Facebook - konwersja
Czytaj fragment
Pobierz fragment

Psychologia penitencjarna - ebook

Data wydania:
1 stycznia 2016
Format ebooka:
EPUB
Format EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie. Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu. Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
, MOBI
Format MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu. Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
(2w1)
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
99,00
Najniższa cena z 30 dni: 99,00 zł

Psychologia penitencjarna - ebook

Psychologia i prawo to rozległe dziedziny wiedzy, które dokonują oglądu zachowania człowieka z dwóch punktów widzenia: pierwszy z nich polega na poszukiwaniu przyczyn oraz mechanizmów  postępowania, drugi odnosi się do oceny zgodności zachowania człowieka z normami prawa. Perspektywy te spotykają się i wzajemnie przenikają w procesie postępowania karnego               i postępowania wykonawczego. Z istnieniem                  i funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości związane są więc tradycyjnie dwie dyscypliny psychologiczne: psychologia sądowa i psychologia penitencjarna, odnosząca się do sytuacji przymusowej izolacji człowieka w instytucjach zamkniętych.
Ta książka stanowi kompendium wiedzy z zakresu psychologii penitencjarnej. Czytelnik znajdzie w niej:
• Omówienie problemu kary kryminalnej, zwłaszcza kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz jej alternatyw
• Charakterystykę polskich instytucji penitencjarnych oraz personelu więziennego
• Rozległą wiedzę na temat zróżnicowania społeczności więźniów i podkultury więziennej
• Przegląd teorii psychologicznych dotyczących socjalizacji i ponownego uspołecznienia, a także izolacji więziennej i jej konsekwencji
• Analizę form oddziaływania penitencjarnego (praca więźniów, wolontariat, kontakty ze społeczeństwem ludzi wolnych) oraz pomocy postpenitencjarnej

Spis treści

Wstęp. Czym zajmuje się psychologia penitencjarna? (Mieczysław Ciosek, Beata Pastwa-Wojciechowska)

