Zagrożona niewinność. Zakłócenia rozwoju seksualności młodzieży - ebook

Dedykacja

Ani Kurzępiance dedykuje Stryjek

Wstęp

Hej, suczki, my znamy wasze sztuczki…^(\ 1) Do uszu dobiega mnie zewsząd kawałek odjechanego przeboju, który zawojował młodych słuchaczy. Gdziekolwiek bym był, ta piosenka stale szła za mną. Dobiegała z dyskotekowych parkietów, ze zbyt głośno nastawionych odtwarzaczy, na rozpalonych czerwcowym słońcem plażach, przebijała ze słuchawek mpegów. Jej słowa zachwaszczały moje poczucie estetyki, wdzierały się z siłą tornada w świat mojej wyobraźni o młodym pokoleniu, jego zachowaniach i poczuciu intymności. Kim są owe suczki? – zacząłem się zastanawiać. Jakimi sztuczkami dysponują i wobec kogo je stosują? Kim jest ten, który zwracając się do swoich rówieśniczek, używa słowa „suczka”? Jaki jest jej/jego świat wyobraźni o bliskości człowieka z człowiekiem? Czyżby adekwatny do treści wyśpiewywanego przeboju? Co się dzieje w świecie wyobraźni, ale przede wszystkim w świecie realnych doświadczeń dotyczących intymnych sfer życia człowieka, gdy dopiero co stają się one jej/jego udziałem? Gdy rozpoczyna wędrówkę do odkrycia własnej seksualności i zespolenia w jedno sacrum i profanum jednostki ludzkiej?

Gdy ma się kilkanaście lat i zewsząd odbiera się różne podniety, „letko nie jest”. Z jednej strony dynamicznie zmieniające się ciało, które coraz mocniej pulsuje rytmem biologicznych żądz, wraz z drugą burzą hormonalną. Z drugiej zaś migotliwa rzeczywistość świata pozornych sukcesów, krzykliwych karier, fetyszy, wartości i ich podrób. Z chwilą gdy jednostka włączy się do szeregu tych, którzy poddają się owej homogenicznej manierze bycia cool, dżezi, oldskul, wpisuje się jednocześnie w szereg tych, którzy dostają równie pozorne gratyfikacje za swoją lojalność. Jednodniowe gwiazdki z cyberprzestrzeni, plastikowe, płaskie bohaterki gazetowych skandali, zmanierowani i zblazowani metromeni, okupujący puby i dyskoteki w modnych kurortach na Ibizie czy Paceville^(\ 2).

Młodzi zakleszczeni w świecie szarzyzny i siermiężności prowincji, naszej „swojskości polskości”, wybiegają na spotkanie kuszącego świata z gorliwością odkrywców, co rusz zachwycając się nowymi doznaniami. Najpierw konfrontują to, co nasze, z tym, co obce, będąc w zasięgu wzroku. Niekiedy dzięki telewizji satelitarnej do ich pokoju wkracza rzeczywistość pulsujących lamp stroboskopowych, życia gwiazd popkultury, nowej mody i tego, co jest stylowe, a co już nie. Z czasem wystarczy podpatrzone wzorce przenieść na szkolną dyskotekę, do repertuaru własnych gestów, zachowań lub słów. Będąc, jak by nie było, pod rodzicielską jurysdykcją, może ich to zmylić. Jak rączy jeleń umykający pogoni, a może lepiej (gdyż zasadniczo nikt ich nie goni), jak cwany lis, wykradają się chyłkiem z domu.

Jest to paradoks wydmuszkowej obecności, która podobna jest do sytuacji, w której korpus (skorupka jajka) jest cały, ale środek jest pusty (jajko zostało wyssane). Sytuacji, w której syn/córka są w domu, niemalże przyrośnięci do fotela, kanapy, ze słuchawkami na uszach, wzrokiem wlepionym w telewizor lub komputer, słuchając swoich mpegów, bawiąc się komórką, ale są nieobecni… odjechani… gdzieś. Rodzice zadowoleni, że „młoda”/„młody” się nie wałęsa, coraz bardziej oddalają się od ich świata, oglądając swój ulubiony serial M jak miłość, podczas gdy miłość w ich domu wiotczeje, słabnie, blednie.

Dziecko (nawet jeśli ma 17 lat) staje się obiektem podboju. Starają się nim zawładnąć kreatorzy mody, twórcy muzyki, filmu. W świadomość młodych ludzi wtłaczają oni megabajty informacji, które mają skłonić ją/jego do postępowania zgodnie z panującymi trendami. Lansuje się natychmiastowość, maksymalizuje się doznania i zanika odpowiedzialność. Wszystko ma być już, natychmiast! Wszystko ma być najnowsze, najlepsze, najmodniejsze! Nic nie odraczaj do jutra, nie bądź kiep! Zrób to dziś, idź na całość! Daj sobie szansę! – kuszą stale.

