Nowa Historia Meksyku - ebook

Wstęp do meksykańskiego wydania

W 1976 r. ujrzało światło dzienne pierwsze wydanie Historii Meksyku pod redakcją Daniela Cosío Villegasa, mające być w założeniu redaktora dziełem przeznaczonym dla czytelnika „dojrzałego, lecz bynajmniej nie znawcy tematu bądź erudyty”. Z czystym sumieniem można zakładać, że książka przyczyniła się do zwiększenia wśród czytelników liczby „erudytów i znawców”. Sukces ten zawdzięczano autorom, wśród których znaleźli się Bernardo García Martínez, José Luis Lorenzo, Ignacio Bernal, Pedro Carrasco, Alejandra Moreno Toscano, Andrés Lira, Luis Muro, Enrique Florescano, Isabel Gil, Luis Villoro, Jorge Alberto Manrique, Josefina Zoraida Vázquez, Lilia Díaz, Luis González, José Luis Martínez, Berta Ulloa, Lorenzo Meyer i Carlos Monsiváis. Jak można zauważyć, książka zgromadziła historyków wywodzących się z różnych generacji i tradycji intelektualnych, reprezentujących odmienne style literackie – stanowiła mozaikę pokoleń i perspektyw. W połowie lat siedemdziesiątych została udostępniona publiczności, która w naszym przekonaniu chce chłonąć wiedzę oraz historię napisaną niekoniecznie z myślą o specjalistach, za to uaktualnioną, poszerzoną, rzeczową.

Powodzenie tego przedsięwzięcia nie było natychmiastowe, rzutowało natomiast na przyszłość przez niemal ćwierć wieku. Nie ma żadnej przesady w stwierdzeniu, że Historia Meksyku stała się punktem odniesienia dla tysięcy licealistów i studentów (oraz dla ich nauczycieli i wykładowców). Oferowała coś, co było trudne do osiągnięcia w typowym dziele historycznym: zarówno syntezę, jak i panoramę. Wyraźnie pokazuje to liczba edycji i dodruków: nakład pierwszego wydania (z 1976 r.) wyniósł 5 tys. egzemplarzy; drugiego (1977) – 15 tys. W 1981 r. dokonano pierwszego dodruku drugiego wydania (nakład 10 tys.), a w tym samym roku ukazało się wydanie trzecie, które osiągnęło liczbę 100 tys. egzemplarzy. W latach 1986–1987 pojawiły się dwa dodruki, łącznie 35 tys. kolejnych egzemplarzy. Czwarta edycja pojawiła się w 1994 r., dodruk wykonano w latach 1996–1999. Nakład Historii Meksyku zbliża się zatem do ćwierci miliona egzemplarzy opublikowanych w okresie 1976–1999. Przy czym zaznaczmy wyraźnie, że publikacja ta nie była nigdy lekturą obowiązkową w szkołach, i to nie dlatego, że nie było takiej woli ze strony El Colegio de México (inna sprawa, że istnieje nieprzeznaczone do obrotu handlowego wydanie Ministerstwa Oświaty Publicznej, przygotowane z myślą o nauczycielach krajowego systemu edukacji). Pozostawała natomiast tekstem użytecznym pod względem treści, stylu i ukierunkowania.

Historia Meksyku w wersji wydanej w 2000 r. była próbą częściowej renowacji dzieła, które liczyło już wówczas ćwierć wieku obecności w życiu publicznym. W wersji tej powtórzono podział całości na 18 rozdziałów. Rozdział napisany przez Alejandrę Moreno Toscano został jednak wycofany przez autorkę i zastąpiony innym autorstwa Bernardo Garcíi Martineza, przy czym autor przekształcił i zaktualizował tekst wstępny poświęcony geografii. Podobny zabieg uczynił Lorenzo Meyer z drugim ze swoich tekstów, włączonym do wydania z 1979 r. – narrację i objaśnienia w rozdziale rozszerzył tym razem aż do połowy lat dziewięćdziesiątych. Głębszych zmian dokonali także José Luis Lorenzo, Pedro Carrasco, Josefina Zoraida Vásquez i José Luis Martínez.

