Reinterpretacje. Percepcja i recepcja dzieł architektury na przykładzie świątyń jezuickich Ameryki Południowej okresu kolonialnego - ebook

Prezentowane studium przybliża architekturę jezuitów w Ameryce Południowej w okresie kolonialnym. Czytelnik może zapoznać się zarówno ze skomplikowaną sytuacją kulturową, na której tle powstawały prezentowane obiekty, jak i z zaskakującym bogactwem form, które zostały wykreowane przez europejskich przybyszów w kontakcie z rdzennymi społecznościami. Sztuka barokowej Ameryki Łacińskiej jest zjawiskiem szczególnym. W zapoznaniu się z tą egzotyczną rzeczywistością pomaga bogaty materiał ilustracyjny, pozwalający na uświadomienie sobie odmienności barokowej architektury chrześcijańskiej w różnych zakątkach świata. W publikacji nie ograniczono się do obiektów dobrze znanych i projektowanych przez słynnych architektów, ale przedstawiono też architekturę andyjskich prowincji dawnego Wicekrólestwa Peru oraz misyjne świątynie w tropikalnych regionach dzisiejszych Boliwii, Paragwaju czy Brazylii. Książka przeznaczona jest dla historyków sztuki, jednak może stać się ciekawą lekturą dla osób, które – zafascynowane odległymi kulturami - chciałyby dowiedzieć się czegoś więcej o architekturze kolonialnej Ameryki Południowej, a także o tym, jak na przestrzeni wieków zmieniało się widzenie obiektów architektonicznych tego dalekiego kontynentu.

Od Autorki  11

Mapy  15

WSTĘP  19

1. Cel pracy  21

2. Ramy chronologiczne i terytorialne  24

3. Stan badań  25

3.1. Architektura kolonialna w Ameryce Południowej  25

3.2. Architektura jezuitów w Ameryce Południowej  27

3.3. Sztuka kolonialna - badania polskie i rosyjskie  31

4. Metody badań  35

4.1. Badania terenowe  35

4.2. Charakterystyka źródeł rękopiśmiennych i drukowanych  36

4.3. Charakterystyka materiału ikonograficznego  39

5. Metodologia badań  40

5.1. Percepcja dzieła architektury  42

5.1.1. Percepcja zmysłowo-estetyczna  43

5.1.2. Percepcja semiotyczna  44

5.1.3. Cztery typy obrazowości w percepcji dzieła architektonicznego  46

5.1.4. Percepcja jako indywidualna iluzja  51

5.2. Estetyka recepcji i recepcja dzieł architektonicznych  54

5.3. Interpretacje dzieła architektury  55

6. Struktura pracy  58

7. Nazwy geograficzne, nazwy własne, wyrazy obcego pochodzenia i inne kwestie językowe  59

Ilustracje  61

ROZDZIAŁ I. KRÓTKIE WPROWADZENIE HISTORYCZNE, KULTUROWE I ARTYSTYCZNE  67

1. Ramy kulturowe i związany z nimi aparat pojęciowy  69

1.1. Nowy Świat  70

1.2. Indie Zachodnie  71

1.3. Ameryka Łacińska  71

1.4. Kolonia i kolonializm  73

1.5. Kultura i cywilizacja  75

2. „Terminologiczne grzęzawisko”, czyli aparat pojęciowy z zakresu historii sztuki charakterystyczny dla sztuki prezentowanego obszaru w XVI-XVIII wieku  77

