Ekonomia opodatkowania międzynarodowego - ebook

Wprowadzenie

Otwar­cie go­spo­da­rek i po­wią­za­na z tym li­be­ra­li­za­cja prze­pły­wów czyn­ni­ków pro­duk­cji zmie­nia wa­run­ki ich opo­dat­ko­wa­nia. Po­wsta­je za­tem py­ta­nie o wła­ści­wy spo­sób opo­dat­ko­wa­nia trans­ak­cji za­gra­nicz­nych. Pro­wa­dzi to przede wszyst­kim do sfor­mu­ło­wa­nia opty­mal­nych za­sad opo­dat­ko­wa­nia, to jest ta­kich, któ­re nie po­wo­du­ją znie­kształ­ceń w mię­dzy­na­ro­do­wej alo­ka­cji czyn­ni­ków pro­duk­cji lub, w in­nym wa­rian­cie, mak­sy­ma­li­zu­ją do­bro­byt da­ne­go kra­ju mie­rzo­ny uży­tecz­no­ścią jego miesz­kań­ców lub do­cho­da­mi uzy­ski­wa­ny­mi przez re­zy­den­tów i pań­stwo. Tra­dy­cyj­nie za­sa­dy opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia są wy­pro­wa­dzo­ne przy za­ło­że­niu bra­ku asy­me­trii in­for­ma­cji mię­dzy ad­mi­ni­stra­cją po­dat­ko­wą a po­dat­ni­ka­mi. W prak­ty­ce jed­nak, wła­śnie z uwa­gi na asy­me­trię in­for­ma­cji, opty­mal­ne za­sa­dy opo­dat­ko­wa­nia nie są w prak­ty­ce sto­so­wa­ne. W efek­cie ro­dzi to dwa inne pro­ble­my: na po­zio­mie mi­kro­eko­no­micz­nym – po­dwój­ne opo­dat­ko­wa­nia tych sa­mych pod­staw opo­dat­ko­wa­nia, wy­ma­ga­ją­ce za­sto­so­wa­nia me­tod uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, zaś na po­zio­mie ma­kro­eko­no­micz­nym – po­ja­wie­nie się kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej o mo­bil­ne czyn­ni­ki pro­duk­cji.

Za­ry­so­wa­ne za­gad­nie­nia po­wo­du­ją, że eko­no­mia opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go dzie­li się na czte­ry pod­sta­wo­we ob­sza­ry te­ma­tycz­ne, to jest:

- teo­rię mię­dzy­na­ro­do­we­go opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, kon­cen­tru­ją­cą się na okre­śle­niu wpły­wu po­dat­ków na prze­pły­wy środ­ków pro­duk­cji mię­dzy kra­ja­mi¹, za­pew­nia­ją­ce pra­wi­dło­wą alo­ka­cję czyn­ni­ków pro­duk­cji (z punk­tu wi­dze­nia z góry okre­ślo­ne­go kry­te­rium);
- teo­rię uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia ka­pi­ta­łu, któ­rej ce­lem jest usta­le­nie re­guł ła­go­dze­nia zbie­gu obo­wiąz­ków po­dat­ko­wych lub za­pew­nie­nia przy­najm­niej mi­ni­mal­ne­go po­zio­mu wy­mia­ny in­for­ma­cji o za­gra­nicz­nych zo­bo­wią­za­niach po­dat­ko­wych;
- teo­rię mię­dzy­na­ro­do­wej kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej, obej­mu­ją­cą ana­li­zę dy­na­micz­nych re­la­cji, ja­kie wy­wie­ra­ją na sie­bie sys­te­my po­dat­ko­we w wy­ni­ku opo­dat­ko­wa­nia tych sa­mych czyn­ni­ków pro­duk­cji oraz
- mię­dzy­na­ro­do­we uni­ka­nie opo­dat­ko­wa­nia, zwią­za­ne z le­gal­ny­mi spo­so­ba­mi zmniej­sze­nia ob­cią­że­nia po­dat­ko­we­go, któ­re jed­nak po­strze­ga­ne są jako nie­ko­rzyst­ne dla bu­dże­tów po­szcze­gól­nych państw.

Pierw­sza gru­pa za­gad­nień opi­su­je stan sta­tycz­ny i roz­wa­ża, jak dany typ po­dat­ku od­dzia­łu­je na go­spo­dar­kę da­ne­go kra­ju, nie­za­leż­nie od sys­te­mów po­dat­ko­wych wy­stę­pu­ją­cych za gra­ni­cą lub przy za­ło­że­niu ich nie­zmien­no­ści. Cha­rak­te­ry­stycz­ne ce­chy tej gru­py teo­rii eko­no­micz­nych to: brak efek­tów ze­wnętrz­nych (po­za­ce­no­wych efek­tów wy­ni­ka­ją­cych z asy­me­trii in­for­ma­cji), nor­ma­tyw­ny cel ana­li­zy – okre­śle­nie, jak po­win­no wy­glą­dać naj­lep­sze opo­dat­ko­wa­nie z punk­tu wi­dze­nia ja­kie­goś kry­te­rium, po­mi­nię­cie kwe­stii do­star­cza­nia dóbr pu­blicz­nych oraz po­mi­nię­cie dy­na­micz­nych (stra­te­gicz­nych) re­la­cji mię­dzy róż­ny­mi ju­rys­dyk­cja­mi, któ­re po­le­ga­ją na zmia­nach opo­dat­ko­wa­nia w re­ak­cji na za­cho­wa­nia in­nych kra­jów.