Rozdział 1. Kara, kary kryminalne i kara pozbawienia wolności
Wprowadzenie (Marta J. Boińska)
1.1. Wokół pojęcia kary (Janina Nowak)
1.2. Przestępstwo i kara kryminalna (Marta J. Boińska)
1.3. Polski Kodeks karny z 1997 roku (Marta J. Boińska)
1.4. Teorie kary kryminalnej (Marta J. Boińska)
1.4.1. Teorie bezwzględne
1.4.2. Teorie względne
1.4.3. Teorie mieszane
1.5. Poszukiwanie nowych rozwiązań: sprawiedliwość naprawcza (Marta J. Boińska)
1.6. Kara pozbawienia wolności i jej funkcje (Mieczysław Ciosek)
1.7. Czas trwania kary pozbawienia wolności a jej skuteczność (Kamila Żukowska)
Wprowadzenie
1.7.1. Czas ludzi uwięzionych i jego skuteczność resocjalizacyjna
1.8. Poczucie winy, wstyd i poczucie krzywdy u skazanych (Marta J. Boińska)
1.8.1. Poczucie winy i wstyd
1.8.2. Poczucie winy i wstyd a geneza przestępczości
1.8.3. Poczucie winy a zaburzenia psychiczne
1.8.4. Poczucie krzywdy u więźniów
1.8.5. Odziaływania penitencjarne i poczucie winy
Podsumowanie (Marta J. Boińska)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 2. Powstanie i rozwój instytucji więziennej (Joanna Gruźlewska)
Wprowadzenie
2.1. Więzienia przeszłości
2.2. Systemy penitencjarne
2.2.1. System celkowy
2.2.2. System progresywny
2.2.3. System regresywny
2.2.4. System reformatoriów amerykańskich
2.2.5. System rodzinny (szwajcarski)
2.2.6. System republik
2.3. Ewolucja charakteru kary pozbawienia wolności od dolegliwości do naprawy
2.4. Typologia polskich instytucji penitencjarnych
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 3. Teoretyczne podstawy procesu resocjalizacji (Anetta Jaworska)
Wprowadzenie
3.1. Proces socjalizacji
3.1.1. Mechanizmy socjalizacji
3.1.2. Socjalizacja w rodzinie – socjalizacja emocjonalna
3.1.3. Socjalizacja kulturowa
3.1.4. Defekty procesu socjalizacji
3.2. Podstawy procesu resocjalizacji w teoriach psychologicznych
3.2.1. Teorie psychodynamiczne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.2. Teorie behawioralne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.3. Teorie kognitywne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.4. Teorie humanistyczno-fenomenologiczne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.5. Teorie egzystencjalne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 4. Instytucje izolacyjne dla nieletnich
Wprowadzenie (Robert Opora)
4.1. Rozwój psychofizyczny młodzieży a naruszanie norm społecznych (Robert Opora)
4.2. Filozoficzne koncepcje postępowania z nieletnimi (Robert Opora)
4.3. Typologia polskich zakładów poprawczych (Robert Opora)
4.4. Rozwój instytucji poprawczych dla nieletnich w Europie (Robert Opora)
4.5. Powstanie zakładów poprawczych na ziemiach Polski (Robert Opora)
4.6. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym (Robert Opora)
4.7. Specyfika działalności zakładów poprawczych (Robert Opora)
4.8. Instytucjonalna resocjalizacja nieletnich a kuratela sądowa (Robert Opora)
4.9. Chrześcijańskie ośrodki resocjalizacji dla młodzieży (Przemysław Piwowarczyk)
Podsumowanie (Robert Opora)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 5. Zakłady penitencjarne dla kobiet (Monika Marczak, Katarzyna Mirosław-Nawrocka)
Wprowadzenie
5.1. Geneza instytucji więziennej dla kobiet
5.2. Specyfika sytuacji izolacji więziennej kobiet i ich resocjalizacji
5.3. „Macierzyństwo więzienne”
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 6. Zróżnicowanie społeczności więźniów jako złożony problem penitencjarny
Wprowadzenie (Paweł Kozłowski)
6.1. Więźniowie niepełnosprawni psychicznie i psychopaci (Paweł Kozłowski)
6.1.1. Więźniowie psychopaci
6.1.2. Więźniowie upośledzeni umysłowo
6.1.3. Więźniowie z tendencjami depresyjno-lękowymi
6.2. Więźniowie uzależnieni od środków psychoaktywnych (Ewa Szcześniak)
6.3. Więźniowie – sprawcy zabójstw (Katarzyna Nosek-Komorowska)
6.4. Więźniowie – sprawcy przestępstw seksualnych (Katarzyna Nosek-Komorowska)
6.5. Resocjalizacja osadzonych w wieku senioralnym (Anetta Jaworska)
6.5.1. Charakterystyka i zaburzenia funkcjonowania psychofizycznego więźniów w wieku senioralnym
6.5.2. Śmierć i umieranie w zakładach karnych
6.5.3. Zadania psychologii wobec seniorów w zakładach karnych
6.5.4. Problemy polityki penitencjarnej wobec skazanych w wieku senioralnym
6.5.5. Postępowanie z więźniami seniorami w krajach zachodnich
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 7. Formy oddziaływań penitencjarnych
Wprowadzenie (Paweł Atroszko)
7.1. Praca jako podstawowa forma oddziaływania penitencjarnego (Paweł Atroszko)
7.1.1. Historyczny rys pracy więźniów
7.1.2. Praca jako metoda resocjalizacji
7.1.3. Skuteczność pracy jako środka oddziaływania penitencjarnego – badania
7.1.4. Ekonomiczny wymiar pracy więźniów
7.2. Resocjalizacja przez naukę (Justyna Siemionow)
7.2.1. Proces edukacji w instytucjach zamkniętych dla nieletnich
7.2.2. Szkolnictwo w instytucjach zamkniętych dla dorosłych
7.2.3. Zasady nauczania osób niedostosowanych społecznie
7.3. Resocjalizacyjna moc aktywności sportowej więźniów (Franiszek Makurat)
7.3.1. Dobroczynne skutki aktywności sportowej
7.3.2. Funkcje i skutki aktywności sportowej więźniów
7.4. Resocjalizacja przez twórczość (Anetta Jaworska)
7.4.1. Twórczość w wybranych koncepcjach psychologicznych
7.4.2. Wychowanie przez sztukę
