Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r. - ebook

Czy istnieje „gen” religijny? Co decyduje o rozwoju życia duchowego rozumianego jako potrzeba nawiązania kontaktu z Bogiem? Jaką rolę pełni życie religijne w wymiarze społecznym? W publikacji podjęto próbę odpowiedzi na te pytania oraz przedstawiono rozwój wszystkich wspólnot wyznaniowych na obszarze Wielkiej Łodzi w okresie do I wojny światowej. Od początku XIX w. rozpoczął się proces tworzenia „polskiego Manchesteru”, określanego też jako „tygiel narodów, kultur i religii”. Jego wyróżnikiem, obok skomplikowanych podziałów narodowościowych, był systematyczny rozwój życia społecznego ze sferą duchowości na czele. Do wybuchu I wojny światowej powstała skomplikowana „mozaika” religijna podzielona na wyznania chrześcijańskie i niechrześcijańskie (takie jak religia mojżeszowa i muzułmańska). Religie, wierzenia, zbiory norm i wartości stanowią niewątpliwie jedną z płaszczyzn oceny świata zewnętrznego, w której danej jednostce, poszczególnym grupom czy wreszcie całym społecznościom przyszło żyć. Niekiedy stanowią istotną motywację do określonych postaw i zachowań człowieka, ale też i całych zbiorowości, wobec otoczenia. Badania nad religiami, dziejami poszczególnych wspólnot wyznaniowych oraz ich kontekstem społeczno-gospodarczym i politycznym mają charakter interdyscyplinarny łącząc, ogniskując w jednym miejscu przede wszystkim dorobek nauk humanistycznych, ekonomicznych i społecznych.

Wstęp  9

Część I. Rozwój przestrzenny i ludnościowy Łodzi i przylegających do niej dominiów do wybuchu I wojny światowej  19

1. Łódź w okresie średniowiecza i staropolskim  19

2. Rozbudowa i zabudowa Łodzi przemysłowej do wybuchu I wojny światowej  25

3. Ludność Łodzi 1820–1914. Dynamika rozwoju, stosunki narodowościowe i wyznaniowe  37

4. Gospodarczy awans Łodzi w XIX i na początku XX w.  44

5. Dobra chojeńskie i procesy związane z ich zagospodarowaniem  49

6. Dobra stockie i proces ich zagospodarowania  54

7. Procesy osiedleńcze w dobrach Mileszki  58

8. Procesy związane z zagospodarowaniem dóbr: Radogoszcz, Łagiewniki i Rogi  60

9. Procesy osadnicze w dobrach ziemskich: Jagodnica-Złotno i Kały  75

10. Dobra bedońskie a proces ich zagospodarowywania  79

11. Królewskie (skarbowe) dobra wiączyńskie i proces tworzenia kolonii wiejskich oraz ich rozwój do wybuchu I wojny światowej  82

12. Procesy osadnicze w dobrach Kalonka, Barchówka, Dobieszków, Skoszewy, Moskwa oraz utworzenie kolonii Natolin  85

13. Procesy osadnicze na terenach wchodzących w skład dóbr Kapituły Krakowskiej (do 1797 r.) w okresie XIX i na początku XX w.  87

Część II. Tradycyjne konfesje chrześcijańskie  99

1. Kościół rzymskokatolicki na obszarze Wielkiej Łodzi do wybuchu I wojny światowej. Organizacja, instytucje, działalność społeczna i religijna  99

1.1. Kościół rzymskokatolicki w Łodzi do lat 20. XIX w.  99

1.2. Rozwój sieci parafialnej w okresie Łodzi przemysłowej  123

1.3. Nieruchomości łódzkich parafii w okresie Łodzi przemysłowej  178

1.4. Uposażenie duchowieństwa i instytucji kościelnych od lat 20. XIX w. do wybuchu I wojny światowej  185

1.5. Społeczność łódzkiego Kościoła rzymskokatolickiego w okresie Łodzi przemysłowej  214

1.6. Społeczno-religijna działalność duchowieństwa i wspólnoty wiernych Kościoła rzymskokatolickiego w Łodzi od lat 20. XIX w. do 1914 r.  226

