Armia Czerwona 1918-1941. Powstanie narzędzia agresji - ebook

SPIS ILUSTRACJI

I. Aspekty wojny: Operacja Barbarossa

1. Działo StuG III, które zatrzymało się w celu otwarcia ognia

2. Motocykliści wyruszają w drogę

3. Kolumna czołgów Pz III mija wioskę

4. Ciężki karabin maszynowy prowadzi ogień z ukrycia

5. Mieszkańcy wioski patrzą na pożar swoich domów

6. Lekki karabin maszynowy zapewnia osłonę przy ataku

7. Piechota przekraczająca Dniepr

8. Pojazd półgąsienicowy holujący działo przeciwpancerne kal. 50 mm

9. Sprowadzając haubicę

10. Działo przeciwpancerne kal. 42 mm w akcji

11. Prowadzenie ognia z działa kal. 150 mm

12. Mostek, który załamał się pod ciężarem konia

13. Działo przeciwlotnicze kal. 88 mm gotowe do prowadzenia ognia do celów naziemnych

II. Aspekty wojny: Operacja Tajfun

14. Obserwatorzy artyleryjscy podczas prowadzenia ognia bezpośredniego

15. Obsługa karabinu maszynowego w akcji

16. Pz III w drodze przez step

17. Po bitwie

18. Działo StuG III mija płonący czołg KW-1

19. Strzegąc mostu

20. Tabor zaopatrzeniowy obozuje w stepie

21. Przekraczając rów przeciwczołgowy

22. Wzięci do niewoli czerwonoarmiści maszerują na tyły

23. Poczwórnie sprzężone działko przeciwlotnicze kal. 20 mm chroni most

24. Pierwszy śnieg

25. Ciężarówki oczekujące na podjęcie marszu

26. Ładowanie ciężkiego działa

III. Aspekty wojny: kontrofensywa

27. Wkraczając w burzę śnieżną

28. Beznadziejna sprawa

29. Działo unieruchomione przez śnieg

30. Konie mają już dość

31. Wykopując sobie drogę

32. Wędrówka na tyły

Zdjęcia wykorzystane za zgodą Agencji Fotograficznej USA w Waszyngtonie.PRZEDMOWA OD REDAKTORA SERII

Kiedy byłem na studiach i nawet nie podjąłem jeszcze decyzji o karierze akademickiej, Earl Ziemke już był jedną z głównych postaci zajmujących się sferą historii wojskowości Niemiec – ogromnie poważaną za jego przemyślane i wnikliwe analizy straszliwych walk na froncie wschodnim. Uważam zatem za olbrzymi zaszczyt, że poproszono mnie o napisanie słowa wstępnego do historii Armii Czerwonej autorstwa profesora Ziemke. Czuję się też szczególnie wyróżniony przez los za to, że odegrałem drobną rolę w przekonaniu go do publikacji tego dzieła – nad którym pracował na przestrzeni minionej dekady, będąc w założeniu na emeryturze i nie mając całkowitej pewności, czy kiedykolwiek znajdzie dlań wydawcę. Był w błędzie, jako że jej fundament stanowi mądrość nagromadzona w ciągu ponad 50 lat dokonywania przemyśleń i analiz przez jednego z najważniejszych historyków wojskowości XX w.

To doprawdy nadzwyczajna praca, gromadząca spójne i fascynujące informacje o dziejach Armii Czerwonej od jej narodzin w najwcześniejszych dniach Rewolucji Październikowej 1917 r., kiedy to bolszewiccy rewolucjoniści walczyli o objęcie trwałej kontroli nad Rosją, przez straszne, mordercze bitwy i katastrofalne klęski 1941 r., gdy Operacja Barbarossa zagroziła wręcz istnieniu Związku Radzieckiego. Być może najbardziej zajmującym aspektem opowieści profesora Ziemke jest analiza roli Lwa Trockiego w utworzeniu Armii Czerwonej. Sam Trocki niemal spóźnił się na rewolucję. W drodze powrotnej do Rosji, wśród zamieszania panującego wiosną 1917 r., został ściągnięty z pokładu statku przez Kanadyjczyków i wtrącony do więzienia. Jedynie dzięki ogromnym staraniom następców cara wydostano go stamtąd i udał się w dalszą drogę.

Działanie Kanadyjczyków mogło okazać się katastrofą dla dziejów świata, gdyż Trocki odegrał decydującą rolę w zapewnieniu rewolucji przetrwania. Wątpliwe jest, czy gdyby był nieobecny, rewolucjoniści „skleciliby” w ogóle jakiekolwiek działające z powodzeniem siły militarne. Nawet gdyby im się udało, owa nieodmiennie dziwaczna postawa tak wielu bolszewików niemal nieuchronnie doprowadziłaby do zgonu rewolucji. To właśnie Trocki wiedział, czego potrzeba, i to on stale udzielał Leninowi inteligentnych rad, nie tylko w organizacyjnych, ale i operacyjnych sprawach. Stalin i ludzie jego pokroju zaś przez cały ten czas nalegali, by obierać szaleńcze kierunki działania, które mogły jedynie doprowadzić do klęski. Nie ma nic dziwnego w tym, że Stalin dostrzegał wszędzie przyczajonych wrogów klasowych; dla niego to wrogowie wewnętrzni reprezentowali niebezpieczeństwo. Ostatecznie jednak Lenin słuchał zazwyczaj Trockiego i go popierał. Efektem było utworzenie Armii Czerwonej, a wreszcie zwycięstwo w wojnie domowej przeciw Białym.

Pomijając jednakże wszystkie jego umiejętności organizacyjne i rozum stratega, w kwestiach politycznych Trocki był zawsze niczym dziecko. Podczas walki, jaka wywiązała się po śmierci Lenina, Stalin ustanowił jeszcze potężniejszą tyranię. Celem tej nowej rewolucji odbywającej się za rządów człowieka ze stali i jego morderczych „kamratów” miało być ugruntowanie socjalizmu w jednym państwie, przez pchnięcie Związku Radzieckiego w epokę industrialną bez względu na koszt. W rezultacie gospodarka, ulegająca stałej poprawie (choć za straszliwą cenę), zapewniła środki, by uczynić z Armii Czerwonej jedną z najbardziej nowatorskich i najdalej sięgających wzrokiem w przyszłość form organizacji militarnej świata, przynajmniej do roku 1937 włącznie. W r. 1931 stworzyła ona pierwsze dywizje pancerne, jakie powstały na świecie; na manewrach w ZSRR w połowie lat 30-tych po raz pierwszy wykonano masowe zrzuty wojsk powietrzno-desantowych; co zaś być może jeszcze ważniejsze, młodzi generałowie tacy jak Tuchaczewski czy Triandafiłłow opracowywali koncepcje operacyjne ogromnie wyprzedzające wszystkie te, nad jakimi rozmyślano na zachodzie, w tym w Niemczech.

Jednak fatalna paranoja Stalina w r. 1937 dosięgła także Armii Czerwonej. NKWD rozstrzeliwało całymi tysiącami jej najlepszych i najbystrzejszych ludzi. Efekty miały dać znać o sobie w druzgocący sposób podczas katastrofalnych klęsk 1941 r. Mimo to jednak tyrański system stworzony przez Stalina miał dzięki swojej potędze gospodarczej i bezlitosnej odporności ideologicznej przetrwać niemiecką burzę.

Tę opowieść Earl przekazuje nam w nadzwyczaj klarownej formie i z niezwykłą siłą. Ogromnie przyczynia się ona do naszego pojmowania historii Armii Czerwonej, Związku Radzieckiego i biegu wydarzeń w XX w.

Williamson Murray

Profesor emerytowany, Uniwersytet Stanowy OhioPRZEDMOWA

Książka ta zamyka trzytomowy cykl, którego pierwszy tom ukazał się drukiem 46 lat po tomie ostatnim. W r. 1960 Biuro Szefa ds. Historii Militarnej (OCMH) Departamentu Armii USA nakazało spisanie trzytomowej relacji o wojnie niemiecko-radzieckiej lat 1941-1945, opartej o ogromny zbiór zajętych niemieckich archiwów wojskowych, które pozostawały wtedy pod opieką armii. W tym czasie zdawało się, że badania i pisanie będzie można ukończyć w okresie 3-4 lat. Pierwszy tom miał obejmować planowanie i przygotowania oraz kampanię 1941 r. do bitwy pod Moskwą; drugi kampanię 1942 r. do bitwy pod Stalingradem; trzeci – okres odrodzenia sił radzieckich. Rękopis tomu III, Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East, ukończyłem w r. 1964 r., a Wydawnictwo Rządu Stanów Zjednoczonych opublikowało go w 1968 r.; w tym czasie byłem już pracownikiem Wydziału Historii Uniwersytetu Georgii.