Z róż­nych moż­li­wych pod­staw opo­dat­ko­wa­nia naj­le­piej opra­co­wa­na w li­te­ra­tu­rze eko­no­micz­nej jest teo­ria mię­dzy­na­ro­do­we­go opo­dat­ko­wa­nia ka­pi­ta­łu². Teo­ria ta jest re­la­tyw­nie pro­sta, bo­wiem nie wy­ma­ga mo­de­lo­wa­nia skom­pli­ko­wa­nych re­la­cji po­py­tu i po­da­ży, tak jak na przy­kład teo­rie do­ty­czą­ce opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia kon­sump­cji czy pra­cy. Nie­ste­ty roz­wią­za­nia sto­so­wa­ne w prak­ty­ce czę­sto nie po­kry­wa­ją się z po­stu­la­ta­mi sfor­mu­ło­wa­ny­mi na grun­cie tej teo­rii. Po­wo­du­je to zna­czą­ce za­in­te­re­so­wa­nie wy­ja­śnie­niem przy­czyn wy­stę­po­wa­nia ta­kich róż­nic. Wy­da­je się, że ich znacz­ną część moż­na przy­pi­sać zbyt re­stryk­cyj­nym za­ło­że­niom przyj­mo­wa­nym w tra­dy­cyj­nej teo­rii opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go, zwłasz­cza do­ty­czą­cym po­sia­da­nia przez ad­mi­ni­stra­cję po­dat­ko­wą wie­dzy o do­cho­dach re­ali­zo­wa­nych przez kra­jo­wych po­dat­ni­ków za gra­ni­cą.

Uwzględ­nie­nie dy­na­micz­nych re­la­cji mię­dzy kra­jem i za­gra­ni­cą obej­mu­je teo­ria uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia. Sta­no­wi ona roz­wi­nię­cie teo­rii mię­dzy­na­ro­do­we­go opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia o in­te­rak­cje za­cho­dzą­ce mię­dzy róż­ny­mi sys­te­ma­mi po­dat­ko­wy­mi. Po­dob­nie jak po­przed­nio, nie bie­rze się w niej pod uwa­gę ist­nie­nia efek­tów ze­wnętrz­nych, co od­róż­nia tę gru­pę mo­de­li od teo­rii kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej. Czę­ścio­wo na­cisk po­ło­żo­ny jest w niej na okre­śle­nie naj­lep­szych w da­nych wa­run­kach me­tod uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, na­wet za cenę od­stęp­stwa od opty­mal­nej alo­ka­cji czyn­ni­ków pro­duk­cji. Ten ostat­ni wnio­sek ilu­stru­ją wa­run­ki opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, bę­dą­ce kon­se­kwen­cją za­sto­so­wa­nia pod­sta­wo­wych me­tod uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia sto­so­wa­nych w umo­wach mię­dzy­na­ro­do­wych. Wspo­mnia­ne wa­run­ki pro­wa­dzą do wnio­sku, że opty­mal­ne opo­dat­ko­wa­nie ka­pi­ta­łu dla kra­ju ma­łe­go, sto­su­ją­ce­go kre­dyt po­dat­ko­wy lub wy­łą­cze­nie z opo­dat­ko­wa­nia, czy­li dwie naj­bar­dziej po­pu­lar­ne me­to­dy uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, po­win­no być ze­ro­we. Ozna­cza to, że za­sto­so­wa­nie me­tod uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia przy utrzy­ma­niu po­zy­tyw­ne­go opo­dat­ko­wa­nia za­wsze po­wo­du­je znie­kształ­ce­nia alo­ka­cyj­ne, a za­tem nie­efek­tyw­ność pro­duk­cji³.

