Dżinizm. Starożytna religia Indii - ebook

Wstęp

Dżinizm - jeden z najstarszych systemów filozoficznych i religijnych Indii, starszy od buddyzmu - jest polskiemu czytelnikowi niemal nieznany. Praktycznie nie istnieją też żadne polskie miarodajne opracowania na ten temat, poza nielicznymi wzmiankami rozproszonymi w polskich pracach religioznawczych¹.

Taki stan rzeczy jest po części pochodną sytuacji na świecie: dżinizm nadal pozostaje mało zbadanym zjawiskiem religijnym i intelektualnym, a o jego historii - szczególnie o początkach - wciąż wiemy mniej, niż byśmy pragnęli. Odpowiedzialna za to jest nie tylko stosunkowo mała ilość rzeczowych opracowań i krytycznych wydań pism dżinijskich, ale także niewystarczające badania terenowe i archeologiczne w Indiach. Trudności pogłębia fakt, że literatura dżinijska powstawała w kilku językach, których znajomość wymagana jest od badacza (s. 169).

Pokutuje ponadto przekonanie, że dżinizm zawsze był, i pozostaje, religią nie odgrywającą istotniejszej roli na gruncie indyjskim i można go zaliczyć do sfery religijnego folkloru. Nic bardziej błędnego. Od zarania ten prąd religijno-filozoficzny skutecznie współzawodniczył z buddyzmem o dominację w życiu społecznym, politycznym i duchowym Indii starożytnych, a w okresie średniowiecza i w czasach najnowszych wywierał na Indie wpływ dużo większy niż można by się spodziewać po tak małej społeczności. Jego poznanie zaś ułatwia zrozumienie procesów, jakim podlegała myśl buddyjska czy bramińska.

Wokół dżinizmu narosło też wśród badaczy wiele szkodliwych przesądów, z których najczęściej powtarzanymi zarzutami pod adresem tej religii jest jej oschłość i ascetyzm, schematyzm, bezbarwna literatura oraz upodobanie do klasyfikacji i wyliczeń. Takie stawianie sprawy ujawnia jedynie, w najlepszym wypadku, powierzchowną znajomość tej tematyki wśród szerokiego spektrum badaczy.

Bez dżinizmu trudno byłoby sobie wyobrazić Indie historyczne czy obecne. I to nie tylko bez nagich ascetów czy na biało odzianych mniszek z maseczką na ustach i z miotełką w dłoni, lub bez schronisk i szpitali dla zwierząt, utrzymywanych przez dżinistów. Nie tylko dlatego, że jest to społeczność niezwykle wpływowa ekonomicznie. Ich koronkowo rzeźbione kompleksy świątynne z lśniąco białego marmuru w zachodnich Indiach, największa wolno stojąca rzeźba na świecie nieopodal Majsuru, erotyczne rzeźby w Khadżuraho, niezwykłe freski w grotach Ellory, czy bogato iluminowane manuskrypty i miniatury należą do najwspanialszych osiągnięć sztuki indyjskiej. Z pewnością bez ich bibliotek - najstarszych i największych w Indiach - nie przetrwałyby do naszych czasów cenne zabytki indyjskiej literatury i myśli. Tak mało znana tradycja piśmiennictwa dżinijskiego - jedna z najbogatszych w Indiach - wprowadza czytelnika w fascynującą krainę podań, bajek, mitów, legend i opowieści.

Wiele wątków filozoficznych odegrało istotną rolę w rozwoju całej filozofii indyjskiej, osiągnięcia zaś w dziedzinie filozofii języka czy logiki stanowią interesującą propozycję intelektualną także obecnie. Dżinizm to jednak przede wszystkim system etyczny. Wegetarianizm i ahinsa, tj. zasada niekrzywdzenia istot żywych, które tak bardzo kojarzą się nam z Indiami, upowszechniły się w dużej mierze dzięki aktywności dżinistów, a idea satjagrahy (satyâgraha), tj. biernego oporu, którą powszechnie stosował Mohandas Karamczand ‘Mahatma’ Gandhi, a za jego przykładem liczne społeczności walczące pokojowo o swoje prawa i samostanowienie, uformowała się pod przemożnym wpływem dżinijskim.

Sama nazwa tej religii wywodzi się od przydomka ‘dżina’ (jina), tj. „zwycięzca ”, nadawanego mitycznym lub rzeczywistym świętym nauczycielom tej religii - wedle tej samej zasady, zgodnie z którą „buddyzm” wywodzi się od ‘buddha’, tj. „przebudzony”². Dżina jest zarazem tirthankarą (tīrthaṁkāra), który ukazuje wyznawcom ideał, jaki powinien przyświecać ich życiu: poszanowanie życia we wszelkiej formie, samodoskonalenie, wyzwolenie.

Niniejsza książka ma na celu wypełnienie odczuwalnej luki informacyjnej i - przynajmniej żywię taką nadzieję - przybliżenie polskiemu czytelnikowi tego ważnego nurtu filozoficzno-religijnego. Jest ona rezultatem kilkunastoletnich badań nad dżinizmem i koncentruje się na zagadnieniach historycznych, literackich, religijnych i społecznych. Omówienie doktryny religijnej i filozofii dżinijskiej ogranicza się, z braku miejsca, przede wszystkim do rekonstrukcji najwcześniejszej doktryny dżinijskiej³.

UWAGA: Do zapisu wyrazów indyjskich w alfabecie łacińskim stosuję konsekwentnie międzynarodową transkrypcję naukową (z zasady w nawiasach). W tekście stosuję system spolszczania wyrazów indyjskich, z reguły biorąc za podstawę wersję sanskrycką, a wyrazy indyjskie spolszczam zgodnie ze standardową konwencją przyjętą m.in. w Studiach Indologicznych (Uniwersytet Warszawski, Warszawa). W nawiasach podaję oryginalne brzmienie nazw: w języku apabhransia, w języku palijskim, w prakrycie, w sanskrycie.

Skróty stosowane w tekście:

a. = apabhransia

p. = pali

pr. = prakryt

s. = sanskryt

Saṁ. = era Wikramy (Vikrama Saṁvat, początek: 58/57 r. p.n.e.)

Vīr-Saṁ. = era Mahawiry (Vīra Saṁvat, liczona od śmierci Mahawiry, tj. 525 r. p.n.e.)

Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową