Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego. Tom 2. Dokumenty - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
2 marca 2018
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego. Tom 2. Dokumenty - ebook
Pogrom kielecki wciąż stanowi ważny przedmiot debaty publicznej w Polsce. Dotyczyły go dwa śledztwa, prowadzone przez polskie władze powojenne. W pierwszym, które władze komunistyczne rozpoczęły natychmiast po masakrze, usiłowano dowieść, że była ona akcją zbrojnego podziemia. Pod koniec dochodzenia drugiego, prowadzonego po roku 1989, forsowano przede wszystkim hipotezę, że przyczyną pogromu była ubecka prowokacja.
Niniejsza książka, oparta na rozległej kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej w latach 2013-2017 i innych archiwach, stanowi szczegółowy audyt obu tych postępowań. Było to również możliwe, ponieważ po śmierci Michała Chęcińskiego, świadka w śledztwie z lat 90., który był zwolennikiem tezy o radzieckiej prowokacji, autorce książki udostępniono jego archiwum domowe.
"Pod klątwą. Portret społeczny pogromu kieleckiego" to mikrohistoryczny fresk, odsłaniający wiele zupełnie nieznanych aspektów pogromu. Książka stawia sobie dwa główne cele. Zadaniem tomu pierwszego, zawierającego szczegółową analizę pogromu, jest prezentacja społecznego kontekstu, w którym stał się on możliwy: nastrojów, przekonań, światopoglądów, ścierających się w kieleckim życiu codziennym w drugim roku po wojnie. Celem tomu drugiego było skompletowanie najważniejszych źródeł dokumentujących to zdarzenie, w tym wielu niepublikowanych zeznań Żydów ocalałych z pogromu. Pozwoliły one na zrekonstruowanie doświadczenia ofiar oblężonych w domu przy ul. Planty 7. W dalszej perspektywie zgromadzona w tomie dokumentacja umożliwiła skorygowanie dotychczasowych list ofiar, z których aż 17 pozostało bez identyfikacji. Przyczynkiem do fenomenu świadectwa jest też zestawienie zeznań sprawców i ofiar, które dzieli pięć dekad pomiędzy śledztwami.
Dzieki protokołom przesłuchań z lat czterdziestych i dziewięćdziesiątych, dokumentom osobistym, prasowym i notarialnym, w książce zarysowano sylwetki osób składających się - z jednej strony - na kielecki tłum pogromowy, z drugiej na ówczesne instytucje władzy (Milicja Obywatelska, Wojsko Polskie, Urząd Bezpieczeństwa, Urząd Wojewódzki). Instytucje te, rekrutujące się z tego samego społeczeństwa, którego bezpieczeństwa strzegły, nie tylko nie opanowały krytycznej sytuacji, ale same włączyły się do pogromu. Analiza biografii aktorów zdarzenia odsłania zupełnie nieznaną nieideologiczną historię Polski oglądaną z perspektywy Kielc.
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8015-852-8 |
| Rozmiar pliku: | 6,3 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wprowadzenie
W niniejszym tomie zebrano najważniejsze źródła dokumentujące pogrom kielecki, wybrane pod kątem jego społecznych aspektów. Większość prezentowanych materiałów pochodzi z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Wojskowego Biura Historycznego (dawnego Centralnego Archiwum Wojskowego), Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, a także z prywatnego archiwum Michała Chęcińskiego, udostępnionego mi przez jego Rodzinę¹.
Teksty podzielono na trzynaście sekcji, osobno grupując raporty i ulotki (z wyjątkiem raportu funkcjonariusza UB Antoniego Szota, który umieszczono w sekcji 4.7), przesłuchania ofiar faktycznych i domniemanych, milicjantów i żołnierzy, funkcjonariuszy UB, robotników fabrycznych. Umowna kategoria „pogromszczycy” obejmuje w zasadzie tylko osoby, które zostały oskarżone o udział w pogromie. Wydzielono sekcję zbierającą relacje o straży pożarnej i napadach na pociągi, a także ówczesne wypowiedzi duchowieństwa. W przedostatniej sekcji znajdują się dwa wywiady z archiwum Michała Chęcińskiego, zaś w ostatniej stenogram pierwszego dnia rozprawy przez Sądem Wojskowym w Kielcach 11 lipca 1946.