7.4.3. Psychologiczne korzyści resocjalizacji przez twórczość
7.4.4. Negatywne aspekty resocjalizacji przez twórczość
7.4.5. Rodzaje aktywności twórczej w zakładach karnych
7.5. Specjalne programy resocjalizacji instytucjonalnej (Joanna Jezierska)
7.5.1. Specyfika specjalnych programów resocjalizacji instytucjonalnej
7.5.2. Program z zakresu profilaktyki i agresji: trening zastępowania agresji
7.5.3. Program z zakresu profilaktyki przemocy w rodzinie: przykładowy program realizowany w Zakładzie Karnym Czarnem
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 8. Wolontariat hospicyjny więźniów. W kierunku inkluzji społecznej (Robert Witkowski)
Wprowadzenie
8.1. Resocjalizacja penitencjarna. Pytania o sens
8.2. Pomaganie drugiemu człowiekowi – pomysł na oddziaływanie penitencjarne
8.3. Pojęcie i istota wolontariatu
8.4. Wolontariat osób pozbawionych wolności
8.5. Geneza i rozwój wolontariatu hospicyjnego w Polsce
8.6. Wolontariat hospicyjny osób pozbawionych wolności
8.7. Cele wolontariatu hospicyjnego więźniów i jego psychospołeczne konsekwencje
8.8. Współpraca Służby Więziennej z hospicjami i ośrodkami opieki paliatywnej
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 9. Duszpasterstwo więzienne (Andrzej Wdowiszewski)
Wprowadzenie
9.1. Duszpasterstwo więzienne z perspektywy historycznej
9.2. Duszpasterstwo więzienne w kontekście międzynarodowym
9.3. Funkcje i cele duszpasterstwa więziennego
9.4. Znaczenie religii i religijności w aspekcie resocjalizacji
9.5. Charakterystyka duszpasterzy więziennych w Polsce
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 10. Formy kontaktów osób skazanych ze społeczeństwem (Robert Parol)
Wprowadzenie
10.1. Człowiek w społeczeństwie – kontekst pedagogiczny
10.1.1. Rodzina
10.1.2. Środowisko lokalne
10.1.3. Organizacje i stowarzyszenia społeczne
10.2. Formy kontaktów skazanych ze społeczeństwem
10.2.1. Korespondencja oraz rozmowy telefoniczne skazanych
10.2.2. Widzenia skazanych
10.2.3. Przepustki skazanych
10.2.4. Praca skazanych podczas odbywania kary pozbawienia wolności
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 11. Fenomen podkultury więziennej (Sławomir Przybyliński, Joanna Gruźlewska)
11.1. Początki podkultury więziennej (Sławomir Przybyliński)
11.1.1. Historyczne wprowadzenie
11.1.2. Geneza popkultury więziennej
11.2. Więzienne grupy podkulturowe – istota i charakterystyka (Sławomir Przybyliński)
11.2.1. Rodzaje więziennych grup podkulturowych
11.2.2. Nieformalny kodeks postępowania więźniów „grypsujących”
11.3. Osobliwy obraz podkultury (Sławomir Przybyliński)
11.3.1. Samouszkodzenia w środowisku podkulturowym
11.3.2. „Dziara” jako istotny element życia skazanych
11.4. Przestępczość wewnątrzwięzienna (Joanna Gruźlewska)
Podsumowanie (Joanna Gruźlewska)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 12. Izolacja więzienna jako złożona sytuacja trudna (Jacek M. Piotrowski, Mieczysław Ciosek)
Wprowadzenie
12.1. Środowisko, sytuacja i sytuacja izolacji
12.2. Stres, sytuacje trudne i potrzeby
12.3. Stresogenne czynniki środowiska więziennego
12.4. Konsekwencje stresu więziennego
12.5. Możliwe sposoby radzenia sobie więźniów ze stresem
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 13. Służba więzienna: organizacje, struktura, funkcje (Andrzej Piotrowski)
Wprowadzenie
13.1. Podstawy prawne funkcjonowania Służby Więziennej
13.2. Organizacja Służby Więziennej
13.3. Struktura zatrudnienia funkcjonariuszy Służby Więziennej
13.4. Funkcje administracji penitencjarnej
13.5. Personel penitencjarny
13.6. Szkolenie funkcjonariuszy Służby Więziennej
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 14. Zmierzch kary pozbawienia wolności? Sens współczesnej kary uwięzienia (Henryk Machel, Elżbieta Chęcińska)
Wprowadzenie
14.1. Czy z kary pozbawienia wolności można usunąć dolegliwość?
14.2. Prawna obudowa kary pozbawienia wolności
14.3. Władza personelu penitencjarnego nad więźniami
14.4. Kara pozbawienia wolności a powrotność
14.5. Odkrycie Roberta Martisona
14.6. Czy zakłady karne mogą realizować w pełni cel kary pozbawienia wolności?
14.7. Kara pozbawienia wolności jako instrument utrwalony
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 15. W kierunku nieizolacyjnych kar kryminalnych. Kary alternatywne i system dozoru elektronicznego (Łukasz Wirkus)
Wprowadzenie
15.1. Nowy kierunek w polityce karnej
15.2. Grzywna
15.3. Kara ograniczenia wolności i prace społecznie użyteczne
15.4. System Dozoru Elektronicznego
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 16. Pomoc postpenitencjarna a readaptacja społeczna osób opuszczających jednostki penitencjarne (Robert Poklek)
Wprowadzenie
16.1. Geneza idei pomocy dla więźniów
16.2. Sytuacja psychospołeczna więźniów w trakcie odbywania kary i po zwolnieniu z zakładu karnego
16.3. Prawne uregulowania pomocy postpenitencjarnej
16.4. Formy i rodzaje pomocy postpenitencjarnej świadczonej osadzonym i ich rodzinom
16.5. Instytucjonalny system pomocy postpenitencjarnej
16.5.1. Zakład karny
16.5.2. Kurator sądowy
16.5.3. Pomoc społeczna
16.5.4. Organizacje pozarządowe i samorządowe
16.6. Etapy pomocy postpenitencjarnej i przygotowanie do społecznej readaptacji
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Bibliografia

