Żyję do­kład­nie tak, jak mi się po­do­ba.

Od­wró­ci­łem się na pię­cie i ru­szy­łem w stro­nę domu. Od­bla­ski ci­sną­łem w śnieg. Kie­dy do­sze­dłem do szo­py, usły­sza­łem jak Jans­son od­pa­la sil­nik hy­dro­kop­te­ra. Ma­szy­na za­ry­cza­ła jak za­rzy­na­ny zwierz. Pies cze­kał na mnie na scho­dach. Po­wi­nien się cie­szyć, że już wszyst­kie­go nie sły­szy. Kot cza­ił się pod ja­bło­nią, ob­ser­wo­wał je­mio­łusz­ki dzio­bią­ce sło­ni­nę.

Cza­sem bra­ku­je mi ko­goś, z kim mógł­bym po­roz­ma­wiać. Po­ga­du­szek z Jans­so­nem wła­ści­wie nie moż­na na­zwać roz­mo­wą. To ga­da­ni­na. Czcza ga­da­ni­na na po­mo­ście. Jans­son ple­cie o spra­wach, któ­re wca­le mnie nie in­te­re­su­ją, a przede wszyst­kim do­ma­ga się dia­gno­zo­wa­nia swo­ich wy­ima­gi­no­wa­nych cho­rób. Mój po­most i szo­pa sta­ły się czymś w ro­dza­ju pry­wat­nej kli­ni­ki dla jed­ne­go pa­cjen­ta. Z bie­giem lat prze­nio­słem do szo­py na sta­łe apa­rat do mie­rze­nia ci­śnie­nia i in­stru­ment do wyj­mo­wa­nia wo­sko­wych czo­pów. Mój ste­to­skop wisi na drew­nia­nym haku mię­dzy sta­rą sie­cią ry­bac­ką a bał­wan­kiem kacz­ki, wy­stru­ga­nym przez mo­je­go dziad­ka. W spe­cjal­nie do tego celu uprząt­nię­tej szu­fla­dzie trzy­mam le­kar­stwa, któ­rych Jans­son może kie­dyś po­trze­bo­wać. Drew­nia­na ław­ka na po­mo­ście, na któ­rej nie­gdyś sia­dy­wał dzia­dek, by za­pa­lić faj­kę po do­pro­wa­dze­niu do po­rząd­ku sie­ci na flą­drę, słu­ży mi te­raz za le­żan­kę, kie­dy Jans­son żąda, że­bym go zba­dał. Nie­daw­no, pod­czas śnież­nej za­wiei, ugnia­ta­łem mu brzuch, bo upie­rał się, że ma raka żo­łąd­ka, a nie­dłu­go po tym do­kład­nie ba­da­łem mu nogi, gdyż był prze­ko­na­ny o ja­kiejś tra­wią­cej go cich­cem cho­ro­bie mię­śni. Czę­sto my­ślę o tym, że moje dło­nie, na­wy­kłe nie­gdyś do prze­pro­wa­dza­nia skom­pli­ko­wa­nych ope­ra­cji, dziś słu­żą mi wy­łącz­nie do ob­ma­cy­wa­nia za­dzi­wia­ją­co do­brze utrzy­ma­ne­go cia­ła Jans­so­na.

Za­tem spo­so­bu, w jaki ja i on ko­mu­ni­ku­je­my się ze sobą, w żad­nym wy­pad­ku nie moż­na na­zwać roz­mo­wą.

