Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecznych w latach 1864–1914 - ebook

Przemiany społeczno-ekonomiczne w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, obok pozytywnych konsekwencji, niosły ze sobą polaryzację społeczeństwa, eskalację biedy i zjawisk dewiacyjnych. Niniejsza publikacja jest poświęcona rozwijającym się w tym czasie patologiom społecznym, które w badanym okresie i współcześnie są uważane za szczególnie groźne: alkoholizmowi, prostytucji, „handlowi żywym towarem”, dzieciobójstwu, porzucaniu dzieci, aborcji, krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci prowadzącemu do powstania grupy „dzieci ulicy” oraz demoralizacji i przestępczości nieletnich. Analizie poddano opinie i poglądy społeczeństwa Królestwa Polskiego na temat uwarunkowań tych zjawisk, ich przejawów i konsekwencji. Równolegle przedmiot badań stanowiły inicjatywy społeczne o charakterze profilaktycznym, edukacyjnym i opiekuńczo-wychowawczym na rzecz osób najuboższych, opuszczonych, zaniedbanych, wykazujących zachowania patologiczne. Celem pracy było także określenie skuteczności owych działań i ich znaczenia w modernizacji życia społecznego na przełomie XIX i XX w.

Metodologię badań historyczno-pedagogicznych starano się połączyć z metodami badań idei, myśli i praktyk pedagogicznych. Złożoność podejmowanego zagadnienia spowodowała, że zasadne było sięgnięcie do ustaleń specjalistów z pokrewnych dyscyplin naukowych – pedagogów, historyków społecznych, historyków prawa i medycyny, literaturoznawców. Wzbogaciło to pracę, będącą monografią o charakterze historyczno-pedagogicznym, o interdyscyplinarną refleksję nad badanymi zjawiskami.

Wstęp 7

Rozdział I. Położenie ludności w Królestwie Polskim w latach 1864–1914  21

1. Przemiany społeczne w dobie industrializacji i zmian pouwłaszczeniowych  21

2. Warunki socjalno-bytowe 27

3. Zdrowotność mieszkańców i stan opieki medycznej  35

4. Dostęp do oświaty i nauki  40

Rozdział II. Ideowe podstawy zainteresowania problematyką patologii społecznych w XIX i na

początku XX w  47

1. Pozytywizm  47

2. Socjalizm i nacjonalizm  51

3. Społeczna nauka Kościoła  56

4. Od dobroczynności do polityki społecznej  60

5. Ruch higieniczny i eugenika  66

6. Nowe koncepcje pedagogiczne  71

Rozdział III. Opinia publiczna wobec przyczyn, przejawów oraz społecznych i wychowawczych konsekwencji alkoholizmu  81

1. Obyczajowe uwarunkowania pijaństwa  81

2. Alkoholizm – skala zjawiska i jego przyczyny  92

3. Zdrowotne i społeczne skutki alkoholizmu  96

4. Kongresy, wystawy, odczyty jako forma popularyzacji wiedzy o alkoholizmie  106

5. Działalność organizacji społecznych na rzecz propagowania trzeźwości  116

6. Spożywanie alkoholu przez dzieci i młodzież jako problem społeczno-wychowawczy  132

Rozdział IV. Prostytucja jako przedmiot dyskusji społecznej i działań opiekuńczo-wychowawczych  145

1. Problem prawnych regulacji prostytucji  145

2. Uwarunkowania i skutki prostytucji  152

3. Prostytucja nieletnich i przemoc seksualna wobec dzieci i młodzieży  166

4. Działalność organizacji społecznych na rzecz pomocy prostytutkom i kobietom zagrożonym prostytucją  176

5. Wychowanie seksualne jako środek zapobiegania prostytucji  192

Rozdział V. Opinie i poglądy dotyczące dzieciobójstwa i porzucania dzieci oraz formy zapobiegania tym patologiom  205

1. Dzieciobójstwo jako naruszenie ładu społecznego  205

2. Przyczyny dzieciobójstwa i porzucania dzieci  214

3. Formy zapobiegania dzieciobójstwu  225

4. Opieka nad porzuconymi dziećmi  240

5. Aborcja jako forma dzieciobójstwa  251

Rozdział VI. Postawy społeczne oraz obszary działań profilaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych wobec dzieci opuszczonych, zaniedbanych i zaburzonych przestępczo  259

1. Problem „dzieci ulicy” w dyskursie publicystycznym i aktywności organizacji społecznych  259

2. Działania opiekuńczo-wychowawcze wobec dzieci osamotnionych i najuboższych jako forma przeciwdziałania demoralizacji  271

3. Inicjatywy społeczne w zakresie działań profilaktyczno-wychowawczych na rzecz dzieci ubogich i zagrożonych dewiacjami społecznymi  309

4. Działalność resocjalizacyjna wobec dzieci i młodzieży  326

Zakończenie  339

Wykaz skrótów 343

Bibliografia 345

Od Redakcji 369