Perspektywa praw ofiar w prawie międzynarodowym. Sprawiedliwość okresu przejściowego (transitional justice) - ebook

Monografia dotyczy tematyki związanej z pojęciem sprawiedliwości okresu przejściowego (transitional justice ) w prawie międzynarodowym - niezwykle dynamicznie rozwijające j się dyscypliny wiedzy, ale i przede wszystkim działań praktycznych, czerpiących wprost z nauk prawnych oraz z bogactwa nauk historycznych, politycznych, społecznych, a nawet psychologicznych. To przestrzeń, w której można znaleźć rozwiązania problemów społeczeństw postautorytarnych lub postkonfliktowych, znajdujących się pomiędzy rządami władzy opresyjnej a demokracją lub pomiędzy wojną a pokojem, chcących jednocześnie rozliczyć trudną przeszłość.

Autor pochyla się w szczególności nad sytuacją prawną ofiar poważnych naruszeń praw człowieka lub prawa humanitarnego w czasie gwałtownych zmian polityczno-społecznych. W uzupełnieniu metodologii charakterystyczne j dla nauk prawnych odwołuje się także do swoich badań terenowych przeprowadzonych w państwach zmagających się z niełatwą przeszłością, takich jak: Bangladesz, Bośnia i Hercegowina, Mozambik oraz Ukraina.

Ważniejsze skróty 11

Wstęp 15

Część 1. Sprawiedliwość okresu przejściowego: geneza – definicja – instytucje 23

Wprowadzenie 25

Społeczeństwa przekształcające się 33

Rozdział 1. Sprawiedliwość okresu przejściowego – analiza fenomenu 37

1.1. Definicja sprawiedliwości okresu przejściowego 37

1.2. Geneza i etapy rozwoju sprawiedliwości okresu przejściowego 43

1.3. „Zbrodnie przeszłości” – typologia naruszeń praw ujętych w strategiach sprawiedliwości okresu przejściowego 46

1.4. Zbiór podmiotów wdrażających mechanizmy transitional justice 48

1.5. Sprawiedliwość okresu przejściowego: od „oceny przeszłości” do instrumentu budowania pokoju po konflikcie zbrojnym 51

1.6. Wnioski 55

Rozdział 2. Sprawiedliwość retrybutywna. Procesy karne – sądowa odpłata za popełnione zbrodnie 57

2.1. „Sprawiedliwość zwycięzców” czy „sprawiedliwość przegranych”? 58

2.2. Procesy karne a transitional justice – rys historyczny 62

2.3. Międzynarodowy Trybunał Karny – centralny ośrodek sprawiedliwości okresu przejściowego? 73

2.4. Międzynarodowe i umiędzynarodowione sądy karne ad hoc 80

2.5. Specjalne sądy karne krajowe zorientowane na osądzenie zbrodni przeszłości 82

2.6. Wnioski 90

Rozdział 3. Pozasądowe mechanizmy sprawiedliwości okresu przejściowego. Metody poszukiwania i opowiadania prawdy 93

3.1. Komisje prawdy 93

3.2. Komisje śledczo-badawcze typu fact-finding 112

3.3. Wnioski 123

Rozdział 4. Programy reparacyjne 125

4.1. Reparacje powojenne na podstawie traktatów pokojowych 130

4.2. Reparacje za „historyczne krzywdy” – wymiar międzynarodowy 136

4.3. Reparacje za „historyczne krzywdy” – wymiar krajowy 145

4.4. Wnioski 153

Część 2. Sprawiedliwość okresu przejściowego dla ofiar – charakterystyka pojęcia ofiary oraz przysługujących jej fundamentalnych praw: do sprawiedliwości, do prawdy i do naprawy 155

Wprowadzenie 157

Rozdział 5. Pojęcie ofiary naruszeń w optyce mechanizmów sprawiedliwości okresu przejściowego 159

5.1. Pojęcie ofiary naruszeń praw człowieka i prawa humanitarnego – uwagi ogólne 161

5.2. Pojęcie ofiary w systemach ochrony praw człowieka 163

5.3. Pojęcie ofiary a międzynarodowe sądownictwo karne 167

5.4. Pojęcie ofiary w ujęciu pozasądowym – przykład komisji prawdy 175

5.5. Wnioski 180

Rozdział 6. Prawo do sprawiedliwości 183

6.1. Źródła i charakter zobowiązania państwa w przedmiocie ścigania i karania sprawców naruszeń 185

6.2. Problem amnestii w prawie międzynarodowym 209

6.3. Obowiązek ścigania a powołanie komisji prawdy 237

6.4. Wnioski 259

Rozdział 7. Prawo do prawdy 261

7.1. Charakterystyka pojęcia 265

7.2. Źródła prawa do prawdy 268

7.3. Natura, charakter i zakres (indywidualnego) prawa do prawdy 272

7.4. Konceptualizacja fenomenu prawa do prawdy 283

7.5. Prawo do prawdy – wymiar zbiorowy 298

7.6. Wnioski 304

Rozdział 8. Prawo do naprawy 307

8.1. Źródła reparacji w prawie międzynarodowym 309

8.2. Formy reparacji 312

8.3. Prawo do naprawy – charakter i zakres 318

8.4. Wnioski 328

Zakończenie 331

Bibliografia 337

Orzeczenia sądowe 361