Cza­sem kusi mnie, żeby za­py­tać Jans­so­na o jego po­glą­dy, na przy­kład o to, co są­dzi o ży­ciu i cze­ka­ją­cej nas po nim ot­chła­ni. Oba­wiam się, że nie zro­zu­miał­by, o czym mó­wię. Jego ży­cie krę­ci się wo­kół li­stów, znacz­ków, ra­chun­ków, wpłat, wy­płat i ogrom­nych ilo­ści ulo­tek re­kla­mo­wych. Poza tym drę­czą go pro­ble­my z ło­dzią i hy­dro­kop­te­rem. Kie­dy mo­rza nie sku­wa lód, Jans­son pły­wa prze­bu­do­wa­ną ło­dzią ry­bac­ką, któ­rą ku­pił w Väste­rvik. Ma w niej pra­sta­ry sil­nik, któ­ry roz­wi­ja pręd­kość naj­wy­żej ośmiu wę­złów. Hy­dro­kop­ter ku­pił w Nor­we­gii i wkrót­ce po tym otwar­cie przy­znał, że dał się na­cią­gnąć. Za­tem, bio­rąc pod uwa­gę te wszyst­kie tro­ski, Jans­son praw­do­po­dob­nie nie ma cza­su na roz­my­śla­nie o ot­chła­ni.

Każ­de­go dnia ob­cho­dzę moją sto­ją­cą na brze­gu łódź. Nie­ba­wem miną trzy lata, jak wcią­gną­łem ją na ląd, żeby ją wy­re­mon­to­wać. Do tej pory się za to nie za­bra­łem. To pięk­na drew­nia­na łód­ka o za­kład­ko­wym po­szy­ciu, ale te­raz nisz­cze­je na desz­czu i wie­trze. Nie po­win­no tak być. Tej wio­sny na pew­no się o nią za­trosz­czę.

Wró­ci­łem do domu i usia­dłem do ulu­bio­nych puz­zli. Mo­ty­wem ukła­dan­ki był je­den z ob­ra­zów Rem­brand­ta, Straż noc­na. Wy­gra­łem je wie­le lat temu na lo­te­rii zor­ga­ni­zo­wa­nej w szpi­ta­lu w Lu­leå. By­łem tam wte­dy świe­żo za­trud­nio­nym chi­rur­giem i ma­sko­wa­łem brak pew­no­ści sie­bie dużą dozą uda­wa­ne­go sa­mo­za­chwy­tu. Ob­raz jest bar­dzo ciem­ny, co czy­ni ukła­dan­kę nie­zwy­kle trud­ną. Tego dnia uda­ło mi się do­pa­so­wać tyl­ko je­den ele­ment. Po­tem przy­go­to­wa­łem so­bie ko­la­cję i zja­dłem ją, słu­cha­jąc ra­dia. Ter­mo­metr za oknem wska­zy­wał dwa­dzie­ścia je­den stop­ni po­ni­żej zera. Gwiaz­dy świe­ci­ły ja­sno i było pew­ne, że przed świ­tem zro­bi się jesz­cze mroź­niej. Szy­ko­wał się ko­lej­ny re­kord zim­na. Nie pa­mię­ta­łem, by kie­dy­kol­wiek był taki mróz. Może pod­czas woj­ny. Po­sta­no­wi­łem za­py­tać Jans­so­na. On zwy­kle wie­dział ta­kie rze­czy.

Coś spra­wia­ło, że czu­łem się nie­spo­koj­ny.

Po­ło­ży­łem się na łóż­ku i za­czą­łem czy­tać książ­kę o spro­wa­dze­niu do na­sze­go kra­ju ziem­nia­ka. Czy­ta­łem ją już wie­le razy, ale wciąż chęt­nie po nią się­ga­łem. Za­pew­ne dla­te­go, że nie cza­iły się w niej żad­ne nie­bez­pie­czeń­stwa i mo­głem spo­koj­nie od­wra­cać stro­nę za stro­ną, bez oba­wy, że na ko­lej­nej zda­rzy się coś przy­kre­go i nie­ocze­ki­wa­ne­go. O pół­no­cy zga­si­łem lamp­kę. Zwie­rzę­ta już daw­no za­snę­ły. W drew­nia­nych ścia­nach coś trzesz­cza­ło i chro­bo­ta­ło.

Pró­bo­wa­łem pod­jąć ja­kąś de­cy­zję. Czy da­lej bro­nić tej twier­dzy? A może ogło­sić ka­pi­tu­la­cję i po­sta­rać się zro­bić coś sen­sow­ne­go z tą reszt­ką ży­cia, któ­ra mi jesz­cze zo­sta­ła?

