Rys chronologiczno-historyczny państw nowożytnych od V. wieku do dziś dnia, z kilku mapkami i kilkudziesieciu genealogijami ułożony - ebook

Ą. Woj­na z Frus­sa­mi i Ros­sy ą, r. 1806–1807. Na­po­le­on od­no­si sław­ne zwy­cięz­twa pod Jena i Auer-szted nad Prus­sa­mi, a pod Fry­dlan­dem nad Ros-syą; za­wie­ra po­kój z temi mo­car­stwa­mi w Tyl­ży. Na mocy po­ko­ju Tyl­życ­kie­go za­bie­ra Prus­som po­ło­wę po­sia­dło­ści. Z kra­jów nie­miec­kich two­rzy kró­le­stwo West­fal­skie i od­da­je bra­tu swe­mu Hie­ro­ni­mo­wi, a z kra­jów pol­skich, do Pruss na­le­żą­cych, Księz­two War­szaw­skie i od­da­je kró­lo­wi Sa­skie­mu.

5. Zdo­by­wa Por­tu­ga­lią i Hisz­pa­nią w r. 1807 i 1808.

6. Po­wtór­na woj­na z Au­strya r. 1809, Wy­gry­wa 5 bi­tew i zmu­sza ce­sa­rza do po­ko­ju w Schón­brun. Po­tem roz­wo­dzi się z Jó­ze­fi­ną Be­au­har­na­is, a żeni się z cór­ką ce­sa­rza Ma­rya-Lu­dwi­ką.

7. Od­bie­ra Pa­pie­żo­wi Piu­so­wi VII. pań­stwo ko­ściel­ne, a bra­tu Lu­dwi­ko­wi kró­le­stwo Hol­len­der­skie r. 1810.

8. Wo­ina z Ros­syą r 1812. Zu­peł­nie nie­po­myśl­na; tra­ci pół mil­lio­na woj­ska.

9. Woj­na z Ros­syą i jej sprzy­mie­rzeń­ca­mi: z Au­strya, Prus­sa­mi i An­glią, ale już w Niem­czech, przez rok 1813. Na­po­le­on od­no­si zwy­cię­stwo nad sprzy­mie­rzeń­ca­mi przy Dreź­nie, ale zo­stał po­ra­żo­ny na gło­wę pod Lip­skiem i cof­nął się do Fran­cyi.

10. Woj­na z Ros­syą i jej sprzy­mie­rzeń­ca­mi, już w sa­mej Fran­cyi r. 1814. Trwa tyl­ko trzy mie­sią­ce. Sprzy­mie­rzeń­cy bio­rą Pa­ryż; Na­po­le­on skła­da ko­ro­nę i usu­wa się na wy­spę Elbę, któ­rą mu dają sprzy­mie­rzo­ne mo­car­stwa. Na­po­le­on bawi tam 10 mie­się­cy. Bur­bo­no­wie wra­ca­ją do Fran­cyi; Lu­dwik XVIII. za­sia­da na tro­nie.

11. W roku 1815 Na­po­le­on wra­ca z Elby do Fran­cyi, od­zy­sku­je Pa­ryż i pa­nu­je jesz­cze 100 dnu Sprzy­mie­rzo­ne mo­car­stwa wy­sy­ła­ją nowe woj­sko prze­ciw­ko nie­mu, któ­re od­no­szą sław­ne zwy­cięz­two w Bel­gii przy Wa­ter­loQ pod do­wódz­twem je­ne­ra­ła an­giel­skie­go Wel­ling­to­na. Na­po­le­on chce ucie­kać do Ame­ry­ki, ale uję­ty na mo­rzu przy brze­gach fran­cuz­kich zo­stał ode­sła­ny jeń­cem na wy­spę ś. He­le­ny i tam umie­ra w r. 1821.