O Autorach

Kategoria: Psychologia
Zabezpieczenie: Watermark
Watermark
Watermarkowanie polega na znakowaniu plików wewnątrz treści, dzięki czemu możliwe jest rozpoznanie unikatowej licencji transakcyjnej Użytkownika. E-książki zabezpieczone watermarkiem można odczytywać na wszystkich urządzeniach odtwarzających wybrany format (czytniki, tablety, smartfony). Nie ma również ograniczeń liczby licencji oraz istnieje możliwość swobodnego przenoszenia plików między urządzeniami. Pliki z watermarkiem są kompatybilne z popularnymi programami do odczytywania ebooków, jak np. Calibre oraz aplikacjami na urządzenia mobilne na takie platformy jak iOS oraz Android.
ISBN: 978-83-01-18853-5
Rozmiar pliku: 2,9 MB

FRAGMENT KSIĄŻKI

Wstęp. Czym zajmuje się psychologia penitencjarna? Mieczysław Ciosek, Beata Pastwa-Wojciechowska

Psychologia i prawo to rozległe dziedziny wiedzy, które dokonują „oglądu” zachowania człowieka z dwóch odmiennych punktów widzenia. Pierwszy z nich polega na poszukiwaniu jego zewnętrznych i wewnętrznych przyczyn oraz mechanizmów postępowania, a drugi odnosi się do oceny zgodności zachowania człowieka z obowiązującymi w danym miejscu i czasie normami prawa. Obydwie te perspektywy lub obydwa spojrzenia na zachowanie człowieka spotykają się niejako i wzajemnie przenikają w procesie postępowania karnego i postępowania wykonawczego.

Termin „postępowanie karne” – dość często stosowany zamiennie z szerszym pojęciem „proces karny” – oznacza ciąg czynności, które zmierzają do ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy ma postać przestępstwa oraz kto jest jego sprawcą i na jaką zasługuje karę kryminalną. We wszystkich tych czynnościach organy prowadzące to postępowanie mogą i często korzystają z wiedzy specjalistycznej psychologów policyjnych i sądowych. Powołani przez organy procesowe wykorzystują więc swoją wiedzę najpierw w fazie poszukiwania sprawców czynu przestępczego i pozyskiwania wiarygodnych zeznań świadków, podejrzanych i oskarżonych, potem w orzekaniu stopnia poczytalności i winy oraz aktualnego stanu zdrowia psychicznego oskarżonych lub świadków, a ostatecznie w fazie ferowania wyroku sądowego.

Postępowanie wykonawcze dotyczy z kolei realizacji orzeczeń sądu zgodnie z zasadami wykonywania kar i środków karnych oraz zabezpieczających. Nauka prawa karnego wykonawczego odwołuje się bardzo często do dorobku kryminologii, pedagogiki, psychologii oraz psychiatrii. Nauki psychologiczne – zwłaszcza psychologia resocjalizacyjna i psychologia penitencjarna – pełnią istotną rolę w wyborze metod oddziaływania wychowawczego wobec osób skazanych na pobyt w zakładach karnych lub aresztach śledczych w realizacji zasady indywidualizacji wykonywania kar, w klasyfikacji skazanych, przy czym stan ich zdrowia jest jednym z istotnych kryteriów, oraz rozwiązywaniu licznych problemów intrapsychicznych wynikających z faktu uwięzienia i pobytu w środowisku zamkniętym. Dodajmy, że zapisy znajdujące się w Kodeksie karnym i Kodeksie karnym wykonawczym wskazują niedwuznacznie na udział psychologów w postępowaniu tak karnym, jak i wykonawczym zarówno wobec mężczyzn, jak i kobiet oraz osób nieletnich.

Z istnieniem i funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości związane są więc tradycyjnie dwie dyscypliny psychologiczne: psychologia sądowa i psychologia penitencjarna. Wprawdzie mają one odmienne cele szczegółowe, ale mimo to są z sobą ściśle powiązane, ponieważ wspólnym przedmiotem ich zainteresowania są ludzie, którzy naruszyli obowiązujące normy prawne. Psychologia sądowa docieka przede wszystkim podmiotowych i pozapodmiotowych przyczyn antyspołecznych działań człowieka, a następnie – jak już zauważyliśmy – pomaga w orzekaniu stopnia jego poczytalności oraz odpowiedzialności i winy. Psychologia penitencjarna zaś koncentruje się na sytuacji przymusowej izolacji człowieka w instytucjach zamkniętych, które ograniczają szanse realizacji jego podstawowych potrzeb i stawiają przed nim zbyt daleko idące wymagania.

Kara stanowi rzeczywisty byt, który istnieje w każdym społeczeństwie i poprzedza odnoszące się do niej teorie. Można powiedzieć, że jest specyficznym rodzajem „regulatora”, który ma dopasowywać sposób zachowania się konkretnych osób do obowiązujących reguł życia zbiorowego. Natomiast kara kryminalna jest utworzona przez instytucję prawa i stanowi środek przymusu, z którego korzysta w imieniu państwa specjalnie do tego celu powołany organ. To on wymierza wielkość i rodzaj kary kryminalnej, jaka „przysługuje” sprawcy czynu zakazanego przez prawo w danym miejscu i czasie. Jej szczególną odmianą jest kara pozbawienia wolności.

