Facebook - konwersja
Czytaj fragment
Pobierz fragment

Odontologia w ekspertyzie kryminalistycznej - ebook

Wydawnictwo:
Data wydania:
1 września 2012
Format ebooka:
EPUB
Format EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie. Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Produkt niedostępny.  Może zainteresuje Cię

Odontologia w ekspertyzie kryminalistycznej - ebook

„Odontologia w ekspertyzie kryminalistycznej” stanowi kompleksowe ujęcie problematyki badań odontologicznych we współczesnej kryminalistyce – identyfikacji zwłok na podstawie uzębienia oraz śladów zębów na miejscu zdarzenia (zwłokach bądź produktach spożywczych). W niniejszej książce przedstawione zostały: krótki rys historyczny rozwoju badań odontologicznych, opis charakterystycznych cech anatomicznych zębów, a także procedura postępowania w przypadku ujawnienia śladów zębów – sposób ich zabezpieczania i analizy. Wiedza teoretyczna na temat odontologii kryminalistycznej uzupełniona jest studium przypadków, w których podstawą rozstrzygnięcia sądu były zastosowane ekspertyzy odontologiczne. Opracowanie zawiera również wyniki badań empirycznych, prezentujących wpływ kwasów stężonych na strukturę powierzchni zęba.

Książka jest adresowana do wszystkich pasjonatów kryminalistyki, studentów prawa, medycyny sądowej oraz stomatologii, jak również prokuratorów, biegłych sądowych i funkcjonariuszy policji.

Paulina Polak (ur. 1986 r. w Warszawie) jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie studiów była m. in. członkiem Koła Naukowego Prawa Karnego TEMIDA oraz Koła Naukowego Kryminalistyki przy Wydziale Chemii UW. Uczestniczyła w zajęciach z Medycyny Sądowej dla prawników, realizowanych wspólnie z Warszawskim Uniwersytetem Medycznym oraz brała udział w warsztatach kryminalistycznych „CSI Warsaw. Oględziny miejsca zdarzenia – fikcja a rzeczywistość”. W latach 2010-2011 przebywała na stypendium w Orleanie we Francji. Jej zainteresowania koncentrują się wokół prawa karnego, kryminalistyki i kryminologii.

Kategoria: Popularnonaukowe
Zabezpieczenie: Watermark
Watermark
Watermarkowanie polega na znakowaniu plików wewnątrz treści, dzięki czemu możliwe jest rozpoznanie unikatowej licencji transakcyjnej Użytkownika. E-książki zabezpieczone watermarkiem można odczytywać na wszystkich urządzeniach odtwarzających wybrany format (czytniki, tablety, smartfony). Nie ma również ograniczeń liczby licencji oraz istnieje możliwość swobodnego przenoszenia plików między urządzeniami. Pliki z watermarkiem są kompatybilne z popularnymi programami do odczytywania ebooków, jak np. Calibre oraz aplikacjami na urządzenia mobilne na takie platformy jak iOS oraz Android.
ISBN: 978-83-7722-674-2
Rozmiar pliku: 4,9 MB

FRAGMENT KSIĄŻKI

1. Ekspertyza kryminalistyczna

1.1. Ekspertyza – problematyka definicyjna

1.1.1. Pojęcie ekspertyzy i jej rodzaje

Termin ekspertyza kryminalistyczna, używany zamiennie z pojęciem ekspertyza sądowa, w Encyklopedii PWN jest tłumaczony jako „badanie specjalistyczne przeprowadzone na zlecenie organu śledczego lub sądowego”. T. Hanausek na potrzeby kryminalistyki proponuje następującą definicję: „Ekspertyza jest to zespół czynności badawczych, wymagający wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opinią mogącą mieć charakter dowodu w procesie”, natomiast S. Czerw zauważa: „Ekspertyza kryminalistyczna to specjalistyczne – kryminalistyczne badanie metodami naukowymi zdarzeń, faktów, przedmiotów i okoliczności zakończone opinią na potrzeby postępowania karnego”. Pojęcie ekspertyzy nierozerwalnie złączone z rolą eksperta – biegłego i wydawaniem opinii na zlecenie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości; bywa ona również nazywana „opiniowaniem sądowym” (w zależności od rodzaju występuje jako opiniowanie sądowo-lekarskie, sądowo-psychiatryczne, toksykologiczne).

W obecnie obowiązującym kodeksie postępowania karnego z 1997 r. w rozdziale dwudziestym drugim, dotyczącym biegłych, tłumaczy i specjalistów, ustawodawca używa pojęcia „ekspertyza” w pkt. 1 i 2 art. 194 oraz w § 3 art. 198 k.p.k., nie wyjaśniając jego treści i zakresu znaczenia. Wyrok Sądu Najwyższego z dn. 5 listopada 1999 r. o sygn. V KKN 440/99 wyznacza ramy tego terminu, stanowiąc, iż badanie przeprowadzone w formie ekspertyzy „powinno być poprzedzone postanowieniem o powołaniu biegłego i powinno być zakończone wydaniem opinii biegłego”. W poprzednim ustawodawstwie – kodeksie postępowania karnego z 1969 r. – słowo „ekspertyza” pojawia się raz – w art. 176 § 2 k.p.k. w rozdziale dwudziestym pierwszym, zatytułowanym Biegli. W pozostałych przepisach tego kodeksu ustawodawca stosuje wymiennie sformułowania „badanie” oraz „opinia” (art. 176 § 1, 177, 181-183 k.p.k.), również nie definiując wymienionych pojęć. Z. Kegel rozróżnia znaczenie tych sformułowań, twierdząc, iż opinia jest jedynie częścią ekspertyzy, i proponuje używanie terminu „opinia” wyłącznie na określenie wniosków z przeprowadzonych badań. Podobny pogląd prezentuje T. Tomaszewski, przekonując, iż ustawodawca traktuje ekspertyzę jako badanie biegłego, a opinię jako wynik jego pracy.