12. Lu­dwik lviii. zno­wu wró­cił do swo­je­go pań­stwa. Król ten nadał swo­im pod­da­nym kar­tą kon­sty­tu­cyj­na, za­wie­ra­ją­cą pra­wa, po­dług któ­rych miał rzą­dzić Fran cya. Na­stęp­ca jego, brat, Ka­rol X. za na­ru­sze­nie kil­ku ar­ty­ku­łów tej­że kar­ty, zo­stał przez na­ród fran­cuz­ki wy­gna­ny z tro­nu i z kra­ju w 1830, a na miej­sce jego po­wo­ła­no do ko­ro­ny młod­szą li­nię Bur­bo­nów, Or­le­ań­ską, w oso­bie Lu­dwi­ka Li­li­pa. W roku .1848, d. 24 lu­te­go wy­chuch­nę­ła we Fran­cyi na­gła re­wo­lu­cya w skut­ku któ­rej Lu­dwik-Fi­lip opu­ścił kraj i z ro­dzi­ną swo­ją udał się do An­glii. Re­wo­lu­cjo­ni­ści zaś znie­śli rząd mo­nar­chicz­ny, za­pro­wa­dzi­li Rzecz­po­spo­li­tą i na jej cze­le po­sta­wi­li pre­zy­den­ta. Na­ród cały zo­stał we­zwa­ny do gło­so­wa­nia na obiór pre­zy­den­ta i za­szczyt ten padł na sy­now­ca ce­sa­rza Na­po­le­ona, Łu­du­ika-Na­po­le­ona, syna b… kró­la Hol­len­der­skie­go, lu­dwi­ka Bo­na­par­te­go.

HI­STO­RYA CE­SAR­STWA NIE­MIEC­KIE­GO.

Kraj, dziś Niem­ca­mi zwa­ny, za cza­sów Rzy­miau skła­dał się z wiel­kiej ilo­ści ma­łych od sie­bie nie­za­wi­słych po­ko­leń Gier­mań­skich. Hi­sto­ry­cy oko­ło 60 ciu na­ro­dów wy­li­cza­ją. Z cza­sem te drob­ne ludy jed­no­czyć się z sobą za­czę­ły i wy­stę­pu­ją już w 3-cim i 4-tym wie­ku po Chry­stu­się w po­sta­ci sprzy­mie­rzo­nych rze­czy­po­spo­li­te!] pod na­zwi­skiem Fran­ków, yJl­le­ma­nów, Sa­sów i t… d. We­wnętrz­ne urzą­dze­nie Gier­ma­nów mało nam jest zna­jo­me. Miesz­kań­cy każ­de­go kra­iku zwy­kle się dzie­li­li na trzy klas­sy: Da Ede-lin­gów czy­li szla­chet­nych, Frej­lin­gów czy­li wol­nych i Lit­ti, Len­te, to jest po­spo­li­tych lu­dzi, ple­be­ju­szów. Była jesz­cze klas­sa nie­wol­ni­ków, wzię­tych pod­czas woj­ny, któ­ra skła­da­ła wła­sność pry­wat­ną oby­wa­te­li.

Hi­sto­rya Nie­miec na­bie­ra więk­szej ja­sno­ści od dru­giej po­ło­wy wie­ku VIII. W tej epo­ce po­wierzch­nia Nie­miec przed­sta­wia­ła wi­dok na­stę­pu­ją­cy. Za­chod­nia ich część na­le­ża­ła do po­tęż­ne­go na­ro­du Fran­ków czy­li Fran­cu­zów. Wschod­nia, po­ło­żo­na z pra­wej stro­ny li­nii, idą­cej od mia­sta Pas­so­wii nad Du­na­jem do źró­deł Sali wpa­da­ją­cej do Elby, za­miesz­ka­na była przez róż­ne ludy Sła­wiań­skie, jako to Oho­try­tów, Lu­ty­ków, So­ra­bów, Cze­chów. Dzi­siej­sza mo­nar­chia Au-stry­ac­ka z Wę­gra­mi zo­sta­wa­ła pod wła­dzą ludu Azy­atyc-kie­go Awa­rów. Środ­ko­wą zaś część Nie­miec, ku po­łu­dnio­wi, skła­da­ło księ­stwo Ba­war­skie; ku pół­no­cy zaj­mo­wał ob­szer­ny kraj Sa­sów. Ci ostat­ni po­sia­da­li na­stęp­ne dzi­siej­sze zie­mie: kró­le­stwo Ha­no­wer­skie, ks. Ol­den­burg­skie, Brun-świc­kie, prus­ską pro­win­cya West­fa­lią, elek­to­rat Kas­sel­ski, Holsz­ty­nią, księ­stwa An­halt, księ­stwa Sa­skie i t… d. Sa­so­wie w po­ło­wie VIII wie­ku byli jesz­cze lu­dem po­gań­skim. Ich czę­ste wy­ciecz­ki do Fran­cyi zmu­si­ły Ka­ro­la Wiel­kie­go do roz­po­czę­cia z nimi woj­ny, któ­ra, z prze­rwa­mi, cią­gnę­ła się 32 lata, (771–803. Na­re­ście Ka­rol po­ko­nał Sa­sów z ich wo­dzem W ity­kindcm, i zmu­sił ich do przy­ję­cia wia­ry chrze­ści­jań­skiej. W cza­sie woj­ny z Sa­sa­mi za­wo­jo­wał ta­kie księ­stwo Ba­war­skie, gdzie pod­ów­czas pa­no­wał Ta­szyLm, tu­dzież, i pań­stwo Awa­rów. Tym spo­so­bem całe Niem­cy prze­szły pod ber­ło Ka­ro­la W. i zo­sta­wa­ły w po­sia­da­niu jego fa­mi­lii przez cały wiek dzie­wią­ty. Po śmier­ci Ka­ro­la, w 814, syn jego Lu­dwik Ła­god­ny pa­no­wał nad Niem­ca­mi do 840. Umie­ra­jąc, zo­sta­wił trzech sy­nów, któ­rzy przez trzy lata spór wie­dli o dzie­dzic­two oj­cow­skie; na­ko­niec, w 843. trak­ta­tem w mie­ście Fert­fom (we Fran­cyi), młod­szy syn Lu­dwi­ka Ła­god­ne­go, tak­że Lu­dwik, otrzy­mał Niem­cy.