Kon­ku­ren­cja po­dat­ko­wa obej­mu­je wpływ ob­cych sys­te­mów po­dat­ko­wych na go­spo­dar­kę i sys­tem po­dat­ko­wy da­ne­go kra­ju, przy za­ło­że­niu wy­stę­po­wa­nia efek­tów ze­wnętrz­nych, za­zwy­czaj ne­ga­tyw­nych⁴ (ta­kich, jak uciecz­ka mo­bil­nych czyn­ni­ków pro­duk­cji za gra­ni­cę), choć cza­sem rów­nież po­zy­tyw­nych (w po­sta­ci wzro­stu pro­duk­tyw­no­ści, wy­ni­ka­ją­ce­go z kon­cen­tra­cji czyn­ni­ków pro­duk­cji w pew­nych lo­ka­li­za­cjach). Ce­lem ana­li­zy mię­dzy­na­ro­do­wej kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej jest: po pierw­sze usta­le­nie kie­run­ku zmian po­dat­ko­wych w wy­ni­ku od­dzia­ły­wa­nia kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej (tzw. ana­li­za po­zy­tyw­na pro­wa­dzą­ca do usta­le­nia, czy sto­py opo­dat­ko­wa­nia spa­da­ją, czy wzra­sta­ją w wy­ni­ku kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej), a po dru­gie sfor­mu­ło­wa­nie za­le­ceń ma­ją­cych na celu prze­zwy­cię­że­nie skut­ków kon­ku­ren­cji, np. przez ja­kąś for­mę mię­dzy­na­ro­do­wej ko­or­dy­na­cji po­dat­ko­wej (w wer­sji eks­tre­mal­nej pro­wa­dzą­cej do har­mo­ni­za­cji⁵, to zna­czy ujed­no­li­ce­nia sys­te­mów po­dat­ko­wych). Klu­czo­wym pro­ble­mem, któ­ry pró­bu­je się roz­wią­zać, jest za­pew­nie­nie pra­wi­dło­wej wy­so­ko­ści do­star­cza­nych przez pań­stwo dóbr pu­blicz­nych. Ce­chą cha­rak­te­ry­stycz­ną tego po­dej­ścia od stro­ny me­to­do­lo­gicz­nej jest wy­stę­po­wa­nie stra­te­gicz­nych re­ak­cji kra­jów na roz­wią­za­nia po­dat­ko­we sto­so­wa­ne u kon­ku­ren­tów, ty­po­wych dla teo­rii gier.

Mo­de­lo­wa­nie kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej jest dużo trud­niej­sze niż okre­śle­nie za­sad opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, z uwa­gi na współ­za­leż­ność róż­nych po­dat­ków, od­mien­ne cele po­szcze­gól­nych kra­jów, czy moż­li­wość sto­so­wa­nia re­tor­sji⁶. Na płasz­czyź­nie teo­re­tycz­nej nie ma zgo­dy, czy kon­ku­ren­cja po­dat­ko­wa jest zja­wi­skiem ko­rzyst­nym, czy też sta­no­wi szko­dli­wy ar­te­fakt, wy­ni­ka­ją­cy z ne­ga­tyw­nych efek­tów ze­wnętrz­nych opo­dat­ko­wa­nia. Do­strze­ga­ją­cy głów­nie ne­ga­tyw­ne aspek­ty kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej uza­sad­nia­ją po­li­tycz­ne ten­den­cje do ujed­no­li­ca­nia po­dat­ków (har­mo­ni­za­cji) na po­zio­mie po­nadna­ro­do­wym, na przy­kład ogól­no­eu­ro­pej­skim, pod­czas gdy ich ad­wer­sa­rze bro­nią au­to­no­mii ju­rys­dyk­cji kra­jo­wych. Spór ten na­da­je do­dat­ko­wy – po­li­tycz­ny wy­miar – pro­wa­dzo­nej de­ba­cie po­dat­ko­wej. Po­li­tycz­ny aspekt po­ja­wia się też w ana­li­zie uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia, gdyż rzą­dy sta­ra­ją się pro­ce­der ten ogra­ni­czyć, chro­niąc się przed ero­zją po­sia­da­nych pod­staw opo­dat­ko­wa­nia.

Uzu­peł­nie­niem teo­rii do­ty­czą­cych ka­pi­ta­łu jest za­in­te­re­so­wa­nie mię­dzy­na­ro­do­wym opty­mal­nym opo­dat­ko­wa­niem oraz kon­ku­ren­cją o inne czyn­ni­ki pro­duk­cji, ta­kie jak tzw. pra­ca mo­bil­na lub trans­gra­nicz­na sprze­daż to­wa­rów (dóbr⁷). Pierw­sza gru­pa za­gad­nień sta­no­wi je­den z naj­młod­szych kie­run­ków ba­daw­czych w eko­no­mii opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go, któ­re­go zna­cze­nie wzro­sło do­pie­ro w wy­ni­ku po­głę­bie­nia się in­te­gra­cji go­spo­dar­czej na świe­cie i po­pra­wy mo­bil­no­ści siły ro­bo­czej. Dru­ga gru­pa, czy­li teo­ria mię­dzy­na­ro­do­we­go opo­dat­ko­wa­nia dóbr kon­sump­cyj­nych (to­wa­rów), jest z ko­lei bar­dziej zróż­ni­co­wa­na teo­re­tycz­nie, co po czę­ści wy­ni­ka z dłuż­szej hi­sto­rii ba­dań w tym za­kre­sie (część tej teo­rii, zwią­za­na z opty­mal­nym opo­dat­ko­wa­niem, jest dużo star­sza i wy­wo­dzi się bez­po­śred­nio z teo­rii opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia dóbr we­wnątrz jed­ne­go kra­ju), pod­czas gdy od­po­wied­nia część do­ty­czą­ca kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej jest roz­wi­nię­ta re­la­tyw­nie sła­bo. Za­sad­ni­cze kwe­stie, ja­kie są roz­wa­ża­ne w tej ostat­niej, to wy­bór spo­so­bu opo­dat­ko­wa­nia (we­dług kra­ju po­cho­dze­nia lub kra­ju prze­zna­cze­nia) oraz ana­li­za spo­so­bów i kon­se­kwen­cji har­mo­ni­za­cji opo­dat­ko­wa­nia po­śred­nie­go.