Moje odejście z OCMH nie miało w pełni ostatecznego charakteru. Opuszczając instytucję, zabrałem ze sobą wyniki kilkuletnich badań. Zostały opublikowane w 1974 r. w Army Historical series jako The US Army in the Occupation of Germany, 1944-1946, natomiast ja w tym czasie pracowałem już nad tomem II The German-Soviet War, Moscow to Stalingrad: Decision in the East, wydanym przez Wydawnictwo Rządu Stanów Zjednoczonych w r. 1985.

Całkowicie nieoczekiwany upadek i rozpad ZSRR w grudniu 1991 r. oraz późniejsze wydarzenia i ujawnione informacje dały zarówno okazję do przeprowadzenia „autopsji” Armii Czerwonej, jak i do tego, by móc lepiej spełnić wymogi odnośnie przedstawienia sytuacji strony radzieckiej w pierwszym tomie The German-Soviet War, niż było to wcześniej możliwe. Chociaż moje relacje zawodowe z OCMH, do tego czasu przemianowanym na Centrum Historii Militarnej (Centre of Military History, CMH), zakończyły się wraz z publikacją pracy Moscow to Stalingrad, stopniowo coraz mniej byłem w stanie oprzeć się możliwości, jakiej dostarczała mi ta okazja. Jestem wdzięczny CMH, że przede wszystkim umożliwiło mi zabranie się do tego przedsięwzięcia, a firmie Frank Cass Publishers i starszemu redaktorowi Andrew Humphrysowi za szybkie sfinalizowanie wydania książki. Mam też od dawna dług wdzięczności za udzieloną mi pomoc – wobec pracowników Obsługi Archiwum i Rejestrów Narodowych (National Archives and Records Service) oraz Bibliotek Uniwersytetu Georgii, szczególnie zaś zatrudnionych w Dziale Wypożyczeń Międzybibliotecznych. Istotne wsparcie zapewniła też dr Caroline F. Ziemke.SŁOWNIK TERMINÓW

Grupa armii – zgrupowanie armii polowych złożone z dwóch bądź więcej armii

Ataman – wódz kozacki

Bolszewik – przedstawiciel frakcji Partii Komunistycznej opowiadającej się za władzą rad

Bundeswehra – siły zbrojne Republiki Federalnej Niemiec

Czeka – pierwsza radziecka tajna policja polityczna, 1918-1928 .

Komisarz – a) urzędnik polityczny na szczeblu ministerialnym, b) cywil mający za zadanie inwigilowanie dowództwa wojskowego

Komisariat – ministerstwo państwowe

„Rozważania” – plan Armii Czerwonej z 1941 r. dotyczący wojny z Niemcami

Korelacja sił – regulacja sił dokonana przed zaangażowaniem sił przeciwnika

Kult jednostki – przesadne domaganie się uznania przez wysoko postawioną osobę

RFN – Republika Federalna Niemiec

Front – a) linia, na której uczestnicy konfliktu angażują siebie nawzajem, b) grupa armii w Armii Czerwonej

GKO – Państwowy Komitet Obrony, najwyższy organ władzy radzieckiej w latach 1941-1945

Gosplan – radziecki organ państwowego planowania gospodarczego

Taktyka Hutiera – taktyka głębokich operacji opracowana przez generała Oscara von Hutiera w późniejszym okresie I wojny światowej

IGHQ – Japoński Cesarski Sztab Generalny (Japanese Imperial General Headquarters)

Kuomintang – chińska partia narodowa

„Leibstandarte” – jednostka SS (w ostatniej fazie dywizja), wyznaczona na osobistą ochronę Hitlera

Członek Rady Wojennej – komisarz w dowództwie armii na szczeblu dywizji lub wyższym

NEP – Nowa Polityka Ekonomiczna w latach 20-tych

NKWD – radziecka policja polityczna. Zastąpiła OGPU w r. 1934

OGPU – radziecka policja. W r. 1923 zastąpiła Czekę.

OKW – niemieckie Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych

Opołczenije – radzieckie pospolite ruszenie

Otmobilizacija – prowadzone w tajemnicy rozmieszczenie sił przed rozpoczęciem działań wojennych

Polewoj ustaw (PU) – regulamin polowy. Deklaracja armii w sprawie doktryny, w oparciu o którą zamierza tworzyć swoje plany wojny i prowadzić operacje.