Reasumując, w literaturze procesowej i ogólnokryminalistycznej można wyodrębnić trzy następujące tendencje znaczeniowe:

— czynności badawcze prowadzone przez biegłego, będące podstawą do wydania opinii (zwolennikami tej koncepcji są m.in. Śliwiński, Cieślak, Strogowicz),

— pisemna opinia biegłego zawierająca sprawozdanie z przeprowadzonych badań, uwagi i wnioski (Kołecki, Czeczot, Czubalski),

— zespół czynności obejmujących zarówno badanie, jak i wydaną opinię (Hanausek, Lipczyński, Tylman).

Ekspertyzę kryminalistyczną od innego rodzaju ekspertyz (np. znajdującej się w art. 67 § 2 pkt 3 k.p.a.) odróżnia charakter wiadomości specjalnych z zakresu wiedzy kryminalistycznej i medycznej. Ponadto kodeks postępowania karnego w art. 193 § 1 stanowi, iż wiadomości specjalne są domeną wyłącznie należącą do biegłych: „Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych”. Poprzez termin „wiadomości specjalne” należy rozumieć wiedzę z określonej gałęzi nauki, techniki, rzemiosła, jak również inne umiejętności i wiadomości wykraczające poza ramy normalnej wiedzy i doświadczenia życiowego, potrzebne do wyjaśnienia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 15 kwietnia 1976 r., o sygn. II K 48/76 orzekł, że „do wiadomości specjalnych nie należą te wiadomości, które są dostępnie dla dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym, wykształceniu i zasobie wiedzy ogólnej”.

Typowy układ czynności badawczych będących przedmiotem ekspertyzy tworzą:

— wstępna analiza materiału dowodowego,

— uzyskanie materiału porównawczego,

— szczegółowe oględziny materiału dowodowego i porównawczego,

— badania identyfikacyjne, polegające na m.in. konfrontowaniu materiału dowodowego z porównawczym,

— eksperymenty badawcze i inne badania.

Klasyczne ekspertyzy to m.in. daktyloskopijna, mechanoskopijna, traseologiczna, toksykologiczna, pisma i dokumentów.

1.1.2. Przedmiot i zakres ekspertyzy

Obowiązek określenia zakresu i przedmiotu ekspertyzy oraz sformułowania (w miarę potrzeby) pytań szczegółowych należy do organu procesowego i znajduje się, zgodnie z dyspozycją art. 194 k.p.k., w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. W postępowaniu przygotowawczym wydaje je prokurator bądź inny organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie (np. Policja, Straż Graniczna), a w postępowaniu sądowym – sąd. Prócz przedmiotu i zakresu ekspertyzy w postanowieniu następuje wskazanie źródła opinii, będącego rezultatem wyboru decydenta, a także termin jej wykonania. Należy przy tym pamiętać, iż opinii biegłego zasięga się fakultatywnie i (jak stanowi art. 193 k.p.k.) tylko wtedy, gdy zachodzi konieczność stwierdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, przy czym wymagają one wiadomości specjalnych. Ustawa wyróżnia również przypadki, w których wskazany jest wybór biegłych o konkretnych właściwościach lub kiedy postanowienie o powołaniu biegłego wydawane jest obligatoryjnie. Następuje to w sytuacjach, gdy:

— istnieją wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego lub podejrzanego (art. 202 i art. 215 k.p.k.) – biegli psychiatrzy, psycholodzy, lekarze;

— istnieją wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego świadka (art. 192 § 2 k.p.k.) – biegły psycholog lub lekarz;

— zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmieci (art. 209 k.p.k.) – biegły lekarz, medyk sądowy.

Dodatkowo w kodeksie przewidziana jest możliwość ponownego zlecenia badań w celu uzupełniającym bądź w razie zaistnienia niejasności lub sprzeczności w samej opinii lub między opiniami (art. 201 k.p.k.). Przedłożona organowi procesowemu dokumentacja z ekspertyzy składa się z trzech części: sprawozdania (ocena nadesłanego materiału – zabezpieczenie go pod względem prawnym i kryminalistycznym, opis czynności wykonanych w ramach ekspertyzy, zastosowanej metody badawczej oraz użytych w toku badań środków i urządzeń technicznych), wniosków (sądy i spostrzeżenia oparte na przeprowadzonych badaniach), opinii (odpowiedź na postawione pytania skierowane do biegłego).

