Dekalog Nawałki - ebook

Wstęp

Był początek sierpnia 2006 roku. Właśnie przeszedł mi koło nosa wyjazd na wielką piłkarską imprezę – mistrzostwa świata w Niemczech. Każdy dziennikarz zajmujący się futbolem, podobnie jak zawodowy piłkarz, marzy o mundialu. Nie inaczej było w moim przypadku. Prawa do pokazywania mistrzostw posiadała stacja Polsat Sport, do której trafiłem w marcu 2005 roku, po sześciu latach pracy w redakcji sportowej TVP. Niestety na mistrzostwa się nie załapałem. Ekipa wyruszyła, ja zostałem w Warszawie. Najwyraźniej zabrakło mi czasu, aby przekonać do siebie kierownictwo stacji. Mój redakcyjny kolega Mateusz Borek ma znakomite powiedzenie na takie okazje: „Panowie, przecież nikt nie mówił, że zawsze będzie kawior – czasami jest zwykła pasztetowa!”.

Dostałem do skomentowania trzy spotkania z tak zwanej dziupli. To była moja pasztetowa. Może nic nadzwyczajnego, ale przynajmniej talerz nie był pusty. Humor poprawił mi fakt, że zdobyłem bilety na wszystkie mecze grupowe Polaków. Mundial odbywał się zbyt blisko, żeby to odpuścić. Nie zabrali mnie do pracy, pojadę jako kibic! Wsiadłem ze znajomymi do samochodu i gnaliśmy pełni nadziei na pierwszy grupowy mecz z Ekwadorem. Niestety… nasze Orły dowodzone przez Pawła Janasa totalnie rozczarowały. Do Warszawy wróciliśmy jak zbite psy. Porażki w tak kiepskim stylu nikt się nie spodziewał. Futbol znów pokazał, że potrafi być brutalny i że pojęcia „faworyt” powinniśmy się wystrzegać jak diabeł święconej wody. Jednak kilka dni później ponownie siedzieliśmy w samochodzie, tym razem w drodze do Dortmundu. W meczu o „być albo nie być” graliśmy z gospodarzem imprezy, Niemcami. A że nadzieja umiera ostatnia, znów ubraliśmy się w nasze narodowe barwy i 14 czerwca liczyliśmy na cud. Artur Boruc wyglądał jak bohater z Westerplatte. Ostrzeliwany z każdej możliwej pozycji, zaciekle bronił dostępu do naszej bramki – aż do 91. minuty, kiedy w końcu skapitulował. Polacy po dwóch spotkaniach mogli pakować walizki. Na ostatni mecz, z Kostaryką, nie pojechałem. Oddałem bilety znajomemu i gole Bartosza Bosackiego, ostatnie jak dotąd strzelone przez polskiego piłkarza na mistrzostwach świata, obejrzałem w studiu przy ulicy Ostrobramskiej.

Po mundialu większość kolegów rozjechała się na urlopy, a ja miałem udać się do Krakowa, by skomentować towarzyski mecz Wisły z Celtikiem Glasgow, zorganizowany z okazji 100-lecia Białej Gwiazdy. Była to okazja do uroczystego pożegnania Macieja Żurawskiego, którego sezon wcześniej Wisła sprzedała ekipie The Boys.

– Na miejscu będzie czekał na ciebie Adam Nawałka – usłyszałem. – Skomentujecie wspólnie ten mecz!

Jadąc do Krakowa, nie przypuszczałem, że to spotkanie zaowocuje tyloma zdarzeniami. Adama poznałem podczas mundialu. Był naszym ekspertem w studiu. Kilka razy porozmawialiśmy, wymieniliśmy uwagi na temat paru spotkań, ale na bliższe poznanie nie wystarczyło czasu. Przed meczem Wisły z Celtikiem również go brakowało. Obie ekipy zapowiadały sporo zmian, prawdziwy przegląd wojsk.

– W składzie na pewno zobaczymy kilku debiutantów, którzy pierwszy raz wystąpią przed krakowską publicznością – mówił Dan Petrescu, wiślacki szkoleniowiec. – Być może na boisku pojawią się także nasi nowi zawodnicy, wszystko będzie zależało od ustaleń z Gordonem Strachanem.

Tak, tym samym Gordonem Strachanem, z którym Adam za kilka lat będzie toczył zacięte boje w eliminacjach do mistrzostw Europy. Wówczas jednak o pracy selekcjonera chyba nawet nie marzył. Był na zupełnie innym etapie swojej kariery trenerskiej. Dopiero co stracił posadę w Jagiello-nii Białystok.

O to, kto wybiegnie w składzie gospodarzy, byłem spokojny. Miałem obok siebie wiślaka z krwi i kości, który o miejscowych piłkarzach wie wszystko. Wystarczyło zatem odrobić lekcje o Celticu i mogliśmy usiąść na stanowisku komentatorskim. Goście przylecieli do Krakowa bez Artura Boruca. Maciek Żurawski miał się pojawić jedynie na ostatnie dziesięć minut meczu. Był to efekt przedłużonych urlopów naszych reprezentantów po mistrzostwach świata, o których wszyscy chcieliśmy jak najszybciej zapomnieć.

Mecz stał na całkiem dobrym poziomie, obie ekipy stworzyły fajne piłkarskie widowisko. Wisła wygrała 2:0, ale dla mnie większym zaskoczeniem było to, jak dobrze komentowało mi się w duecie z Nawałką. Wiedział, kiedy mnie fachowo wesprzeć, kiedy coś podpowiedzieć, kiedy pozwolić mówić. Po meczu pochwalił mnie za tak zwane czytanie gry. Pogadaliśmy chwilę o mojej miłości do futbolu, o tym, dlaczego nie gram już w piłkę, i tyle. Rozjechaliśmy się do domów.

Pod koniec sierpnia znów się spotkaliśmy, tym razem w Warszawie, na imprezie, którą Marian Kmita zorganizował, aby podsumować naszą pracę przy mistrzostwach świata. Niemal wszystkim podziękowano z imienia i nazwiska. Niemal, bo mnie w tym gronie zabrakło. Wtedy niespodziewanie głos zabrał Adam Nawałka:

– Panowie, myślę, że o kimś zapomnieliście. – I wskazał mnie. – To obiecujący zawodnik, w przyszłości warto dać mu szansę.