Nic nie zde­cy­do­wa­łem. Le­ża­łem i wpa­try­wa­łem się w pust­kę, my­śląc o tym, że moje ży­cie do sa­me­go koń­ca bę­dzie wy­glą­dać tak, jak w tej chwi­li. Nie wy­da­rzy się nic roz­strzy­ga­ją­ce­go.

Było prze­si­le­nie zi­mo­we. Naj­dłuż­sza noc i naj­krót­szy dzień w roku. Po ja­kimś cza­sie mia­łem po­my­śleć, że fakt ten miał ja­kieś szcze­gól­ne zna­cze­nie, któ­re prze­oczy­łem.

Mia­łem za sobą cał­kiem zwy­czaj­ny dzień. Było bar­dzo zim­no, a w śnie­gu przy moim po­mo­ście le­ża­ła mar­twa mewa i dwa po­da­ro­wa­ne przez pocz­tę od­bla­ski.3

Mi­nę­ły świę­ta, a po nich Nowy Rok.

Trze­cie­go stycz­nia przez wy­spy prze­to­czy­ła się bu­rza śnież­na idą­ca od Za­to­ki Fiń­skiej. Sta­łem na wzgó­rzu za do­mem i pa­trzy­łem, jak na ho­ry­zon­cie pię­trzą się czar­ne chmu­ry. W je­de­na­ście go­dzin na­pa­da­ło czter­dzie­ści cen­ty­me­trów śnie­gu. By móc od­śnie­żyć, mu­sia­łem wy­do­stać się z domu przez okno w kuch­ni.

Po przej­ściu śnie­ży­cy za­pi­sa­łem w moim dzien­ni­ku: „Je­mio­łusz­ki znik­nę­ły. Sło­ni­na po­rzu­co­na. Mi­nus sześć stop­ni”.

W su­mie pięć­dzie­siąt je­den li­ter i trzy krop­ki. Po co zro­bi­łem ten wpis?

Po­tem nad­szedł czas na za­nu­rze­nie się w moim prze­rę­blu. Wiatr sma­gał mnie lo­do­wa­tym bi­czem, gdy sze­dłem w dół do po­mo­stu. Wy­rą­ba­łem otwór na nowo i ro­ze­braw­szy się, wsze­dłem do wody. Zim­no pa­rzy­ło skó­rę.

Za­raz po tym, jak wy­gra­mo­li­łem się z po­wro­tem na lód i ru­szy­łem do domu, wiatr ustał na mo­ment. Coś spra­wi­ło, że ogar­nął mnie lęk i wstrzy­ma­łem od­dech. Spoj­rza­łem za sie­bie.

Ktoś stał na lo­dzie w za­to­ce.

Wy­raź­nie wi­dzia­łem ciem­ną syl­wet­kę na bia­łym tle. Słoń­ce wi­sia­ło ni­sko nad ho­ry­zon­tem. Zmru­ży­łem oczy, pró­bu­jąc do­strzec, kto to taki, ale uda­ło mi się je­dy­nie stwier­dzić, że to ko­bie­ta. Wy­glą­da­ła tak, jak­by opie­ra­ła się o ramę ro­we­ru, ale po chwi­li doj­rza­łem, że to bal­ko­nik. Mar­z­łem tak, że cały się trzą­słem. Kto­kol­wiek by to nie był, nie mo­głem tak stać pół­na­gi obok prze­rę­bla. Po­śpie­szy­łem do domu, za­sta­na­wia­jąc się, czy mam ja­kieś zwi­dy.

Ubra­łem się szyb­ko, wzią­łem lor­net­kę i wsze­dłem na wzgó­rze za do­mem.

Nie mia­łem oma­mów.

Ko­bie­ta wciąż sta­ła na lo­dzie z dłoń­mi opar­ty­mi o cho­dzik. Z jed­ne­go przed­ra­mie­nia zwi­sa­ła to­reb­ka. Nie­zna­jo­ma mia­ła na­rzu­co­ny na gło­wę kap­tur, szczel­nie owi­nię­ty sza­li­kiem. Nie wi­dzia­łem jej twa­rzy. Kim jest, my­śla­łem w po­pło­chu. Cze­go chce?

