Samorządowa instytucja kultury - ebook

Dlaczego „Instrukcja obsługi”?

Książka ta nosi podtytuł „Instrukcja obsługi”. Nie jest to tylko zabieg retoryczny.

Przede wszystkim dlatego, że „Instrukcja” odpowiada na bardzo konkretne i bardzo praktyczne pytania dotyczące prowadzenia działalności kulturalnej w formie instytucji kultury, a więc takiej, w jakiej mają obowiązek prowadzić tę działalność samorządy.

Drugi powód dla takiego podtytułu, to fakt, że książka ta napisana została przez praktyka dla praktyków, tj. dla dyrektorów domów, ośrodków i centrów kultury oraz innych lokalnych instytucji kultury jakie potworzyli, w swej kreatywności, samorządowcy.

„Instrukcja” jest instrukcją również ze względu na jej skondensowaną formę. Nie było ambicją autora pisanie kolejnego kilkusetstronicowego vademecum, jakie można kupić na rynku u znanych wydawców. „Instrukcja” nie była pisana „na wagę” i nie ma w niej „lania wody”. Nie dotyka wszystkich aspektów prowadzenia działalności przez instytucje kultury i nie zawiera odwołań do wszystkich aktów prawnych, które mogą mieć zastosowanie w działalności instytucji. Ale za to zawiera same konkrety i wyłącznie praktyczne przypadki, z którymi ktoś, gdzieś w Polsce, już się zmierzył. Dlatego praktycznie każdy fragment książki odwołuje się do aktu prawnego, orzeczenia sądu, rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody lub innego wiarygodnego źródła. W formie elektronicznej zawiera aktywne linki do kilkudziesięciu przywołanych dokumentów.

Pomimo staranności z jaką została przygotowana ta publikacja zastrzec należy, że zawarte w niej treści należy traktować jako zbiór niewiążących opinii, które mogą być pomocne w pracy dyrektorów instytucji kultury. Nie należy jednak traktować ich jako oficjalnej interpretacji przepisów prawa regulujących działalność kulturalną.

Paweł Kamiński„Mętna woda” w kulturze

Domy, ośrodki i centra kultury, to druga po bibliotekach grupa instytucji kultury w Polsce pod względem liczebności. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2015 r. w całym kraju działa 2441 tego typu instytucji. Zastrzec należy jednak, że liczba ta jest dość przybliżona, bo tak naprawdę nie wiadomo jaki status mają podmioty wykazywane przez GUS w swoich raportach.

Aktualnie tak naprawdę nikt, łącznie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, nie wie ile jest w Polsce domów, ośrodków i centrów kultury. Wynika to z rozproszenia rejestrów instytucji, które mają obowiązek prowadzić organizatorzy. Oznacza to, że mamy w Polsce ponad 2,5 tys. rejestrów prowadzonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządy wojewódzkie, powiatowe i gminne. Nie istnieje w tej chwili żaden centralny rejestr lub inne narzędzie, które umożliwiało by zdobycie pełnej i wiarygodnej informacji na ten temat.

Nie istnieje również żadna formalna definicja domu, ośrodka czy centrum kultury. Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jedynie wymienia domy kultury wśród form działalności kulturalnej. Katalog ten ma charakter otwarty i można przyjąć, że działalność kulturalna może być prowadzona w innych, nie wymienionych formach. Nie ma również żadnego przepisu, który rozróżniałby czym jest dom, czym ośrodek a czym centrum kultury?

W odniesieniu do domów, ośrodków i centrów kultury nie istnieje również żaden specyficzny dla tej grupy instytucji akt prawny regulujący ich działalność. Inaczej jest chociażby w odniesieniu do bibliotek czy muzeów (Ustawa i bibliotekach, Ustawa o muzeach).

