Granice opodatkowania - ebook

CZĘŚĆ I

PROBLEM GRANIC OPODATKOWANIA

I GOSPODARKA PRYWATNA A GOSPODARKA PUBLICZNA

Teorię ekonomii można określić jako naukę, której przedmiotem jest badanie tej sfery działań ludzkich, których głównym aspektem jest zjawisko ceny, oczywiście w najszerszym znaczeniu tego słowa, czyli ceny, jako zjawiska konieczności pozbywania się pewnych użyteczności, celem uzyskiwania innych. Tak pojęta teoria ekonomii ma za swój główny przedmiot badanie zjawisk rynkowych, wchodzących w zakres produkcji, wymiany i rozdziału dóbr. Tak pojęta teoria ekonomii jest więc nauką o tym, według jakich kryteriów jednostki gospodarujące wyznaczają sobie takie lub inne cele gospodarcze do osiągnięcia, oraz według jakich kryteriów dobierają środki do osiągnięcia tych celów. Innymi słowami, teoria ekonomii zajmuje się zagadnieniem, jak powstają plany gospodarcze poszczególnych jednostek gospodarujących, jaki na ich powstawanie mają wpływ ceny i ilości dóbr i usług, znajdujących się na rynku, oraz jaki z kolei wpływ na ceny i ilości dóbr i usług na rynku wywiera realizowanie tych planów.

Nie wszystkie, odczuwane przez jednostkę, potrzeby mogą być jednak zaspakajane w ramach ich prywatno-gospodarczych planów i przy pomocy prywatno-gospodarczego rynku. Istnieje cały szereg potrzeb, których zaspakajanie w ogóle nie jest możliwe w zakresie gospodarki prywatnej. Istnieją również potrzeby, których zaspakajanie mogłoby wprawdzie być dokonywane w ramach gospodarki prywatnej, ale wówczas albo stopień zaspokojenia tych potrzeb byłby bardzo niski, albo też pełniejsze zaspakajanie tych potrzeb wymagałoby zbyt wielu i zbyt wielkich ofiar, to znaczy, wymagałoby znacznego bardzo ograniczenia stopnia zaspakajania innych potrzeb.

Fakt istnienia potrzeb, których zaspakajanie natrafia na poważne trudności lub nawet przekracza możliwości gospodarstwa prywatnego, wynika między innymi z tego, że dobra czy usługi, służące do zaspakajania tych właśnie potrzeb, przez sam fakt ich istnienia (w wypadku dóbr), lub przez sam fakt ich wykonywania (w wypadku usług) mogą jednocześnie zaspakajać różne potrzeby, z których nie wszystkie mogą być jednocześnie przez wszystkie jednostki odczuwane. Indywidualne konsumowanie tego rodzaju dóbr czy usług, gdyby nawet było możliwe, byłoby połączone ze stratą w postaci niedostatecznego ich wykorzystania. Do tego samego zakresu należą również i te wszystkie potrzeby, dla których zaspakajania służące dobra czy usługi, w ogóle nie mogą być konsumowane indywidualnie. Sam bowiem fakt istnienia tych dóbr, względnie wykonywania tych usług, zezwala na korzystanie z nich nie tylko jednemu, ale wszystkim, a przynajmniej całemu szeregowi gospodarstw konsumcyjnych. Niektóre z tego rodzaju potrzeb mogą istnieć już nawet w ramach indywidualnego gospodarstwa autarkicznego, przeważnie jednak pojawiają się one dopiero w wyniku postępującego współdziałania gospodarczego poszczególnych jednostek gospodarujących.

Jednym bowiem z aspektów postępu gospodarczego jest również to, że dążąc do coraz lepszego zaspakajania coraz szerszego zakresu potrzeb, jednostki gospodarujące wprawdzie coraz bardziej uniezależniają się od sił przyrody, ale za to coraz więcej uzależniają się nawzajem od siebie. To, wciąż postępujące wzajemne uzależnianie się jednostek gospodarujących od siebie jest zarazem źródłem powstawania coraz to nowych potrzeb, których zaspakajanie wykracza, z jednego lub drugiego z wyżej wymienionych powodów, poza zakres możliwości prywatno-gospodarczych.