Przed śmier­cią, po­dzie­lił pań­stwo mię­dzy trzech sy­nów: Kar­to­wa­na, Ka­ro­la Oty­te­go {Lu­dwi­ka. Ka­rol Oty­ły prze­żył bra­ci, któ­rzy ze­szli bez­po­tom­nie, i ich cząst­ki "po­łą­czył. Lecz w 887 zo­stał przez Niem­ców z tro­nu zło­żo­ny, za swo­ją nie­zdol­ność; sa miej­sce jego wy­bra­no Ar­nol­da, syna Kar­lo­ma­na, z nie­ślub­nej żony. Ten zo­sta­wił tron ma­ło­let­nie­mu sy­no­wi Lu­dwik Dzie­cię zwa­ne­mu, ze śmier­cią któ­re­go, w 911, wy­ga­sła na tro­nie nie­miec­kim fa­mi­lia Kar­lo­win-gów, idą­ca od Ka­ro­la Wiel­kie­go.

Ihy­aga. Na po­cząt­ku X. wie­ku, Niem­cy dzie­li­ły się na pięć ob­szer­nych księstw: Sa­xo­nia, Lo­ta­ryn­gią, Fran­ko­nią, Szwa­bią i Ba­wa­ryą. {Obacz map­kę IV. I).

1. Sa­xo­nia była naj­ob­szer­niej­szą kra­iną w pół­noc­nych Niem­czech; roz­cią­ga­ła się od gra­nic Ilol­lan­dyi i brze­gów Renu aż po za Odrę, na po­łu­dnie do­cho­dzi­ła do 51° sze­ro­ko­ści. Obej­mo­wa­ła w so­bie: Han­no­wer, Ol­dem­burg, Me­klem­burg. Bran­de­burg, Sa­skie księ­stwa i kró­le­stwo, tu­dzież elek­to­rat Kas­sel­ski.

2. Lo­ta­ryn­gia dzie­li­ła się na dol­ną i gór­ną. Dol­na za­wie­ra­ła dzi­siej­szą Bel­gią i Lu­xem­burg a gu­nia dzi­siej­szą pro­win­cya fran­cuz­ką Lo­ta­ryn­gią.

3. Pran­ko­ma za­wie­ra­ła pro­win­cye pru­skie Dol­ne­go Renu z mia­sta­mi Tre­wir, Ko­lo­nia, Akwis­gran, da­lej księ­stwo Na­ssau, Hes­sen-Darmsz­tadt, i pół­noc­no-za­chod­nią cząst­kę Ba­wa­ryi.

4. Szwa­bia obej­mo­wa­ła Al­za­cyą, Ba­den, Kr. Wir­tem-berg­skie.

5. Ba­wa­rya za­wie­ra­ła w so­bie dzi­siej­sze kró­le­stwo Ba­war­skie i ce­sar­stwo au­stry­ac­kie, prócz Czech i Wę­gier.

Tron Nie­miec­ki Obie­ral­ny.