Gros oryginalnych dokumentów dotyczących pogromu pochodzi z sygnatur AIPN: BU_0_1453, t. 1–3 (dawna sygnatura SN9/46); Ki_41_520, t. 1–4; BU_1585_15007; Ki_53_4749; BU_1572_731; Ki_53_5145; Ki_53_4753; Ki_0_15_342. Cenne materiały dotyczące szerszego kontekstu pogromu to także sygnatury Ki_016_4 („Schowek nr 1”) i Ki_29_117 („Schowek nr 2”), o których piszę szerzej w pierwszym tomie tej książki².
Wielką pomocą w kwerendzie okazały się Akta główne prokuratora w sprawie „Pogromu kieleckiego”, S58/01/ZK, t. 1–12, dzięki którym zdołałam zweryfikować część informacji dotyczących personaliów funkcjonariuszy MO, WP i UB, a także uzyskać nowe tropy badań³. Umożliwiły mi one ponadto dostęp do wielu materiałów niepublikowanych, takich jak np. Protokoły Stronnictwa Demokratycznego w Kielcach z lipca 1946 (1.16 w tym tomie).
Prezentowany tu zbiór tekstów został pomyślany jako wyczerpujący, to znaczy odzwierciedlający całość zachowanej dokumentacji, co oczywiście nie oznacza wszystkich dokumentów wytworzonych w śledztwie po pogromie. Nie odnaleziono na przykład wyjaśnień składanych przez dowódców Drugiej Warszawskiej Dywizji Piechoty WP w Kielcach (np. płk Stanisław Kupsza i mjr Wasyl Markiewicz) czy dowódców Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a jak wynika z raportów Czesława Szpądrowskiego i Józefa Różańskiego w obu jednostkach dochodzenia takie napewno prowadzono. Brak jest też przesłuchań oficerów WP (np. Piotra Jędrzejczyka i Piotra Rypysta, podejrzewanych o odbieranie Żydom broni), a także Milicji Obywatelskiej w Kielcach (np. szefa Wydziału Śledczego KW MO, por. Tadeusza Majewskiego-Laske czy por. Jana Mazura, dowódcy Kompanii Operacyjnej KW MO). Można mieć tylko nadzieję, że dalsze poszukiwania w zasobie IPN i archiwów wojskowych przyniosą nowe odkrycia w tym zakresie.
Najważniejszym źródłem, którego nie zdecydowałam się włączyć do niniejszego zbioru jest raport Władysława Dzikowskiego, odbiegający standardem faktografii od innych źródeł, w związku z czym poprzestałam na jego szczegółowym omówieniu w tomie 1⁴. Aby uniknąć repetycji, w tomie drugim nie zamieszczono też in extenso niepublikowanych materiałów z filmu Marcela Łozińskiego „Świadkowie”, obszernie wykorzystywanych w całej książce⁵. Podobnie zrezygnowałam z powielania wartościowych izraelskich wywiadów Andrzeja Miłosza, które pozwoliły mi zrekonstruować perspektywę ofiar pogromu na początku tomu pierwszego⁶.
Część prezentowanych tu źródeł została już wcześniej opublikowana w pracach Bożeny Szaynok⁷, Stanisława Meduckiego i Zenona Wrony⁸, a także wydawców dwutomowego opracowania Instytutu Pamięci Narodowej⁹. Włączając je do niniejszego tomu, w miarę możności starałam się dotrzeć do oryginałów i ponownie je odczytać. Kolacjonowania tekstu z oryginałami dokonała Jolanta Sheybal.
W przytaczanych dokumentach pozostawiano oryginalne cechy stylu i niektóre błędy, dostarczające informacji o autorach lub protokolantach, chyba że utrudniały one zrozumienie sensu.