Wśród ludzkich wartości wolność ma miejsce zupełnie wyjątkowe. Stanowi bowiem wartość autoteliczną niezbędną do samorealizacji i osiągania pożądanych celów oraz wykorzystywania swoich możliwości. Człowiek pozbawiony tej najważniejszej wartości nie tylko nie może osiągnąć innych wartości, realizować swoich indywidualnych potrzeb i dążeń, ale także traci swoją podmiotowość. Oznacza to, że kontrolę nad jego życiem przejmują w znacznej mierze inni ludzie i okoliczności.

Co jakiś czas ponawiane są pytania o sens kary kryminalnej, zwłaszcza kary pozbawienia wolności, oraz o to, jaką ich racjonalizację uznać należy za najbardziej słuszną, a więc czy metafizyczną, absolutną lub retrybutywną, czy raczej celowościową, utylitarną lub prewencyjną. A może powinno się łączyć zarówno ideę odwetu, jak i zasadę pożyteczności? Z pewnością każda z tych racji ma swoich gorących orędowników i przeciwników. Należy dodać, że wielu zwolenników ma także pogląd, że kara kryminalna jest złem w wymiarze ontologicznym i moralnym. Niesie bowiem z sobą jedynie cierpienie psychiczne i fizyczne, którego nie może usprawiedliwić w pełni żadna z istniejących racji. Liberalne nurty w prawie karnym zabiegały usilnie od dawna o wyeliminowanie retrybutywnej racjonalizacji kary kryminalnej. Cel ten powiódł się w dużej mierze, bo zasada naprawy i prewencji stała się naczelnym postulatem licznych odmian progresywnego systemu penitencjarnego.

Coraz częściej pojawiają się też jawne żądania rewaloryzacji teorii retrybutywnych. Dowodzi się, że koncepcje te nie nawołują jedynie do ślepej mściwości, barbarzyńskiej zemsty i odwetu, ale domagają się zadośćuczynienia i sprawiedliwej zapłaty za popełnione zło. Co więcej, wskazuje się, że akcentują one osobową godność nie tylko ofiary, ale i sprawcy, podkreślają bowiem ich podmiotowość oraz osobistą odpowiedzialność za swoje czyny. Nie możemy wykluczyć, że retrybucja może również spowodować – przynajmniej u niektórych przestępców – pożądaną i trwałą, wewnętrzną rekonstrukcję ich sfery moralnej.

Pierwszy rozdział naszej książki i liczne jej dalsze fragmenty dotyczą właśnie problemu kary, kary kryminalnej oraz kary bezwzględnego pozbawienia wolności, którą uważa się wciąż za „filar” polityki penalnej. Rozdział pierwszy stanowi – jak się nam wydaje – naturalne i konieczne wprowadzenie, które uzasadnia powód wejścia wielu ludzi do świata instytucji przymusowej izolacji. Nieco specyficzny charakter tego rozdziału wynika z tego, że nie został on napisany przez specjalistów prawa karnego, ale wyłącznie przez psychologów, którzy starali się na swój sposób pokazać podejścia do ujmowania kary w naukach behawioralnych, teorie kary kryminalnej, funkcje kary pozbawienia wolności oraz jej wymiar temporalny i możliwe alternatywy.

Kara pozbawienia wolności wykonywana jest w szczególnej kategorii organizacji społecznych. Organizacje są – jak wiemy – zjawiskiem społecznym wszechobecnym i towarzyszą nam od początku naszego życia. Stale pozostajemy członkami wielu z nich. W ujęciu rzeczowym lub podmiotowym organizacja jest synonimem instytucji i oznacza uporządkowaną w określony sposób całość składającą się z kilku niezbędnych elementów, a więc: zasobów ludzkich – najbardziej dynamicznej jej części, zasobów materialno-technicznych i technologicznych oraz struktury. Całość ta zmierza zaś do osiągnięcia konkretnego celu lub celów, na przykład zysku, prawidłowego wychowania, wyleczenia czy resocjalizacji.

Specyficzną klasą organizacji są – ze względu na im tylko właściwe cechy – instytucje zamknięte lub totalne, które są w wyraźny sposób wyizolowane lub oddzielone od świata zewnętrznego. Przyjmuje się za E. Goffmanem, że instytucje te są miejscem, w którym realizowane są trzy główne sfery życia, zazwyczaj oddzielane, a więc sen, praca i wypoczynek. Cała aktywność uczestników tych instytucji jest nie tylko ściśle zaplanowana, ale odbywa się niejako na oczach innych ludzi, podobnie traktowanych.