Róż­ne re­gu­ły opo­dat­ko­wa­nia w po­szcze­gól­nych kra­jach i sto­so­wa­ne me­to­dy uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia skła­nia­ją pod­mio­ty pry­wat­ne do zmniej­sze­nia swych ob­cią­żeń po­dat­ko­wych przez wy­ko­rzy­sta­nie ta­kich roz­wią­zań, jak: umo­wy o uni­ka­niu po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, raje po­dat­ko­we, prze­rzu­ca­nie do­cho­dów za po­mo­cą cen trans­fe­ro­wych czy zmia­ny re­zy­den­cji po­dat­ko­wej. W ten spo­sób po­ja­wia się po­trze­ba opi­sa­nia, wy­tłu­ma­cze­nia, a nie­kie­dy też prze­ciw­dzia­ła­nia ta­kim zja­wi­skom, jak uni­ka­nie i uchy­la­nie się od opo­dat­ko­wa­nia, przez za­sto­so­wa­nie pod­mio­tów i re­gu­la­cji za­gra­nicz­nych. Na­le­ży pod­kre­ślić, że ta ostat­nia gru­pa za­gad­nień zo­rien­to­wa­na jest ści­śle na ana­li­zę mi­kro­eko­no­micz­ną, opi­su­jąc za­cho­wa­nia po­dat­ni­ków, a w nie­wiel­kim za­kre­sie na mo­de­ru­ją­ce je re­gu­la­cje i po­li­ty­ki. Z me­to­do­lo­gicz­ne­go punk­tu wi­dze­nia wpro­wa­dza to do ana­liz stra­te­gicz­ne za­cho­wa­nia po­dat­ni­ków, któ­rzy ak­tyw­nie re­agu­ją na przy­ję­te za­sa­dy opo­dat­ko­wa­nia. Na­le­ży do­dać, że spo­so­by uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia mo­dy­fi­ku­ją za­rów­no opty­mal­ne za­sa­dy opo­dat­ko­wa­nia, jak też sam prze­bieg kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej, bar­dzo kom­pli­ku­jąc roz­wa­ża­nia teo­re­tycz­ne i eli­mi­nu­jąc nie­któ­re z pro­stych roz­wią­zań po­dat­ko­wych su­ge­ro­wa­nych przez przed­sta­wio­ne wcze­śniej teo­rie eko­no­micz­ne. Pod­sta­wo­we za­gad­nie­nia z tej gru­py do­ty­czą: wy­ko­rzy­sta­nia ra­jów po­dat­ko­wych, na­by­wa­nia umow­nych ko­rzy­ści, sto­so­wa­nia cen trans­fe­ro­wych oraz nad­mier­ne­go za­dłu­że­nia w celu ogra­ni­cze­nia cię­ża­ru po­dat­ko­we­go. Naj­waż­niej­szym pod­mio­tem roz­wa­żań jest tu­taj przed­się­bior­stwo mię­dzy­na­ro­do­we z fi­lia­mi⁸ za­gra­nicz­ny­mi.