W 2010 r. – w związku z dwusetleciem niepodległości Meksyku oraz setną rocznicą rewolucji meksykańskiej – nowe okoliczności wymagały znów innego spojrzenia. O ile pierwsza edycja pod auspicjami Daniela Cosío Villegasa jest znamiennym wydarzeniem kultury pisanej w Meksyku, o tyle niniejsza wersja charakteryzuje się całkowicie nowym podejściem w stosunku do oryginalnego projektu. Historyków uczestniczących w wydaniach z lat 1976 i 2000, a obecnych także w tej nowej edycji, zostało jedynie czterech: Bernardo García Martínez, Josefina Zoraida Vásquez, Andrés Lira i Lorenzo Meyer. Rozdziały trojga ostatnich zostały napisane od początku do końca z myślą o wydaniu na rok 2010 i niewiele mają wspólnego z rozdziałami dostępnymi w poprzednich publikacjach. Bernardo García Martínez z kolei na potrzeby obecnego wydania przygotował dwa rozdziały poświęcone konkwiście i ekspansji w XVI w., które są udoskonaleniem jednego z rozdziałów zawartych w wydaniu z roku 2000.

Innymi słowy Nowa historia Meksyku jest zaiste nowa, ponieważ jest inna. Inna, biorąc pod uwagę fakt, że praktycznie żaden tekst z poprzednich wydań nie został zawarty w obecnej publikacji. Nowa, ponieważ 24 autorów w 16 rozdziałach niniejszego dzieła wniosło do interpretacji dziejów Meksyku podejście wyważone, a zarazem uaktualnione. Uzasadnienie dla dogłębnej rewizji tak ważnego dziedzictwa kulturowego jak dzieło Historia Meksyku jest oczywiste: w ciągu 35 lat panorama w historiografii uległa zasadniczej zmianie, czy to jeśli chodzi o okres przedhiszpański, czy o nowohiszpański, czy też o dwa stulecia niepodległego istnienia. Mamy świadomość, że decyzja ta wiąże się z dotkliwymi kosztami: pozbawieniem możliwości skojarzeń, jakich wielu czytelników dokonuje między dziełem a niektórymi rozdziałami, które od 1976 r. uważane są za klasyczne nie tylko dla historiografii, ale w ogóle dla piśmiennictwa w naszym środowisku; za takie można uznać teksty Jorgego Alberto Manrique, Enrique Florescano, Luisa Gonzaleza, José Luisa Martineza i Carlosa Monsivaisa. Ale ryzyko takie było konieczne, a w przypadku Colegio de México – wręcz obowiązkowe. Odnawianie narracji historycznej i otwieranie przestrzeni na nowe głosy jest naszą powinnością. Czytelnikowi należy pozostawić ocenę rezultatów.

Ramy i duch pierwotnego projektu z 1976 r. zostały jednak wciąż zachowane. Nie jest to wydanie podręczne, ale poręczne – dla uczniów, studentów i nauczycieli oraz dla owego dojrzałego i cierpliwego czytelnika, który z powagą i zainteresowaniem podchodzi do meksykańskiej przeszłości. Pomysł całości, metodykę pracy i pierwsze uporządkowanie chronologiczne tego nowego dzieła zawdzięczamy entuzjazmowi i wiedzy Bernardo Garcíi Martineza.Wstęp do polskiego wydania

Równo trzydzieści lat po pierwszym wydaniu Historii Meksyku Tadeusza Łepkowskiego oddajemy w ręce polskiego Czytelnika nową Historię Meksyku. Nową z kilku powodów: nową, gdyż określenie to pojawia się w tytule meksykańskiego oryginału – książka jest uaktualnioną (trzecią) wersją klasycznego już dzieła, wydanego przez El Colegio de México po raz pierwszy w 1976 r. – i nową na polskim rynku czytelniczym. Nową również dlatego, że prezentuje ona wyniki ostatnich badań nad historią Meksyku – począwszy od pradziejów, skończywszy zaś na roku 2010.

Niniejsze dzieło ukazało się pod auspicjami El Colegio de México. Ta powstała w 1940 r. placówka jest jedną z najbardziej prestiżowych i skupiających najwybitniejszych badaczy instytucji naukowych Meksyku w zakresie nauk społecznych i humanistyki. Jest to więc pierwsza na polskim rynku wydawniczym historia Meksyku napisana przez samych Meksykanów.

Pozycja Meksyku w świecie jest dzisiaj pod wieloma względami wyjątkowa. Mówimy o największym obecnie kraju hiszpańskojęzycznym, jeśli chodzi o liczbę ludności, i drugim (po Argentynie) pod względem obszaru. Dodatkowo jest to kraj, poprzez który Ameryka Łacińska graniczy z najpotężniejszym mocarstwem światowym. Na przestrzeni ostatnich stuleci w relacjach Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi wielokrotnie zdarzały się okresy współpracy, ale też konflikty. Symbolem tych nie zawsze łatwych stosunków może być sam fakt, że aż do 1848 r. blisko jedna czwarta obecnego terytorium USA pozostawała częścią Meksyku.

