Zrozumieć osobowość - ebook

WSTĘP

Osobowość człowieka to jedno z pojęć najtrudniejszych do określenia w dzisiejszych czasach. Mimo ogromnego rozwoju cywilizacyjnego w tej akurat dziedzinie jesteśmy wciąż na początku drogi. Jedno z podstawowych pytań człowieka: Jacy jesteśmy?, wciąż nas kieruje w sferę filozofii, a nie nauki.

Pozornie sprawa wydaje się prosta. Mamy ogromną liczbę słów, które sugerują nam potoczne określenie osobowości człowieka: śmierdzący leń, dusza człowiek, urodzony bandyta, pełna wdzięku młoda osoba, głupek, sympatyczny pan, skwaszony pryk. Są też bardziej skomplikowane: ceniona lekarka z dużym biustem (co ma sugerować chyba to, że jest mądrą osobą, na tyle mądrą, że trzeba jej czymś dokuczyć) albo niezłe ziółko, którego nie da się nie kochać (chodzi pewnie o mężczyznę, z którym można się związać co najwyżej na miesiąc).

Nie ma też nic naturalniejszego dla człowieka niż skrótowa próba określenia innej osoby. Najczęściej robimy to podczas rozmowy. Podstawowe pytanie, jakie zadajemy koleżance po jej pierwszej randce, brzmi:

– Jaki on jest?

Próbujemy wtedy, po kilku godzinach znajomości, przenicować człowieka i w sposób w miarę obiektywny ocenić go:

– Wspaniały. Jakbym go znała całe życie.

Osoby, które rozwodzą się po 23 latach w miarę szczęśliwego małżeństwa, mają niezły ubaw, kiedy to słyszą. Wciąż się zastanawiają, jak to się stało, że dopiero po tym czasie wyszła z partnera/partnerki prawdziwa natura.

I tak oto nasz język próbuje ratować niedoskonałości nauki. Po takiej randce wypadałoby po prostu stwierdzić:

– Na tej randce był wspaniały. Gadaliśmy ze sobą, jakbyśmy się znali całe życie. Ale co w nim siedzi? Któż to może wiedzieć…

Może często tak myślimy, ale upraszczamy wypowiedź w sposób całkowicie irracjonalny. Jak łatwo się domyślić, o wiele łatwiej jest nam określić konkretne cechy charakteru człowieka, a nie zaraz całą jego osobowość: poważny, nieśmiały, zimny, zagubiony czy wesołkowaty. Tu z całą pewnością większość ocen jest bliższa prawdy, choć w końcu ktoś może być nieśmiały w stosunku do kobiet, a jednocześnie przebojowy jako przedsiębiorca.

Jak widać, im bardziej brniemy w istotę osobowości, tym więcej znaków zapytania. Spójrzmy w takim razie do słownika. Weźmy pierwszą lepszą definicję, z Wikipedii.

Osobowość – wewnętrzny system regulacji, pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku, w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.

Gratuluję, jeśli po pierwszym czytaniu ktoś to zrozumie. Spróbujmy tę definicję rozłożyć na części pierwsze.

Wewnętrzny system regulacji. Jeśli regulacja, to czym jej dokonać? Jeden reguluje osobowość jedzeniem, inny grami komputerowymi, inny wiarą, jeszcze inny marzeniami, czyli tym, na co ma wpływ. A przecież nasz organizm wydziela niezależnie od świadomości wiele hormonów. Czy to też obejmuje tę regulację? Czy dotyczy ona sfery umysłowej, czy biologicznej?

Pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowań. To jest akurat mądre, bo zakłada, że osobowość to efekt jakiejś pracy myślowej, której wynikiem jest nasze zachowanie w konkretnych warunkach.

W określonym środowisku, w wymiarze czasowym. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że nasza osobowość zmienia się w zależności od miejsca i czasu.

Dla lepszego zrozumienia słownik podaje definicję dodatkową.

Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek. Problem w tym, że słowa „dyspozycja psychiczna” są mało konkretne, a określenie „względnie trwała cecha” jest zbyt ogólne. Czy moje lekceważenie pewnych ludzi, jak wędkarze siedzący godzinami nad wodą i marnotrawiący czas, przy założeniu, że nie mam z nimi wiele do czynienia, to cecha względnie trwała, czy element dla osobowości obojętny?