Sta­ra­łem się ze­brać my­śli. Nie było wąt­pli­wo­ści – ko­bie­ta nie mo­gła się zgu­bić, do­tar­ła tam, gdzie chcia­ła. To mnie za­mie­rza­ła od­wie­dzić. Nie było tu ni­ko­go in­ne­go.

W du­chu mia­łem jed­nak na­dzie­ję, że ktoś źle wska­zał jej dro­gę. Nie ży­czy­łem so­bie od­wie­dzin.

Lecz ona wciąż sta­ła w bez­ru­chu, opie­ra­jąc dło­nie na po­rę­czach cho­dzi­ka. Czu­łem wzbie­ra­ją­cą nie­chęć. Na do­da­tek nie mo­głem po­zbyć się wra­że­nia, że skądś tę ko­bie­tę znam.

Ja­kim cu­dem prze­do­sta­ła się tu przez śnież­ną za­mieć, po­ru­sza­jąc się z po­mo­cą cho­dzi­ka? Moją za­to­kę dzie­li­ły od lądu trzy mor­skie mile. Trud­no mi było uwie­rzyć, że sta­rusz­ka do­tar­ła tu pie­szo, nie za­ma­rza­jąc po dro­dze na śmierć.

Sta­łem w miej­scu i ob­ser­wo­wa­łem ją przez lor­net­kę do­bre dzie­sięć mi­nut. Wła­śnie mia­łem spu­ścić wzrok, kie­dy nie­zna­jo­ma po­wo­li ob­ró­ci­ła gło­wę i spoj­rza­ła w moim kie­run­ku.

Był to je­den z tych mo­men­tów w ży­ciu, kie­dy czas nie tyl­ko sta­je w miej­scu, ale wręcz ma się wra­że­nie, że na­gle prze­sta­je ist­nieć.

Gdy spoj­rza­ła pro­sto w lor­net­kę, roz­po­zna­łem ją. To była Har­riet.

Mia­łem pew­ność, że to ona, mimo że ostat­nio wi­dzia­łem ją bli­sko czter­dzie­ści lat temu. Była to Har­riet Hörn­feldt, któ­rą kie­dyś ko­cha­łem bar­dziej niż ja­ką­kol­wiek inną ko­bie­tę.

Wte­dy już od paru lat by­łem le­ka­rzem, co wciąż bez­gra­nicz­nie dzi­wi­ło mo­je­go ojca kel­ne­ra, mat­kę zaś na­pa­wa­ło nie­mal ob­se­syj­ną dumą. Miesz­ka­łem wów­czas w Sztok­hol­mie, wio­sna 1966 roku była wy­jąt­ko­wo pięk­na. Czu­ło się, że mia­sto pęcz­nie­je zie­le­nią, a w po­wie­trzu wi­sia­ła at­mos­fe­ra ocze­ki­wa­nia. Moje po­ko­le­nie wy­ry­wa­ło się z bie­dy, wy­wa­ża­ło drzwi, do­ma­ga­jąc się zmian. Har­riet i ja cho­dzi­li­śmy na dłu­gie spa­ce­ry o zmierz­chu.

Była parę lat star­sza ode mnie, ale nie mia­ła ocho­ty na żad­ne stu­dia. Pra­co­wa­ła jako sprze­daw­czy­ni w skle­pie z obu­wiem. Wy­zna­ła mi, że mnie ko­cha, ja od­wza­jem­ni­łem jej się tym sa­mym i za każ­dym ra­zem, kie­dy od­pro­wa­dza­łem ją do jej cia­sne­go, wy­naj­mo­wa­ne­go przy Horns­ga­tan po­ko­iku, ko­cha­li­śmy się na gro­żą­cej za­wa­le­niem roz­kła­da­nej ka­na­pie.

