Obserwatorzy. Tajna historia panowania Elżbiety I - ebook

Daty i kalendarze

Ludzie epoki elżbietańskiej wymieniali się prezentami noworocznymi 1 stycznia, choć z dawien dawna rok kalendarzowy rozpoczynał się w Europie 25 marca, w święto Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. Nieliczni pisarze uznawali 1 stycznia za pierwszy dzień nowego roku, ale oficjalna akceptacja tego dnia nastąpiła w Szkocji w 1600, a w Anglii w 1752 roku. Występujące w książce daty dostosowałem konsekwentnie do roku kalendarzowego, który rozpoczyna się – tak jak nasz – 1 stycznia.

W lutym 1582 roku papież Grzegorz XIII nakazał posługiwanie się nowym kalendarzem zamiast dotychczasowym – juliańskim. Wcześniej matematycy wykryli nieznaczny błąd w obliczeniu roku kalendarzowego, przez co w minionych stuleciach był on dłuższy o dziesięć dni. Papież Grzegorz właśnie tyle ujął ich z roku 1582, na skutek czego 15 października nastąpił bezpośrednio po czwartym dniu miesiąca. Ten gregoriański kalendarz, który narzucił datowanie według „nowego systemu”, zaczął obowiązywać we Włoszech i Francji w Boże Narodzenie 1582 roku, a w katolickich krajach Świętego Cesarstwa Rzymskiego w październiku 1583 roku. Protestanckie królestwa Anglii Tudorów oraz Irlandii nie przyjęły nowego kalendarza.

Rząd królowej Elżbiety poprosił doktora Johna Dee, astronoma i matematyka, o analizę kalendarza gregoriańskiego. Ów potwierdził, że w dawnym wyliczeniu popełniono błąd, jednocześnie dochodząc do wniosku, że zamiast dziesięciu należało ująć z roku jedenaście dni. W końcu jednak uznał gregoriańskie obliczenie i zaproponował, aby owe dziesięć dni ujęto kolejno z maja, czerwca, lipca i sierpnia. Tak więc w marcu 1583 roku rząd królowej Elżbiety gotów był zmienić kalendarz tak samo, jak to uczyniono na kontynencie europejskim. Pojawiły się jednak pewne wątpliwości: po pierwsze, taka reforma groziła schizmą w kraju; po drugie, obraziłaby protestanckich sąsiadów Anglii na kontynencie; i po trzecie, miałaby znaczenie „dla niewielkiej liczby osób, które handlują z cudzoziemcami, a dla reszty poddanych byłaby zmianą kłopotliwą”. Ostatecznie postanowiono zachować obowiązujący dotąd system juliański (ważny jeszcze przez sto siedemdziesiąt lat), co oznaczało dziesięciodniową różnicę między kalendarzem angielskim a tym przyjętym w większości państw kontynentu europejskiego.

Związani z rządem królowej Elżbiety oficjele w kraju i poza jego granicami posługiwali się starym kalendarzem juliańskim. Rządy katolickie, Kościół rzymskokatolicki, cudzoziemscy ambasadorowie na dworze królowej oraz uchodźcy i emigranci z Anglii, którzy byli katolikami, przyjęli w 1582 roku datowanie według nowego sposobu. Ja stosuję w tej książce daty według starego systemu, ale w tych przypadkach, kiedy posłużono się nowym albo kiedy nie wiadomo, którego kalendarza dany autor przestrzegał (czy juliańskiego, czy gregoriańskiego), podaję obie daty w zamieszczonych na końcu książki przypisach do poszczególnych rozdziałów. Dobrym przykładem jest list lorda Thomasa Pageta do matki z 12 grudnia 1583 roku „według nowego wyliczenia”, czyli kalendarza gregoriańskiego. W Anglii w grę wchodził wówczas 2 grudnia, toteż w przypisach pojawia się „2/12 grudnia 1583 roku”.Główne postaci

Elżbieta, królowa Anglii oraz Irlandii (1533–1603), córka Henryka VIII i Anny Boleyn, która wstąpiła na tron angielski w 1558 roku jako następczyni przyrodniej siostry, królowej Marii.

Maria, królowa Szkotów (1542–1587), córka króla Szkocji Jakuba V i Marii de Guise, prawnuczka króla Henryka VII Tudora, pretendentka do tronu, który objęła królowa Elżbieta; w Szkocji pozbawiona władzy w 1567 roku, po czym – w latach 1568–1587 – więziona w Anglii do czasu egzekucji z nakazu Elżbiety.

Filip II (1527–1598), król Hiszpanii, małżonek zmarłej w 1558 roku Marii, królowej Anglii, pod względem politycznym i wojskowym najpotężniejszy monarcha w Europie, wręcz okrutny w swej kampanii przeciw protestanckiej herezji; w 1588 roku posłał Wielką Armadę przeciwko Anglii.

William Allen (1532–1594), założyciel i rektor angielskiego seminarium w Douai (przeniesionego później do Rheims), moralny i duchowy przywódca katolików angielskich, którzy zbiegli na kontynent; znakomity polemista i autor pamfletów, zagorzały zwolennik inwazji katolickich mocarstw europejskich na Anglię.

Robert Beale (1541–1601), członek Tajnej Rady królowej Elżbiety, związany z lordem Burghley i Sir Francisem Walsinghamem, protestant z przekonania, doświadczony w tropieniu spisków i przesłuchiwaniu więźniów stanu.

Sir William Cecil, lord Burghley (1520–1598), pierwszy spośród sekretarzy królowej Elżbiety (1558–1572), później lord skarbnik, odpowiednik dzisiejszego ministra skarbu (1572–1598); w okresie czterdziestu lat najbardziej wpływowy doradca Elżbiety, mentor Sir Francisa Walsinghama.

Sir Robert Cecil (1563–1612), syn lorda Burghley, członek Tajnej Rady i sekretarz od 1596 roku, który w latach dziewięćdziesiątych kierował znakomicie zorganizowaną siatką agentów wywiadu.

Thomas Morgan (1543–ok. 1611), główny agent wywiadu Marii, królowej Szkotów, w Paryżu; inspirator wielu spisków przeciw królowej Elżbiecie w latach osiemdziesiątych XVI wieku.

Charles Paget (ok. 1546–1612), emigrant katolicki, potomek rodu, który wywierał znaczny wpływ na politykę Tudorów; niestrudzony organizator spisków przeciw panowaniu królowej Elżbiety.

William Parry (zm. 1585), człowiek, który na zlecenie lorda Burghley szpiegował we Włoszech i Francji, a w 1584 roku uknuł zamach na królową Elżbietę.

Robert Persons (1546–1610), jezuicki kapłan, misjonarz i pisarz, wraz z Williamem Allenem stworzył plan inwazji na Anglię.

Thomas Phelippes (ok. 1556–ok. 1626), prawa ręka Sir Francisa Walsinghama w tajnych operacjach, poliglota biegły w matematyce i kryptografii, któremu po śmierci Walsinghama przestało się powodzić.

Sir Francis Walsingham (ok. 1532–1590), dyplomata i członek Tajnej Rady, sekretarz królowej Elżbiety (1573–1590), który troszczył się o bezpieczeństwo monarchii oraz był doskonałym organizatorem wywiadu; protegowany lorda Burghley, do którego w 1568 roku napisał: „Nadmierny strach jest mniejszym zagrożeniem niźli strach niedostateczny”.