Literaturę kryminalistyczną i procesową cechuje niejednolitość interpretacji terminów ustawowych przedmiot ekspertyzy i zakres ekspertyzy. Tadeusz Widła twierdzi, iż przedmiotem ekspertyzy jest „obiekt, po przebadaniu którego można dokonać stwierdzenia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych”, natomiast T. Nowak powyższe pojęcie rozumie jako: „związek między faktami i zjawiskami oraz właściwości przedmiotu, co do których zadano pytanie, na które biegły udziela odpowiedzi w oparciu o swoją wiedzę”, zdaniem E. Hansena „przedmiotem ekspertyzy może być dowolne zagadnienie, na które jest w stanie odpowiedzieć dana nauka, sztuka lub rzemiosło, gdy prokurator względnie sąd uznały, że ma ono związek z kwestiami podlegającymi ustaleniu i musi być wyjaśnione przy pomocy specjalnej wiedzy lub umiejętności”.

Odnosząc się do terminu zakres ekspertyzy, Z. Kegel zaproponował trzy rozwiązania definicyjne:

— to, co warunkuje możliwość zaliczenia czynności procesowej do ekspertyzy (zwolennikiem tego stanowiska jest m.in. H. Kołecki);

— oznaczenie granic badawczych, które organ procesowy wyznacza biegłemu w ramach przedmiotu ekspertyzy (M. Cieślak);

— określenie sfery badań, które należy przeprowadzić w ramach przedmiotu ekspertyzy w myśl zasad określonych przez daną dziedzinę wiedzy.

Najogólniej rzecz ujmując, w zakresie przedmiotu badań biegłego mieszczą się cel i obiekt badań (materiał, na jakim ma oprzeć się biegły) wyznaczające przedmiot ekspertyzy (problem, o którym wypowiada się biegły), metody służące do wykonywania badań oraz ich kolejne etapy.

Ekspertyza kryminalistyczna wykonywana jest na zlecenie organu procesowego, a więc pełni on kierowniczą funkcję w stosunku do biegłego. Kluczową rolę w uzyskaniu prawidłowego i istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy wyniku ekspertyzy odgrywa treść postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, w którym następuje wskazanie biegłemu zadania do wykonania, wyznaczenie granic badania i opiniowania w konkretnej sprawie oraz sprecyzowanie informacji, jakich oczekuje się od biegłego. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1974 r. o sygn. KwPr 2/74, zawierająca zalecenia kierunkowe w sprawie dalszego podnoszenia poziomu i sprawności postępowania sądowego, stanowi: „Niezmiernie ważnym zagadnieniem jest dokładne oznaczenie przez sąd zadania biegłego. Nie może tu wystarczać wskazanie biegłemu samej tylko tezy dowodowej. Jest więc obowiązkiem sądu w każdym wypadku określić w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego przedmiot i zakres ekspertyzy, a w miarę potrzeby sformułować pytania szczegółowe. Chodzi tu również o zapobieganie niebezpieczeństwu rozwlekłości i zajmowania się przez biegłego kwestiami nie mającymi istotnego znaczenia lub też wypowiadaniu się w kwestiach nie należących do jego kompetencji albo nie wymagających w ogóle wiadomości specjalnych ”.

Najważniejszym elementem postanowienia, wpływającym na jego jakość, jest umiejętne zadanie pytania. Wszelkie niejasności, brak adekwatności wymaganych wiadomości z kompetencjami eksperta lub zbędne pytania mają negatywny wpływ na przyszłą opinię. Formułując pytania, warto pamiętać, aby nie były sugerujące, nie rozstrzygały zagadnień prawnych ani nie dotyczyły winy podejrzanego bądź oskarżonego. Powyższe twierdzenia zostały zawarte w wyroku SN z dn. 3 lipca 1987 o sygn. III KR 235/87: „Opinia biegłego nie powinna zawierać sformułowań dotyczących winy oskarżonego lub oceny prawnej jego czynu, ponieważ uprawnienia w tym zakresie są wyłączną domeną sądu”.

Ponadto należy zaznaczyć, iż opinia biegłego jest środkiem dowodowym, na co wskazuje art. 194 k.p.k.: „O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie ”. Podlega zatem, jak każdy środek dowodowy, swobodnej ocenie organu procesowego. Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 6 maja 1983 o sygn. IV KR 74/83 wyznaczył zasadnicze kryteria nadzoru nad korzystaniem z wiadomości biegłego: „Dowód z opinii biegłego oceniony być musi zwłaszcza z zachowaniem następujących wskazań, tj. czy:

1. biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi niezbędnymi do stwierdzenia okoliczności mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy;

2. opinia biegłego jest logiczna, zgodna z doświadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy;

3. opinia ta jest pełna i jasna i nie zachodzi niewyjaśniona sprzeczność pomiędzy nią a inną opinią ujawnioną w toku przewodu sądowego”.

Praktyka zasięgania fachowej pomocy specjalistów przez wymiar sprawiedliwości w rozstrzyganiu istotnych w danym procesie zagadnień stanowi główny cel powoływania biegłych. Nadto prócz zasadniczej funkcji opiniodawczej biegły w procesie karnym odgrywa rolę konsultanta (szczególnie w fazie postępowania przygotowawczego), udzielając pomocy organom w czynnościach na miejscu zdarzenia, we właściwym zabezpieczaniu śladów i doborze materiału rzeczowego, niezbędnego do dalszych badań. Konsultant różni się od typowego biegłego-opiniodawcy tym, iż jego czynności nie stanową samoistnego źródła dowodowego. Nie przeprowadza on odrębnych badań, a jedynie asystuje przy czynnościach przeprowadzanych przez organ procesowy bądź operacyjny.