Nie znęcajmy się już nad naukowymi definicjami, chodzi o to, że zdecydowana większość ludzi nie rozumie tego typu określeń. Jeszcze jedna definicja wg W. Okonia:

Osobowość to stałe właściwości i procesy psychofizyczne, odróżniające daną jednostkę od innych, wpływające na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym, w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.

I znowu niby wszystko pasuje, ale wciąż nie jesteśmy w stanie ogarnąć pojęcia w sposób intuicyjny, a tak jest często odbierana osobowość. Choćby miłość. Jak trudno jest ją zdefiniować, a jak łatwo zrozumieć. Dlaczego z osobowością też tak nie jest?

Całe życie zadawałem sobie pytania, dlaczego o rzeczach tak oczywistych jak określenie człowieka nie można mówić w sposób prosty.

Dzięki zastosowaniu takiego toku myślenia moja definicja byłaby prostsza:

Osobowość to ukształtowany układ cech człowieka, równoważący napięcia w świadomości, aktywny w ciągu całego życia.

Można by tę definicję poszerzyć, ale potrzebne by były dodatkowe pojęcia, a to znowu nam ją skomplikuje. To trochę tak, jakby bez wprowadzenia pojęcia „grawitacja” mówić o teorii względności.

Wypada jeszcze wytłumaczyć, dlaczego akurat mnie tak intryguje problem osobowości. Powód jest prosty ‒ zajmuję się... aktorstwem. Celowo unikam słowa teatr, bo to efekt uboczny aktorstwa. Każdy, kto choć trochę zajmował się tym rodzajem sztuki, wie, że mam do tego pełne prawo. Dla mnie definicja aktorstwa jest prosta.

Aktorstwo to umiejętność pokazywania swej osobowości lub sztuka manipulowania swoją osobowością.

Dlatego zajmuję się praktyczną stroną osobowości i mam nadzieję, że będę w stanie ją przybliżyć. W końcu sztuka to nic innego jak nienaukowa psychologia człowieka. Dlatego warto podać kilka ujęć osobowości stworzonych przez ludzi sztuki i nauki.

---------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Witold Literatura to sprawa osobowości, nie powiedziałbym, że tak bardzo talentu, ale osobowości, w wyniku czego tylko osobowości bardzo silne są zdolne do autentycznej twórczości, a cała reszta się nie liczy.
Gombrowicz

Albert Gwałt nad własną osobowością jest podstawowym warunkiem życia. W jakimś momencie musi to zrobić każda istota.
Einstein

Oscar Wilde Lepiej mieć stały dochód niż fascynującą osobowość.

Olga Każdy człowiek nosi w sobie zaczątki różnych osobowości, są to jakby niewykiełkowane zalążki zupełnie innych, potencjalnych ludzi. Ludzkie życie rozwija tylko tę, która staje się osobowością nadrzędną, właściwą.
Tokarczuk

Albert Szkoła powinna dążyć do tego, by młody człowiek opuszczał ją jako harmonijna osobowość, a nie jako specjalista.
Einstein

Albert Za największe zło kapitalizmu uważam okaleczenie osobowości. Złem tym dotknięty jest cały nasz system edukacyjny. Uczniom nazbyt silnie wpaja się idee współzawodnictwa, każąc im uznawać żądzę odnoszenia sukcesów za podstawę przyszłej kariery.
Einstein

Witold Wkrótce poczniemy obawiać się naszych osób i osobowości, stanie się nam jasne bowiem, że one bynajmniej nie są w pełni nasze.
Gombrowicz

Marek Podejmowane decyzje są manifestacją osobowości.
Edelman

Albert Osobowość kształtuje się nie przez piękne słowa, lecz pracą i własnym wysiłkiem.
Einstein

Sakaguchi Ango Nagła zmiana uczuć – miłość do innego mężczyzny, do innej kobiety – rozwija osobowość. Jest więc zjawiskiem z gruntu zdrowym

Bertrand Wydaje się, że naśladowanie bohatera lub bohaterki nie jest szczególnie satysfakcjonującym zajęciem. Może lepiej pogodzić się z naszą prawdziwą osobowością.
Russell

Natsume Soseki Cywilizacja na wszelkie możliwe sposoby kształtuje osobowość. Po to tylko, by ją potem wszelkimi możliwymi sposobami zwalczać i pognębić.

Jonathan Osobowość to rzeczy, które trzyma się na nocnym stoliku.
Carroll

Robert Bly Każdy mężczyzna czy kobieta ma taką część osobowości, która jest ukryta nawet przed nim czy przed nią.
---------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tabela 1. Osobowość w ujęciu znanych ludzi