1.7. Zgromadzenia zakonne na terenie łódzkich parafii w XIX i na początku XX w.  232

1.8. Rzymskokatolickie cmentarze w okresie Łodzi przemysłowej  238

2. Kościół prawosławny w Łodzi do wybuchu I wojny światowej  249

2.1. Czym jest prawosławie?  249

2.2. Prawosławie na ziemiach polskich do 1914 r.  253

2.3. Ludność prawosławna w Łodzi do 1914 r.  256

2.4. Budowa cerkwi św. Aleksandra Newskiego  257

2.5. Parafia prawosławna w Łodzi – powstanie i organizacja  264

2.6. Działalność inwestycyjna parafii św. Aleksandra Newskiego  270

2.7. Działalność oświatowa i społeczna duchowieństwa i wspólnoty wiernych Kościoła prawosławnego w Łodzi do 1914 r.  288

Część III. Wyznania chrześcijańskie powstałe w wyniku reformacji i późniejszych ruchów religijnych  295

1. Społeczności i instytucje religijne wyznania ewangelicko-augsburskiego na obszarze Wielkiej Łodzi do wybuchu I wojny światowej  295

1.1. Podstawy wiary ewangelicko-augsburskiej  295

1.2. Życie religijne do końca lat 20. XIX w. Pierwsze parafie ewangelicko-augsburskie  301

1.3. Parafia ewangelicko-augsburska w Łodzi w okresie od 1826 r. do końca lat 40. XIX w  319

1.4. Parafia ewangelicko-augsburska w Łodzi od przełomu lat 40. i 50. XIX w. do 1884 r.  331

1.5. Ewangelicko-augsburska parafia św. Trójcy od 1884 r. do wybuchu I wojny światowej  353

1.6. Parafia ewangelicko-augsburska św. Jana w Łodzi (1884–1914)  389

1.7. Parafia ewangelicko-augsburska w Nowosolnej 1838–1914  415

1.8. Środowiska ewangelików na obszarze Wielkiej Łodzi do 1914 r. związane z parafiami tego wyznania w Pabianicach, Zgierzu i Konstantynowie 427

2. Wspólnota braci morawczyków  438

3. Kościół ewangelicko-reformowany i wspólnota braci czeskich  449

4. Organizacja, rozwój, działalność zborów i wspólnoty baptystów na terenie Wielkiej Łodzi  461

5. Początki wspólnoty Adwentystów Dnia Siódmego w Łodzi  475

6. Kościół mariawicki w Łodzi. Parafie, instytucje, działalność religijna i społeczna  479

Część IV. Wyznania niechrześcijańskie  497

1. Społeczności żydowskie w Łodzi i ich gmina wyznaniowa do wybuchu I wojny światowej  497

1.1. Podstawowe pojęcia, czynniki kształtujące rozwój religii judaistycznej  497

1.2. Szabat i święta żydowskie  503

1.3. Na drodze do powołania gminy żydowskiej w Łodzi. Kahał łódzki do 1821 r.  506

1.4. Gmina żydowska w Łodzi. Od utworzenia dozorów do połowy lat 60. XIX w.  515

1.5. Gmina żydowska w Łodzi w okresie od połowy lat 60. do przełomu XIX i XX w.  548

1.6. Gmina żydowska w Łodzi od przełomu XIX i XX w. do wybuchu I wojny światowej  591

2. Wyznawcy islamu – początki wspólnoty i próba jej organizacji  617

Zakończenie  623

Wykaz skrótów  629

Bibliografia  631

Spis tabel  657

Spis rycin  659

Indeks osób  663

Indeks nazw geograficznych  689

Summary  699

Zusammenfassung  702

Краткое содержание  705