Stosowane w tym tomie zasady edycji dokumentów (np. w zakresie zastosowanych skrótów), nie zawsze zgodne z przyjętymi w edytorstwie historycznym, podporządkowano głównemu celowi książki, czyli ukazaniu społecznych uwarunkowań pogromu. Opuszczenia dotyczą przeważnie źródeł już publikowanych; pominięto np. część znanych już wariantów przesłuchań Stefana Sędka czy Władysława Sobczyńskiego, a także protokoły rozpraw głównych procesu oskarżonych w pogromie kieleckim, które podali do druku Stanisław Meducki i Zenon Wrona. Wyjątek stanowią drugorzędne formuły prawne znajdujące się w protokołach, które zredukowano, aby zmniejszyć objętość tomu. Zawsze jednak zachowywano nazwiska przesłuchujących i nietypowe formuły protokołów, np. kwestionujące ich zgodność z treścią zeznania. Daty w nagłówkach rozwijano w sposób uproszczony, w tekście dokumentów zachowując jednak zapis oryginalny.
Z powodu złego stanu niektórych dokumentów, ich niekonsekwentnej paginacji lub jej braku, w obu tomach tej książki zdecydowałam się operować numeracją stron digi–archów (czyli elektronicznych wariantów cytowanych źródeł, które wyszukano w trakcie kwerendy w archiwum IPN), nie zaś numeracją kart oryginału.Wykaz zastosowanych skrótów
(lista obejmuje tom pierwszy i drugi niniejszej książki)
AAN Archiwum Akt Nowych
AIPN Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
AJDC American Joint Distribution Commitee
AK Armia Krajowa
AL Armia Ludowa
APK Archiwum Państwowe w Kielcach
APR Archiwum Panstwowe w Radomiu
AWBH Archiwum Wojskowego Biura Historycznego, dawniej CAW
AŻIH Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
BBWR Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
BCh Bataliony Chłopskie
BP Bezpieczeństwo Publiczne
CAW Centralne Archiwum Wojskowe (obecnie Archiwum Wojskowe Biuro Historyczne, AWBH)
CBKP Centralne Biuro Komunistów Polskich
CENTOS Centrala Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi
CKKP Centralny Komitet Kontroli Partyjnej
DKP Drezdeński Korpus Pancerny
CKŻP Centralny Komitet Żydów Polskich
DOW Dowództwo Okręgu Wojskowego
DP Dywizja Piechoty WP
DSZ Delegatura Sił Zbrojnych
FPK Francuska Partia Komunistyczna
GKBZpNP Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu -Instytut Pamięci Narodowej
GL Gwardia Ludowa
GZI Główny Zarząd Informacji
GRU Gławnoje Razwiedywatelnoje Uprawlenije (Głowny Zarząd Wywiadowczy)
IS Intelligence Service
JOINT skrócona nazwa American Joint Distribution Commitee (AJDC)
KBW/WBW Korpus Bezpieczeństwa Publicznego/Wojska Bezpieczeństwa Wewnętrznego
KC PPR Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej
KGB Komitet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego)
KK Kodeks Karny
KKW Kodeks Karny Wojskowy
KM Komenda Miejska
KP Komenda Powiatowa
KP(b)B Komunistyczna Partia (bolszewików) Białorusi
KPP Komunistyczna Partia Polski
KPZU Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy
KRN Krajowa Rada Narodowa
KS Komisja Specjalna
KW Komisja Weryfikacyjna (powołana po pogromie) lub Komitet Wojewódzki (patrz dalej)
KWP Konspiracyjne Wojsko Polskie
KW PPR Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej
KW MO Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej
KWPK Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego
KZMP Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej
KŻ Komitet Żydowski
LSB Ludowa Służba Bezpieczeństwa
LWP Ludowe Wojsko Polskie
MAP Ministerstwo Administracji Publicznej
MBP Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
Meducki I i II Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 1, oprac. Stanisław Meducki, Zenon Wrona, Kielce 1992; t. 2, oprac. Stanisław Meducki, Kielce 1994