Przez ostatnie trzy dekady wiedza o wydarzeniach i procesach historycznych epoki przedhiszpańskiej, kolonialnej i okresu niepodległości Meksyku znacznie się pogłębiła. Przez ten czas odczytano ogromną liczbę inskrypcji majowskich, dokonano ogromnych postępów w zrozumieniu ksiąg środkowego Meksyku, odkryto nowe fascynujące artefakty archeologiczne, przebadano pozostałości znanych i nowo odkrytych miast mezoamerykańskich. Wszystko to znacznie zmieniło naszą wiedzę dotyczącą epoki przedhiszpańskiej.

Między historykami odbyło się wiele dyskusji dotyczących czy to zasadności używania terminu Mezoameryka, czy też struktury społeczeństwa kolonialnego. Rozpoczęto studia nad ukrytymi w archiwach dokumentami dotyczącymi życia codziennego z epoki kolonialnej, w tym również tymi pisanymi w językach indiańskich; dzięki rozwojowi metodologii badawczych dawne teksty źródłowe poddano nowym analizom, odkryto i przeanalizowano setki nieznanych wcześniej indiańskich ksiąg z epoki kolonialnej, etc. Dzięki owym badaniom filologicznym zmienił się obraz Nowej Hiszpanii.

Postęp dokonał się również w badaniach nad okresem późniejszym. W tej dziedzinie istotna okazała się utrata w 2000 r. władzy przez Partię Rewolucyjno-Instytucjonalną (PRI). Doprowadziło to zarówno do w pełni swobodnej dyskusji nad wizją i realizacją wielkich przemian społecznych dokonujących się w epoce porfiriatu i tych proponowanych przez przywódców rewolucji 1910–1917 r. i jej spadkobierców, do możliwości wykorzystania znacznie szerszej bazy archiwalnej, jak i do oceny trwających 71 lat rządów PRI. Najważniejszą jednak nowością w prezentowanej Historii Meksyku w kontekście historii XIX i XX w. jest zmiana podejścia do analizowanych wydarzeń. Widać tu starania o pokazanie historii nie poprzez dzieje życia najbardziej znanych bohaterów, lecz analizę zmian warunków bytowania całych warstw i klas społecznych, analizę stosunków między państwem a tak potężnymi instytucjami jak Kościół katolicki, partie polityczne i związki zawodowe, czy też liczne odniesienia do meksykańskiej prowincji, dzięki czemu nie dominuje tradycyjna perspektywa pokazywania dziejów Meksyku przez pryzmat wydarzeń głównie w stolicy.

Ta ogromna ilość nowych danych, przemyśleń i ujęć dotyczących procesów historycznych jest efektem pracy wielu badaczy zarówno meksykańskich, jak i pochodzących z innych krajów, co sprawia, że całościowo i z erudycją o dziejach Meksyku może już pisać tylko cały zespół specjalistów. Jednocześnie tłumaczenie Historii Meksyku, które oddajemy w ręce polskiego Czytelnika, umożliwia mu poznanie dziejów tego kraju niejako w pigułce, otwierając zarazem wrota do lektury dzieł wyspecjalizowanych w poszczególnych etapach historycznych, które już się pojawiły – i z pewnością dalej będą się pojawiać – na naszym rynku.

Pragniemy gorąco podziękować dr Agnieszce Brylak, dr Julii Madajczak, dr Boguchwale Tuszyńskiej, dr hab. Zuzannie Jakubowskiej, dr. Rafałowi Reichertowi, prof. Mirosławowi Bańce, dr hab. Karolinie Kumor, dr. hab. Jarosławowi Źrałce i dr. Michałowi Przeździeckiemu za konsultację ważkich detali przy redakcji merytorycznej rozdziałów dotyczących historii przedhiszpańskiej i kolonialnej oraz dr. Augustowi Grabskiemu za cenne uwagi dotyczące okresu historii XIX–XXI w.

Urszula Ługowska

Katarzyna Mikulska

--------------

Wszystkie nazwy pozostawione w tekście w języku nahuatl są pisane bez hiszpańskiego akcentu graficznego, gdyż nie ma on racji bytu – słowa w nahuatl akcentowane są na drugą sylabę od końca, tak samo jak w polszczyźnie. Z kolei w zapisie słów w językach majowskich nie kontynuowano stosowanego czasem przez badaczy (w tym przez autorów książki) zapisu dwóch samogłosek na oznaczenie samogłoski długiej, gdyż w polskiej literaturze przedmiotu powszechnie stosowany jest zapis uproszczony.