Kil­ka słów na­le­ży po­świę­cić na wska­za­nie te­ma­tów, któ­re ni­niej­sza pra­ca świa­do­mie po­mi­ja lub tyl­ko je sy­gna­li­zu­je. W szcze­gól­no­ści nie jest tu­taj roz­wa­ża­na teo­ria ceł, ani opo­dat­ko­wa­nie han­dlu mię­dzy­na­ro­do­we­go, któ­re sta­no­wią część teo­rii wy­mia­ny mię­dzy­na­ro­do­wej lub in­a­czej teo­rii han­dlu za­gra­nicz­ne­go. Mimo to na­le­ży pod­kre­ślić wy­so­ką zbież­ność wnio­sków uzy­ska­nych w tej teo­rii, do otrzy­my­wa­nych przez eko­no­mię opo­dat­ko­wa­nia. Po­mi­nię­te są też kwe­stie nie­podat­ko­wych de­ter­mi­nan­tów bez­po­śred­nich in­we­sty­cji za­gra­nicz­nych, po­nie­waż ana­li­za w tym za­kre­sie kon­cen­tru­je się wy­łącz­nie na wpły­wie opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go na struk­tu­rę, lo­ka­li­za­cję i wiel­kość in­we­sty­cji⁹. Nie jest też przed­mio­tem ni­niej­szej pra­cy teo­ria in­te­gra­cji go­spo­dar­czej, ani kon­ku­ren­cja po­dat­ko­wa w pań­stwach fe­de­ral­nych, mię­dzy róż­ny­mi ośrod­ka­mi wła­dzy czy szcze­bla­mi ad­mi­ni­stra­cji te­ry­to­rial­nej, mimo że wnio­ski z niej mogą być w pew­nym stop­niu wy­ko­rzy­sta­ne tak­że w aspek­cie mię­dzy­na­ro­do­wym¹⁰. Je­dy­nie mar­gi­nal­nie po­trak­to­wa­no kon­ku­ren­cję w za­kre­sie re­dy­stry­bu­cyj­nej roli opo­dat­ko­wa­nia, zwłasz­cza w zbie­gu z wy­bo­rem po­li­tycz­nym, gdyż do­ty­czy ona w głów­nej mie­rze wy­dat­ków, a nie po­dat­ków. Po­dob­nie zre­zy­gno­wa­no ze szcze­gó­ło­we­go pre­zen­to­wa­nia teo­rii opo­dat­ko­wa­nia wy­pro­wa­dzo­nych dla go­spo­dar­ki za­mknię­tej, któ­re mogą za­wie­rać ele­ment mię­dzy­na­ro­do­wy, je­że­li nie zmie­nia to istot­nie wnio­sków uzy­ska­nych dla go­spo­dar­ki za­mknię­tej. Do­ty­czy to na przy­kład, teo­rii opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia dóbr, mimo że sta­no­wi ona pod­sta­wę roz­wa­żań o opty­mal­nym opo­dat­ko­wa­niu mię­dzy­na­ro­do­wym, teo­rii opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia do­cho­dów, czy wpły­wu po­dat­ków mię­dzy­na­ro­do­wych na struk­tu­rę we­wnętrz­ne­go fi­nan­so­wa­nia przed­się­biorstw (np. po­twier­dze­nia hi­po­te­zy Mo­di­glia­nie­go-Mil­le­ra o opty­mal­nej struk­tu­rze fi­nan­so­wa­nia przed­się­biorstw przy wy­stę­po­wa­niu opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go, za­miast opo­dat­ko­wa­nia kra­jo­we­go)¹¹. Ana­li­za po­mi­ja też pro­blem opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go w kra­jach roz­wi­ja­ją­cych się, w któ­rych li­be­ra­li­za­cja han­dlu pro­wa­dzi do spad­ku do­cho­dów z ceł, a wpro­wa­dze­nie w za­mian po­dat­ku od war­to­ści do­da­nej może spo­wo­do­wać eks­pan­sję go­spo­dar­ki nie­le­gal­nej . Do­ty­czy to też uży­cia po­dat­ków do po­kry­cia kosz­tów wy­kształ­ce­nia emi­gran­tów przez kraj ich po­cho­dze­nia.

Pod­sta­wo­wym ce­lem ni­niej­szej pra­cy jest syn­te­za ist­nie­ją­cych ba­dań mię­dzy­na­ro­do­wych w za­kre­sie ob­ję­tych wy­mie­nio­ny­mi za­gad­nie­nia­mi tak, aby moż­na było usta­lić naj­bar­dziej per­spek­ty­wicz­ne kon­cep­cje, po­moc­ne przy: usta­le­niu opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go oraz zni­we­lo­wa­niu ne­ga­tyw­nych kon­se­kwen­cji kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej i uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia. Głów­ny na­cisk po­ło­żo­ny zo­stał na opo­dat­ko­wa­nie ka­pi­ta­łu, któ­re­go eko­no­micz­na teo­ria jest naj­le­piej roz­wi­nię­ta, z wy­ko­rzy­sta­niem po­bocz­nych roz­wa­żań zwią­za­nych z opo­dat­ko­wa­niem pra­cy i kon­sump­cji. Osią­gnię­te wnio­ski po­zwa­la­ją na we­ry­fi­ka­cję kil­ku hi­po­tez, przed­sta­wio­nych po­ni­żej, ma­ją­cych istot­ne zna­cze­nie dla mo­de­lo­wa­nia za­gad­nie­nia opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go.

Po pierw­sze, ani teo­ria opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, ani teo­ria kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej nie mogą pra­wi­dło­wo od­zwier­cie­dlać rze­czy­wi­sto­ści, je­śli nie uwzględ­ni się w nich wy­stę­po­wa­nia zja­wi­ska uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia.