MIiP Ministerstwo Informacji i Propagandy
MO Milicja Obywatelska
MON Ministerstwo Obrony Narodowej
MOPR − Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom
MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
MUBP Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
NKGB Narodnyj Komisariat Gosudarstwiennoj Biezopastnosti SSSR (Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR)
NKWD Narodny Komisariat Wnutriennych Dzieł (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych)
NPW Naczelna Prokuratura Wojskowa
NSW Najwyższy Sąd Wojskowy
NSZ Narodowe Siły Zbrojne
NZW Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
OP Organizacja Polska
ONR Obóz Narodowo-Radykalny
ORMO Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej
OSP Ochotnicza Straż Pożarna
OZN Obóz Zjednoczenia Narodowego
PAP Polska Agencja Prasowa
PAS Pogotowie Akcji Specjalnej
PGR Państwowe Gospodarstwo Rolne
POMA Polska Organizacja Młodzieży Antyżydowskiej
POZ Polska Organizacja Zbrojna
PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
PP Polcja Państwowa
PPR Polska Partia Robotnicza
PPS Polska Partia Socjalistyczna
PSL Polskie Stronnictwo Ludowe
PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze
PUBP Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
PW Politechnika Warszawska
PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
ROAK Ruch Oporu Armii Krajowej
RPPS Robotnicza Partia Polskich Socjalistów
SD Stronnictwo Demokratyczne
SL Stronnictwo Ludowe
SN Sąd Najwyższy
SOK Służba Ochrony Kolei
SP Stronnictwo Pracy
TRJN Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
TUR Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego
UB Urząd Bezpieczeństwa
UJ Uniwersytet Jagielloński
UJK Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
UNRRA United Nations Relief and Rehabilitation Administration
USB Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
UW Uniwersytet Warszawski
UWK Urząd Wojewódzki Kielce
WBW Wojska Bezpieczeństwa Wewętrznego
WDP Warszawska Dywizja Piechoty
WiN Wolność i Niezawisłość
WKKF Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej
WKMO Wojewódzka Komenda Milicji Obywatelskiej
WKP(b Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików)
WKŻP Wojewódzki Komitet Żydów Polskich, obiegowo: Wojewódzki Komitet Żydowski
Wokół I i II Wokół pogromu kieleckiego, red. Jan Żaryn, Łukasz Kamiński, t. 1, Kielce 2006; Wokół pogromu kieleckiego, red. J. Żaryn, Ł. Kamiński, t. 2, Kielce 2008
WOP Wojska Ochrony Pogranicza
WSG Wojskowy Sąd Garnizonowy
WSO Wojskowy Sąd Okręgowy
WSR Wojskowy Sąd Rejonowy
WUBP Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
WUSW Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Wewnetrznego
WP Wojsko Polskie
ZBOWiD Związek Bojowników o Wolność i Demokrację
ZHP Związek Harcerstwa Polskiego
ZMK Związek Młodzieży Komunistycznej
ZMW Związek Młodzieży Wiejskiej
ZPP Związek Patriotów Polskich
ZSL Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
ZWZ Związek Walki Zbrojnej
ŻAP Żydowska Agencja Prasowa
ŻIH Żydowski Instytut HistorycznyZapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
1. Zob. część 12 niniejszego tomu i omówienie w rozdziale 15 tomu pierwszego: Michał Chęciński i jego archiwum.
2. Zob. omówienie w tomie pierwszym, rozdz. 5: Schowek nr 1: „Syjoniści” i rozdz. 6: Schowek nr 2: Władysław Janowski przesłuchuje Kalmana Zingera.
3. Dziękuję prof. Krzysztofowi Persakowi za pomoc w uzyskaniu dostępu do tych źródeł, a Magdalenie Prokopowicz za ich sfotografowanie.
