Gerokinezjologia. Nauka i praktyka aktywności fizycznej w wieku starszym - ebook

Gerokinezjologia. Nauka i praktyka aktywności fizycznej w wieku starszym została oparta na bogatym doświadczeniu praktycznym Autora i wszechstronnej analizie najnowszego światowego piśmiennictwa. Podjęto tu kwestie interdyscyplinarne, m.in. o charakterze epidemiologicznym, fizjologicznym, gerontologicznym, edukacji zdrowotnej, żywienia, teorii aktywności fizycznej, psychologicznym czy socjologicznym, koncentrując się na zagadnieniach, które mogą służyć bezpośrednio praktyce. W przejrzysty i uporządkowany sposób przedstawiono rozmaite testy sprawności. Szeroko potraktowano kwestię tworzenia programów ćwiczeń dla osób starszych, podając konkretne przykłady ćwiczeń oporowych, gibkościowych czy równoważnych, ilustrowane bogatym materiałem fotograficznym. Nie pominięto również związków między aktywnością fizyczną a wybranymi uwarunkowaniami zdrowotnymi w okresie starzenia się.

Publikacja jest odpowiedź na potrzebę systematycznego kształcenia niezbędnych kadr instruktorów aktywności fizycznej osób starszych. Może stanowić literaturę uzupełniającą dla studentów fizjoterapii, wychowania fizycznego, pielęgniarstwa, zdrowia publicznego czy turystyki i rekreacji. Będzie również źródłem praktycznych wskazówek dla wszystkich zainteresowanych realizacją programów aktywności fizycznej w wieku starszym, a w szczególności instruktorów, fizjoterapeutów i specjalistów w zakresie rekreacji, lekarzy (w tym geriatrów), gerontologów oraz osób odpowiedzialnych za przygotowanie i wdrażanie stosownych koncepcji, strategii i programów aktywizacji ludzi starszych.

Wstęp IX

1. PROCESY STARZENIA SIĘ I POTRZEBA ROZWIJANIA GEROKINEZJOLOGII

1.1. Starzenie się ludności – ocena zjawiska i konsekwencje
1.2. Prognozowanie pomyślnego starzenia się
1.3. Dziedziczność a starzenie się
1.4. Wskazania do podejmowania aktywności fizycznej przez osoby starsze
1.5. Gerokinezjologia – obszar badań naukowych i wyzwania

2. PROMOCJA ORAZ SPOŁECZNE I ORGANIZACYJNE ASPEKTY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OSÓB STARSZYCH

2.1. Rola promocji i wspierania aktywności fizycznej
2.2. Reguły postępowania w kształtowaniu postaw prosomatycznych i prozdrowotnych
2.3. Społeczne i organizacyjne aspekty w programie aktywności fizycznej
2.3.1. Działania wspierające aktywność fizyczną na poziomie Unii Europejskiej
2.3.2. Dyskryminacja ze względu na wiek oraz bariery uczestnictwa w aktywności fizycznej
2.3.3. Organizacyjne i instytucjonalne aspekty rozwoju aktywności fizycznej osób starszych
2.4. W trosce o zintegrowane programy aktywności fizycznej starszych osób

3. PODSTAWY TWORZENIA PROGRAMÓW ĆWICZEŃ DLA OSÓB STARSZYCH

3.1. Wielostronne znaczenie aktywności fizycznej dla osób w starszym wieku
3.2. Odrębność celów oraz indywidualne fizyczne i fizjologiczne progi sprawności
3.3. Specyficzne potrzeby i zasady stosowania ćwiczeń
3.4 Zalecenia dotyczące doboru form aktywności fizycznej i jej intensywności
3.5. Wstępna ocena stanu zdrowia i kondycji fizycznej oraz kwalifikacja do programu
3.6. Podstawowe wskazania żywieniowe

4. POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNO-EWALUACYJNE W ZAKRESIE SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ I FUNKCJONALNEJ ORAZ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