Dziś pewnie nikt z obecnych na imprezie o tym drobnym incydencie nie pamięta. Ale mnie niezwykle to podbudowało. Wydaje mi się, że właśnie od tamtego momentu mogłem liczyć na przychylność przyszłego selekcjonera. Dlatego kiedy jeździłem na mecze ekstraklasy do Zabrza, zawsze starałem się stawić na miejscu wcześniej. Opiekun Górnika zapraszał mnie wówczas do swojego gabinetu na kawkę i dyskutowaliśmy: o taktyce, o strategii, o bieżących problemach jego zespołu. Mogłem pytać w zasadzie o wszystko. Po takim wprowadzeniu mecz, który miałem komentować, był jak otwarta księga. Tylko trzeba było umieć z niej czytać. Sam jednak również musiałem wykazać się wiedzą.

– Jak ci się wydaje, dlaczego tak gramy? Widziałeś, jak Śląsk buduje swoje akcje? – słyszałem zamiast odpowiedzi.

Entuzjazmem i pasją, z jakimi opowiadał o grze swojej drużyny, autentycznie zarażał. A przecież w Górniku się nie przelewało. Wręcz przeciwnie. W pokoiku trenera nie było wielkich wygód – ot, dwa fotele, biurko, szafa, stolik. Panie pracujące w klubie dbały o wszystko, jak mogły. Zawsze przynosiły termosy z kawą, kanapki oraz obowiązkowo owoce i ciasteczka. Nawałka nigdy nie narzekał. Zawsze szukał pozytywów. Poza tym to pracoholik przez duże P. Był i jest trenerem, który dba o najdrobniejszy detal futbolowego rzemiosła. Na stadionie przy ulicy Roosevelta krążyły legendy o słynnych kilkugodzinnych pomeczowych odprawach, które trwały do białego rana, szczególnie po przegranych spotkaniach, jak również o czterech treningach dziennie na zimowych zgrupowaniach.

– Podczas meczu zwróć uwagę na Milika. Zobacz, jak się porusza, ustawia, czyta grę – mówił mi Adam przed jednym z pierwszych występów Arka w barwach Górnika. I mimo że młokos z Rozwoju długo nie potrafił pokonać bramkarzy rywali, Nawałka konsekwentnie na niego stawiał.

– Nie nadaje się! – krzyczeli zniecierpliwieni kibice.

Ale opiekun Górnika trybun nie słuchał. Był zafascynowany Milikiem. Wierzył, że będzie piłkarzem światowej klasy.

– To wielki talent! Myślę, że za kilka lat może grać na poziomie Lewandowskiego – prorokował.

I po 17 meczach w wyjściowym składzie Milik się odblokował! Dziś jest jednym z najzdolniejszych napastników młodego pokolenia w Europie, równorzędnym partnerem Lewandowskiego w ataku reprezentacji Polski i gwiazdą Napoli.

W 2012 roku, kiedy Polska była współgospodarzem Euro, Adam Nawałka znów został ekspertem Polsatu Sport. Moim zadaniem była analiza słabych i mocnych stron naszych grupowych rywali. Spotkaliśmy się w studiu przed ostatnim meczem Polaków z Czechami. Zacząłem prezentacje wybranych fragmentów. Nawałka przerwał mi po paru minutach.

–To świetnie wybrane fragmenty – skomentował. – Szczególnie te o błędach w grze defensywnej Gebre Selassie. Mam nadzieję, że nasi piłkarze to oglądają. Dobra robota!

Zapytał jeszcze, ile czasu nad tym spędziłem, bo sam wielokrotnie przygotowywał takie analizy w Górniku. Doskonale zdawał sobie sprawę, ile spotkań, klatka po klatce, trzeba obejrzeć, żeby wyłapać niuanse. Interesował go również sposób montażu, bo z autopsji wiedział, że to kolejnych kilkanaście godzin spędzonych przed komputerem. Słowem, znów przyszłemu selekcjonerowi zaimponowałem.

Kiedy po nieudanych dla nas eliminacjach do mistrzostw świata prezes PZPN Zbigniew Boniek namaścił Nawałkę na następcę Waldemara Fornalika, spodziewałem się, że może to być odpowiedni człowiek na odpowiednim miejscu. Wiedziałem, czego zabrakło poprzedniemu selekcjonerowi – przede wszystkim reprezentacyjnego doświadczenia i obycia z kadrą. Pod tym względem Nawałka bił Fornalika na głowę. Jako piłkarz grał przecież na mundialu w Argentynie, będąc podstawowym zawodnikiem w drużynie Jacka Gmocha. Jako trener należał do sztabu Leo Beenhakkera, kiedy graliśmy na Euro 2008. Wiedział już, jak smakuje porażka na wielkim turnieju, i wyciągnął z niej wnioski. No i miał za sobą prezesa! Kolegę z boiska, z którym znał się od wielu lat.

– Jestem do tej roli znakomicie przygotowany. Chcę zbudować zespół, który będzie funkcjonował zarówno na boisku, jak i poza nim – zapowiadał na inauguracyjnej konferencji prasowej. Pewny siebie, z błyskiem w oku dodał: – Wiem, jak wykorzystać potencjał Roberta Lewandowskiego. Zbudujemy taką strategię gry, która pozwoli zarówno Robertowi, jak i całej drużynie osiągnąć cel, jakim jest awans do finałów Mistrzostw Europy we Francji w 2016 roku.

Niektórzy dziennikarze nie wierzyli w te szumne zapowiedzi nowego selekcjonera. Ja tymczasem jeszcze bardziej zapragnąłem znaleźć się blisko reprezentacji. Obserwować, jak Nawałka ją buduje, jak stawia fundamenty. Jak prowadzi zajęcia, jak radzi sobie z presją. Jak układa relacje z gwiazdami z Dortmundu.