Z faktu istnienia tych specyficznych potrzeb oraz dóbr i usług, służących do ich zaspakajania, wynika, że poza zakresem gospodarki prywatnej istnieć musi inny jeszcze rodzaj działalności gospodarczej, mający na celu zaopatrzenie jednostek gospodarujących w tego rodzaju dobra i usługi, jakich nie jest w stanie dostarczyć im działalność prywatno-gospodarcza. Ten rodzaj działalności gospodarczej, w wyniku którego zostaną zaspokojone wspomniane powyżej specyficzne potrzeby, można dla odróżnienia od gospodarki prywatnej nazwać gospodarką publiczną. Analogicznie, potrzeby, zaspakajane w ramach działalności prywatno-gospodarczej, nazwać możemy potrzebami indywidualnymi, potrzeby zaś, zaspakajane w ramach gospodarki publicznej, możemy nazwać potrzebami zbiorowymi. Gospodarka publiczna ma zatem na celu dostarczenie jednostkom gospodarującym tego rodzaju dóbr i usług, których jednostki te nie są w stanie zdobyć w zakresie gospodarki prywatnej, względnie których zdobycie na tej drodze pociągałoby za sobą znaczne pogorszenie w stopniu zaspakajania potrzeb indywidualnych.

Dobra i usługi, dostarczane jednostkom gospodarującym przez gospodarkę publiczną, nie są oczywiście dobrami wolnymi, lecz muszą być wyprodukowane, produkcja ich zaś pociąga za sobą pewne koszty, które muszą zostać pokryte przez tych, którzy z nich korzystają dla zaspokojenia swych potrzeb, to znaczy przez ogół jednostek gospodarujących.

Teoria skarbowości, będąca nauką o gospodarce publicznej, zajmuje się więc badaniem, jakie cele zostają wyznaczone gospodarce publicznej do osiągnięcia, według jakich kryteriów dobierane są środki, prowadzące do osiągnięcia tych celów, i wreszcie, jakie kryteria rządzą ustalaniem wysokości kosztów zdobycia tych środków, oraz rozłożeniem tych kosztów na ogół jednostek gospodarujących. Innymi słowami, tak pojęta teoria skarbowości ma za przedmiot badania zagadnienie, jak powstaje plan gospodarki publicznej, jaki wpływ na treść i zakres tego planu mają ceny i ilości prywatno-gospodarczych dóbr i usług, znajdujących się na rynku, oraz ich rozdział między poszczególne jednostki gospodarujące i wreszcie, jak z kolei wpływa realizacja tego planu na ceny i ilości tych dóbr i usług, oraz na ich rozdział pomiędzy poszczególne jednostki gospodarujące.

II OGÓLNE ZAŁOŻENIA

Tak samo, jak przy omawianiu problemów gospodarki prywatnej musimy opierać się na pewnych założeniach pozagospodarczych, odnoszących się do prawno-politycznych ram, w których ta prywatno-gospodarcza działalność może się rozwijać, tak również, i to w silniejszym jeszcze być może stopniu, zdawać sobie musimy sprawę z pewnych poza-gospodarczych założeń, na których oparte być musi omawianie problemów gospodarki publicznej.

Najważniejszym założeniem tego typu, które musi być zupełnie jasno sprecyzowane przy omawianiu problemów gospodarki publicznej, jest określenie pojęcia państwa oraz jego stosunku do obywateli. Zupełnie inaczej bowiem przedstawiać się nam będą problemy gospodarki publicznej, jeżeli przyjmiemy, że państwo jest jakimś tworem metafizycznym, nadrzędnym w stosunku do obywateli, żyjącym swym własnym, odrębnym życiem i mającym swe własne potrzeby, odrębne, a może nawet sprzeczne z potrzebami swych obywateli. Inaczej natomiast przedstawią się nam te problemy, jeżeli przyjmiemy, że pojęcie państwa oznaczać dla nas będzie ogół jego obywateli jako jednostek gospodarujących, że te tak zwane «potrzeby państwa» to nic innego, jak te własne, w poprzednim paragrafie omówione, specyficzne potrzeby jednostek gospodarujących, których zaspakajanie wykracza poza ramy gospodarki prywatnej, a które wobec tego nazwane zostały potrzebami zbiorowymi. Z tego punktu widzenia w dalszym ciągu konsekwentnie przyjąć należy, że zaspakajanie t zw. «potrzeb państwa» jest również ostatecznie niczym innym, jak tylko po prostu zaspakajaniem tych potrzeb zbiorowych jednostek gospodarujących.