Sko­ro ostat­ni po­to­mek ze krwi Ka­ro­la W. ze­szedł ze świa­ta, ksią­żę­ta nie­miec­cy wy­bra­li z po­mię­dzy sie­bie na kró­la, księ­cia Fran­ło­nii, Kon­ra­da I. Cho­ciaż do­tąd tron nie­miec­ki był cią­gle elek­cyj­nym, aż do r, 1806, ato­li po więk­szej czę ści, obie­ra­no kró­lów z jed­nej i tej­że sa­mej fa­mi­lii aż do jej wy­ga­śnię­cia. Ztąd na­stęp­ne domy w Niem­czech pa­no­wa­ły:

1. Dom Sa­ski od 919–1024.

2. Dom Fran­koń­sko-Sa­lic­ki od 1024–1125.

3. Dom Ho­hen­sziau­fów od 1137–1254.

4. Dom Lu­xem­bur­ski w wie­ku XIV i XV.

5. Dom Habs­bur­ski od po­ło­wy wie­ku XV. aż do r. 1806.

D om Sa­ski.

Po śmier­ci Kon­ra­da, 919, ksią­żę­ta nie­miec­cy od­da­li ber­ło księ­ciu Sa­skie­mu, Hen­ry­ko­wi I , Ptasz­ni­kiem prze­zwa­ne­mu, dla­te­go, iż w chwi­li, gdy mu o wy­bo­rze oznaj­mio­no, po­lo­wał na pta­ki. Hen­ryk po­czął w swej oso­bie Dom Sa­ski, któ­ry pa­no­wał w Niem­czech od 919–1024 r. Na­stęp­cą Hen­ry­ka, był syn, Ot­ton I Wiel­ki. Naj­zna­ko­mit­szym jego czy­nem jest za­wo­jo­wa­nie Włoch w 961. Po­wód zdo­by­cia "Włoch przez Ot­to­na jest na­stęp­ny: Hugo Pro­wanc­ki, król wło­ski, po­dejrz­li­wy i okrut­ny, wy­gła­dził po­wo­li znacz­niej­szych ba­ro­nów kró­le­stwa swo­je­go, któ­rych tyl­ko lę­kał się prze­wa­gi lub dumy. Je­den z moż­nych was­sa­lów, Be­ren­gar, uszedł przed śmier­cią na dwór kró­la nie­miec­kie­go, Ot­to­na I., 940. Ten po­zwo­lił mu w swem pań­stwie za­cią­gnąć woj­sko, z któ­rem gdy wrró­cił do Włoch w 945, wszy­scy nie­chęt­ni, po­wstaw­szy prze­ciw Hu­go­no­wi, złe­ży­li go z tro­nu. Jed­nak­że nie od­da­li ko­ro­ny wło­skiej Be­ren­ga­ro­wi, cho­ciaż uwol­nił ich z pod wła­dzy ty­ra­na, ale ofia­ro­wa­li ją sy­no­wi Hu­go­na, Lo­ta­ry­uszo­wi, zo­sta­wiw­szy przy Be­ren­ga­rze kie­ru­nek in­te­re­sów pań­stwa. Lecz Be­ren­gar, nie­za­do­wo­lo­ny z tego po­dzia­łu wła­dzy, otruł, po­wia­da­ją, Lo­ta­ry­usza, 950, i ka­zał ob­wo­łać sie­bie kró­lem pod imie­niem Be­ren­ga­ra II, wraz z sy­nem Adal­ber­tem, któ­re­go przy­jął za spól­ni­ka rzą­dów. Ze zaś Lo­ta­ry­usz zo­sta­wił mło­dą i pięk­ną wdo­wę, Ade­laj­dę, Be­ren­gar chciał ją zmu­sić do za­ślu­bie­nia Adal ce­sar­stwa [ N ie­miec­kie­go. 6?