Po raz pierwszy z bliska mogłem się przyglądać kadrze w 2000 roku, kiedy selekcjonerem niespodziewanie został Jerzy Władysław Engel. Schedę po Januszu Wójciku miał objąć Franciszek Smuda, jednak Legia postawiła weto i ówczesny prezes Michał Listkiewicz jak królika z kapelusza wyciągnął właśnie dyrektora sportowego Polonii Warszawa. Na jednym z kolegiów redakcji sportowej TVP Dariusz Szpakowski zapytał, kto pojedzie na trening do nowego selekcjonera. Zgłosiłem się, czym zaskoczyłem chyba samego Darka. W redakcji byłem dopiero od roku. Ale tak się szczęśliwie złożyło, o czym nikt zresztą nie wiedział, że z Jerzym Engelem miałem już kiedyś kontakt. W latach 1979–1981 był szkoleniowcem bydgoskiej Polonii, a więc trenerem mojego taty Andrzeja. Miałem wówczas siedem lat i biegałem przy linii niemal na każdych zajęciach.

Wziąłem więc kamerę i pojechałem przypomnieć się nowemu opiekunowi Biało-Czerwonych. Okazało się, że bramy do piłkarskiego raju stały dla mnie otworem. Mimo to kompletnemu nowicjuszowi nie było łatwo nawiązać kontakt z kadrowiczami – przecież w tamtej grupie prym wiedli piłkarze bardzo wyraziści, jak Piotrek Świerczewski, Tomaszowie Hajto i Iwan czy obecny wiceprezes PZPN Marek Koźmiński. Swoje pierwsze kroki stawiał w drużynie bardzo nieśmiały i unikający mediów Emmanuel Olisadebe. Dlaczego o tym wspominam? Bo wtedy również niewielu wierzyło w końcowy sukces reprezentacji Engela. A jednak się udało! Po 12 latach przerwy, w dodatku jako pierwsza drużyna z Europy, zakwalifikowaliśmy się na upragnione finały mistrzostw świata w Korei i Japonii. A ja w tym czasie zebrałem pierwsze doświadczenia w pracy przy reprezentacji.

W kolejnych latach przyglądałem się zajęciom prowadzonym przez Pawła Janasa. Byłem na zgrupowaniu w Donaueschingen, gdzie kadrę na Euro 2008 szykował Leo Beenhakker. Kilka zamkniętych treningów na początku eliminacji do mistrzostw świata pozwolił mi obejrzeć Waldemar Fornalik. Niestety po przegranej z Ukrainą w Warszawie 1:3 zaczął się niepotrzebnie izolować od mediów, szukać wrogów tam, gdzie ich nie było, i obiecująca dla mnie „współpraca” szybko się zakończyła.

Dlatego tym razem chciałem więcej. Analizując grę reprezentacji w naszym sztandarowym programie Cafe Futbol, potrzebowałem dodatkowej wiedzy, która pozwoliłaby mi pokazać, jak zamierza grać ta nowa reprezentacja. Jak ma bronić, budować akcje ofensywne, jak wykonywać stałe fragmenty gry. A przede wszystkim potrzebowałem informacji, które pozwoliłyby mi obiektywnie oceniać grę poszczególnych piłkarzy. I Adam Nawałka mi zaufał. Od pierwszego zgrupowania w Grodzisku byłem z tą kadrą na dobre i na złe. Jako jedyny z dziennikarzy miałem nieograniczony dostęp do treningów. Zarówno tych oficjalnych, jak i tych zamkniętych, bez udziału kamer.

Ta bliskość miała swoją cenę. Pewnych kluczowych spraw, takich jak wyjściowy skład, założenia taktyczne, ustawienie przed meczem, ujawnić nie mogłem. Z każdym kolejnym zgrupowaniem stawałem się powoli niewolnikiem własnej wiedzy. W zasadzie mogłem z niej korzystać dopiero po zakończonych spotkaniach. I w dodatku nie w stu procentach. Jednak analizy w Cafe Futbol sprawiały mi coraz więcej satysfakcji. Szukając odpowiednich fragmentów, mogłem pokazać, jak ta kadra się rozwija, jak robi kolejne kroki w kierunku finałów we Francji. W trakcie eliminacji zdarzały się i trudne momenty. Przed arcyważnym rewanżowym meczem z Niemcami selekcjoner zastanawiał się, czy pod presją redakcyjnych kolegów nie zdradzę przygotowywanych założeń. Czy dla własnego spokoju nie powinienem odpuścić sobie wizyt na treningach. Zapewniałem, że nie ma takiej potrzeby. Mateusz Borek, Bożydar Iwanow i Roman Kołtoń właściwie do mnie nie dzwonili. Nie wypytywali, jak wyglądał trening, jak zagramy. Wiedzieli, że nic nie powiem. Nazywali mnie „sztabowcem Nawałki” albo „wyznawcą Kościoła Adama Nawałki”. Ale wiedzieli również, że po meczu swoją robotę wykonam należycie. Poza tym mieli inne źródła informacji.

Pewne fakty na zawsze pozostaną tajemnicą szatni tej reprezentacji. Ale część posiadanej wiedzy, za zgodą selekcjonera, mogę wreszcie ujawnić. Mogę opowiedzieć o trudnych decyzjach i przeróżnych problemach, z którymi sztab zmagał się na kolejnych zgrupowaniach. O kontuzjach, które zatajano, o atmosferze, o wzajemnych relacjach na linii selekcjoner – zawodnicy. Ale przede wszystkim o treningach. O tym, jak wiele wysiłku, samozaparcia i wiary kosztował awans do finałów europejskiego czempionatu.

W tej książce przeczytacie też o blaskach i cieniach pracy reportera na meczach reprezentacji. Bo może się wydawać, że ta robota to przysłowiowa bułka z masłem. Oglądasz sobie mecz, a potem rozmawiasz z Lewandowskim, Glikiem, Szczęsnym, Krychowiakiem czy wcześniej z Dudkiem, Żewłakowem, Krzynówkiem i innymi. Niby to proste zadanie. Jednak trzeba pamiętać, że wszystko, co dzieje się po meczach, zależy od końcowego rezultatu. Dlatego będąc wystawionym na pierwszą linię ognia, należy utrzymać niezwykłą elastyczność. Trzeba zachować zimną krew i nie dać ponieść się emocjom. Momentami bywa to trudne, bo nigdy nie wiesz, jak zawodnik czy trener zareagują na zadane przez ciebie pytanie. Czasami po nieudanym meczu musisz zagadnąć piłkarza, z którym masz naprawdę przyjacielskie stosunki, dlaczego zagrał tak słabo, zmarnował stuprocentową sytuację czy zawinił przy utracie gola. Niektórzy mają do siebie odpowiedni dystans, biorą to „na klatę”. Inni mają go mniej i zdarza się, że źle zadanym pytaniem łatwo ich obrazić. Mają pretensje, dlaczego właśnie ten temat poruszyłeś. Kończysz rozmowę, a za chwilę, poza kadrem kamery albo już w hotelu, rozpoczyna się kolejna dyskusja. Dotyczy to również selekcjonerów. Mimo że miałeś dobre intencje, czasami musi upłynąć trochę wody w Wiśle, zanim z danym trenerem czy zawodnikiem odbudujesz dobre relacje.