1.2. Biegły

1.2.1. Powołanie biegłego

Podstawowe przepisy prawne dotyczące instytucji biegłego zawarte są w art. 193-206 kodeksu postępowania karnego oraz art. 278-291 kodeksu postępowania cywilnego. Normują one zasady powoływania biegłych, ich kwalifikacje, obowiązki i uprawnienia, okoliczności wyłączające, a także wspomniane już wcześniej przedmiot i zakres ekspertyzy. Ustawodawca używa terminu biegły jako miana roli procesowej, która istnieje w danym postępowaniu (dlatego też termin ten nie jest równoważnikiem słowa ekspert).

Dodatkowe uregulowania znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych. Stanowi ono, iż biegli ustanawiani są przez prezesa sądu okręgowego na okres 5 lat. Osoba ubiegająca się o wpis na listę biegłych musi wykazać wiedzę teoretyczną i praktyczną z dziedziny, którą zamierza reprezentować jako biegły. Szczegółowe wymagania odnośnie do osoby biegłego podano w § 12:

„1. Biegłym może być ustanowiona osoba, która:

1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;

2) ukończyła 25 lat życia;

3) posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona;

4) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego;

5) wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym”.

Opisana w pkt. 3 ocena, czy kandydat posiada wystarczającą wiedzę specjalistyczną, należy do prezesa sądu okręgowego. Jej wynik zależy od wykazania stosownych dokumentów lub dowodów poświadczających wybrane umiejętności z danej dziedziny. Po zatwierdzeniu kandydatury i wpisie na listę biegły musi złożyć przysięgę zobowiązującą do należytego wypełniania powierzonych mu zadań oraz zachowywać sumienność i bezstronność. Treść przysięgi zawartej w wymienionym rozporządzeniu powtarzają kodeksy postępowania karnego w art. 197 § 1 oraz postępowania cywilnego w art. 282 § 1. Biegły nie może również odmówić wykonania czynności należących do jego obowiązków, co więcej, powinien wypełnić je w wyznaczonym w postanowieniu przedmiocie, zakresie i terminie.

W polskim prawie procesowym można wyróżnić 3 typy biegłych:

— biegły sądowy – ustanowiony przy sądzie okręgowym i wpisany na listę biegłych;

— biegły ad hoc – osoba wykonująca czynności biegłego; z jej pomocy korzysta się doraźnie, w zależności od zaistniałej sytuacji (art. 195 k.p.k.);

— biegły instytucjonalny – osoba zatrudniona w instytucji naukowej lub specjalistycznej (art. 193§ 2 k.p.k.).

Dodatkowymi przepisami dotyczącymi powołania biegłego są wytyczne rozdziału siódmego Zarządzenia nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców. Należy jednakże pamiętać, że są to ustalenia dodatkowe, skierowane do jednostek policji – organ procesowy jest związany jedynie przepisami kodeksowymi. W punkcie 1 § 106 Zarządzenia nr 1426 KGP określone jest, w jakich przypadkach zachodzi sytuacja wymagająca zasięgnięcia opinii instytutu, zakładu bądź instytucji: „Jeżeli ustalenie okoliczności mających istotne znaczenie dowodowe wymaga wiadomości specjalnych w określonej dziedzinie i pozostaje to poza możliwościami laboratoriów kryminalistycznych Policji oraz osób wpisanych na listy biegłych sądowych, należy zasięgnąć opinii innych osób lub instytucji, o których na podstawie dokumentów wiadomo, że posiadają wiadomości specjalne, a także dysponują środkami niezbędnymi do przeprowadzenia badań”. Zgodnie z przepisem badania kryminalistyczne zleca się w pierwszej kolejności laboratoriom kryminalistycznym komend wojewódzkich policji, Centralnemu Laboratorium Kryminalistycznemu Policji w Warszawie bądź Instytutowi Ekspertyz Sądowych w Krakowie.

Organ procesowy pełniący zwierzchnią funkcję nad przebiegiem ekspertyzy dokonuje wyboru biegłego i jest zobowiązany do sprawdzenia, czy nie zaistniały przesłanki wyłączające tę osobę z mocy prawa. Biegłym nie może być osoba występująca jako świadek w procesie (art. 196 § 1 k.p.k.) lub której nie wolno przesłuchiwać w charakterze świadka ze względu na pełnienie funkcji duchownego bądź obrońcy oskarżonego (art. 178 k.p.k.), jak również osoba mogąca odmówić zeznań ze względu na szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym (art. 182 i 185 k.p.k.). Wobec biegłego stosuje się również przepisy dotyczące bezwzględnych przesłanek wyłączenia sędziego (art. 40 § 1 k.p.k.).