A gdy ma się kilkanaście lat i brakuje wsparcia ze strony subtelnych i kompetentnych autorytetów, trudno jest odeprzeć owe pokusy. Zmieniające się ciało wzywa do oswojenia się z nim, rozpoznania go, nauczenia się samego siebie, żeby nie czuć się nieswojo, żeby nie zaliczyć jakiejś kompromitującej „wtopy”. Rówieśnicy czasami bardziej rozkołysani współczesnością wydają się lepiej przystosowani do bycia „tu i teraz”, zachęcają do pójścia w ich ślady. Jak tego nie zrobisz, to jesteś „wsiór i burak”. Ciało woła: „jesteś gotów”, z boku przeróżni guru podpowiadają: „rób, co chcesz”, a z mediów napływają bardziej czy mniej wyraziste sugestie, jak spożytkować ów potencjał młodości. Jak ma się kilkanaście lat, lekko nie jest – naprawdę!

Niniejsza książka jest próbą ukazania szerokiego pejzażu socjalizacyjnego, w jakim współczesnym nastolatkom przyszło rozpoznawać swoją cielesność i oswajać własną seksualność. Na podstawie wieloletnich badań, mających charakter niezwykle intymnych rozmów z młodymi osobami, staram się pokazać, jak to się dzieje, że współcześnie możliwe są takie zachowania, które dla pokolenia rodziców są szokujące.

A zatem w części pierwszej przyglądam się temu, w jaki sposób młodzież rozpoznaje swoją seksualność i oswaja własną cielesność. Jest to szczególnie ważny moment, gdyż zachodzące zmiany biofizjologiczne organizmu podrażniają świadomość jednostki.

Musi się ona z tymi pokusami jakoś skonfrontować. Dobrze, by w tej konfrontacji towarzyszył dziecku któryś z rodziców. Niestety, zbyt rzadko tak się zdarza. Staram się w tej części ukazać, jak na planie zmian biofizycz-nych dokonują się różne zmiany zachowań o charakterze psychospołecznym. Dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Być może Czytelnik uzna, że ta część jest zbyt szczegółowym omówieniem zmian biologicznych, znajdzie tam bowiem także opis i schematy narządów płciowych kobiet i mężczyzn oraz omówienie faz ich rozwoju. Jednak z moich doświadczeń zarówno jako nauczyciela akademickiego, jak i „pomagacza”, który wiele razy radził rodzicom, jak rozmawiać o cielesności z własnymi dziećmi, mam wrażenie, że wiedza na ten temat jest ciągle niewystarczająca. Uznaję, że tylko osoba, która jest doskonale przygotowana do rozmów na temat cielesności i seksualności, może stanąć twarzą w twarz z młodzieżą, próbując rozwiać jej wątpliwości. Najlepiej by było, aby te kompetencje nabyli przede wszystkim rodzice.

W tej części pokazuję także portret współczesnego nastolatka, którego nazywam homixem, czyli osobą o zmiksowanej tożsamości. Tożsamości będącej kolażem różnych zapożyczonych skrawków tożsamości, której kształtowanie następowało w procesie socjalizacji fragmentarycznej. Zakładam, że pozwoli to dorosłym lepiej zrozumieć sytuację współczesnego młodego pokolenia, którego procesy wchodzenia w nowe role społeczne dokonują się w zupełnie odmiennych warunkach kontekstowych od tych, które były udziałem poprzedniego pokolenia. Warto także uświadomić sobie, że pokolenie rodziców ma rozpołowioną biografię, która dokonywała się na poły w jednym systemie społeczno-gospodarczym, a na poły dokonuje się w innym. Z pewnością nie jest to okoliczność ułatwiająca rodzicom i dzieciom nawiązanie dialogu międzypokoleniowego.

Część pierwszą kończy ukazanie portretu współczesnego młodego dorosłego. Co prawda, nie stanowi on głównego obiektu moich badań, ale warto spojrzeć na bliską perspektywę dla współczesnych nastolatków, która staje się dziś udziałem ich starszych sióstr czy braci, gdyż ona także stanowi kontekst kształtujący motywacje, aspiracje i postawy tych młodszych.