4. Zob. rozdz. 7: Władysław Dzikowski i jego raport.
5. Ich skrót znajduje się w części IV tomu pierwszego pt. Wstrząsy wtórne.
6. Jest to ok. 120 stron nieuporządkowanych relacji ocalałych z pogromu kieleckiego. Andrzej Miłosz zarejestrował je przygotowując film pt. Henio i 23/4/1996 przekazał Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. Dziś znajdują się one w zasobie IPN, pt. Materiały różne dotyczące sprawy pogromu kieleckiego w 1948 r. (S.3/92/NK) – kopie różnych dokumentów, sygn. AIPN Ki_53_4749, k. 1–126
7. Bożena Szaynok, Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Bellona, Warszawa 1992; B. Szaynok, Z. Wrona, Pogrom kielecki w dokumentach, „Dzieje Najnowsze”, XXIII: 1991
8. Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 1, oprac. Stanisław Meducki, Zenon Wrona, Kielce 1992; t. 2, oprac. Stanisław Meducki, Kielce 1994 (dalej: Meducki I i II)
9. Wokół pogromu kieleckiego, red. Jan Żaryn, Łukasz Kamiński, t. 1, Kielce 2006; Wokół pogromu kieleckiego, red. J. Żaryn, Ł. Kamiński, t. 2, Kielce 2008 (dalej: Wokół I i II)
10. Zeznanie ks. Jana Danilewicza: „W lipcu 1946 ks. biskup Kaczmarek zwrócił się również w tej sprawie do Wrzeszcza Jana z prośbą o opracowanie rozruchów pod względem prawnym. Opracowanie to, tzn. Wrzeszcza Jana, wykorzystał ksiądz Żywczyński, jak sam o tym wspominał. Ks. bp. Kaczmarek mówił, że naświetlenie sprawy rozruchów antyżydowskich zostanie wysłane do Rzymu, oraz jeden egzemplarz będzie doręczony ambasadorowi Bliss-Lane”, IPN BU_944_533, k. 271. Zob. także: BU_0330_233_1, k. 134: „lipiec 1946, na polecenie K. Wrzeszcz Jan przy udziale Danilewicza opracowuje elaborat o rozruchach antysemickich w Kielcach”.
W niniejszym tomie zebrano najważniejsze źródła dokumentujące pogrom kielecki, wybrane pod kątem jego społecznych aspektów. Większość prezentowanych materiałów pochodzi z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Wojskowego Biura Historycznego (dawnego Centralnego Archiwum Wojskowego), Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, a także z prywatnego archiwum Michała Chęcińskiego, udostępnionego mi przez jego Rodzinę¹.
Teksty podzielono na trzynaście sekcji, osobno grupując raporty i ulotki (z wyjątkiem raportu funkcjonariusza UB Antoniego Szota, który umieszczono w sekcji 4.7), przesłuchania ofiar faktycznych i domniemanych, milicjantów i żołnierzy, funkcjonariuszy UB, robotników fabrycznych. Umowna kategoria „pogromszczycy” obejmuje w zasadzie tylko osoby, które zostały oskarżone o udział w pogromie. Wydzielono sekcję zbierającą relacje o straży pożarnej i napadach na pociągi, a także ówczesne wypowiedzi duchowieństwa. W przedostatniej sekcji znajdują się dwa wywiady z archiwum Michała Chęcińskiego, zaś w ostatniej stenogram pierwszego dnia rozprawy przez Sądem Wojskowym w Kielcach 11 lipca 1946.
Gros oryginalnych dokumentów dotyczących pogromu pochodzi z sygnatur AIPN: BU_0_1453, t. 1–3 (dawna sygnatura SN9/46); Ki_41_520, t. 1–4; BU_1585_15007; Ki_53_4749; BU_1572_731; Ki_53_5145; Ki_53_4753; Ki_0_15_342. Cenne materiały dotyczące szerszego kontekstu pogromu to także sygnatury Ki_016_4 („Schowek nr 1”) i Ki_29_117 („Schowek nr 2”), o których piszę szerzej w pierwszym tomie tej książki².
Wielką pomocą w kwerendzie okazały się Akta główne prokuratora w sprawie „Pogromu kieleckiego”, S58/01/ZK, t. 1–12, dzięki którym zdołałam zweryfikować część informacji dotyczących personaliów funkcjonariuszy MO, WP i UB, a także uzyskać nowe tropy badań³. Umożliwiły mi one ponadto dostęp do wielu materiałów niepublikowanych, takich jak np. Protokoły Stronnictwa Demokratycznego w Kielcach z lipca 1946 (1.16 w tym tomie).