Z jednej strony można taki stan rzeczy postrzegać jako pozytywny, bo dający swobodę organizatorom instytucji w kształtowaniu ich statutów oraz modelu prowadzenia samej działalności. Z drugiej zaś strony mamy do czynienia z sytuacją, w której źródłem prawa w coraz większym stopniu jest orzecznictwo sądów administracyjnych nie zaś tekst samej Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Można więc mówić tu o pewnej dysfunkcji prawa regulującego działalność kulturalną. Dodać trzeba, że nierzadko rozstrzygnięcia sądów są rozbieżne, co rodzi trudności w interpretacji i stosowaniu prawa.

Istnienie ustaw dedykowanych niektórym rodzajom instytucji kultury w praktyce prowadzi do różnicowania ich statusów np. w sytuacji ich łączenia. Zasada prawna Lex specialis derogat legi generali (prawo o większym stopniu szczegółowości należy stosować przed prawem ogólniejszym) skutkuje na przykład faktyczną nieobligatoryjnością istnienia na poziomie gmin instytucji kultury innych niż biblioteki.

Brak regulacji na poziomie ustawowym powoduje również, że istnieje przestrzeń do nadużyć organizatorów w stosunku do instytucji oraz wynaturzeń ich działalności. Przykłady przytoczone w tej publikacji potwierdzają tę tezę._(P.\ Łysoń,\ Kultura\ 2015.\ Informacje\ i opracowania\ statystyczne,\ Główny\ Urząd\ Statystyczny,\ Warszawa\ 2016,\ s.\ 78—79.)

_(GUS\ definiuje\ je\ według\ własnych\ kryteriów,\ w tym\ m.in.\ ze względu\ na rodzaj\ działalności\ oraz\ rodzaj\ obiektu\ w jakim\ ta\ działalność\ jest\ prowadzona.\ Klasyfikacja\ GUS nie bierze\ pod uwagę\ formalnego\ statusu\ instytucji.)

_(Być\ może\ wkrótce\ to się\ zmieni,\ ponieważ\ Ministerstwo\ Kultury\ i Dziedzictwa\ Narodowego\ rozważa\ stworzenie\ elektronicznego\ rejestru\ instytucji\ kultury,\ z którego\ mieliby\ korzystać\ organizatorzy.)

_(J.\ Hołda,\ Komentarz\ do ustawy\ o organizowaniu\ i prowadzeniu\ działalności\ kulturalnej,\ Narodowe\ Centrum\ Kultury\ 2012,\ s. 4.)

_(Brak\ czytelnego\ rozróżnienia\ skutkował\ w przeszłości\ m.in.\ dość\ swobodnym\ stosowaniem\ przez\ organizatorów\ przepisów\ wymuszających\ zmianę\ powołań\ dyrektorów\ na czas\ nieokreślony\ na kontrakty —\ zobacz:\ Rewolucyjny\ wyrok\ w sprawie\ odwołania\ dyrektorki\ centrum\ kultury —\ http://menedżerkultury.pl/rewolucyjny-wyrok-sadu-sprawie-odwolania-dyrektorki-centrum-kultury/)

_(P.\ Kamiński,\ Czy domy\ kultury\ potrzebują\ własnej\ ustawy?\ Refleksja\ o braku\ systemu\ kultury\ publicznej\ w Polsce\ \ M.\ Sztark\ (red.),\ Kultura\ małych\ i średnich\ miast,\ Biuro\ Festiwalowe\ IMPART\ 2016,\ Wrocław\ 2016,\ s. 63.)

_(Ibidem.)Tworzenie instytucji kultury

Kto może utworzyć instytucję kultury?

O ile działalność kulturalną może prowadzić praktycznie każdy tj. osoba prawna, osoba fizyczna oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (art. 3 ust. 1 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), to tworzenie instytucji kultury jest zastrzeżone tylko dla niektórych podmiotów.

Zgodnie z art. 8 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej państwowe instytucje kultury, nie będące przedmiotem tej publikacji, mogą tworzyć ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych.

Tworzenie samorządowych instytucji kultury jest kompetencją jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 9 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.

Darmowy fragment