3. Historia kolonii w Ameryce Południowej i podstawy ich funkcjonowania  81

3.1. Ameryka hiszpańskojęzyczna - Wicekrólestwo Peru, Nowa Granada, La Plata  81

3.1.1. Historia, podział terytorialny i podstawy ekonomiczne funkcjonowania kolonii  81

3.1.2. Stosunki etniczne i społeczne  85

3.1.3. Kościół i ewangelizacja  86

3.1.4. Sztuka  88

3.2. Brazylia  90

3.2.1. Historia, podział terytorialny i ekonomiczne podstawy funkcjonowania kolonii  90

3.2.2. Stosunki etniczne i społeczne  92

3.2.3. Kościół i ewangelizacja  93

3.2.4. Sztuka  94

4. Historia zakonu jezuitów  95

4.1. Powstanie zakonu jezuitów  95

4.2. Historia jezuitów w Ameryce Południowej  96

4.2.1. Obszar hiszpańskojęzyczny  96

4.2.2. Brazylia  96

4.2.3. Wygnanie jezuitów  97

5. Architektura jezuicka - zagadnienia ogólne i teoretyczne  98

5.1. Charakterystyka architektury jezuickiej - rodzaje świątyń ze względu na funkcje  98

5.2. Styl jezuicki  99

5.2.1. Styl jezuicki jako bogactwo form i dekoracji  100

5.2.2. Styl jezuicki jako skromność i umiar  102

5.2.3. Styl jezuicki a kościoły Il Gesù i Sant’Ignazio w Rzymie  103

5.2.4. Na sposób jezuicki, czyli modo nostro i akomodacja w architekturze  105

Ilustracje  109

ROZDZIAŁ II. ARCHITEKTURA MISYJNA - MIĘDZY GLOBALNOŚCIĄ A LOKALNOŚCIĄ  113

1. Misyjny charakter Towarzystwa Jezusowego  115

2. Jezuici i strategia urbanistyczna  118

2.1. Miasta „idealne” Ameryki Południowej  119

2.1.1. Lima  120

2.1.2. Trujillo  124

2.1.3. Cusco  125

2.2. Urbanistyka i budownictwo zakonu jezuitów  129

2.3. Metropolie, miasta i miasteczka  130

2.4. Redukcje i misje  133

2.4.1. Dzielnice indiańskie i redukcje - miasta i prowincja  140

2.4.2. Misje wśród Indian Guarani, Chiquitos i Mojos  147

2.4.3. Brazylijskie aldeamento  150

3. Typ kościoła misyjnego  152

3.1. Interpretacja „międzynarodowa” architektury misyjnej  152

3.1.1. Plan i struktura kościoła misyjnego  153

3.1.2. Materiał konstrukcyjny  154

3.2. Lokalne odmiany architektury misyjnej, jej znaczenie dawniej i dziś  158

3.2.1. Kolumbia i peruwiańskie Altiplano  158

3.2.2. Misje wśród Indian Guarani, Chiquitos i Mojos  161

3.2.3. Chiloé  164

3.2.4. Kościoły brazylijskie - pomiędzy architekturą centrum i prowincji  169

Ilustracje  175

ROZDZIAŁ III. ARCHITEKTURA REGIONALNA - KOŚCIOŁY JEZUICKIE  203

1. Metropolia i prowincja  205

2. Lokalne nurty i miejscowe tradycje architektoniczne  207

2.1. Świątynia jezuitów i architektura regionu kuzkeńskiego  207

2.1.1. Fasada kościoła jezuitów w Cusco i jej wpływ na architekturę miasta oraz regionu  210

2.1.2. Plan kościoła, system konstrukcyjny i układ przestrzenny  215

2.1.3. Motywy dekoracyjno-ornamentalne  217

2.1.4. Cusqueñismo i architektura kolonialna miasta  217

2.2. Dekoracja mestizo i mudéjar  220

2.2.1. Dekoracja mestizo w regionie arequipeńskim  221

2.2.2. Dekoracja mestizo w Collao  223

2.2.3. Sucre i Potosi - dekoracja w typie mudéjar  227

2.3. Kościoły jezuickie w Cordobie, Asunción i Santa Fe  231

2.4. Kościoły peruwiańskiego wybrzeża  233

Ilustracje  239

ROZDZIAŁ IV. MODEL KOŚCIOŁA IL GESÙ I ARCHITEKTURA KOLONIALNA AMERYKI POŁUDNIOWEJ – KONFRONTACJE  261

Wprowadzenie  263

1. Modele w badaniach humanistycznych i w architekturze  264

1.1. Model architektoniczny  266

1.2. Model architektoniczny a model mentalny w badaniach form architektonicznych i ich percepcji  267

2. Model kościoła Il Gesù jako model badawczy  272

2.1. Plan i układ przestrzenny - model  272

2.2. Kompozycja fasady - model  273

2.3. Kaplice i nawy boczne - terminologia, forma, funkcja  275

3. Kościół Il Gesù i architektura Ameryki Południowej - relacje  280

3.1. Buenos Aires  281

3.2. Quito  283

3.3. San Pablo w Limie i San Ignacio w Bogocie  285

3.4. San Francisco w Limie  288

4. Kościół Il Gesù i badania nad architekturą Ameryki Południowej - interpretacje  289

4.1. Kościół Il Gesù w historii architektury nowożytnej Europy  289

4.2. Południowoamerykańskie fasady kościołów w typie Il Gesù  292

4.2.1. Fasada La Compańia w Quito  292

4.2.2. Fasada kościoła w Salvadorze da Bahia  295

4.2.3. Fasada kościoła Sao Miguel  302

4.2.4. Fasady kościołów niejezuickich  304

4.3. Układ przestrzenny Il Gesù w kontekście badań architektury południowoamerykańskiej  307

4.3.1. Układ przestrzenny kościołów w Popayan, Cartagenie, Buenos Aires  308

4.3.2. Struktura przestrzenna kościołów jezuickich w Brazylii i model Il Gesù  310

4.3.3. Układ przestrzenny Il Gesù a świątynie niejezuickie  311

Ilustracje  313

Podsumowanie  339

Ilustracje  351

Spis map i ilustracji  367

Skróty  379

Bibliografia  381

Summary  433

Indeks osób  441

Indeks topograficzno-rzeczowy  449

Od redakcji  461