Instytucje izolacji nie stanowią jednolitej klasy. Tworzące ją organizacje różnią się pomiędzy sobą w zakresie szeregu istotnych zmiennych, na przykład celu ich powołania, oceny społecznej tego celu, motywacji wejścia uczestnika w świat instytucji czy głównej przyczyny wyizolowania danej społeczności. Autorzy podejmujący problem instytucji zamkniętych (np. H. Ellenberger, E. Goffman czy A. Podgórecki) wskazują też zgodnie na pewne wspólne ich cechy. Najpierw więc na to, że we wszystkich tych instytucjach istnieje bariera, zazwyczaj fizyczna (np. wysokie mury czy otwarta przestrzeń), która mniej lub bardziej ostro oddziela środowisko zamknięte od świata zewnętrznego. Po drugie, owa bariera ma tę właściwość, że utrudnia lub wręcz uniemożliwia zarówno wejście, jak i wyjście z tego środowiska. Po trzecie, człowiek przebywa w wyizolowanej instytucji wskutek dobrowolnego wyboru i decyzji (np. w klasztorze o surowej regule) albo wskutek decyzji podjętej przez innych ludzi (np. w zakładzie karnym). Okoliczność ta ma – jak sądzimy – decydujący wpływ na sposób adaptacji człowieka do warunków wyizolowanej instytucji oraz jego reakcje na sytuację izolacji.

Dobrowolny typ izolacji związany jest z wykonywaniem pewnych zawodów, na przykład marynarza, rybaka dalekomorskiego, kosmonauty, z realizacją jednorazowo podejmowanych zadań, takich jak samotny rejs dookoła świata czy ekspedycja wysokogórska, lub szczególnych powołań, jakie mają eremici czy zakonnicy ostrych reguł, oraz z prowadzeniem badań naukowych w rodzaju ekspedycji polarnej czy speleologicznej. Specjalną kategorią sytuacji izolacji dobrowolnej są sytuacje izolacji eksperymentalnej aranżowane w celach poznawczych i całkowicie kontrolowane przez badających (np. słynny eksperyment „więzienny” P. Zimbardo).

Wymuszony typ izolacji występuje przede wszystkim w więzieniach, obozach jenieckich, przymusowych obozach pracy, obozach koncentracyjnych oraz zamkniętych zakładach przymusowego leczenia. Na przymusowy typ izolacji skazani są też górnicy uwięzieni pod ziemią wskutek katastrofy, zakładnicy, rozbitkowie na morzu oraz ludzie pozbawieni możliwości ucieczki z miejsc zagrażających bezpośrednio ich życiu. U większości osób mających nieszczęście znaleźć się w takich sytuacjach występuje bardzo wysokie napięcie, paraliżujące poczucie bezradności oraz często dezorganizacja zachowania, a czasami nawet całkowite zaniechanie działania.

Przymusowy charakter ma – rzecz jasna – izolacja ludzi w zakładach karnych, aresztach, zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich, które pełnią rolę specyficznych aresztów śledczych dla młodzieży. Drugi rozdział tej książki dotyczy właśnie instytucji więziennej. Zawiera on zwięzły zarys jej powstania i rozwoju nowożytnego więziennictwa oraz prezentuje charakterystykę tak zwanych wielkich systemów penitencjarnych oraz aktualną typologię polskich instytucji penitencjarnych.

Większość „pensjonariuszy” zamkniętych instytucji penitencjarnych (w tym instytucji dla nieletnich) stanowią osoby, których proces socjalizacji nie zakończył się powodzeniem i osiągnięciem pożądanej dojrzałości społeczno-moralnej. Z tego powodu nieuchronnie w rozdziale trzecim pojawiły się problemy socjalizacji i ponownego uspołecznienia, czyli resocjalizacji, ukazane na tle istniejących teorii psychologicznych uważanych za podstawy tego złożonego procesu.

Kolejne rozdziały – czwarty i piąty – dotyczą instytucji izolacyjnych dla nieletnich oraz zakładów karnych dla kobiet. Przedmiotem zaś dalszych rozdziałów tej pracy jest wyłącznie lub w znacznej mierze kwestia fundamentalna, a mianowicie teoretyczna i rzeczywista moc resocjalizacyjna instytucji przymusowej izolacji lub – mówiąc inaczej – moc ich oddziaływań penitencjarnych. Od jakiegoś czasu bowiem zauważalne jest stopniowe odchodzenie od prymatu idei resocjalizacji, zwłaszcza w odniesieniu do sprawców wykazujących anomalie psychiczne lub intelektualne.