4.1. Diagnoza i ewaluacja w programie aktywności fizycznej osób starszych
4.2. Koncepcja <i>health-related fitness</i> (H-RF) jako teoretyczna podstawa programu aktywności fizycznej osób w starszym wieku
4.3. Znaczenie poszczególnych komponentów w ramach koncepcji H-RF
4.4. Pojęcie i koncepcja struktury sprawności funkcjonalnej
4.5. Pomiary i testy sprawności fizycznej oraz sprawności funkcjonalnej w aktywności fizycznej osób starszych
4.5.1. Pytania i w diagnozowaniu oraz ewaluacji sprawności fizycznej i funkcjonalnej
4.5.2. Test sprawności ukierunkowanej na zdrowie „Eurofit dla dorosłych”
4.5.3. Test sprawności funkcjonalnej osób starszych (<i>Senior Fitness Test</i>)
4.5.3.1. Opis i przebieg testu
4.5.3.2. Poszczególne elementy testu (wg [110])
4.5.4. Testy oceny podstawowych i instrumentalnych czynności życia codziennego
4.6. Definicja aktywności fizycznej i metody jej oceny
4.6.1. Metody pomiaru oparte na obserwacji i kwestionariuszach
4.6.2. Mechaniczne i elektroniczne mierniki ruchu
4.6.3. Metody oparte na pomiarze reakcji fizjologicznej

5. TRENING WYDOLNOŚCIOWY (AEROBOWY)

5.1. Troska o  zjologiczne aspekty zdrowego starzenia się jako podstawa treningu wydolnościowego
5.2. Znaczenie oraz pojęcie wydolności i zdolności wytrzymałościowych
5.3. Specyfika przemian i klasyfikacja wysiłków wytrzymałościowych
5.4. Ocena wydolności oraz zdolności wytrzymałościowych
5.5. Podstawowe wskazania do kształcenia zdolności aerobowych – częstotliwość, intensywność, czas oraz typ treningu
5.6. Typ (forma) aktywności fizycznej

6. TRENING OPOROWY (SIŁOWY)

6.1. Potrzeby, korzyści i ogólne wskazania do treningu oporowego
6.2. Rodzaje skurczów oraz zagadnienie pomiaru siły mięśniowej
6.3. Zagadnienia adaptacji oraz wielostronnych efektów treningu oporowego
6.4. Wielkość obciążenia w treningu oporowym
6.5. Ustalenie programu i różne typy treningu oporowego
6.6. Bezpieczeństwo i środki ostrożności
6.7. Przykłady ćwiczeń oporowych (siłowych)

ĆWICZENIA UKIERUNKOWANE NA WZMACNIANIE SIŁY MIĘŚNI

A. Przysiady do pozycji siedzenia na krześle
B. „Pompki” przy ścianie
C. Ugięcia kończyn górnych z  utrzymywaniem ciężarków
D. Wchodzenie na stopień
E. Wyciskanie ciężarka nad głową
F. Odwodzenie w stawie biodrowym
G. Wspięcia na palce
H. Prostowanie kończyn dolnych w stawie kolanowym w pozycji siedzącej
I. Ugięcia kończyn dolnych w stawie kolanowym w pozycji stojącej
J. Spinanie miednicy
K. Wznosy ramion i nóg w leżeniu

7. KSZTAŁTOWANIE GIBKOŚCI CIAŁA

7.1. Zmiany zachodzące w procesie starzenia oraz potrzeby kształtowania ruchomości
7.2. Pomiar gibkości ciała
7.3. Wskazania i metody treningu gibkości ciała
7.4. Przykłady ćwiczeń gibkościowych

ĆWICZENIA UKIERUNKOWANE NA ROZWÓJ GIBKOŚCI CIAŁA

A. Rozciąganie mięśnia czworogłowego uda
B. Rozciąganie mięśnia brzuchatego łydki i mięśnia dwugłowego uda
C. Rozciąganie mięśni ramion i klatki piersiowej
D. Rozciąganie mięśni górnej części grzbietu i barków
E. Rozciąganie mięśni ramion i piersiowej
F. Rozciąganie mięśnia trójgłowego ramienia
G. Rozciąganie talii
H. Rozciąganie mięśni grzbietu
I. „Wspinanie” po ścianie
J. Rozciąganie mięśni pośladkowych, bioder i tylnej części nóg
K. Rozciąganie mięśni bocznej części tułowia, mięśni brzucha i bioder
L. Rozciąganie mięśni pośladkowych, dwugłowych uda i brzuchatych łydki
Ł. Plecy wypukłe – plecy wklęsłe
M. Rozciąganie grzbietu
N. Rozciąganie mięśni stawu skokowego i stopy
O. Rozciąganie mięśni ramion i obręczy barkowej