Oprócz norm prawnych zawartych w kodeksie postępowania karnego organy policji prowadzące postępowanie w przypadku powoływania biegłego stosują przepisy § 103 rozdziału siódmego Zarządzenia nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców. Mówi on, iż policjant zgodnie z dyspozycją art. 194 k.p.k.:

„1) określa przedmiot i zakres badań;

2) zabezpiecza i kompletuje materiał przeznaczony do badań;

3) uzyskuje materiał porównawczy, w razie potrzeby przy udziale lekarza, policjanta komórki techniki kryminalistycznej lub specjalisty niebędącego funkcjonariuszem organów procesowych albo eksperta laboratorium kryminalistycznego lub innego biegłego;

4) w rozmowie z biegłym ustala, czy nie zachodzą okoliczności wyłączające biegłego od udziału w sprawie lub inne powody osłabiające zaufanie do jego wiedzy lub bezstronności;

5) określa zakres, w jakim zostaną udostępnione akta sprawy, a w razie potrzeby konsultuje się w tej sprawie z biegłym; jeżeli biegły zwróci się o udostępnienie akt w szerszym zakresie, policjant powinien rozważyć argumentację biegłego co do potrzeby wykorzystania w badaniach dodatkowych materiałów, w tym akt w całości; udostępnienie akt postępowania w części może polegać nie tylko na przekazaniu oryginałów, lecz również kopii, gdy nie wpłynie to negatywnie na jakość wydanej opinii;

6) w razie wątpliwości co do potrzeby powołania biegłego i zakresu badań konsultuje powołanie biegłego z prokuratorem”.

Od osoby biegłego należy odróżnić specjalistę, którego dotyczą regulacje zawarte w artykułach 205 k.p.k. i § 110 Zarządzenia nr 1426 KGP. Zasadniczą odmiennością postępowania w przypadku korzystania z pomocy specjalisty jest brak wymogu powołania w formie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego oraz możliwość przesłuchania specjalisty w charakterze świadka – biegły nie może występować jako świadek, jednakże jeśli nim jest, przestaje być biegłym (powoływany jest wtedy kolejny ekspert). Ogólnie rzecz biorąc, można stwierdzić, iż biegły wzywany jest z konieczności stwierdzenia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, natomiast specjalista w celu wykonania czynności technicznych (pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalania śladów). Zgodnie z dyspozycją art. 205 k.p.k. czynności te związane są z dokonaniem oględzin, przesłuchaniem przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, eksperymentem, ekspertyzą, zatrzymaniem rzeczy lub przeszukaniem. Niemniej jednak jeśli „specjalista posiada wiadomości specjalne wymagane od biegłego, policjant może, niezależnie od wcześniejszej konsultacji z nim, powołać go w charakterze biegłego” (§ 110 Zarządzenia nr 1426 KGP).

Zazwyczaj funkcję specjalistów pełnią w postępowaniu technicy kryminalistyki lub policjanci laboratorium kryminalistycznego, ponieważ posiadają oni dostateczną wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania powyższych czynności. Ich rola jest niewątpliwie jedną z najważniejszych w początkowych fazach dochodzenia, gdyż ujawnione i zabezpieczone na miejscu zdarzenia ślady oraz dowody rzeczowe stanowią późniejszy materiał badawczy dla biegłego. Specjalista może również wskazać materiał porównawczy do badań i uczestniczyć w jego kompletowaniu.

1.2.2. Opinia biegłego

Warunki formalne opinii biegłego ustalają przepisy procedury karnej i cywilnej. Wymagają one, aby opinia była sporządzona ustnie lub pisemnie, przy czym kodeks postępowania cywilnego w § 1 art. 285 dodaje także, iż powinna być opatrzona uzasadnieniem. Ustawodawca dopuszcza również opinię łączną kilku biegłych (§ 2 art. 285 k.p.c. i § 3 art. 193 k.p.k.). Informacje, które powinny być zawarte w każdej opinii, wymienia kodeks postępowania karnego w § 1 art. 200. Należą do nich:

— imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego;

— imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzaniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich;

— w wypadku opinii instytucji – także pełna nazwa i siedziba instytucji;

— czas przeprowadzonych badań oraz data wydania opinii;

— sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski;

— podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.

Należy pamiętać, że opinia biegłego jest jednym ze źródeł dowodowych i dlatego podlega szczególnemu nadzorowi organu procesowego. Przeprowadzone przez biegłego badania w ramach ekspertyzy podporządkowane są licznym obwarowaniom kodeksowym oraz kryteriom ustalanym przez decydenta procesowego. Może on, działając z urzędu lub na wniosek, dowolnie ingerować w zakres opinii, być obecny przy przeprowadzaniu badań (co warunkuje § 2 art. 198 k.p.k.) oraz kierować przebiegiem ekspertyzy poprzez wskazanie, co ma być rozstrzygnięte za jej pomocą.

Znaczącą rolę odgrywają pytania stawianie biegłemu, w których organ procesowy precyzuje oczekiwane od biegłego informacje. W praktyce osoba powołująca biegłego w celu uzyskania jego opinii często konsultuje się z nim uprzednio, aby ustalić listę istotnych i cennych w danej kwestii pytań. Zdarza się również, iż biegłemu pozostawiane jest prawo do rozszerzenia badań poprzez stosowanie niedomkniętego zakresu oczekiwanych ustaleń – typowe dla polskich organów ścigania sformułowanie to: „ i przeprowadzić inne badania według uznania biegłego”.