Autorzy poszczególnych części nie wyrażają wprawdzie expresis verbis swojej oceny resocjalizacyjnego modelu wykonywania kary pozbawienia wolności wciąż dominującego w polskiej penitencjarystyce, ale zdają sobie sprawę – jak sądzimy – z niezadawalającej skuteczności instytucjonalnej resocjalizacji, „antywychowawczych” właściwości samej instytucji więziennej oraz niebezpieczeństwa więziennej desocjalizacji. Trzeba powiedzieć, że sama organizacja więzienna niejako ze swej natury nie jest i raczej być nie może w pełni instytucją wychowawczo-naprawczą. Tym niemniej wielu penitencjarzystów, głównie pedagogów i psychologów, wierzy w poprawczą moc oddziaływań resocjalizacyjnych i możliwość trwałej moralnej przemiany przynajmniej niektórych osób skazanych.

Możliwe, że wieloznaczność samego pojęcia resocjalizacji i trudności z przełożeniem twierdzeń i założeń różnych ujęć resocjalizacji na język pragmatyki penitencjarnej sprawiają, że niektórzy penolodzy – przede wszystkim prawnicy – uważają terminologię resocjalizacyjną za co najmniej przestarzałą i twierdzą, że należy ją zastąpić terminami praca penitencjarna lub oddziaływania penitencjarne. Można przypuszczać, że wielu przedstawicieli nauk pedagogicznych, pedagogiki resocjalizacyjnej i psychologii resocjalizacyjnej nie podziela tego przekonania. Do tego istotnego, choć jak się wydaje dyskusyjnego, problemu odnosi się fragment podrozdziału poświęconego funkcjom kary pozbawienia wolności.

Doświadczeni „więziennicy” wiedzą dobrze, że dość problematyczna jest skuteczność oddziaływań penitencjarnych szczególnie wobec pewnych kategorii osób uwięzionych, a więc na przykład więźniów krótkoterminowych, przestępców seksualnych, tak zwanych przestępców niebezpiecznych, więźniów niepoprawnych czy osób skazanych w wieku senioralnym. Ci ostatni potrzebują raczej bardziej wzmocnienia ich kondycji psychofizycznej niż resocjalizacji. Aby oddziaływania penitencjarne personelu przynosiły rzeczywiste i pozytywne zmiany w osobowości i zachowaniu skazanych, konieczne są również przeobrażenia organizacyjne tej wciąż konserwatywnej i opornej na zmiany instytucji więziennej. Możemy oczekiwać, że odpowiednie programy sprzyjać będą maksymalizacji jakości pracy penitencjarnej i jej efektywności. Przemawiają za tym efekty znanych nam prób – niektórych przedwcześnie zakończonych – „wbudowania” w istniejący system penitencjarny nowych struktur organizacyjnych. Wystarczy tu przypomnieć tak zwany eksperyment gdański Henryka Machela, projekt rzeszowski Józefa Rejmana, pomysł oddziału wewnętrznego Józefa Koreckiego czy najnowszy projekt oddziału penitencjarnego Krzysztofa Kellera.

Poważny problem penitencjarny stanowi zróżnicowanie społeczności więźniów. Opisowi różnych kategorii osób skazanych na pobyt w zakładach karnych poświęcony jest w całości rozdział szósty, następne zaś, siódmy, ósmy, dziewiąty i dziesiąty, dotyczą rozmaitych realizowanych przez Służbę Więzienną form oddziaływań penitencjarnych. Szczególną uwagę poświęcono wolontariatowi hospicyjnemu więźniów, więziennemu duszpasterstwu oraz roli kontaktów osób skazanych ze społeczeństwem ludzi wolnych.

Sekretne życie instytucji totalnych wciąż budzi zainteresowanie i skłania do badań empirycznych, pomimo pojawiających się tu i ówdzie opinii, jakoby miało ono zamierać w polskich zakładach karnych. Subkultura, podkultura, grypsera lub „drugie życie” więzienne zdumiewa swoją obrzędowością, rozmaitością wzorów zachowania, zakazów i nakazów oraz bogactwem sposobów komunikacji. Nieformalnego lub tajemnego nurtu życia więźniów – głównie młodocianych – oraz przejawów podkultury więziennej dotyczy jedenasty rozdział naszej pracy.

Uwięzienie w sposób oczywisty i nieuchronny przerywa radykalnie normalny przebieg i rytm życia rodzinnego i zawodowego człowieka oraz niesie z sobą cały szereg dolegliwości. Wszystkie plany skazanego ulegają kompletnej dezorganizacji i w najlepszym razie zostają zawieszone i odroczone w niepewną przyszłość. Skazani na pozbawienie wolności stają się przedmiotem oddziaływań personelu i mają nikłe szanse osobistej kontroli i wpływu na to, co dzieje się w zamkniętym środowisku. Rozdział dwunasty stanowi jeszcze jedną próbę opisu tego zjawiska.