8. KSZTAŁTOWANIE RÓWNOWAGI ORAZ ZAPOBIEGANIE UPADKOM

8.1. Uwarunkowania stabilności postawy w starszym wieku
8.2. Zwiększające się ryzyko upadków
8.3. Ocena stabilności posturalnej
8.3.1. Kliniczne testy oceny stabilności posturalnej
8.3.1.1. Test „wstań i idź” (ang. <i>Timed Up and Go, TUG Test</i>)
8.3.1.2. Funkcjonalna Skala Równowagi Berga (ang. <i>Berg Functional Balance Scale, BFBS</i>)
8.3.1.3. Testy oceny równowagi grupy Kellog
8.3.1.4. Skala równowagi oraz chodu Tinetti
8.3.1.5. Skala poziomu równowagi Fullerton (ang. Fullerton Advanced Balance, FAB)
8.3.1.6. Tor przeszkód Meansa jako test sprawności ruchowej i równowagi osób starszych
8.3.2. Laboratoryjne pomiary stabilności posturalnej
8.3.3. Pomiary koordynacyjnych zdolności motorycznych
8.4. Program ukierunkowany na poprawę równowagi oraz zapobieganie upadkom
8.5. Przykłady ćwiczeń równowagi

ĆWICZENIA UKIERUNKOWANE NA POPRAWĘ RÓWNOWAGI CIAŁA

A. Ćwiczenie równowagi i koordynacji w pozycji siedzącej
B. Stanie jednonóż przy krześle
C. Stanie jednonóż bez pomocy
D. Wstawanie z klęku
E. Chodzenie po linii
F. Pokonywanie przeszkody
G. W pozycji klęku podpartego naprzemienny wznos ramion i nóg
H. W klęku podpartego równoczesny wznos ramion i

9. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY I SKUTKI AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OSÓB STARSZYCH

9.1. Zmiany funkcji poznawczych i neurologicznych w wieku starszym
9.2. Aktywność fizyczna a stan psychicznego dobrostanu
9.3. Mózg – korzyści wynikające z ćwiczeń
9.4. Aktywność fizyczna a jakość życia w starszym wieku
9.5. Mity i stereotypy związane z aktywnością fizyczną osób starszych

10. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA A WYBRANE UWARUNKOWANIA ZDROWOTNE W OKRESIE STARZENIA SIĘ

10.1. Aktywność fizyczna w chorobach układu sercowo-naczyniowego (choroba wieńcowa serca, nadciśnienie, udar mózgu)
10.1.1. Choroba wieńcowa serca
10.1.2. Nadciśnienie
10.1.3. Udar mózgu
10.2. Aktywność fizyczna w płuc i układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc)
10.2.1. Astma
10.2.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc
10.3. Aktywność fizyczna w cukrzycy
10.4. Uwarunkowania mięśniowo-szkieletowe (osteoporoza, zwyrodnieniowe reumatoidalne zmiany stawów, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa)
10.4.1. Osteoporoza
10.4.2. Zwyrodnienie i  reumatoidalne zmiany stawów
10.4.3. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
10.5. Aktywność fizyczna osób ze schorzeniami neurologicznymi i w sferze poznawczej (choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane)
10.5.1. Choroba Parkinsona
10.5.2. Choroba Alzheimera
10.5.3. Stwardnienie rozsiane

11. UMIEJĘTNOŚĆ PROWADZENIA PROGRAMU I WYMAGANIA DOTYCZĄCE INSTRUKTORA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OSÓB STARSZYCH

11.1. Przygotowanie oraz cechy osobowości instruktora aktywności fizycznej osób starszych
11.2. Umiejętności i postępowanie instruktora aktywności fizycznej osób starszych
11.3. Kształcenie i wymagania dotyczące instruktorów aktywności fizycznej osób starszych

Piśmiennictwo
Skorowidz