Po dru­gie, mo­de­le obej­mu­ją­ce tyl­ko po­je­dyn­cze po­dat­ki nie opi­su­ją rze­czy­wi­stej kon­ku­ren­cji mię­dzy kra­ja­mi i nie mogą jed­no­znacz­nie po­twier­dzić lub za­prze­czyć ist­nie­niu ta­kich zja­wisk, jak nie­do­sta­tecz­na lub nad­mier­na po­daż dóbr pu­blicz­nych z po­wo­du sto­so­wa­nia zbyt ni­skie­go opo­dat­ko­wa­nia. Z tego po­wo­du naj­le­piej, aby mo­de­le obej­mo­wa­ły przy­najm­niej trzy pod­sta­wo­we ro­dza­je po­dat­ków (od ka­pi­ta­łu, pra­cy i kon­sump­cji), a tak­że, o ile to moż­li­we, uwzględ­ni­ły spo­sób fi­nan­so­wa­nia za­dłu­że­nia.

Po trze­cie, kry­zys fi­nan­so­wy w Unii Eu­ro­pej­skiej osła­bia od­dzia­ły­wa­nie tra­dy­cyj­nej kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej i to po­mi­mo od­pły­wu ka­pi­ta­łu z kra­jów o ni­skim opo­dat­ko­wa­niu do kra­jów o opo­dat­ko­wa­niu wy­so­kim (umow­nie z pe­ry­fe­rii do cen­trum). Dla­te­go ob­ser­wo­wa­ne zmia­ny po­win­ny być w więk­szym stop­niu zgod­ne z prze­wi­dy­wa­nia­mi kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej opi­sa­nej przez nową geo­gra­fię eko­no­micz­ną.

Roz­wa­ża­nia pre­zen­to­wa­ne w roz­dzia­le 1 roz­po­czy­na opis teo­rii opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­wych do­cho­dów ka­pi­ta­ło­wych. Naj­pierw oma­wia­na jest sy­tu­acja kra­ju ma­łe­go, a na­stęp­nie du­że­go, to zna­czy ta­kie­go, któ­ry ma wpływ na świa­to­wą sto­pę zwro­tu z ka­pi­ta­łu. W dal­szej ko­lej­no­ści za­pre­zen­to­wa­ne zo­sta­ły roz­sze­rze­nia tra­dy­cyj­nej teo­rii oraz prze­gląd ba­dań em­pi­rycz­nych do­ty­czą­cych wpły­wu po­dat­ków na wiel­kość bez­po­śred­nich in­we­sty­cji za­gra­nicz­nych. Prze­glą­dy ba­dań em­pi­rycz­nych, tak w tym roz­dzia­le, jak i w po­zo­sta­łych, ce­lo­wo po­mi­ja­ją więk­szość wy­ni­ków obej­mu­ją­cych lata 80. oraz od­wo­łu­ją się, je­śli tyl­ko jest to moż­li­we, do ba­dań obej­mu­ją­cych kra­je eu­ro­pej­skie lub człon­ków OECD.

W roz­dzia­le 2 opi­sa­no teo­rię uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, ze szcze­gól­nym uwzględ­nie­niem ta­kich me­tod, jak: uży­cie kre­dy­tu po­dat­ko­we­go, wy­łą­cze­nie z opo­dat­ko­wa­nia oraz opo­dat­ko­wa­nie czy­ste­go do­cho­du¹². Znacz­na część tego roz­dzia­łu po­świę­co­na jest wy­bo­ro­wi naj­lep­szej me­to­dy uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia ze wzglę­du na róż­ne kry­te­ria eko­no­micz­ne. Po­dob­nie jak w po­przed­nim roz­dzia­le do­ko­na­no też krót­kie­go prze­glą­du ba­dań em­pi­rycz­nych, do­ty­czą­cych wpły­wu sto­so­wa­nych me­tod uni­ka­nia po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia na opo­dat­ko­wa­nie mię­dzy­na­ro­do­we.

Roz­dział 3 obej­mu­je ana­li­zę kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej o ka­pi­tał. W pierw­szej ko­lej­no­ści za­pre­zen­to­wa­ne zo­sta­ły tra­dy­cyj­ne teo­rie kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej, w tym sy­me­trycz­na i asy­me­trycz­na kon­ku­ren­cja po­dat­ko­wa. Nie­co miej­sca zaj­mu­ją rów­nież teo­rie po­wsta­łe w nur­cie no­wo­cze­snej eko­no­mii po­li­tycz­nej. Omó­wio­no tak­że sy­tu­acje, w któ­rych kon­ku­ren­cja po­dat­ko­wa może pro­wa­dzić do wzro­stu stóp opo­dat­ko­wa­nia. Na­stęp­nie za­pre­zen­to­wa­no roz­sze­rze­nia teo­rii za­pro­po­no­wa­ne przez przed­sta­wi­cie­li no­wej geo­gra­fii eko­no­micz­nej. Na za­koń­cze­nie za­war­to prze­gląd ba­dań em­pi­rycz­nych od­no­szą­cych się do za­pre­zen­to­wa­nych teo­rii, we­ry­fi­ku­ją­cych ist­nie­nie i kie­ru­nek od­dzia­ły­wa­nia kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej.