Dlatego stojąc na dole pod szatnią, trzeba odczytać nastroje zawodników. Czasami tuż przed wywiadem odpowiednio ich oswoić, rozładować atmosferę. Jeżeli ktoś nie ma ochoty na rozmowę – nie namawiać. Bywa, że po kolejnym meczu ten sam zawodnik podchodzi i pierwszy staje przed kamerą. Docenia fakt, że w tamtym momencie odpuściłeś. Z piłkarzami obecnej kadry pracowało mi się zdecydowanie przyjemniej, bo w zasadzie każdy mecz w eliminacjach kończył się happy endem. I choć pierwsze miesiące działalności Adama Nawałki sukcesu w postaci awansu nie zwiastowały, przyglądając się z bliska pracy selekcjonera byłem dziwnie spokojny o końcowy rezultat. I się nie pomyliłem.Rozdział 1 Pierwsze decyzje

3 listopada 2013 roku pojechałem do Gdańska, gdzie z Czesławem Michniewiczem – w ramach 15. kolejki Ekstraklasy – mieliśmy skomentować ligowy pojedynek Lechii ze Śląskiem Wrocław. Nie przypuszczałem, że tuż przed tym meczem pod szatnią gospodarzy spotkam nowego selekcjonera Adama Nawałkę. Za dziesięć dni miało się rozpocząć inauguracyjne zgrupowanie reprezentacji Polski. Wciąż nie znaliśmy nazwisk piłkarzy z naszej ligi, których były już opiekun Górnika Zabrze zamierzał zaprosić na towarzyskie mecze ze Słowacją i Irlandią. Nominacje miał ogłosić po zakończeniu 15. kolejki. Na to, że skład może się okazać zaskoczeniem, byliśmy w zasadzie przygotowani. Od dnia objęcia sterów w reprezentacji Adam wciąż powtarzał, że jego zdaniem wielu piłkarzy z polskiej ligi zasługuje na swoją szansę i że każdy, kto pozytywnie się zaprezentuje, ją dostanie. Na własne oczy chciał się przekonać, na jakim poziomie znajdują się ligowcy względem kolegów z zagranicy. Poza tym wystarczyło spojrzeć na listę zawodników powołanych właśnie z klubów zagranicznych. Niespodzianką na pewno była obecność Piotra Ćwielonga, pomocnika drugoligowego VfL Bochum, dla którego miał to być niespodziewany debiut w kadrze. Nowy selekcjoner „odkurzył” po ponadtrzyletniej przerwie byłego obrońcę Śląska Wrocław Marcina Kowalczyka, na co dzień grającego wówczas w Wołdze Niżny Nowogród. Do reprezentacji wracał także bramkarz PSV Eindhoven Przemysław Tytoń, który nie otrzymywał powołań na jesienne mecze eliminacji mistrzostw świata.

W katakumbach PGE Areny serdecznie przywitaliśmy się z nowym selekcjonerem i jeszcze raz pogratulowaliśmy mu wyboru na to stanowisko. Trudno było jednak uciec od tematu pierwszych powołań. Zastanawiał brak nominacji dla obrońcy Torino Kamila Glika, który cieszył się olbrzymim zaufaniem poprzedniego selekcjonera Waldemara Fornalika. Zapytałem też o „farbowane lisy”, czyli Ludovica Obraniaka i Eugena Polanskiego.

– Panowie, nie szukajcie w tym żadnej sensacji. Jeżeli mógłbym powołać 40 zawodników, to każdy otrzymałby nominację. Glik występował już w tej reprezentacji i został sprawdzony. Uprzedzałem go, że na razie nie dostanie powołania. Ale pojadę do Turynu i będziemy rozmawiać z Kamilem i jego trenerem. Chcę, by wiedział i wierzył, że będzie tej reprezentacji potrzebny – tłumaczył Nawałka. – Nie zamykam się w grupie kilkunastu zawodników, bo gdyby przyszły urazy czy inne wypadki losowe, trzeba byłoby tuż przed rozpoczęciem eliminacji znów eksperymentować. A ja chcę takiej sytuacji uniknąć i dlatego nikogo nie skreślam. Jeżeli zaczniecie głębiej analizować powołania, dostrzeżecie celowość takiego działania.

– OK, a co z Obraniakiem? – zapytałem, pamiętając, że zawodnik Werderu obraził się i zapowiedział, że dopóki Fornalik będzie selekcjonerem, on w reprezentacji nie zagra.

– Wykonam pierwszy krok i polecę zobaczyć, w jakiej jest dyspozycji. Zarówno on, jak Boenisch czy Polanski – odparł stanowczo Nawałka.

Nie byłem do końca przekonany, czy warto dawać drugą szansę Obraniakowi. Jeżeli piłkarz sam rezygnuje z kadry, bo coś lub ktoś mu się nie podoba, to nie powinien do niej wracać. Nie chodzi przecież o „drużynkę podwórkową”, tylko reprezentację kraju.

– Pamiętaj, że każdy zasługuje na drugą szansę – usłyszałem w odpowiedzi. – Ale tylko aktualna forma będzie czynnikiem decydującym o powołaniach. Ewentualnie później będę chciał usłyszeć o ich odczuciach co do gry w reprezentacji. Bo oczekuję przede wszystkim determinacji! Każdy musi bardzo chcieć zakładać koszulkę z orzełkiem, powinien też czuć potrzebę integracji. A w przypadku tych piłkarzy bywało różnie. Nie jestem jednak do nich źle nastawiony czy uprzedzony, bo ich po prostu nie znam. Poza tym nie chodzi o to, aby wszyscy się kochali, ale o wzajemny szacunek. Jeżeli stajemy obok siebie na boisku, bezwzględnie musimy być razem. Wiadomo, co oznacza dobrze zorganizowana grupa. Natomiast jeśli zawodnik nie podejmie rękawicy, to nie będę go o to prosił.

Nagle ktoś z obsługi stadionu podszedł do nas i wręczył wyjściowe składy Lechii i Śląska. Zobaczyliśmy nazwiska i na usta cisnęło nam się w zasadzie jedno pytanie:

– Adam, zdradzisz, kogo przyjechałeś obserwować? Na kogo w trakcie meczu mamy zwrócić szczególną uwagę?

– Nie, nie, panowie! Jeszcze mi kogoś powołacie, zanim jutro ogłoszę nominacje. U mnie zawsze najpierw zawodnik dowiaduje się o decyzji, potem prasa. Takiej trzymam się kolejności. Ale OK, jest jeden konkretny piłkarz, którego chcę dzisiaj oglądać. Nie znaczy to jednak, że pozostałym odpuszczam – dodał na odchodne nowy selekcjoner.

Teraz albo nigdy! Stwierdziłem, że to jedyna okazja, aby zapytać Nawałkę wprost, czy w Grodzisku będę mógł przyglądać się jego treningom, w szczególności tym zamkniętym.

– Adam, od startu eliminacji przez finałowy turniej we Francji i kolejne eliminacje do mistrzostw świata w Rosji Polsat będzie jedynym broadcasterem meczów kadry. Będzie miał prawa na wyłączność. Z tego tytułu możemy być bliżej reprezentacji niż postali nadawcy czy przedstawiciele prasy – przekonywałem. – Nie musiałbyś więc specjalnie nikomu tłumaczyć, dlaczego pozwalasz mi zostawać na treningach. Mam jakieś wewnętrzne przekonanie, że stworzysz zespół, z którym awansujemy na Euro. Dlatego chciałbym widzieć, jak budujesz tę reprezentację. Większość piłkarzy znam i zastanawiam się, jak szybko przyswoją sobie twoją strategię, jak zareagują na twoje metody pracy. Poza tym chcę się rozwijać, nauczyć czegoś nowego. Obserwowanie twoich treningów na pewno mi w tym pomoże.

– Zastanowię się – odparł. – Przyjedź do Grodziska i porozmawiamy na miejscu. Pierwsza sesja i tak będzie w całości otwarta dla mediów.

Nie jest źle, pomyślałem. Selekcjoner nie powiedział kategorycznie „nie”. Pracując jako reporter, zdążyłem się już przekonać, jaki kapitał stanowi wiedza wyniesiona z zamkniętych sesji. Kiedy piłkarze widzą cię na zajęciach, mają świadomość, że po danym spotkaniu, stojąc twarzą w twarz przed kamerą, nie mogą opowiadać banałów w stylu: „Musimy wyciągnąć odpowiednie wnioski” czy „Znów popełniliśmy te same błędy”. Właśnie w takich sytuacjach możesz danego zawodnika delikatnie skontrować, zmusić do głębszej analizy albo pochwalić za dobrze wykonaną robotę. Wiesz, jakie zadania mu nakreślono, za co lub za kogo odpowiadał przy stałych fragmentach, w jakich sektorach boiska miał przebywać. Co ważniejsze, twój rozmówca zdaje sobie z tego sprawę. Dlatego pomeczowy wywiad staje się bardziej merytoryczny. To samo dotyczy selekcjonera.

Kiedy już usiedliśmy z Michniewiczem na stanowisku, zaczęliśmy się zastanawiać, kto jest tym tajemniczym piłkarzem obserwowanym przez Nawałkę w meczu Lechii ze Śląskiem. Więcej ewentualnych kandydatów widzieliśmy po stronie gospodarzy. Może któryś z obrońców – Sebastian Madera, Rafał Janicki albo Marcin Pietrowski? A może jakiś pomocnik – Patryk Tuszyński czy Paweł Dawidowicz? Chociaż młody wiek i brak ligowego doświadczenia tego ostatniego nie pozwalały traktować tej kandydatury poważnie. Więc może napastnik Piotr Grzelczak? Nie, chyba nie! W przypadku Śląska to grono zawęziliśmy do zaledwie trzech piłkarzy: obrońców Mariusza Pawelca i Adam Kokoszki oraz pomocnika Przemka Kaźmierczaka. Śląsk wygrał w Gdańsku 2:1. Po bramce strzelili między innymi Grzelczak i Kokoszka, ale poza tym niczym wielkim się nie wyróżnili. Jakie było moje zdziwienie, kiedy następnego dnia Nawałka ogłosił krajowe nominacje i wśród powołanych znalazł się… Tomasz Hołota. Co więcej, za kilkanaście godzin okazało się, że z powodu złamanego palca u stopy zgrupowanie musiał opuścić pomocnik holenderskiego Zwolle Mateusz Klich. I wtedy nowy selekcjoner sięgnął po kolejnego byłego podopiecznego z Górnika, Krzysztofa Mączyńskiego!

Te dwie zaskakujące nominacje uzmysłowiły mi, jak mało wiem o filozofii i strategii nowego opiekuna kadry. Byłbym skończonym hipokrytą, gdybym w tym miejscu napisał, że rozumiałem pierwsze personalne decyzje Nawałki. Mało tego – niektórych nie potrafiłem nawet logicznie wytłumaczyć. Ostatecznie w Grodzisku zameldowało się aż 12 zawodników z polskich klubów. Był to swoisty rekord, a Nawałka wykazał się nie lada odwagą. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć debiut z Estonią poprzedniego selekcjonera Waldemara Fornalika, który na tamto spotkanie zabrał jedynie pięciu piłkarzy z rodzimej ligi. Z kolei Nawałka poszedł krok dalej, bo wśród powołanych znalazł się nawet jeden pierwszoligowiec – młody bramkarz Dolcanu Ząbki Rafał Leszczyński. Tę decyzję selekcjoner argumentował następująco:

– Monitorujemy nie tylko zawodników z Ekstraklasy, ale także z pierwszej ligi. Chcemy mieć przegląd wszystkiego, co dzieje się w polskiej piłce. Leszczyński to bardzo ciekawy zawodnik, z ogromnym potencjałem i perspektywami. Warto, by poznał, jakie warunki panują na zgrupowaniu reprezentacji, czerpał z tego naukę, oswoił się z atmosferą kadry. Już teraz wykazuje bardzo wysokie umiejętności i predyspozycje do gry w ekstraklasie. Zamierzam regularnie dawać szansę młodym zdolnym piłkarzom. Od nich będzie zależało, czy ją wykorzystają.

Poza bramkarzem Dolcanu i Tomaszem Hołotą także nazwiska kolejnych debiutantów – Adama Marciniaka z Cracovii czy ponadtrzydziestoletniego Rafała Kosznika z Górnika – budziły niemałe kontrowersje. Jednak niemal wszyscy dziennikarze i eksperci pukali się w czoło, głośno zastanawiając się, co tej kadrze może dać Mączyński. Krzysztofa pamiętam jeszcze z gry w Pucharze Ekstraklasy, w barwach Wisły Kraków, której jest zresztą wychowankiem. Zawsze imponował techniką, wizją gry, prostopadłym podaniem, ale ze względu na słabe warunki fizyczne nie był w stanie zrobić kroku naprzód. Lata leciały, a on ciągle wyglądał tak samo mizernie. Nawałce to jednak nie przeszkadzało. Dlatego najpierw, po rekomendacji Tomasza Kulawika, ściągnął go do Górnika, a teraz zaprosił do kadry. Do momentu powołania Mączyński rozegrał w Ekstraklasie 76 spotkań, z czego 62 dla Górnika. W najwyższej klasie rozgrywkowej strzelił dwa gole. W rundzie jesiennej sezonu 2013/14 miał na liczniku 16 meczów, w których zdobył jedną bramkę i zaliczył jedną asystę. W tym czasie trener Nawałka namaścił go nawet kapitanem Górnika! Te fakty i liczby nadal mnie jednak nie przekonywały. Wciąż zadawałem sobie pytanie: co takiego dostrzegł w jego grze Nawałka, czego nie widzieli inni? Wiedziałem, że jako trener klubowy bardzo cenił piłkarzy wszechstronnych, potrafiących grać na dwóch czy trzech pozycjach. Takich, którzy podwyższają jakość zarówno w ofensywie, jak i defensywie. I te kryteria idealnie spełniał Mączyński, który częściej operując w głębi pola, potrafił napędzać ofensywne akcje Górnika. Podobnie było z Hołotą, który w tamtym okresie znajdował się na fali wznoszącej. Pomocnik Śląska znakomicie wykorzystał nieobecność i problemy Sebastiana Mili. Nie przypominał przy tym ani typowego defensywnego, ani typowego ofensywnego pomocnika, potrafił – tak jak Mączyński – wyprowadzić piłkę z własnej połowy i dobrze ją rozegrać, a nie tylko oddać do najbliższego rywala. Ale czy byli to piłkarze, którzy – jak mawiał zgrabnie Leo Beenhakker – są w stanie wskoczyć na international level? Wtedy w to wątpiłem.Rozdział 2 Grodziskie Manewry

Na zgrupowanie do Grodziska Wielkopolskiego jechałem targany wieloma wątpliwościami. Po pierwsze – zżerała mnie ciekawość, jak Nawałka to wszystko poukłada. Po drugie – zastanawiałem się, jak będzie wyglądał pierwszy oficjalny trening nowego selekcjonera. Widziałem już kilkanaście takich otwartych zajęć i zwykle byłem rozczarowany. Ot, ćwiczenia jak każde. Trochę pobiegali, pograli w dziadka, postrzelali na bramkę i już. Co zrobi Adam Nawałka? Czy będzie się przyglądał piłkarzom z boku, wyciągał pierwsze wnioski, a zajęcia poprowadzą głównie asystenci? Czy raczej zdecydowanie wkroczy na plac i od razu zaprowadzi swoje porządki? Czy wyśle piłkarzom jasny sygnał, że teraz on jest tu bossem i oczekuje od nich pełnego zaangażowania i koncentracji?

Kiedy weszliśmy na stadion, można było odnieść wrażenie, że na murawie nie ma właściwie kawałka wolnej przestrzeni. Całe boisko było zastawione jak stół na Wigilię! Wszędzie gumowe talerzyki, pachołki, szereg różnych tak zwanych stacji.

– Od 8.00 rano moi asystenci to przygotowywali – powie po treningu Nawałka.

Nowe porządki. Adam Nawałka i jego sztab na pierwszym zgrupowaniu w Grodzisku. Selekcjoner mówi, reszta słucha. Stoją od lewej: Wojciech Herman, Hubert Małowiejski, selekcjoner Adam Nawałka, Jarosław Tkocz, Bogdan Zając i Remigiusz Rzepka

© Łukasz Grochala

I to będzie standard każdego zgrupowania. No, może z wyjątkiem tej 8.00 rano. Tuż przed rozpoczęciem zajęć dowiedzieliśmy się, że Wojciech Szczęsny nie weźmie w nich udziału. Z tego co pamiętam, chodziło o jakieś problemy żołądkowe. Wprawdzie bramkarz Arsenalu pojawił się na moment przy ławce, ale wyglądał nieciekawie. Selekcjoner cierpliwie czekał, aż kadrowicze w komplecie stawią się na murawie. Jako ostatni z szatni wyszli dwaj piłkarze z Dortmundu: Kuba Błaszczykowski i Robert Lewandowski. Ten drugi jakby lekko zaspany. Na zgrupowanie, dzień wcześniej, dotarli niemal w tym samym czasie, ale oddzielnymi samochodami. Nawałka szybko wykorzystał okazję do krótkiej konwersacji. Usiadł między Kubą i Lewym. Chwilę porozmawiali, założyli buty i wyszli na plac. Po treningu mieliśmy się dowiedzieć, kto będzie kapitanem nowej reprezentacji. Szczerze mówiąc, nie bardzo mnie to interesowało i zastanawiałem się, dlaczego ta sprawa tak elektryzowała niemal wszystkich dziennikarzy.

Selekcjoner zebrał wszystkich wokół siebie. Piłkarze, asystenci, masażyści wysłuchali, czego od nich oczekuje. Rozległy się motywacyjne brawa i… zaczęło się. Po krótkiej rozgrzewce Nawałka podzielił piłkarzy na dwie grupy. Jednej doglądał osobiście, a opiekę nad drugą powierzył swojemu zaufanemu asystentowi Bogdanowi Zającowi. Bogdan, podobnie jak nowy trener bramkarzy Jarosław Tkocz, pracowali wcześniej z Nawałką (najpierw w GKS-ie Katowice, potem Górniku Zabrze) łącznie przez cztery i pół roku – wystarczająco długo, aby się dotrzeć. Zająca kojarzyłem jeszcze z boiska, kiedy grał w barwach Wisły Kraków i Zagłębia Lubin. Na ławce trenerskiej siedział wówczas… Nawałka, który teraz zaprosił go do pracy w reprezentacji. Tkocza, który ochoczo zabrał się do trenowania z bramkarzami, widziałem w tej roli po raz pierwszy. Obaj sprawiali wrażenie bardzo zależnych od selekcjonera, dlatego zastanawiałem się, jak sobie poradzą. Szczególnie Tkocz, który stanął oko w oko z wielkimi osobowościami, walczącymi o bycie numerem jeden w reprezentacyjnej bramce.

Obie grupy – ta, którą obserwował Nawałka, i ta pod batutą Zająca – robiły to samo. Głównym zadaniem było zagranie piłki do partnera w taki sposób, aby ten, stojąc blisko linii, mógł ją przyjąć, szybko się obrócić i posłać do następnego kolegi. Cały szkopuł polegał na tym, aby tę piłkę podać w tempie, mocno i po ziemi. Szybko okazało, że z tym prostym elementem nasi kadrowicze mają trochę problemów.

– Panowie, koncentracja, myślimy! – grzmiał Nawałka. – Dynamika i dokładność to jest to, o co nam chodzi!

– Nie graj mu tej piłki do wewnątrz, bo ma na plecach rywala, który zaraz mu ją wybije! – przerywał z kolei ćwiczenie trener Zając, nie bacząc na to, czy źle zagrywał Błaszczykowski, Teodorczyk, czy Krychowiak.

Kolejne komendy padały jak z karabinu maszynowego:

– Graj mu ją na zewnątrz, na dalszą nogę, dalej od rywala. Decydująca jest jakość podania! – słychać było kolejne podpowiedzi.

Prawdę powiedziawszy, byłem zaskoczony tymi ćwiczeniami. Zawsze wydawało mi się, że na zgrupowanie kadry przyjeżdżają piłkarze kompletni, z którymi selekcjoner pracuje tylko nad taktyką i stałymi fragmentami gry. Tymczasem Nawałka wrócił do podstaw: podanie, przyjęcie piłki, przekazanie jej w tempo do partnera. Zwracał nawet uwagę na to, czy zawodnicy zagrywali futbolówkę do odpowiedniej nogi. Momentami przypominało to trening juniorów młodszych, a nie reprezentantów Polski! Ale taka była idea – żeby zrobić krok naprzód, trzeba zejść do samych podstaw piłkarskiego rzemiosła. Na przykładzie tych prostych ćwiczeń uzmysłowić kadrowiczom, co będzie podstawą dalszych działań. Bazą, na której wyrosną solidne fundamenty.

– Na poziomie reprezentacyjnym różnicę w meczu robią detale takie jak podanie piłki – tłumaczył po treningu Nawałka. – Szczególnie to ostatnie, decydujące zagranie, bardzo się liczy. Może się okazać, że twój napastnik będzie miał w meczu tylko jedną okazję do zdobycia bramki. Jeżeli dostanie piłkę zagraną źle, nie w tempo, zmarnuje ją, a ty przegrasz mecz. Piłkarze muszą też pamiętać, którą nogę preferuje w grze jego partner: lewą czy prawą. W warunkach meczowych muszą ułatwiać sobie zadanie. Po pierwsze, jakość podania: ona jest decydująca. Po drugie, koncentracja. Tego będę bezwzględnie wymagał od samego początku!

Szybko okazało się, że z tymi podstawowymi elementami piłkarskiego rzemiosła niektórzy kadrowicze mają nie lada problem. Proste – na pozór – ćwiczenia obnażały techniczne braki poszczególnych zawodników. Nie potrafili się odnaleźć ani Teodorczyk, ani Robak – dwaj wyróżniający się w naszej lidze napastnicy. Kłopoty mieli Brzyski, Olkowski i, o dziwo, Sobota, który zawsze jawił mi się jako techniczny wirtuoz. Drobne błędy przydarzały się nawet Błaszczykowskiemu czy Krychowiakowi. Temu ostatniemu brakowało nieco koncentracji, co zresztą Nawałka wytknął mu po treningu. Na tle innych odstawał Lewandowski – różnica w jakości operowania piłką pomiędzy gwiazdą Dortmundu a naszymi ligowcami była kosmiczna. Kiedy cokolwiek zaczynało wychodzić, Nawałka podkręcał tempo. Aż do gwizdka. Z boku wydawało się, że nadszedł moment na złapanie oddechu, na małe pogawędki. Jednak selekcjoner, widząc lekkie rozprężenie, natychmiast reagował:

– Panowie, jak jest gwizdek, to nie stoimy, tylko truchtem do mnie. Omawiamy kolejne ćwiczenie, zmieniamy pozycje i zaczynamy. Pamiętamy o założeniach. Skupienie i koncentracja na każdym podaniu. Aktywnie myślimy i wszystko gramy w tempie.

Nawałka i Zając pracowali jak w transie, tryskali energią, zaangażowaniem. Instruowali, pokrzykiwali. Trochę przypominało to zajęcia na poligonie, gdzie zapamiętały sierżant co chwilę grzmi na szeregowych – oczywiście w granicach rozsądku. Oprócz nadgorliwości obaj panowie nie przypominali raczej kaprala Wiadernego z kultowego filmu Władysława Pasikowskiego Kroll.