Kwestią kontrowersyjną jest udostępnienie biegłemu akt sprawy (art. 198 § 1 k.p.k.), gdyż jak twierdzi część teoretyków: „ biegły może zasugerować się informacjami zawartymi w aktach i przez to błędnie lub nierzetelnie zaopiniować”. Niemniej jednak jest on bezstronnym pomocnikiem procesowym, więc nie należy zakładać, iż lektura akt mogłaby wpływać dezorientująco na jego pracę lub spowodować u niego zaangażowanie emocjonalne. Akta stanowią zbyt wartościowe źródło informacji dla biegłego, by ograniczać je z jakichkolwiek przyczyn, dlatego też dostęp do nich powinien być jak najszerszy. Sąd Najwyższy w wyroku z 26 czerwca 2002 r., sygn. III KK 207/02 wskazuje: „Organ procesowy powinien dążyć do tego, aby biegli dysponowali materiałem niezbędnym do wydania opinii i uwzględnić tę okoliczność przy jej ocenie, a zwłaszcza uznaniu jej za pełną”. Dostęp do akt wiąże się ze szczególną funkcją biegłego w procesie. Jako informator i rzeczoznawca zwolniony jest z obowiązku zachowania tajemnicy w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla prawidłowego wykonywania zleconych mu zadań. Pomimo to regulacje kodeksowe obligują biegłych do zachowania dyskrecji przez ograniczenie możliwości uzyskiwania od nich danych objętych tajemnicą państwową (art. 179 w zw. z art. 197 § 3) oraz przyznania prawa odmowy złożenia opinii w kwestii okoliczności podlegających tajemnicy służbowej bądź tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (art. 180 § 1 w zw. z art. 197 § 3). Oznacza to, że biegły jako osoba zaufania publicznego jest związany tajemnicą poza zakresem wyznaczonej ekspertyzy i wszelkie nieistotne dla organu procesowego wiadomości, wykraczające poza potrzeby uzasadnia opinii i jej wniosków, jak również okoliczności niewymagające wiedzy specjalnej nie powinny być ujawniane.

Uzyskana opinia, jak każdy środek dowodowy, podlega swobodnej ocenie organu procesowego i nie jest w jakikolwiek sposób wiążąca. Organ prowadzący postępowanie może zlecić powtórne badania tym samym albo innym biegłym (art. 286 k.p.c. i 201 k.p.k.), zwłaszcza gdy zachodzi konieczność uściślenia niejasności lub rozstrzygnięcia wynikłych sprzeczności w treści otrzymanych badań. W tym wypadku decydent dysponuje możliwością ponownego zwrócenia się do dopuszczonego już biegłego i żądania wydania opinii uzupełniającej lub innego stosownego wyjaśnienia swej opinii, a gdyby to nie doprowadziło do pożądanego rezultatu, może podjąć decyzję o powołaniu innego biegłego.

Terminy mówiące o opinii niejasnej lub niepełnej, użyte w art. 201 k.p.k., wyjaśnione są przez przepisy § 108 pkt 2 Zarządzenia nr 1426 KGP:

„1) niepełna, czyli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione pytania albo nie uwzględnia wszystkich istotnych okoliczności lub nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen i poglądów,

2) niejasna, czyli nie pozwala na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów bądź sposobu dochodzenia do nich albo zawiera wewnętrzne sprzeczności, nielogiczne lub nieznajdujące oparcia w badaniach wnioski końcowe, jest niezrozumiała lub nie można ustalić na jej podstawie ostatecznego poglądu biegłego”.

Celem ponownego zlecenia ekspertyzy jest również potrzeba uzupełnienia dotychczasowych informacji, gdy wykazuje ona, że nie uwzględniono całości materiału w badanej dziedzinie, gdy zgromadzono dodatkowy materiał badawczy bądź wraz z rozwojem postępowania dowodowego zaistniały nowe, istotne fakty. Biegły dysponuje w tej materii dodatkowymi uprawnieniami, pozwalającymi mu na wgląd w akta sprawy (§ 1 art. 198 k.p.k.), udział w przeprowadzaniu dowodów, a także zasięganiu informacji niezbędnych do wydania rzetelnej ekspertyzy. Obowiązkiem organu procesowego jest uzyskanie i przedłożenie materiału dowodowego (kwestionowanego) biegłemu oraz dostarczenie materiału porównawczego.

W wypadku zaistnienia w sprawie dwóch rozbieżnych opinii, czasami chociażby o odmiennej argumentacji lub poziomie stanowczości, pojawia się potrzeba konfrontacji, w której to biegli ustosunkowują się do opinii przeciwnych, wskazując na ich ewentualne błędy lub braki. W praktyce zaobserwowano, iż gdy sąd pierwszej instancji oddala wniosek o konfrontację i w ramach swobodnej oceny dowodów jedną opinię uzna, a drugą odrzuci, sąd drugiej instancji uchyla wyrok, uzasadniając swoją decyzję tym, iż poprzedni organ nie wyczerpał wszystkich możliwości dowodowych.

Innym negatywnie ocenianym przez piśmiennictwo procesowo-kryminalistyczne zachowaniem w przypadku wystąpienia różnych opinii jest odwoływanie się do dalszych opinii kolejnych biegłych lub zwracanie się o opinię specjalistyczną na temat opinii dotychczas złożonych. Taka „ekspertyza o ekspertyzach” nosi miano superekspertyzy i polega na ponownym przeprowadzeniu badań materiału, który był badany w ramach ekspertyzy poprzedniej, a następnie ustosunkowanie się do tej ekspertyzy. Jednocześnie należy mieć na uwadze, iż polskie prawo procesowe odmawia tworzeniu hierarchizacji biegłych poprzez ocenianie poprawności poprzednich opinii: „Opinia biegłego powinna dotyczyć okoliczności stanowiących przedmiot ekspertyzy, a nie tylko oceny, czy wydana już w sprawie opinia innego biegłego jest trafna, czy też nie” (wyrok SN z dn. 3 lipca 1987 o sygn. III KR 235/87).