W roz­dzia­le 4 opi­sa­no opty­mal­ne mię­dzy­na­ro­do­we opo­dat­ko­wa­nie pra­cy i kon­sump­cji oraz ist­nie­ją­cą w tym za­kre­sie teo­rię kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej. W szcze­gól­no­ści pre­zen­to­wa­ne roz­wa­ża­nia obej­mu­ją wpływ opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go na mi­gra­cje oraz opo­dat­ko­wa­nie to­wa­rów. Na­le­ży za­strzec, że część teo­rii obej­mu­ją­ca opo­dat­ko­wa­nie pra­cy nie­mo­bil­nej, jest przed­sta­wia­na przy oka­zji oma­wia­nia teo­rii do­ty­czą­cych opo­dat­ko­wa­nia ka­pi­ta­łu w in­nych roz­dzia­łach. Do­ty­czy to opty­mal­ne­go opo­dat­ko­wa­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go, gdy wy­ko­rzy­sty­wa­ne są dwa in­stru­men­ty po­dat­ko­we (po­dat­ki ob­cią­ża­ją­ce pra­cę i ka­pi­tał), ale ry­nek pra­cy jest nie­do­sko­na­ły oraz teo­rii kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej, w któ­rej wy­stę­pu­je jed­no­cze­śnie pra­ca i ka­pi­tał. Z tych wzglę­dów, w oma­wia­nym roz­dzia­le skon­cen­tro­wa­no się wy­łącz­nie na tych przy­pad­kach, w któ­rych pra­ca jest mo­bil­na, a więc wte­dy, gdy wy­stę­pu­ją mi­gra­cje mię­dzy­na­ro­do­we. W dal­szej czę­ści wska­za­no na opo­dat­ko­wa­nie kon­sump­cji (to­wa­rów), przy wy­stę­po­wa­nia za­ku­pów trans­gra­nicz­nych. Ta gru­pa za­gad­nień obej­mu­je, po­dob­nie jak w przy­pad­ku ka­pi­ta­łu, opty­mal­ne opo­dat­ko­wa­nie dóbr oraz to­wa­ro­wą kon­ku­ren­cję po­dat­ko­wą z ele­men­ta­mi uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia, ta­ki­mi jak na przy­kład bez­po­śred­ni za­kup wcze­śniej wy­eks­por­to­wa­nych to­wa­rów w celu za­pła­ce­nia niż­sze­go po­dat­ku od to­wa­rów i usług za gra­ni­cą. Obec­ny po­ziom roz­wo­ju tej teo­rii jest dużo słab­szy niż od­po­wied­niej teo­rii opo­dat­ko­wa­nia ka­pi­ta­łu, z uwa­gi na za­sad­ni­cze trud­no­ści me­to­do­lo­gicz­ne, w tym wy­ma­ga­nie mo­de­lo­wa­nia uży­tecz­no­ści i za­cho­wań kon­su­men­tów z róż­nych kra­jów. Trze­cim ele­men­tem opo­dat­ko­wa­nia dóbr jest kwe­stia har­mo­ni­za­cji opo­dat­ko­wa­nia kon­sump­cji, w tym zwłasz­cza sen­sow­ność przej­ścia z za­sa­dy opo­dat­ko­wa­nia we­dług za­sa­dy kra­ju prze­zna­cze­nia na opo­dat­ko­wa­nie we­dług za­sa­dy kra­ju po­cho­dze­nia to­wa­rów.

Ko­lej­ny roz­dział sta­no­wi opis mię­dzy­na­ro­do­we­go uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia i sto­so­wa­nych w tym za­kre­sie me­tod, a tak­że spo­so­bów prze­ciw­dzia­ła­nia temu zja­wi­sku. W szcze­gól­no­ści opi­sa­no: me­to­dy wy­ko­rzy­stu­ją­ce umo­wy o uni­ka­niu po­dwój­ne­go opo­dat­ko­wa­nia, tzw. tre­aty shop­ping, wy­ko­rzy­sta­nie ra­jów po­dat­ko­wych, nad­mier­ne fi­nan­so­wa­nie dłu­giem (cien­ką ka­pi­ta­li­za­cję) i ceny trans­fe­ro­we. Przed­sta­wio­no też obec­ny stan ba­dań em­pi­rycz­nych zmie­rza­ją­cych do okre­śle­nia wy­stę­po­wa­nia okre­ślo­nych form uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia, oraz w mniej­szym stop­niu oce­ny ska­li tych zja­wisk. Roz­dział ten koń­czy krót­ki prze­gląd po­ten­cjal­nych spo­so­bów ogra­ni­cza­nia mię­dzy­na­ro­do­we­go uni­ka­nia opo­dat­ko­wa­nia, tak w po­sta­ci re­gu­la­cyj­nej, jak i eko­no­micz­nej.