Po chwili ciszy selekcjoner eksplodował jak wulkan i zalał piłkarzy kolejnymi uwagami:

– Jak mi teraz nie zagrasz dziewięć razy na dziesięć dobrze, to jak chcesz to powtórzyć w warunkach meczowych?! Dziś musisz dać z siebie 150 procent, żeby w meczu dać 100. A masażyści nie siedzą, tylko podają piłki!

Przyznam szczerze, że pierwszy raz widziałem zajęcia, w których brali udział wszyscy członkowie sztabu. Począwszy od „maserów” i kitmana Pawła Kosedowskiego przez szefa banku informacji Huberta Małowiejskiego po rzecznika prasowego Kubę Kwiatkowskiego. Wszyscy przebrani w stroje treningowe. Nawet ambasador reprezentacji z ramienia PZPN Marek Koźmiński i nowy dyrektor techniczny Tomasz Iwan od początku zajęć truchtali wokół boiska.

– Marek, nie szarżuj – rzuciłem do Koźmińskiego.

– Jak któryś z lewych obrońców złapie kontuzję, to muszę być pod bronią. Zbyt wielu ich tu nie widzę – odpowiedział nieco ironicznie zadyszany wiceprezes.

W narożniku trwała równie intensywna rozgrzewka bramkarzy. Tkocz zaprezentował swoim podopiecznym cały wachlarz ćwiczeń rozciągających. W dodatku większość odbywała się z piłkami, na dość dużej intensywności, co wyraźnie spodobało się nawet tak doświadczonemu golkiperowi jak Boruc.

– Bardzo fajne te zajęcia. Nie pamiętam, kiedy byłem tak rozciągnięty już po rozgrzewce – zachwalał metody treningowe Artur.

Kiedy Nawałka zarządził przerwę i dał każdemu dwie minuty dla siebie, większość kadrowiczów zbiegła do ławki, by na chwilę usiąść i uzupełnić płyny. Z wyjątkiem graczy Górnika. Ci, jakby przyzwyczajeni do reżimu i tempa zajęć, zostali na placu i nadal wymieniali podania. Wtedy zrozumiałem sens powołań piłkarzy Górnika. To, że byli w formie i Nawałka doskonale znał ich atuty, to jedno. Ale Olkowski, Mączyński, Kosznik i eks-zabrzanin Pazdan mieli dać przykład, pokazać pozostałym, jak należy podchodzić do zajęć nowego selekcjonera. Sami nie mieli taryfy ulgowej. Podczas gry na małej przestrzeni Olkowski po przyjęciu piłki oddał ją z powrotem do Tomka Jodłowca, który miał już na plecach dwóch rywali, co zakończyło się stratą. Selekcjoner błyskawicznie wkroczył do akcji.

– Paweł! Ile razy mówiłem, że jak stoisz na skraju boiska, przy linii, to nie zwracaj się twarzą do podającego. Stań bokiem, żebyś po przyjęciu piłki miał większe pole widzenia i mógł zagrać ją w inny sektor boiska, a nie wsadzać Tomka na „konia”. Wpuść piłkę do wewnątrz, do dalszej nogi. Będziesz mógł wtedy wybrać inne rozwiązanie. – Najpierw głośna reprymenda i postawienie piłkarza do pionu, a potem wyłożenie oczekiwań selekcjonera.

– Dla nas to nie pierwszyzna – powie mi Olkowski. – W Górniku bywało gorzej. Często trenowaliśmy dłużej, około dwóch godzin.

– I tych 30 minut mi trochę brakuje – przyzna po zajęciach Nawałka. Zastanawiałem się, czy to, co właśnie obejrzałem, nie przypominało za bardzo monotonii pracy w klubie, gdzie na wszystko jest zdecydowanie więcej czasu. Wtedy cofnąłem się myślą do pogawędki z Robertem Lewandowskim, jaką wspólnie z Mateuszem Borkiem odbyliśmy na lotnisku Heathrow w Londynie po przegranym meczu z Anglikami. Robert głośno zastanawiał się nad sensem zmiany selekcjonera, która po przegranych eliminacjach była do przewidzenia. Sugerował, że może by jednak się z nią wstrzymać. Wprawdzie dwa ostatnie mecze, z Ukrainą i Dumnymi Synami Albionu, przegraliśmy, ale w jego ocenie ten zespół zrobił postęp. Zauważył również, że jeżeli nominacje otrzyma kolejny trener z ekstraklasy, to tak jak Fornalik będzie się tej reprezentacji uczył i długo nie ruszymy z miejsca. Waldek King, jak nazywają poprzednika Nawałki w Chorzowie, bez żadnego reprezentacyjnego doświadczenia przejął rozbity zespół tuż po Euro 2012. Miał przed sobą tylko jedną towarzyską potyczkę, z Estonią, i mentora w osobie Antoniego Piechniczka. W zasadzie z marszu ruszył na front, czyli eliminacje do mistrzostw świata. Był jak początkujący chirurg operujący na żywym organizmie. Niestety, mimo kilku optymistycznych sygnałów i reanimacji pacjent zmarł i nastąpiła prorokowana przez Roberta zmiana. Adam miał czas, którego brakowało Fornalikowi – w sumie pełne dziewięć miesięcy i zakontraktowane cztery oficjalne mecze towarzyskie, oraz dwa w krajowym składzie na zgrupowaniu w Abu Dhabi. Poza tym na osobistą prośbę prezesa Bońka od kilku dobrych miesięcy po cichu przyglądał się kadrze, co było tajemnicą poliszynela. Wstępne rozeznanie więc zdobył i chyba nieprzypadkowo na inauguracyjnej konferencji zaznaczył, że jest do swojej roli znakomicie przygotowany.Broadcaster – z angielskiego: stacja posiadająca prawa do transmisji programu, w tym przypadku meczu.

Gra w dziadka polega na podawaniu piłki w zamkniętej przestrzeni (najczęściej określonej w postaci figury geometrycznej), tak aby nie przejął jej zawodnik stojący w środku pola (czyli „dziadek”). Gdy dojdzie do przejęcia piłki przez „dziadka”, zawodnik, który spowodował stratę, wchodzi do środka.

Kitman – członek sztabu reprezentacji (lub klubu) odpowiedzialny za przygotowanie sprzętu (strojów i obuwia) dla piłkarzy.