Szczególnym rodzajem ekspertyzy jest tzw. opinia zespołowa (komisyjna), czyli opinia złożona przez kilku biegłych. Może ona być sporządzona przez biegłych różnych specjalności (opinia kompleksowa) bądź biegłych tej samej specjalności (opinia kolektywna). Ekspertyza kompleksowa przeprowadzana jest w przypadku potrzeby wyjaśnienia problemu wymagającego znajomości kilku różnych dziedzin wiedzy. O tym, czy biegli będą pracować wspólnie i wydadzą jedną opinię, czy też oddzielnie i wydadzą odrębne opinie, decyduje organ procesowy powołujący biegłych. Każdy z biegłych przeprowadza własne badania, a następnie składa sprawozdanie z wyciągniętych na ich podstawie wniosków. Najczęściej pojawiającym się przykładem opinii zespołowej jest opinia wydawana w sprawach o wypadki drogowe. Mogą to być łącznie: ekspertyza traseologiczna – ustalająca ślady hamowania opon na nawierzchni, ekspertyza mechanoskopijna – badająca ślady wgnieceń karoserii samochodu oraz ekspertyza toksykologiczna – jeśli zachodzi podejrzenie, że uczestnicy wypadku mogli być pod wpływem środków odurzających.

Metodyka badań przeprowadzanych w ramach ekspertyzy pozostaje w gestii biegłego. Ze względu na pełną autonomię w sferze doboru metod badawczych decydent procesowy może na nie wpływać jedynie pośrednio, poprzez stawianie biegłemu pytań wymagających rozstrzygnięcia. Niemniej jednak biegły zobowiązany jest do dostarczenia uzasadnionych i transparentnych dla adresata opinii wyników badań. Daje temu wyraz Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 13 października 1998 r., sygn. II KKN: „Nie wystarczy, aby biegli przedstawili swoją ostateczną konkluzję, winni bowiem wskazać także drogę, która doprowadziła ich do odpowiedzi na postawione pytania. Winni więc przedstawić opis metod i sposób przeprowadzonych badań oraz ich wynik. Jest to szczególnie ważne w każdej opinii, a już z całą pewnością w opinii, w której konkluzja prowadzić ma do tak doniosłych konsekwencji prawnych jak to, czy oskarżony może ponosić odpowiedzialność karną”.

Tadeusz Widła wyróżnia kilka wskazań, którymi powinien kierować się biegły przy wyborze metody badań. Są to:

— Trafność metody (expert validity) – naukowo oszacowana częstość pomyślnych identyfikacji w warunkach porównywalnych. Szczególną rolę odgrywają tu informacje o specyfice i czułości metody oraz prawdopodobieństwie błędu rodzaju I (rozmiar i skłonność do odrzucania hipotez trafnych) i II (skłonność do przyjmowania hipotez nietrafnych).

— Niezawodność metody (reliability) – naukowo wyznaczona dokładność dokonywanych ustaleń: intraindywidualnych (rzetelność) i interindywidualnych (obiektywność). Rzetelność informuje o zgodności orzeczeń jednego eksperta, uzyskanych wraz z ponawianiem badań, opierając się na tym samym materiale badawczym. Obiektywność informuje o zgodności orzeczeń różnych ekspertów, posiadających te same kwalifikacje, na podstawie tego samego materiału badawczego.

— Ponoszenie kosztów rzeczywiście niezbędnych – jeżeli różne metody dają te same rezultaty, należy wybierać metody tańsze.

— Popularność metody – jeżeli te same rezultaty można otrzymać różnymi metodami, należy wybrać metodę najczęściej używaną.

Przedłożona sądowi ekspertyza podlega następnie ocenie wg zasad logicznego rozumowania, stanu dostępnej wiedzy i doświadczenia życiowego. Uchwała Zgromadzenia Ogólnego Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1974 r., sygn. KwPr 2/74, zawierająca zalecenia kierunkowe w sprawie dalszego podnoszenia poziomu i sprawności postępowania sądowego w pkt. VII w podpunkcie g, stanowi, jakimi wskazaniami powinny kierować się sądy w zakresie korzystania z pomocy biegłych: „Niewłaściwe, a więc i niedopuszczalne jest występujące w praktyce sądów zjawisko bezkrytycznego przyjmowania opinii biegłych za podstawę swego rozstrzygnięcia. Opinia biegłego – jak każdy inny dowód – wymaga należytego ustosunkowania się do niej, a więc i oceny. Sąd zatem powinien w każdym wypadku sprawdzić w szczególności, czy opinia nie zawiera niejasności, sprzeczności, luk oraz czy jej konkluzja jest konkretna i przekonująca. Oceniając dowód z opinii biegłego, sąd powinien określić swój negatywny lub pozytywny stosunek do wartości rozumowania zawartego w opinii i jej uzasadnieniu, a ponadto wskazać, dlaczego pogląd biegłego uznaje lub nie uznaje za przekonujący ”.

