Pomiędzy pamięcią autobiograficzną a zbiorową. Polska Ludowa i stan wojenny w narracjach łódzkich nauczycieli - ebook

Książka stanowi podjętą z punktu widzenia antropologii kulturowej próbę rozważań na temat potocznej pamięci Polski Ludowej. Podstawą analizy tego zjawiska kulturowego są badania terenowe prowadzone przez kilka lat w środowisku łódzkich nauczycieli. W publikacji ukazano złożone relacje pomiędzy dwiema narracjami o przeszłości, z których jedna otwarcie krytykuje Polskę Ludową i stan wojenny, druga zaś przypisuje im dobre cechy, nadając pozytywny wymiar państwu realnego socjalizmu. Autor podejmuje temat pamięci autobiograficznej, kreśląc obraz dzieciństwa, młodości i dorosłego życia, który wyłania się z opowieści badanej grupy. W książce czytelnik znajdzie omówienie związków pomiędzy pamięcią indywidualną a społeczną, różniących się, ale także wzajemnie uzupełniających i przenikających w zebranym materiale badawczym. Autor odnosi się przy tym do wdrażanego w szkole obrazu przeszłości, ocen życia w PRL, stanu wojennego i jego pamięci, która zachowała się w narracjach łódzkich nauczycieli. Publikacja jest adresowana do czytelników zainteresowanych przeszłością i pamięcią o Polsce Ludowej, rozpatrywaną z punktu widzenia antropologii kulturowej.

Wprowadzenie 9

1. Problematyka i struktura pracy. Cele i pytania badawcze 9

2. Pojęcia wykorzystane w pracy. Problemy definicyjne, przegląd literatury przedmiotu 15

CZĘŚĆ I. PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA. DZIECIŃSTWO, DOM, SZKOŁA 27

Rozdział 1. Nauczyciele wobec stanu wojennego w Łodzi. Badania eksploratorskie 2006/2007 33

1.1. Początek pracy nad pamięcią. Punkt wyjścia – stan wojenny 33

1.2. Historyczne tło wydarzeń związanych ze stanem wojennym w Łodzi 36

1.3. Założenia, hipotezy i metoda badawcza badań eksploratorskich 40

1.4. Wyniki badań eksploratorskich z lat 2006–2007 i próba ich interpretacji 43

1.5. Wnioski z przeprowadzonych badań eksploratorskich 50

1.6. Pytania o dalszy kierunek badań i ich przebieg, problemy i pytania badawcze 51

Rozdział 2. Dzieciństwo, młodość, tęsknota 55

2.1. Formy pamięci, pamięć autobiograficzna i tożsamość narracyjna 55

2.2. Literatura, postawa autobiografi wewnętrzny wzrok i pałace pamięci 72

2.3. Świat powtórzony, nostalgia i dzieciństwo 83

2.4. Za czym tęsknią Polacy? Za dzieciństwem, dobrobytem czy bezpieczeństwem? 94

2.5. Odległy świat (nie)szczęśliwego dzieciństwa 97

2.6. Pamięć autobiograficzna, trauma i trajektoria 143

Rozdział 3. Dom i stalinowska szkoła 151

3.1. Dom i wartości 151

3.2. Ketman Nowej Wiary, przemilczenie, strach i opresyjność systemu 193

3.3. Zasady ketmanu, indoktrynacja, przymus i straszni nauczyciele, czyli „to były takie czasy” 208

3.4. Harcerze, zetempowcy i czyny społeczne, czyli „trzeba było jakoś ten idiotyczny ustrój obchodzić” 239

CZĘŚĆ II. PAMIĘĆ SPOŁECZNA. PRL I STAN WOJENNY 269

Rozdział 1. Relacje pomiędzy pamięcią zbiorową a indywidualną. Zmiana społecznych ram pamięci 271

1.1. Społeczne ramy pamięci i jej personalizacja 272

1.2. Dlaczego zostali nauczycielami? 294

1.3. Pamięć zmanipulowana 309

Rozdział 2. Uczniowie ketmanu i bohaterowie komunizmu, czyli „Ja już sama nie wiem, jaka jest ta historia”. Nauczyciele o PRL-u 317

2.1. Odważni nauczyciele i ciekawi uczniowie. O czym mówiono w szkole, a co trzeba było pomijać milczeniem? 317

2.2. Strach i (prze)milczenie, znowu przesłonięcie. O czym nauczyciele nie mówili w szkole? 346

Rozdział 3. Spór o PRL. Ocena życia w PRL-u 375

3.1. Nauczyciele mówią o blaskach i cieniach Polski Ludowej 375

3.2. Lepsza rzeczywistość, czyli „mnie było dobrze w PRL-u” 382

3.3. Obrona PRL-u ze szczytów władzy 408

3.4. Całe zło PRL-u, czyli „Trzeba było jakoś żyć. Mimo, a nie dzięki PRL-owi” 410

3.5. Bliżej historii PRL-u, czyli „brat musiał wyjechać” 434

Rozdział 4. Stan wojenny. Dwie pamięci 449

4.1. Czarna noc stanu wojennego, czyli ostatni atak systemu i jeszcze raz o strachu 449

4.2. Niezapomniany moment, niedziela rano 13 grudnia, a potem „kolejka jedna, druga i już po dniu”, czyli wszystko wraca do normalności 453

4.3. Wejdą czy nie wejdą? Mniejsze zło i tytan w zielonym mundurze 480

4.4. Druga pamięć, czyli o stanie wojennym inaczej 499

4.5. Obrazy stanu wojennego, pamięć komunikacyjna i kulturowa 523

4.6. Trudne wybaczenie, czyli „miałbym trochę litości dla Jaruzelskiego” 526

Czas PRL-u i stanu wojennego. Pamięć autobiograficzna a społeczna.

Wnioski 529

Bibliografia 541

Summary 551

Aneks 555

O autorze 559