Przyjęcie pierwszego punktu widzenia, to znaczy przyjęcie poglądu na państwo jako twór nadrzędny i samoistny w stosunku do obywateli i przyjęcie istnienia odrębności jego potrzeb powodować musi daleko idące konsekwencje z punktu widzenia teorii skarbowości. W tym wypadku mianowicie teoria skarbowości wyrzec się musi najważniejszych swych zadań, wyrzec się bowiem musi możności wartościowania doboru celów gospodarki publicznej, jak również ograniczoną ma tym samym możność wartościowania środków, mających służyć do osiągnięcia tych celów. W wypadku tym teoria skarbowości wyrzec się również musi możności jakiegokolwiek porównywania korzyści, uzyskiwanych przez jednostki gospodarujące dzięki zaspakajaniu ich potrzeb zbiorowych przez gospodarkę publiczną, z kosztami, jakie na rzecz gospodarki publicznej jednostki te muszą ponosić. Z tego bowiem punktu widzenia zaspakajanie «potrzeb państwa» a koszty, ponoszone w tym celu przez poszczególne jednostki gospodarujące byłyby to dwie rzeczy najzupełniej niewspółmierne i tym samym nieporównywalne.

Jak się okazuje zatym, te wszystkie zagadnienia, których badanie wymienione zostało poprzednio jako główny przedmiot teorii skarbowości, nie mogłyby być rozpatrywane z chwilą przyjęcia powyższego założenia.

Zagadnienia te mogą zostać uwzględnione jedynie wówczas, gdy przyjętym zostanie drugie z wymienionych założeń, a mianowicie założenie, na podstawie którego przez państwo rozumieć będziemy ogół jednostek gospodarujących, a przez potrzeby państwa pewną specjalną grupę potrzeb tych jednostek. Z punktu widzenia teorii skarbowości można zatem określić państwo jako związek jednostek gospodarujących, mający na celu zaspakajanie tej kategorii potrzeb, która została określona powyżej mianem potrzeb zbiorowych. Tego rodzaju określenie państwa nie wyklucza oczywiście możności przypisywania państwu innych celów z innych punktów widzenia, jak również bynajmniej nie wyklucza równoczesnego traktowania państwa jako związku dla osiągania tych innych celów.

Dopiero na podstawie powyższego założenia można przystąpić do rozpatrywania wymienionych poprzednio zagadnień, a między innymi również i zagadnienia porównywania korzyści, osiąganych przez jednostki gospodarujące, dzięki konsumowaniu przez nie dóbr i usług, dostarczanych im przez gospodarkę publiczną, celem zaspakajania potrzeb zbiorowych z kosztami, ponoszonymi przez jednostki gospodarujące dla ich uzyskania. Ostatnie to zagadnienie, jak będzie o tym mowa poniżej, ma podstawowe znaczenie dla omawianego w tej pracy problemu granic opodatkowania.

III DOCHÓD SPOŁECZNY A ŚWIADCZENIA NA RZECZ GOSPODARKI PUBLICZNEJ

Jak była już o tym mowa powyżej, dobra i usługi, dostarczane przez gospodarkę publiczną i służące do zaspakajania tak zwanych potrzeb zbiorowych, nie są wolne, lecz dla uzyskania reprezentowanych przez nie użyteczności jednostki gospodarujące muszą ponieść pewne koszty w postaci utraty innych użyteczności.

Najbardziej zewnętrzną i powierzchowną formą tego kosztu zaspakajania potrzeb zbiorowych jest świadczenie pieniężne, dokonywane pod postacią opłacania podatków przez jednostki gospodarujące na rzecz gospodarki publicznej.

Osobliwością tego świadczenia na rzecz gospodarki publicznej w przeciwieństwie do wszelkich świadczeń prywatno-gospodarczych jest, że nie towarzyszy mu żadna bezpośrednia rekompensata, któraby świadczenie to równoważyła. Pamiętając o tym zastrzeżeniu, można świadczenie jednostki gospodarującej na rzecz gospodarki publicznej nazwać w pewnym sensie ceną, płaconą przez te jednostki za ogół użyteczności, płynących z dóbr i usług, produkowanych w zakresie gospodarki publicznej. Czy i jakie istnieją analogie i różnice między tego rodzaju «ceną» a ceną rynkową, wynikającą z obrotów prywatno-gospodarczych, będzie o tym mowa poniżej przy rozpatrywaniu analogii i różnic między gospodarką prywatną a gospodarką publiczną.

Z chwilą, gdy uznamy świadczenia, obciążające gospodarkę prywatną na rzecz gospodarki publicznej za ceny, płacone przez jednostki gospodarujące za użyteczności, uzyskiwane przez nie dzięki działalności publiczno-gospodarczej, pojawia się wówczas pytanie co do globalnej wysokości tej sumy cen, a następnie pytanie co do wysokości udziału poszczególnych gospodarstw prywatnych w pokrywaniu tej sumy cen. Oba te problemy łączą się ściśle z sobą, należy je jednak rozpatrywać osobno.

Problem ogólnej sumy kosztów, jaka obciąża gospodarkę prywatną, za zdobywanie środków zaspakajania potrzeb zbiorowych można rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Przede wszystkim jednak stwierdzić należy jedno, a mianowicie, że każde świadczenie, obciążające gospodarkę prywatną na rzecz gospodarki publicznej, musi być pokrywane z bieżącego dochodu gospodarstwa prywatnego. W tym sensie więc każdy podatek jest właściwie podatkiem dochodowym. Jedynie względy techniczno-skarbowe powodują to, że w praktyce mamy zawsze do czynienia ze znaczną często różnorodnością podatków.

Dawid Ricardo w swych «Zasadach ekonomii politycznej i podatkowania» mówi: «Podatki są niekoniecznie podatkami od kapitału tym samym, że nałożono je na kapitał, albo podatkami od dochodu tym samym, że nałożono je na dochód. Gdy od 1.000 ft. szt. mojego dochodu rocznego mam płacić 100 ft. szt., to będzie to rzeczywiście podatkiem od dochodu, jeśli poprzestanę na wydawaniu pozostałych 900 ft. szt., natomiast będzie to podatkiem od kapitału, jeśli w dalszym ciągu wydawać będę 1.000 ft. szt.

Niechaj wartość kapitału, z którego pochodzi mój tysiąc dochodu, wynosi 10.000 ft. szt. Podatek w wysokości 1 od sta od tego kapitału stanowi 100 ft. szt. Kapitał mój pozostanie bez uszczerbku, gdy po opłaceniu tego podatku poprzestaję na wydawaniu 900 ft. szt.»).

Wynika więc z tego, że zakładając racjonalność postępowania jednostek gospodarujących, możemy stwierdzić, stosując inne jeszcze powiedzenia Ricarda, że «podatki jest to część dochodu krajowego... oddawana do rozporządzenia rządu»).

Stwierdzenie, że świadczenia na rzecz gospodarki publicznej obciążają dochody gospodarstw prywatnych, a nie powinny ciążyć na ich istniejącym wyposażeniu kapitałowym, jest oczywiście truizmem, ale truizmem, który czasem dobrze jest przypomnieć, szczególniej przy omawianiu tego rodzaju problemu, jak problem granic opodatkowania.

Problem ten, jak było już wspomniane, można rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Problem ten można rozpatrywać po pierwsze: z punktu widzenia stosunku wysokości świadczeń, obciążających gospodarstwa prywatne na rzecz gospodarki publicznej do wysokości dochodu tychże gospodarstw; po drugie: z punktu widzenia wpływu świadczeń publicznych na zaspakajanie potrzeb indywidualnych oraz na kapitalizację; po trzecie: rozpatrywać go można z punktu widzenia porównywania wyniku działalności prywatno-gospodarczej, czyli stopnia zaspokojenia potrzeb indywidualnych z wynikiem działalności publiczno-gospodarczej, czyli z stopniem zaspokojenia potrzeb zbiorowych; i wreszcie po czwarte: problem ten rozpatrywać można z punktu widzenia stosunku wysokości świadczeń, obciążających gospodarstwa prywatne na rzecz gospodarki publicznej do użyteczności, uzyskiwanych przez jednostki gospodarujące, dzięki korzystaniu z dóbr i usług, dostarczanych im przez gospodarkę publiczną, innymi słowami, rozpatrywać go można z punktu widzenia stosunku użyteczności, uzyskiwanych przez jednostki gospodarujące dzięki działalności gospodarki publicznej do sumy użyteczności, traconych przez nie dzięki konieczności wyrzeczenia się zaspakajania pewnych potrzeb indywidualnych.

Wymienione powyżej cztery możliwe sposoby rozpatrywania zagadnienia granic opodatkowania traktują właściwie o tym samym i ostatecznie różną się między sobą tylko ujęciem tematu.

Koniec Wersji Demonstracyjnej

Dziękujemy za skorzystanie z oferty naszego wydawnictwa i życzymy miło spędzonych chwil przy kolejnych naszych publikacjach.

Wydawnictwo Psychoskok