Wartość diagnostyczna opinii biegłego (siła dowodu) zależy od liczby i rodzaju charakterystycznych cech badanego przedmiotu, pozwalających dokonać identyfikacji grupowej (wskazanie grupy obiektów, do której można zaliczyć obiekt jednostkowy pozostawiający dany ślad) bądź indywidualnej (wskazanie jednostkowego obiektu, który pozostawił dany ślad). Jak zauważa Z. Kegel: „Może się zdarzyć, że nawet jedna, lecz wyjątkowo charakterystyczna cecha pozwoli na identyfikację indywidualną”. Jeżeli identyfikacja indywidualna nie jest możliwa, pozostaje określenie identyfikacji grupowej. Uzyskane w ramach ekspertyzy wyniki tychże badań identyfikacyjnych można przedstawić w siedmiostopniowej skali:

— Pozytywne wnioski stanowcze (kategoryczne).

— Pozytywne wnioski uprawdopodabniające (wnioski o zmniejszonej stanowczości).

— Pozytywne wnioski niewykluczające (wnioski potwierdzające, lecz o małej stanowczości).

— Wnioski nierozstrzygające (przemawiają zarówno za, jak i przeciw rozważanej hipotezie).

— Uprawdopodabniające wnioski negatywne (znaleziono mniej, niż jest wymagane, cech istotnie różniących).

— Niewykluczające wnioski negatywne (znaleziono mało cech istotnie przeczących stawianej hipotezie).

— Stanowcze wnioski negatywne (ustalenia przemawiają przeciwko hipotezie).

Rozważając kwestię procesowej roli biegłego, należy pamiętać, że jego udział w postępowaniu nie ogranicza się do wydania opinii. Może on być następnie przesłuchany przed sądem podczas rozprawy, aby przedstawić podstawy wydania swojej ekspertyzy, podać argumenty merytoryczne uwiarygodniające wyciągnięte z badań wnioski lub wskazać dowody przemawiające za winą bądź niewinnością. Niezwykle istotne są tu właściwe przygotowanie do rozprawy (posiadanie szczegółowych notatek z badań wraz z objaśnieniami) oraz umiejętność zrozumiałego zaprezentowania wyników analiz. Sam fakt powołania eksperta świadczy o jego relewantnej roli w procesie, dlatego przy opiniowaniu powinien wyraźnie określić, na ile sporządzona przez niego ekspertyza jest w stanie rozstrzygnąć dany problem.

Obserwacja wieloletniej praktyki sądowej (szczególnie w kulturze amerykańsko-anglosaskiej, gdzie do wystąpień sądowych przywiązuje się szczególną wagę), dowodzi, że właściwa prezentacja, elokwencja oraz charyzma często mogą przesądzić o decyzji sądu w kwestii wiarygodności dowodu z opinii biegłego.

------------------------------------------------------------------------

Źródło: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3897078, stan na 28 lutego 2012 roku.

Jerzewska J. , Ekspertyza kryminalistyczna, Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Legionowo 2000, s. 7.

Czerw S., Ekspertyza kryminalistyczna, Technika kryminalistyczna. Tom I, red. W. Kędzierski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 1993, s. 115.

Kegel Z., Ekspertyza ze środowiska procedury u kryminalistyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1976, s. 81-82.

Tomaszewski T., Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 2000, s. 22.

Ekspertyza sądowa, red. J. Makarewicz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1981, s. 9-10.

Jerzewska J., op. cit., s. 11.

Ekspertyza sądowa, s. 8.

Jerzewska J., op. cit., s. 7-8.

Czerw S., op. cit., s. 117.

Widła T., Ocena dowodu z opinii biegłego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1992, s. 31.

Nowak T., Dowód z opinii biegłego w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu A. Mickiewicza, Poznań 1966, s. 15.

Czerw S., op. cit., s. 115.

Kegel Z., op. cit., s. 81-82.

Sławik K., Wybrane aspekty z działalności biegłych, tłumaczy i specjalistów, Czynności procesowo-kryminalistyczne w polskich procedurach: materiały z konferencji naukowej i IV Zjazdu Katedr Kryminalistyki, Toruń 5-7 maja 2004 r., red. Violetta Kwiatkowska-Darul, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004, s. 48.

Widła T., Ocena…, op. cit., s. 9.

Jerzewska J., op. cit., s. 44.

Widła T., Metodyka Ekspertyzy, Ekspertyza sądowa, red. J. Wójcikiewicz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Warszawa 2002, s. 27.

Widła T., Ocena…, op. cit., s. 40.

Tomaszewski T., op. cit., s. 46.

Rusinek M., Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s. 231-232.

Widła T., Przeprowadzanie dowodu z opinii biegłego – nowe problemy, Czynności procesowo-kryminalistyczne w polskich procedurach: materiały z konferencji naukowej i IV Zjazdu Katedr Kryminalistyki, Toruń 5-7 maja 2004 r., red. V. Kwiatkowska-Darul, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004, s. 51-52.

Gaberle A., Dowody w sądowym procesie karnym, Wolters Kluwer, Kraków 2007, s. 183.

Widła T., Metodyka…, op. cit., s. 30.

Szwarc A., Kołecki H., Identyfikacja kryminalistyczna, „Zeszyty Naukowe ASW” 1973, nr 1, s. 74.

Kegel Z., op. cit., s. 63.

Widła T., Metodyka…, op. cit., s. 33-34.
mniej..

BESTSELLERY

Kategorie: