Dwie kaplice Jagiellońskie w Katedrze krakowskiej - ebook

DWIE KA­PLI­CE JA­GIEL­LOŃ­SKIE W KRA­KO­WIE ORAZ NAJ­DAW­NIEJ­SZE WI­ZE­RUN­KI JA­GIEŁ­ŁY I JA­DWI­GI (1)

"Sztu­ki pięk­ne, jak się o nich wy­ra­ził je­den z pi­sa­rzy na­szych, są kwia­tem cy­wil­za­cyi." Cy­wi­li­za­cy­ja jest wy­ni­kiem oświa­ty, a wzma­ga ją i sze­rzy han­del z prze­my­słem; gdzie więc to tro­je kwit­nie, tam i sztu­ki pięk­ne spo­łecz­ność uzac­nia­ją i zdo­bią. Kra­ków już od XIV stu­le­cia był ogni­skiem pół­noc­ne­go han­dlu, a za­ło­żo­ny w tym cza­sie, w na­stęp­nym zaś wie­ku kwit­ną­cy w nim uni­wer­sy­tet, zwa­biał dość licz­ną mło­dzież z da­le­kich Nie­miec, Wę­gier i pół­noc­nej Skan­dy­na­wii; tak więc dwie naj­cel­niej­sze po­myśl­no­ści po­wszech­nej dźwi­gnie, oświa­ta i han­del, już wcze­śnie zwią­za­ły mia­sto na­sze z cy­wi­li­zo­wa­ną Eu­ro­py czę­ścią. Licz­ne swo­bo­dy, ja­kie­mi je po­la­cy i obcy mo­nar­cho­wie w XIV i XV ob­da­rzy­li stu­le­ciu, wska­zu­je jego han­dlu roz­le­głość (2). Ten pod – (1) Au­tor za­ję­ty uzu­peł­nie­niem tej pra­cy, w dniu 31 Lip­ca 1858 r. w ka­pli­cy Ja­gie­loń­skiej o go­dzi­nie 8ej zra­na apo­plek­syą tknię­ty, ży­cie do­cze­sne za­koń­czył.

(2) Wszyst­kie mia­stu Kra­ko­wu po­czy­nio­ne nada­nia do r. 1505, ze­brał Bal­ta­zar Bem w rę­ko­pi­sie, o któ­rym ni­żej wspo­mni­my.

bło­giem pa­no­wa­niem Ka­zi­mi­rza W. któ­re­go spra­wie­dli­we ra­mię i naj­liż­sze­go z pod­da­nych za­sła­nia­ło przed moż­nych uci­skiem (1), ubo­ga­cał skrzęt­nych i za­bie­gli­wych sta­re­go gro­du miesz­kań­ców. Dzie­je kra­jo­we prze­cho­wa­ły nam śla­dy ich wiel­kich do­stat­ków, a gło­śna z po­da­nia bie­sia­da, któ­rą Wie­rzy­nek w r. 1363 uczcił swe­go wiel­kie­go kró­la i jego ośmiu pa­nu­ją­cych go­ści, dla bo­gac­twa po­dej­ma­ją­ce­go i jego nad­zwy­czaj­nej hoj­no­ści w po­dziw jest czy­ta­ją­ce­mu (2). Kwit­ną­cy stan kra­ju za Ka­zi­mie­rza W. ubo­ga­cał skarb peł­ne­go re­li­gij­ne­go du­cha mo­nar­chy, któ­ry i swo­je sie­dli­ska i przy­byt­ki pań­skie zdo­bił dzie­ła­mi sztu­ki (3). Spół­cze­sny mu dzie­jo­pis po­da­je, że ten król nie­tyl­ko chór wa­wel­skiej świą­ty­ni oło­wiem po­krył, jego skle­pie­nia zło­ci­ste­mi dał wy­sa­dzić gwiaz­da­mi, ale też w wie­lu miej­scach po­bu­do­wał ko­ścio­ły i te rzeź­bą, ma­lo­wa­ne­mi i oso­bli­we­mi ozdo­bił da­chy, tu­dzież kosz­tow­ne­mi sprzę­ty i licz­ne­mi ob­da­rzył książ­ka­mi (4).