Prezentowany tu zbiór tekstów został pomyślany jako wyczerpujący, to znaczy odzwierciedlający całość zachowanej dokumentacji, co oczywiście nie oznacza wszystkich dokumentów wytworzonych w śledztwie po pogromie. Nie odnaleziono na przykład wyjaśnień składanych przez dowódców Drugiej Warszawskiej Dywizji Piechoty WP w Kielcach (np. płk Stanisław Kupsza i mjr Wasyl Markiewicz) czy dowódców Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a jak wynika z raportów Czesława Szpądrowskiego i Józefa Różańskiego w obu jednostkach dochodzenia takie napewno prowadzono. Brak jest też przesłuchań oficerów WP (np. Piotra Jędrzejczyka i Piotra Rypysta, podejrzewanych o odbieranie Żydom broni), a także Milicji Obywatelskiej w Kielcach (np. szefa Wydziału Śledczego KW MO, por. Tadeusza Majewskiego-Laske czy por. Jana Mazura, dowódcy Kompanii Operacyjnej KW MO). Można mieć tylko nadzieję, że dalsze poszukiwania w zasobie IPN i archiwów wojskowych przyniosą nowe odkrycia w tym zakresie.
Najważniejszym źródłem, którego nie zdecydowałam się włączyć do niniejszego zbioru jest raport Władysława Dzikowskiego, odbiegający standardem faktografii od innych źródeł, w związku z czym poprzestałam na jego szczegółowym omówieniu w tomie 1⁴. Aby uniknąć repetycji, w tomie drugim nie zamieszczono też in extenso niepublikowanych materiałów z filmu Marcela Łozińskiego „Świadkowie”, obszernie wykorzystywanych w całej książce⁵. Podobnie zrezygnowałam z powielania wartościowych izraelskich wywiadów Andrzeja Miłosza, które pozwoliły mi zrekonstruować perspektywę ofiar pogromu na początku tomu pierwszego⁶.
Część prezentowanych tu źródeł została już wcześniej opublikowana w pracach Bożeny Szaynok⁷, Stanisława Meduckiego i Zenona Wrony⁸, a także wydawców dwutomowego opracowania Instytutu Pamięci Narodowej⁹. Włączając je do niniejszego tomu, w miarę możności starałam się dotrzeć do oryginałów i ponownie je odczytać. Kolacjonowania tekstu z oryginałami dokonała Jolanta Sheybal.
W przytaczanych dokumentach pozostawiano oryginalne cechy stylu i niektóre błędy, dostarczające informacji o autorach lub protokolantach, chyba że utrudniały one zrozumienie sensu.
Stosowane w tym tomie zasady edycji dokumentów (np. w zakresie zastosowanych skrótów), nie zawsze zgodne z przyjętymi w edytorstwie historycznym, podporządkowano głównemu celowi książki, czyli ukazaniu społecznych uwarunkowań pogromu. Opuszczenia dotyczą przeważnie źródeł już publikowanych; pominięto np. część znanych już wariantów przesłuchań Stefana Sędka czy Władysława Sobczyńskiego, a także protokoły rozpraw głównych procesu oskarżonych w pogromie kieleckim, które podali do druku Stanisław Meducki i Zenon Wrona. Wyjątek stanowią drugorzędne formuły prawne znajdujące się w protokołach, które zredukowano, aby zmniejszyć objętość tomu. Zawsze jednak zachowywano nazwiska przesłuchujących i nietypowe formuły protokołów, np. kwestionujące ich zgodność z treścią zeznania. Daty w nagłówkach rozwijano w sposób uproszczony, w tekście dokumentów zachowując jednak zapis oryginalny.