Wyzwanie badawcze i próba ukazania wyników w niniejszej pracy wymagają ode mnie rzetelnego zrelacjonowania przyjętej metodologii badawczej, założeń oraz przebiegu badań. Stanowi to treść części drugiej. Zwracam szczególną uwagę na konieczność zadbania o stan respondentów w trakcie badania. Wynika to z tematyki badań, które dotyczyły intymnych, drażliwych kwestii życia osobistego badanych, odnosiły się do ich doświadczeń i próby ocenienia zjawisk związanych z kwestiami cielesności i seksualności.

Badania tego typu mogą wyzwalać swoiste zachowania reaktywne. Świadomość tego wymusiła na mnie zastosowanie różnych technik niwelowania owych zagrożeń oraz obniżenia ryzyka uzyskania nieprawdziwych wyników badań. W badaniu uczestniczyło 883 respondentów, młodych ludzi w wieku 12-19 lat. Uzyskano wobec tego niezmiernie rozległy materiał badawczy, który pozwolił sformułować kilka istotnych interpretacji i propozycji teoretycznych.

Wyniki badań zostały zaprezentowane w części trzeciej, w której omówiono między innymi kwestie dotyczące: uświadamiania sobie własnej seksualności przez nastolatków i jej doświadczania; doświadczeń inicjacji seksualnej; praktyk auto erotycznych; postrzegania seksualności rówieśników; stosunku do odmienności seksualnych, a także do prostytucji rówieśniczej. W części tej prezentuję wyniki badań dotyczących źródeł wiedzy na temat seksualności, w tym także roli rodziców, szkoły i mediów w procesie edukacji ku świadomości własnej cielesności i seksualności.

Pracę zamykają konkluzje badawcze, zebrane w części czwartej. W części tej staram się wykazać konieczność wyrwania młodych ludzi z obszarów SNU, czyli stref etycznej/edukacyjnej nieobecności.

Książka została napisana językiem, który w niektórych partiach może się wydać Czytelnikowi nadmiernie chropowaty, może nawet niestosowny dla prac o charakterze naukowym. Nadałem taki charakter tej narracji w pełni świadomie, gdyż traktuję ten zabieg jako przydatny dla uzyskania autentyzmu prowadzonych wywiadów, realizowanych obserwacji, dokonywanych badań. W wielu miejscach zrezygnowałem z cytatów, chcąc wskazać, że potoczność języka, a co za tym idzie, sposobu myślenia, wdziera się mimochodem, ale skutecznie do narracji publicznych, stając się równoprawnym stylem komunikacji społecznej. Zabieg ten nadaje też pracy walor szczególnego dynamizmu.

W trakcie badań korzystałem z pomocy wielu osób. Książka ta, we wstępnej fazie tworzenia, była przedmiotem rozmów zarówno w domu rodzinnym Kurzępów w Zwierzyńcu na Roztoczu, jak i w zespole DOPS-u (Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej we Wrocławiu), w których udział wzięli: Dominik Golema, Edwin Gulanowski, Alicja Lisowska i Marcin Czekała.

Szczególnie cenne uwagi sformułowali recenzenci – Profesorowie Roman Leppert i Tomasz Szlendak. Obu serdecznie dziękuję. Poprawny kształt językowy nadał pracy redaktor Jan Jóźków, bez którego ingerencji byłaby ona zdecydowania gorsza. Dziękuję zastępowi moich studentów z różnych uczelni, którzy wsparli mnie w procesie badawczym. Należą do nich: Anna Wojciechowska (WSB Gorzów), Bogumiła Przybył (WSB Gorzów), Kamila Pastuszek (WSB Gorzów), Marlena Kasper (WSB Gorzów), Patrycja Taler (WSB Gorzów), Ola Smiolińska (WSB Gorzów), Sylwia Grajda (WSB Gorzów), Łukasz Kaczorowski (DWSE

Wrocław), Marcin Sabat (DWSE Wrocław), Mariusz Stój (DWSE Wrocław), Adriana Surmiak (Misja Dworcowa Wrocław), s. Goretti (Misja Dworcowa Wrocław), s. Carissima (Misja Dworcowa Wrocław), s. Augustyna (Misja Dworcowa Wrocław), s. Renata (Misja Dworcowa Wrocław), Justyna Budny (UZ Zielona Góra), Krzysiek Gradowski (UZ Zielona Góra), Radosław Sawaściuk (UZ Zielona Góra), Marcin Stachów (UZ Zielona Góra), Agnieszka Wrzesińska (UZ Zielona Góra), Kaśka Kasperska (UZ Zielona Góra), Jola Uberna (UZ Zielona Góra).

Dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do realizacji programu badawczego: Rodzicom, Instytucjom, a wreszcie samej młodzieży…