Uderzenie prewencyjne – próba uprzedzenia spodziewanego ataku przeciwnika

Rasputica – „czas bez dróg”, okres kilku tygodni, kiedy wskutek wiosennej odwilży albo opadów deszczu tereny na wsi rosyjskiej zostają zalane

Rassiekajuszczij udar – „rozszczepiające uderzenie” używane w radzieckich głębokich operacjach

Razwiedka bojem – rozpoznanie walką, stosowane bezpośrednio przed bitwą

Reichswehra – niemieckie siły zbrojne od 1919 do 1933 r., złożone z Reichsheer (armii) i Reichsmarine (marynarki)

RMC, RMCR, RMCU – Rewolucyjne Rady Wojenne jednostek polowych, Republiki Rosyjskiej i Związku Radzieckiego

RU, GRU – radziecki wywiad wojskowy

Występ – klin o kształcie trójkąta w linii frontu

Zbornik – zbiór dokumentów zawierających informacje

Rada – typ organu kolegialnego

Stawka – Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa radzieckich sił zbrojnych w czasie wojny niemiecko-radzieckiej

Szturmowik – „szturmowiec”, silnie opancerzony radziecki samolot wsparcia naziemnego

Wehrmacht – niemieckie siły zbrojne, w latach 1935-1945SKRÓTY

BSE – Bolszaja sowietskaja enciklopedija (Wielka Encyklopedia Radziecka). Po raz pierwszy opublikowana w r. 1928, później była często poddawana poprawkom, żeby zapewnić jej stałą zgodność z linią partii

Diekriety – Diekriety sowietskoj własti. Dekrety sowieckich organów rządowych publikowane w wielotomowych opracowaniach

DGFP – U.S. Department of State, Documents on German Foreign Policy, 1918-1945

FRG, Zweite Weltkrieg – Republika Federalna Niemiec, Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg („Rzesza Niemiecka a II wojna światowa”)

FRUS – Departament Stanu USA, Foreign Relations of the United States, wydawnictwo ciągłe na dużą skalę, w którym ukazywała się korespondencja dyplomatyczna podzielona wg rejonu geograficznego, okresu czasu i numeru tomu (jeśli takowy występował), np. FRUS, Russia, t. II, 1931-1932.

GWE – S.S. Chromow, red., Grażdanskaja wojna i wojennaja interwencija w SSSR. Enciklopedija („Wojna domowa i interwencja militarna w ZSRR. Encyklopedia”)

IWMW – Ministerstwo Oborony SSSR, Istorija wtoroj mirowoj wojny, 1939-1945 („Historia II wojny światowej”), 10 tomów

IWOWSS – Institut Marksizma-Leninizma, Istorija wielikoj otczestwiennoj wojny sowietskowo sojuza, 1941-1945 („Historia Wielkiej Wojny Ojczyźnianej Związku Radzieckiego, 1941-1945”), 6 tomów

KWR – L. Trocki, Kak woorużalas rewolucija („Jak zbroiła się rewolucja”). Relacja Trockiego na temat rewolucji i wojny domowej.

OKW Ktb. – P.E. Schramm, red., Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht. Dziennik wojenny niemieckiego Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych.

NARS – National Archives and Records

PU 1936, 39, 40, 44 – Narodnyj Komisariat Oborony, Polewoj Ustaw. Radziecki regulamin polowy, w którym zawarte są koncepcje odnośnie sposobu, w jaki armia spodziewa się walczyć w następnej wojnie.

Riezoliucija – patrz: Institut Marksizma-Leninizma, Kommunisticzeskaja partia w riezolucjach i reszenijach zjezdow, konferencji i plenumow CK („Partia Komunistyczna w rezolucjach i decyzjach kongresów, konferencji i posiedzeń plenarnych Komitetu Centralnego”), wielotomowa kompilacja działań na najwyższym szczeblu

SWE, SWE 2 – Ministerstwo Oborony SSSR, Sowieckaja Wojennaja Enciklopedija („Radziecka Encyklopedia Wojenna”), 8 tomów. SWE 2 to poprawione wydanie z 1994 r.; opublikowano jedynie trzy jego tomy.

„WiŻ” – „Wojenno-istoriczeskij Żurnał” („Czasopismo historyczno-wojskowe”). Czasopismo wydawane przez Sztab Generalny armii radzieckiej/rosyjskiej.

WOE – G.N. Golikow, red. Wielikaja Oktiabrskaja socjalisticzeskaja rewolucija. Enciklopedija („Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa. Encyklopedia”)

WOW – Wielikaja Otieczestwiennaja Wojna („Wielka Wojna Ojczyźniana”). Występuje w następujących połączeniach: WOW, Kratkaja istorija („Krótka historia”); Rżeszewskij, WOW; Żylin, red., WOW, Kratkij nauczno popularnyj oczerk („Krótki esej naukowo-popularny )