Na­sza mi­łość kwi­tła, moż­na by rzec. Mimo to za­wio­dłem Har­riet. Do­sta­łem sty­pen­dium od In­sty­tu­tu Ka­ro­lin­ska na dal­szą edu­ka­cję w Ame­ry­ce. 23 maja mia­łem wy­je­chać na rok do Ar­kan­sas. Przy­najm­niej tak po­wie­dzia­łem Har­riet. W rze­czy­wi­sto­ści mój sa­mo­lot do Am­ster­da­mu, a po­tem ko­lej­ny do No­we­go Jor­ku, star­to­wa­ły dzień wcze­śniej.

Na­wet się z nią nie po­że­gna­łem. Po pro­stu znik­ną­łem.

Przez cały rok spę­dzo­ny w Ame­ry­ce ani razu się do niej nie ode­zwa­łem. Nie mia­łem po­ję­cia, co robi, nie chcia­łem tego wie­dzieć. Cza­sem bu­dzi­łem się zla­ny po­tem, udrę­czo­ny snem, w któ­rym Har­riet od­bie­ra­ła so­bie ży­cie z roz­pa­czy. Wy­rzu­ty su­mie­nia nie da­wa­ły mi spo­ko­ju i nie by­łem w sta­nie ich ode­gnać.

Z cza­sem jed­nak ob­raz Har­riet za­czął po­wo­li roz­my­wać się w mo­jej pa­mię­ci.

Po po­wro­cie do Szwe­cji pod­ją­łem pra­cę w szpi­ta­lu w Lu­leå. W moim ży­ciu po­ja­wia­ły się ko­lej­ne ko­bie­ty, ale za­wsze, zwłasz­cza kie­dy za dużo wy­pi­łem, na­cho­dzi­ła mnie myśl, by do­wie­dzieć się, co się dzie­je z Har­riet. Dzwo­ni­łem wów­czas do biu­ra nu­me­rów i py­ta­łem o Har­riet Kri­sti­nę Hörn­feldt, ale nim te­le­fo­nist­ka zdą­ży­ła mi od­po­wie­dzieć, od­kła­da­łem słu­chaw­kę. Nie mia­łem od­wa­gi jej spo­tkać. Ba­łem się po­znać praw­dę.

A te­raz, star­sza o bli­sko czter­dzie­ści lat Har­riet sta­ła na sku­tej lo­dem za­to­ce przed moim do­mem.

Mi­nę­ło do­kład­nie trzy­dzie­ści sie­dem lat, od­kąd znik­ną­łem bez sło­wa. Sam mia­łem sześć­dzie­siąt sześć lat, więc ona mia­ła sześć­dzie­siąt dzie­więć, pra­wie sie­dem­dzie­siąt. Chcia­łem po­pę­dzić do domu i za­trza­snąć za sobą drzwi w na­dziei, że kie­dy znów wyj­rzę, już jej nie bę­dzie. Że nig­dy jej tu nie było. Nie­waż­ne, cze­go ode mnie chcia­ła, po­zo­sta­nie je­dy­nie przy­wi­dze­niem. Uznam, że jej nie wi­dzia­łem. Har­riet nig­dy nie sta­ła z cho­dzi­kiem na lo­dzie.

Mi­nę­ło parę mi­nut.

Ser­ce wa­li­ło mi w pier­si jak osza­la­łe. Pla­ster sło­ni­ny wi­szą­cy na drze­wie przy oknie wciąż był nie­tknię­ty. Pta­ki jesz­cze nie wró­ci­ły po bu­rzy.

Gdy po­now­nie przy­tkną­łem lor­net­kę do oczu, zo­ba­czy­łem, że Har­riet leży na lo­dzie. Na wznak, z rę­ka­mi wy­rzu­co­ny­mi ku gó­rze. Rzu­ci­łem lor­net­kę i po­bie­głem do za­to­ki. Upa­da­łem co parę kro­ków, brnąc w kop­nym śnie­gu. Kie­dy do­pa­dłem wresz­cie do Har­riet, upew­ni­łem się, że jej ser­ce wciąż bije, a gdy po­chy­li­łem się nad jej twa­rzą, po­czu­łem sła­by od­dech.