Ostat­nia część książ­ki, to ba­da­nia wła­sne za­pro­po­no­wa­ne w celu we­ry­fi­ka­cji oma­wia­nych za­gad­nień. Zba­da­no w nich struk­tu­rę i po­ziom opo­dat­ko­wa­nia po­dat­ka­mi od ka­pi­ta­łu, pra­cy i kon­sump­cji we­wnątrz państw bę­dą­cych człon­ka­mi Unii Eu­ro­pej­skiej w związ­ku z kry­zy­sem fi­nan­so­wym w la­tach 2007–2010. Wy­da­je się to dość waż­nym te­stem dla za­pre­zen­to­wa­nych teo­rii kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej, któ­rych po­praw­ność w okre­sie do­brej ko­niunk­tu­ry może być w du­żym stop­niu roz­my­ta przez moż­li­wość nie­ogra­ni­czo­ne­go fi­nan­so­wa­nia dłuż­ne­go z ryn­ku ka­pi­ta­ło­we­go. W kry­zy­sie wie­le państw do­zna­ło zna­czą­ce­go ogra­ni­cze­nia do­stęp­no­ści fi­nan­so­wa­nia swo­je­go za­dłu­że­nia oraz mu­sia­ło po­pra­wić swo­ją wia­ry­god­ność, po­dej­mu­jąc dzia­ła­nia zwięk­sza­ją­ce wy­so­kość wpły­wów po­dat­ko­wych. Taka pre­sja po­zwa­la wie­rzyć, że klu­czo­we ogra­ni­cza­nia prze­wi­dzia­ne przez teo­rię sta­ły się na­gle wią­żą­ce, wy­mu­sza­jąc do­sto­so­wa­nia zgod­nie z prze­wi­dy­wa­nia­mi wy­ni­ka­ją­cy­mi z kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej. W pierw­szej ko­lej­no­ści sta­ra­no się okre­ślić za po­mo­cą mo­de­lu sta­tycz­ne­go, czy przed­sta­wio­ne we wcze­śniej­szych roz­dzia­łach teo­rie znaj­du­ją po­twier­dze­nie w za­cho­wa­niu no­mi­nal­nych, im­pli­ko­wa­nych i efek­tyw­nych stóp opo­dat­ko­wa­nia ka­pi­ta­łu. W dru­giej ko­lej­no­ści zna­jąc skut­ki, ja­kie może po­wo­do­wać kry­zys, uży­to mo­de­li dy­na­micz­nych (na róż­ni­cach zmien­nych), dla tego sa­me­go ro­dza­ju zmien­nych ob­ja­śnia­nych, w celu osza­co­wa­nia czy zmia­ny za­cho­dzą­ce w okre­sie kry­zy­su mają kie­ru­nek zgod­ny z wy­tłu­ma­cze­niem ofe­ro­wa­nym przez po­szcze­gól­ne teo­rie kon­ku­ren­cji po­dat­ko­wej. Po­dob­ne ba­da­nia, acz­kol­wiek w nie­co uprosz­czo­nym za­kre­sie, prze­pro­wa­dzo­no dla opo­dat­ko­wa­nia pra­cy i kon­sump­cji w Unii Eu­ro­pej­skiej. Ob­ję­ły one im­pli­ko­wa­ne sto­py opo­dat­ko­wa­nia oraz udział wpły­wów po­dat­ko­wych w pro­duk­cie kra­jo­wym brut­to i nie­co węż­szy ze­staw zmien­nych ob­ja­śnia­ją­cych.

In­te­gra­cja róż­nych nur­tów i za­gad­nień mię­dzy­na­ro­do­wej eko­no­mii opo­dat­ko­wa­nia nie jest za­da­niem pro­stym, tak pod wzglę­dem po­ję­cio­wym jak i me­ry­to­rycz­nym. Dla­te­go szcze­gól­ne sło­wa po­dzię­ko­wa­nia na­le­żą się re­cen­zen­tom: pro­rek­to­ro­wi Uni­wer­sy­te­tu Tech­no­lo­gicz­no-Hu­ma­ni­stycz­ne­go w Ra­do­miu prof. dr hab. Sła­wo­mi­ro­wi Bu­kow­skie­mu oraz dr Kon­ra­do­wi Wal­czy­ko­wi ze Szko­ły Głów­nej Han­dlo­wej, któ­rych cen­ne uwa­gi przy­czy­ni­ły się w znacz­nym stop­niu do me­ry­to­rycz­ne­go i tech­nicz­ne­go udo­sko­na­le­nia ni­niej­szej książ­ki.