Z powodu złego stanu niektórych dokumentów, ich niekonsekwentnej paginacji lub jej braku, w obu tomach tej książki zdecydowałam się operować numeracją stron digi–archów (czyli elektronicznych wariantów cytowanych źródeł, które wyszukano w trakcie kwerendy w archiwum IPN), nie zaś numeracją kart oryginału.Wykaz zastosowanych skrótów
(lista obejmuje tom pierwszy i drugi niniejszej książki)
AAN Archiwum Akt Nowych
AIPN Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
AJDC American Joint Distribution Commitee
AK Armia Krajowa
AL Armia Ludowa
APK Archiwum Państwowe w Kielcach
APR Archiwum Panstwowe w Radomiu
AWBH Archiwum Wojskowego Biura Historycznego, dawniej CAW
AŻIH Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
BBWR Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
BCh Bataliony Chłopskie
BP Bezpieczeństwo Publiczne
CAW Centralne Archiwum Wojskowe (obecnie Archiwum Wojskowe Biuro Historyczne, AWBH)
CBKP Centralne Biuro Komunistów Polskich
CENTOS Centrala Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi
CKKP Centralny Komitet Kontroli Partyjnej
DKP Drezdeński Korpus Pancerny
CKŻP Centralny Komitet Żydów Polskich
DOW Dowództwo Okręgu Wojskowego
DP Dywizja Piechoty WP
DSZ Delegatura Sił Zbrojnych
FPK Francuska Partia Komunistyczna
GKBZpNP Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu -Instytut Pamięci Narodowej
GL Gwardia Ludowa
GZI Główny Zarząd Informacji
GRU Gławnoje Razwiedywatelnoje Uprawlenije (Głowny Zarząd Wywiadowczy)
IS Intelligence Service
JOINT skrócona nazwa American Joint Distribution Commitee (AJDC)
KBW/WBW Korpus Bezpieczeństwa Publicznego/Wojska Bezpieczeństwa Wewnętrznego
KC PPR Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej
KGB Komitet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego)
KK Kodeks Karny
KKW Kodeks Karny Wojskowy
KM Komenda Miejska
KP Komenda Powiatowa
KP(b)B Komunistyczna Partia (bolszewików) Białorusi
KPP Komunistyczna Partia Polski
KPZU Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy
KRN Krajowa Rada Narodowa
KS Komisja Specjalna
KW Komisja Weryfikacyjna (powołana po pogromie) lub Komitet Wojewódzki (patrz dalej)
KWP Konspiracyjne Wojsko Polskie
KW PPR Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej
KW MO Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej
KWPK Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego
KZMP Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej
KŻ Komitet Żydowski
LSB Ludowa Służba Bezpieczeństwa
LWP Ludowe Wojsko Polskie
MAP Ministerstwo Administracji Publicznej
MBP Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
Meducki I i II Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 1, oprac. Stanisław Meducki, Zenon Wrona, Kielce 1992; t. 2, oprac. Stanisław Meducki, Kielce 1994
MIiP Ministerstwo Informacji i Propagandy
MO Milicja Obywatelska
MON Ministerstwo Obrony Narodowej
MOPR − Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom
MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
MUBP Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
NKGB Narodnyj Komisariat Gosudarstwiennoj Biezopastnosti SSSR (Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR)
NKWD Narodny Komisariat Wnutriennych Dzieł (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych)
NPW Naczelna Prokuratura Wojskowa
NSW Najwyższy Sąd Wojskowy
NSZ Narodowe Siły Zbrojne
NZW Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
OP Organizacja Polska
ONR Obóz Narodowo-Radykalny
ORMO Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej
OSP Ochotnicza Straż Pożarna
OZN Obóz Zjednoczenia Narodowego
PAP Polska Agencja Prasowa
PAS Pogotowie Akcji Specjalnej
PGR Państwowe Gospodarstwo Rolne
POMA Polska Organizacja Młodzieży Antyżydowskiej
POZ Polska Organizacja Zbrojna
PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
PP Polcja Państwowa
PPR Polska Partia Robotnicza
PPS Polska Partia Socjalistyczna
PSL Polskie Stronnictwo Ludowe
PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze
PUBP Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
PW Politechnika Warszawska
PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
ROAK Ruch Oporu Armii Krajowej
RPPS Robotnicza Partia Polskich Socjalistów
SD Stronnictwo Demokratyczne
SL Stronnictwo Ludowe
SN Sąd Najwyższy
SOK Służba Ochrony Kolei
SP Stronnictwo Pracy
TRJN Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
TUR Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego
UB Urząd Bezpieczeństwa
UJ Uniwersytet Jagielloński
UJK Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
UNRRA United Nations Relief and Rehabilitation Administration
USB Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
UW Uniwersytet Warszawski
UWK Urząd Wojewódzki Kielce
WBW Wojska Bezpieczeństwa Wewętrznego
WDP Warszawska Dywizja Piechoty
WiN Wolność i Niezawisłość
WKKF Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej
WKMO Wojewódzka Komenda Milicji Obywatelskiej
WKP(b Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików)
WKŻP Wojewódzki Komitet Żydów Polskich, obiegowo: Wojewódzki Komitet Żydowski
Wokół I i II Wokół pogromu kieleckiego, red. Jan Żaryn, Łukasz Kamiński, t. 1, Kielce 2006; Wokół pogromu kieleckiego, red. J. Żaryn, Ł. Kamiński, t. 2, Kielce 2008
WOP Wojska Ochrony Pogranicza
WSG Wojskowy Sąd Garnizonowy
WSO Wojskowy Sąd Okręgowy
WSR Wojskowy Sąd Rejonowy
WUBP Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego
WUSW Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Wewnetrznego
WP Wojsko Polskie
ZBOWiD Związek Bojowników o Wolność i Demokrację
ZHP Związek Harcerstwa Polskiego
ZMK Związek Młodzieży Komunistycznej
ZMW Związek Młodzieży Wiejskiej
ZPP Związek Patriotów Polskich
ZSL Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
ZWZ Związek Walki Zbrojnej
ŻAP Żydowska Agencja Prasowa
ŻIH Żydowski Instytut HistorycznyZapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
1. Zob. część 12 niniejszego tomu i omówienie w rozdziale 15 tomu pierwszego: Michał Chęciński i jego archiwum.
2. Zob. omówienie w tomie pierwszym, rozdz. 5: Schowek nr 1: „Syjoniści” i rozdz. 6: Schowek nr 2: Władysław Janowski przesłuchuje Kalmana Zingera.
3. Dziękuję prof. Krzysztofowi Persakowi za pomoc w uzyskaniu dostępu do tych źródeł, a Magdalenie Prokopowicz za ich sfotografowanie.
4. Zob. rozdz. 7: Władysław Dzikowski i jego raport.
5. Ich skrót znajduje się w części IV tomu pierwszego pt. Wstrząsy wtórne.
6. Jest to ok. 120 stron nieuporządkowanych relacji ocalałych z pogromu kieleckiego. Andrzej Miłosz zarejestrował je przygotowując film pt. Henio i 23/4/1996 przekazał Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. Dziś znajdują się one w zasobie IPN, pt. Materiały różne dotyczące sprawy pogromu kieleckiego w 1948 r. (S.3/92/NK) – kopie różnych dokumentów, sygn. AIPN Ki_53_4749, k. 1–126
7. Bożena Szaynok, Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Bellona, Warszawa 1992; B. Szaynok, Z. Wrona, Pogrom kielecki w dokumentach, „Dzieje Najnowsze”, XXIII: 1991
8. Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 1, oprac. Stanisław Meducki, Zenon Wrona, Kielce 1992; t. 2, oprac. Stanisław Meducki, Kielce 1994 (dalej: Meducki I i II)
9. Wokół pogromu kieleckiego, red. Jan Żaryn, Łukasz Kamiński, t. 1, Kielce 2006; Wokół pogromu kieleckiego, red. J. Żaryn, Ł. Kamiński, t. 2, Kielce 2008 (dalej: Wokół I i II)
10. Zeznanie ks. Jana Danilewicza: „W lipcu 1946 ks. biskup Kaczmarek zwrócił się również w tej sprawie do Wrzeszcza Jana z prośbą o opracowanie rozruchów pod względem prawnym. Opracowanie to, tzn. Wrzeszcza Jana, wykorzystał ksiądz Żywczyński, jak sam o tym wspominał. Ks. bp. Kaczmarek mówił, że naświetlenie sprawy rozruchów antyżydowskich zostanie wysłane do Rzymu, oraz jeden egzemplarz będzie doręczony ambasadorowi Bliss-Lane”, IPN BU_944_533, k. 271. Zob. także: BU_0330_233_1, k. 134: „lipiec 1946, na polecenie K. Wrzeszcz Jan przy udziale Danilewicza opracowuje elaborat o rozruchach antysemickich w Kielcach”.
więcej..