Nie mia­łem siły, by za­nieść ją na rę­kach do domu, po­pę­dzi­łem więc po san­ki opar­te o tył szo­py. Gdy wresz­cie uda­ło mi się umie­ścić na nich Har­riet, by­łem cał­kiem mo­kry od potu. Nie była tak cięż­ka, kie­dy ostat­nio ją wi­dzia­łem. Choć może to ja stra­ci­łem siły przez lata? Har­riet sie­dzia­ła sku­lo­na na san­kach. Wy­glą­da­ła gro­te­sko­wo z wciąż za­mknię­ty­mi ocza­mi.

Tuż przy brze­gu san­ki na­gle utknę­ły. Przez chwi­lę roz­wa­ża­łem wcią­gnię­cie jej na pla­żę liną, ale za­raz od­rzu­ci­łem tę myśl, bo ta­kie po­trak­to­wa­nie Har­riet by­ło­by dla niej po­ni­ża­ją­ce. Przy­nio­słem z szo­py ło­pa­tę i za­czą­łem od­gar­niać blo­ku­ją­cy dro­gę śnieg. Pot spły­wał mi stru­ga­mi po ple­cach. Zer­ka­łem co chwi­lę na Har­riet, ale ona wciąż była nie­przy­tom­na. Znów przy­tkną­łem pal­ce do jej szyi, mia­ła le­d­wie wy­czu­wal­ne tęt­no. Ma­cha­łem ło­pa­tą z ca­łej siły.

W koń­cu uda­ło mi się do­cią­gnąć ją do domu. Kot­ka sie­dzia­ła na ław­ce pod oknem i z uwa­gą przy­glą­da­ła się ca­łej ak­cji. Rzu­ci­łem kil­ka de­sek na scho­dy, otwo­rzy­łem na oścież drzwi i z ca­łej siły pchną­łem san­ki. Po trzech ta­kich pró­bach zdo­ła­łem we­pchnąć Har­riet do przed­po­ko­ju. Pies le­żał pod sto­łem i śle­dził nas wzro­kiem. Tak się spo­ci­łem i za­sa­pa­łem, że nim spraw­dzi­łem w ja­kim sta­nie jest Har­riet, mu­sia­łem usiąść i uspo­ko­ić od­dech.

Zmie­rzy­łem jej ci­śnie­nie. Było ni­skie, ale nie tak, bym się za­nie­po­ko­ił. Zdją­łem jej buty i po­ma­ca­łem sto­py. Prze­mar­z­ły, ale nie było na nich śla­dów od­mro­żeń. Rów­nież usta Har­riet nie wska­zy­wa­ły na od­wod­nie­nie, a jej tęt­no po­wo­li zwol­ni­ło do sześć­dzie­się­ciu sze­ściu ude­rzeń.

Wła­śnie mia­łem wsu­nąć jej po­dusz­kę pod gło­wę, kie­dy otwo­rzy­ła oczy.

– Śmier­dzi ci z ust – po­wie­dzia­ła. – Masz nie­świe­ży od­dech.

Były to jej pierw­sze wy­po­wie­dzia­ne do mnie sło­wa po tylu la­tach. Zna­la­złem ją le­żą­cą na lo­dzie, z nad­ludz­kim wy­sił­kiem przy­cią­gną­łem ją do domu, a pierw­sze, co mi oznaj­mi­ła to to, że śmier­dzi mi z ust. Po­czu­łem na­głą chęć wy­rzu­ce­nia jej z po­wro­tem na dwór. Nie za­pra­sza­łem jej, nie mia­łem po­ję­cia, cze­go chce, na do­da­tek jej po­ja­wie­nie się obu­dzi­ło we mnie daw­ne wy­rzu­ty su­mie­nia. Czyż­by przy­by­ła tu, żeby po­cią­gnąć mnie do od­po­wie­dzial­no­ści?

Nie wie­dzia­łem. Ale czy mógł ist­nieć inny po­wód?

Uzmy­sło­wi­łem so­bie, że ogar­nął mnie lęk. Po­czu­łem się schwy­ta­ny w pu­łap­kę.