ber­ta, aby tem mał­żeń­stwem po­go­dzić oba domy. Gdy na to nie przy­sta­ła, Be­ren­gar za­mknął ją w ści­słem wię­zie­niu, zkąd ona uda­ła się z proś­bą o po­moc do Ot­to­na l., któ­ry przy­byw­szy do Włoch, 951. zwy­cię­ży! Be­ren­ga­ra, uwol­nił Ade­la­idę z za­mknię­cia, i wkrót­ce po­tem z nią się oże­nił. Jed­nak­że ustą­pił Wio­chy Be­ren­ga­ro­wi z wa­run­kiem, że trzy­mać je bę­dzie od Ot­to­na na pra­wach feu­dal­nych, to jest, że ma uzna­wać się za was­sa­la kró­lów nie­miec­kich. Tym spo­so­bem pau­ował on jesz­cze lat dzie­sięć, od 951–961. Po­czem gdy rzą­dy jego wie­lu się ba­ro­nom nie po­do­ba­ły, zwłasz­cza pa­pie­żo­wi Ja­no­wi XII, nie­chęt­ni we­zwa­li do Włoch Ot­to­na I. któ­ry tem skwa­pli­wiej przy­jął to we­zwa­nie, że i sam ża­ło­wał ustą­pie­nia Włoch Be­ren­ga­ro­wi. Ja­koż bez zwło­ki uka­zał się z woj­skiem za Al­pa­mi, i po­ko­naw­szy Be­ren­ga­ra, ko­ro­no­wał się w Pa­wii że­la­zną ko­ro­ną lom­bardz­ką na kró­la Wło­skie­go. Po­czem udał się do Rzy­mu, gdzie Jan XII., idąc za przy­kła­dem Le­ona III., wzno­wił na rzecz Ot­to­na ty­tuł ce­sa­rza Za­chod­nie­go, 962. Od­tąd ty­tuł ce­sa­rza rzym­skie­go po­łą­czo­ny zo­stał z ko­ro­ną nie­miec­ką i z po­sia­da­niem zie­mi wło­skiej. Wszy­scy na­stęp­cy Ot­to­na I., wy­bra­ni na tron nie­miec­ki, je­cha­li do Włoch ko­ro­no­wać śię dwie­ma ko­ro­na­mi: że­la­zną na kró­la wło­skie­go w Me­dy­ola­nie, a ce­sar­sko-rzym­ską, w Rzy­mie. Pa­no­wa­nie na­stę­pu­ią­cych po Ot­to­nie L. ce­sa­rzów: Ot­to­na II, Ot­to­na III. i Hen­ry­ka II Świę­te­go, ni­czem nie jest pa­mięt­ne. Hen­ryk li… za­słu­żył na imie Świę­te­go, za bo­go­boj­ne ży­cie. Był on ostat­nim ce­sa­rzem z domu Sa­skie­go.

JDom F ra nkoń­sko – Sa lic­ki.

Fa­mi­lia­Fran­kon­sko-Sa­lic­ka sto lat pa­no­wa­ła, 102i – 1125. Pierw­szym ce­sa­rzem był Kon­rad li. Po nim Hen­ryk III. od czar­nych wło­sów Czar­nym prze­zwa­ny, po któ­rym pa­no­wał Hen­ryk IV., sław­ny w hi­sto­ryi przez swe kłót­nie o in­we­sty­tu­ry z pa­pie­ża­mi: Grze­go­rzem IlI. Uil­de­bran­dem i I Urba­nem II.

Woj­ny Hen­ry­ka IV. z pa­pie­ża­mi o in­we­sty­tu­ry.

Po­wód do kłut­ni mię­dzy ce­sa­rzem a pa­pie­ża­mi jest na-stępf – W Niem­czech były licz­ne bi­skup­stwa w bo­ga­te do­bra przez ce­sa­rzów opa­trzo­ne. Ce­sa­rze za­cho­wa­li so­bie pra­wo wy­bie­ra­nia bi­sku­pów. Sko­ro więc któ­re bi­skup­stwo przez śmierć pa­ste­rza swe­go opróż­nio­ne zo­sta­ło, ce­sarz wy­no­sił na nie kogo się mu po­do­ba­ło, a pa­pie­że ten wy­bor po­twier­dza­li. Ma­ją­cy do­stać bi­skup­stwo przy­się­gał na wier­ność ce­sa­rzo­wi i obo­wią­zy­wał się sta­wić mu w cza­sie woj­ny pew­ną ilość żoł­nie­rza; ce­sarz ze swo­jej stro­ny ro­bił go po­sia­da­czem bi­skup­stwa, po­da­jąc mu w ręce pa­sto­rał i pier­ścień. zna­ki god­no­ści bi­sku­piej. To na­zy­wa­ło się in­we­sty­tu­rą du­chow­ną, Przez taki ob­rzęd, wy­bra­ny od ce­sa­rza bi­skup wchu­dził w rze­czy­wi­ste po­sia­da­nie swe­go bi­skup­stwa.