Po­boż­ni i za­sob­ni Kra­ko­wia­nie wstę­py­wa­li w wiel­kie­go kró­la śla­dy. Taka dąż­ność sprzy­ja­ła wzro­sto­wi sztuk pięk­nych, któ­re wła­śnie chrze­ści­jań­stwo uzac­ni­ło i wzmo­gło. Oca­la­łe do­tąd z ty­lo­krot­nych klęsk miej­sco­wych po­boż­no­ści za­byt­ki do­wo­dzą, iż sztu­ki pięk­ne za – (1) Ano­nym Ar­chid. Gnesn… ap. Som­mers­berg. II, str. 97. Ip­sius em­po­ri­bus nul­lus no­bi­lis pau­pe­ri au­de­bat fa­ce­re vio­len­tiam, sed in sta­te­ra aequ­ita­tis omnia di­ri­ge­ban­tur.

(2) Dlu­gos­si Hist… poł IX str. 1141.

(3) Ano­nym l… l… str. 98: ca­strum Cra­co­vien­se mi­ri­fi­cis do­mi­bus, tur­ri­bus, sculp­tu­ris, pic­tu­ris, tec­tis ni­mium de­co­ris or­na­vit.

(4) Ano­nym l… l… str. 97. Cho­rum Cra­co­vien­sis ec­c­le­siae cum plum­bo te­xit, ip­siu­sque cho­ri te­stu­di­nem stel­lis de­au­ra­tis de­co­ra­vit…. plu­res ec­c­la­sias. de­co­ris sculp­tu­ris, pic­tu­ris ac te­xtis mi­ri­fi­cis con­stru­xit et or­na­vit… quam plu­res etiam dic­ta­rum ec­c­le­sia­rum or­na­ti­bus pre­cio­sis, ca­li­ci­bus de­au­ra­tis, mul­tis qu­oque li­bris do­ta­vit.

pa­no­wa­nia ostat­nie­go Pia­sta w Kra­ko­wie już kwi­tły, a pod Ja­giel­lo­na­mi do­szły do wy­so­kie­go do­sko­na­ło­ści stop­nia. Po­da­nie, iż pierw­szy król z li­tew­skie­go rodu w r. 1393 spro­wa­dził ma­la­rzy ru­skich, któ­rym po­le­cił przy­ozdo­bie­nie ko­ścio­ła ś. Krzy­ża w Łysz­cu (1), tu­dzież sy­pial­ni swo­jej w kra­kow­skim zam­ku, nie osła­bia tego twier­dze­nia, bo tyl­ko wska­zu­je, cze­go też są nie­wąt­pli­we śla­dy, iż ród Ja­giel­loń­ski w grec­kim sma­ko­wał sty­lu.

Ale utwo­ry pędz­la dla swej wiot­cho­ści z cza­sem znisz­cza­ły. Szczę­śli­wiej oca­la­ły ślicz­ne ma­lo­wa­nia i ozdo­by sta­rych rę­ko­pi­sów, z któ­rych wzrost tej sztu­ki i jej kwit­ną­cy stan w ubie­głych wie­kach do­kład­nie po­znać mo­że­my. Już wcze­śnie sma­ko­wa­no w tego ro­dza­ju utwo­rach, bo za­wią­za­ny w r. 1095 cy­ster­ski za­kon szcze­gól­niej zaj­mo­wał się ka­li­gra­ficz­nym rę­ko­pi­sów prze­pi­sy­wa­niem, zdo­bie­niem ich i ma­lo­wa­niem; jemu też na­le­ży się chwa­ła udo­sko­na­le­nia tej sztu­ki (2).