Specyficzną grupę zawodową stanowią funkcjonariusze Służby Więziennej. Głównie od ich zaangażowania, pasji, postaw i kompetencji psychospołecznych zależy skuteczność resocjalizacji uważanej wciąż przez wielu ludzi za główny cel kary pozbawienia wolności. Personel więzienny reprezentuje nie tylko aparat przymusu, ale także wolnych obywateli, tych sprawiedliwych i uczciwych, którzy potrafią zobaczyć człowieka również w przestępcy. Szczególnych predyspozycji osobowościowych wymaga praca zwłaszcza wychowawców i oddziałowych. Na nich bowiem spoczywa główny ciężar prowadzenia procesu ponownego uspołecznienia przestępców. Jego realizacja napotyka na liczne przeszkody. Wystarczy wskazać dwie takie poważne bariery. Liczba przypadających czy przypisanych jednemu wychowawcy więźniów jest tak duża, że czas ich bezpośrednich „wychowawczych” kontaktów jest porażająco skromny. „Liniowi” pracownicy są ponadto tak bardzo obciążeni pracą administracyjno-biurową, że ich osobowe kontakty ze skazanymi są zazwyczaj krótkie, powierzchowne i w efekcie mało skuteczne.

Dla wielu „więzienników” bolesny jest z pewnością fakt, że nie cieszą się oni nawet przeciętnym – wśród innych profesji – uznaniem społecznym, choć wykonują zawód szczególnie obciążający. Niektórzy ludzie skłonni są nawet zaliczać Służbę Więzienną do tak zwanych zawodów „skażonych”, podobnie jak na przykład grabarzy, śmieciarzy czy patologów kryminalnych. Bardzo krzywdzące i całkowicie bezzasadne są też pojawiające się czasami stereotypowe opinie, że do pracy w więziennictwie trafiają często ludzie niezbyt zdolni i pozbawieni wyższych aspiracji.

Zróżnicowaniu personelu więziennego i jego zadaniom poświęcony jest w całości rozdział trzynasty, a w znacznej części także czternasty. Sądzimy, że przedstawiony w nich obraz Służby Więziennej, jej specyficzny charakter i zadania mogą zachęcić niektórych naszych młodych Czytelników do podjęcia pracy w tym szczególnym miejscu, jakim jest zakład karny. Autor rozdziału piętnastego wskazuje z kolei na kary alternatywne oraz system dozoru elektronicznego osób skazanych.

W książce tej pominęliśmy – z powodów od nas niezależnych – kilka istotnych problemów związanych z funkcjonowaniem instytucji więziennej. Wymienimy je, choć z pewnością nie wszystkie, aby pokazać kompletny zakres obszaru problematyki psychologii penitencjarnej. Zatem należą do nich: przeludnienie więzienne i jego skutki, zachowania suicydalne w zakładach karnych i aresztach śledczych, zachowania korupcyjne, dylematy moralne funkcjonariuszy oraz resocjalizacja tak zwanych więźniów niebezpiecznych, więźniów skazanych na karę dożywocia, więźniów cudzoziemców, więźniów członków zorganizowanych grup przestępczych i współpraca instytucji penitencjarnych z podmiotami zewnętrznymi, na przykład stowarzyszeniami czy osobami godnymi zaufania.

Dla nazbyt wielu więźniów opuszczających instytucje zamknięte konfrontacja ze światem wolnym bywa bardzo bolesnym doświadczeniem. Nierzadko odrzuceni przez rodzinę, pozbawieni dachu nad głową, bez pracy i wsparcia społecznego odnawiają swoje kontakty ze środowiskiem przestępczym, popadają w alkoholizm czy narkomanię, a ostatecznie dopuszczają się nowych przestępstw i ponownie przekraczają bramy zakładów karnych. Pomocy postpenitencjarnej oraz readaptacji społecznej osób opuszczających jednostki penitencjarne poświęcony jest rozdział szesnasty kończący naszą książkę.

Pragniemy wyrazić w tym miejscu naszą wdzięczność i serdeczne podziękowanie Panu Prof. dr. hab. Piotrowi Stępniakowi, który podjął się trudu recenzji tego zbioru i zwrócił naszą uwagę na szereg braków i nieścisłości. Jego cenne i wnikliwe uwagi oraz sugestie dotyczące zarówno tytułu całości, jak i niektórych jej tekstów przyczyniły się z pewnością w dużym stopniu do poprawy jakości zamieszczonych tu prac.

Wdzięczność i podziękowanie wyrażamy także wszystkim naszym Drogim Współautorom, bez których udziału nie byłoby możliwe stworzenie tego opracowania.

Pisaliśmy tę książkę przede wszystkim z myślą o młodzieży akademickiej różnych kierunków studiów, szczególnie zaś kryminologii, prawa, socjologii, pedagogiki resocjalizacyjnej oraz psychologii. Wyrażamy nadzieję, że zachęci ona Czytelników do wstępnego rozpoznania problematyki penitencjarnej, a następnie skłoni do rozpoczęcia samodzielnych studiów nad tą niezwykłą, a jednocześnie fascynującą rzeczywistością instytucji zamkniętych.
mniej..

BESTSELLERY

Kategorie: