Zarządca do spraw śmierci - ebook

PRZEDMOWA

Historia Odilo Globocnika jest historią młodego Austriaka, który Austriakiem być nie chciał. Austria – jak myślał ten urodzony w Trieście, dorastający w Karyntii młody człowiek – miała być niewłaściwą ojczyzną i chciał, aby tą prawdziwą były dla niego Niemcy. By cel ten osiągnąć, dopuścił się zdrady stanu, został pomocnikiem nazistowskiego reżimu i egzekutorem milionów morderstw.

Odilo Globocnik był człowiekiem rozkazu, prawdziwą „maszyną do wykonywania rozkazów”; realizował je i wydawał. Rozkaz był jego pragnieniem; gdy polecenie nie było jasne, czuł się niepewnie, prosił przełożonych o doprecyzowanie. Dokładnie takiej samej postawy wymagał od swoich współpracowników: rozkazy musiały być wykonywane za wszelką cenę. To była jedna strona. Druga zaś to paląca ambicja, która kazała mu marzyć o nowym „wzorcowym państwie” i o realizacji gigantycznych projektów, z którymi wiązałoby się jego nazwisko. Pragnął też odznaczeń, które by o tym mówiły: o Orderze Krwi (Blutorden) i Krzyżu Żelaznym (Eisernes Kreuz), o pamiątkowych tablicach odlanych z brązu.

Globocnik uważany jest za „najbardziej krwawego podżegacza do eksterminacji Żydów i germanizacji” w Generalnym Gubernatorstwie, będącym polską kolonią Trzeciej Rzeszy. „Archetypiczny nazistowski oprawca i korsarz” – takim mianem określił go Arno J. Mayer, a biograf Hitlera, Joachim C. Fest, mówił o nim „z zawodu morderca”. Z kolei Joseph Poprzeczny charakteryzuje go jako ludobójcę i najbardziej okrutnego wspólnika Heinricha Himmlera oraz jako jednego z najbardziej bestialskich morderców Żydów i Polaków dwudziestego wieku. Pomimo tak dosadnych określeń Odilo Globocnik pozostał człowiekiem „bez twarzy”. Ten „likwidator Żydów” i „barbarzyński eksterminator Żydów” (Heinz Höhne) jest wszechobecny w literaturze na temat Holocaustu w Generalnym Gubernatorstwie, pojawia się w zeznaniach świadków oraz sprawozdaniach, a w wyrokach sądowych wydawanych przeciwko zabójcom pozostającym w jego służbie określany jest mianem „głównego sprawcy”. A mimo to jego postać pozostaje dziwnie nieokreślona.

Oczywiście nie wystarczy zaszufladkować Globocnika jako potwora. Kto chce poznać osobowość Odilo Globocnika, musi przyjrzeć się mu o wiele dokładniej. Był „miłym szefem” – twierdzi jego sekretarka Wilhelmine „Mimi” Trsek. Wrażliwiec, który po wizycie w obozie i pod wpływem wyniesionych stamtąd wrażeń rzekomo na wiele dni zamyka się w swojej sypialni. Człowiek o nadzwyczajnym „talencie organizatorskim”, szybko podejmujący decyzje, któremu guzdrały w rodzaju Seyß-Inquarta i blagierzy jak Hans Frank wydają się podejrzani. „Ważniak, który potrafił wysuwać swoją osobę na pierwszy plan, a wytwory własnej wyobraźni przedstawiać tak, jakby były już niemal urzeczywistnione” i który robi „wszystko sam, i to najlepiej”. Rudolf Höss, komendant obozu koncentracyjnego Auschwitz, stwierdził: „Czy to chodziło o eksterminację Żydów, przesiedlenie Polaków, czy też o wykorzystanie skonfiskowanych przedmiotów wartościowych”, Globocnik zawsze bezwzględnie chciał „stać na czele” i nigdy „nie było mu dosyć”. Ponadto „przesadzał bez umiaru przy każdej nadarzającej się okazji; był jednak – według Hössa – sam w sobie i dla siebie dobrodusznym człowiekiem. To, co wyrządził złego, wynikało m zdaniem z bufonady, ważniactwa i wywyższania się”.

Był zdrajcą stanu wspierającym ze wszystkich sił przyłączenie (Anschluss) Austrii do Trzeciej Rzeszy i pozbawionym skrupułów poplecznikiem, który na rozkaz Heinricha Himmlera z zimną krwią, na przemysłową skalę kazał planować i przeprowadzać masowe eksterminacje. Kiepski nieudacznik, pożerany ambicją, który nie chciał przyznać się do swoich porażek. Awanturniczy „biznesmen”, nigdy niestroniący od korzystnego handlu, nawet z żydowskimi partnerami. Globocnik to żaden wielki ideolog, lecz nastawiony na „sukces” pragmatyk, dla którego dobry był każdy środek prowadzący do celu. Historia Odilo Globocnika to historia młodego człowieka gotowego swoje człowieczeństwo oddać Führerowi i jego pomocnikom…W SAUTRATTEN

Ostatnie ślady nazistowskiego „głównego sprawcy”

Urządzenie nawigacyjne prowadzi nas do Aifersdorf w gminie Paternion. Wokół pola, zielone łąki, gospodarstwa rolne, pierwszy dom po prawej stronie powinien być tym, którego szukamy. Zatrzymujemy się, pytamy dwóch sąsiadów – jednym z nich okazuje się Stefan Sodat, narciarz alpejski, zwycięzca biegu zjazdowego w Lauberhorn w roku 1965, który w tych zawodach pozostawił w tyle takich zawodników jak Karl Schranz, Karl Cordin i inne legendy narciarstwa zjazdowego. Żyjący wówczas jeszcze stary pan Köfler także był w domu. Mieliśmy szczęście. Stefan Sodat przedstawił nas wówczas, mówiąc, że ktoś chciałby porozmawiać z nim na temat „pogrzebu” Odilo Globocnika. Helmut Köfler, rocznik 1927, dawniej urzędnik żandarmerii w Paternion, to krzepki starszy pan i świadek tamtych czasów. W maju 1944 roku jako niespełna siedemnastolatek musiał wstąpić do Wehrmachtu, ostatecznie służył w 1 Gebirgsjägerdivision (Pierwsza Dywizja Strzelców Górskich); 8 lub 9 maja 1945 roku wrócił do domu. Gotów jest pokazać nam miejsce, gdzie Globocnik został pochowany, a raczej „zagrzebany”. Bez wahania wsiada do auta i razem zjeżdżamy do Sautratten, nad brzeg rzeki Drau (Drawa); kiedyś mieszkańcy wsi zapędzali tutaj swoje świnie; ten kawałek gruntu był czymś w rodzaju wspólnej własności, z której korzystali wszyscy. Zatrzymujemy się obok soczystozielonej łąki, ogrodzonej drutem kolczastym. Helmut Köfler wskazuje miejsce pośrodku łąki; dokładnie tam Brytyjczycy mieli pochować zwłoki nazistowskiego zbrodniarza. Kiedyś stała tu stodoła ułatwiająca orientację – około 35 metrów od niej w kierunku południowym znajdowało się miejsce pochówku. Obecnie widać jedynie intensywnie zieloną łąkę, nic już nie przypomina o wydarzeniach z 31 maja 1945 roku – brak jakiejkolwiek tablicy informacyjnej. Odilo Globocnik zniknął na zawsze pod tą zielenią nad rzeką Drau.

W roku 1958 Friedrich Plöb, mistrz szklarski i radny gminy Paternion, dawniej narodowosocjalistyczny powiatowy kierownik propagandy, stawia wniosek, by zbadać grób Odilo Globocnika, znajdujący się na parceli nr 4/2 KG, a następnie przeprowadzić ekshumację na koszt gminy. Rada gminy zatwierdza wniosek; Plöb kontaktuje się z wdową po Globocniku, Laurentią „Lore”, która jednak odrzuca pomysł ekshumacji – chce „zaoszczędzić nerwów synowi”. Wobec tego Friedrich Plöb próbuje na własną rękę znaleźć grób w Sautratten, jednakże bez rezultatu „ponieważ nikt, kto rzekomo znał to miejsce, nie potrafił wskazać, gdzie znajdował się grób”.

Sprawa zdaje się zarastać trawą, po czym jednak następuje nagle gorączkowe śledztwo, tym razem prowadzone przez policję państwową. Przyczyną tego stanu rzeczy są dwa listy Szymona Wiesenthala z 1 i 2 czerwca 1964 roku, skierowane do ministra sprawiedliwości Austrii Christiana Brody. Wiesenthal wyjaśnia w nich, że Globocnik, który w Austrii postanowieniem sądu krajowego w Klagenfurcie z 1 lipca 1949 roku uznany został za zmarłego, widziany był na Costa Brava w Hiszpanii, w Irlandii oraz w Argentynie. Wiesenthal w związku z tym odwoływał się do ministra federalnego, aby ten nakazał sprawdzenie orzeczeń uznających za zmarłego Globocnika i innych wyższych funkcjonariuszy reżimu narodowosocjalistycznego. Pod presją artykułu, który ukazał się 13 sierpnia 1964 roku w gazecie „Wiener Zeitung”, zatytułowanego Czy 250 nazistowskich dowódców żyje pod fałszywymi nazwiskami?, minister Broda zwraca się do policji państwowej, wydziału 2 C, z prośbą o przeprowadzenie dochodzenia.

18 sierpnia 1964 roku urzędnik policji rozmawia z Lore Globocnik, Friedrichem Plöbem i z Helmutem Köflerem, który swoje obserwacje podaje „na piśmie” do protokołu: „Pewnego dnia pod koniec maja lub na początku czerwca 1945 roku, bliższej daty już nie pamiętam, byłem na polu znajdującym się w obrębie gminy Paternion, w Sautratten, gdzie zajmowałem się pracami rolniczymi na działce mojego naturalnego ojca Johanna Santera. Zauważyłem, że dwóch węgierskich żołnierzy, będących niewątpliwie w brytyjskiej niewoli, kopie dół na łące obstawionej angielskim sprzętem wojennym; czołgami i pojazdami wojskowymi. Krótko potem do wykopanej w ziemi dziury podjechał angielski samochód wojskowy. Była to ciężarówka Dodge. Widziałem także kilku angielskich żandarmów wojskowych. Następnie paru mężczyzn otworzyło tylną klapę ciężarówki, ze skrzyni bagażowej podnieśli ludzkie zwłoki i natychmiast złożyli je do przygotowanego właśnie dołu. Grób został zasypany, po czym pojazd gąsienicowy kierowany przez angielskich żołnierzy kilkakrotnie po nim przejechał, równając teren. Jesienią 1945 roku niemożliwe już było prowadzenie prac polowych w Sautratten, ponieważ cały obszar zajęty został przez angielskie pojazdy. Pamiętam, że w czerwcu 1946 roku na terenie, gdzie znajdował się grób, pracowałem kosiarką konną.

Przejeżdżając kosiarką przez miejsce, gdzie pochowano zwłoki, wyczuwałem wyraźne wgłębienie w ziemi. Pamiętam jeszcze, że tego samego dnia, w którym odbył się opisany wyżej pogrzeb, w gminie Paternion powszechnie mówiono, że gauleiter Globocnik «otruł się na zamku Paternion».

Z tego powodu założyłem wówczas, i obecnie również tak uważam, że w tym konkretnym grobie złożony został gauleiter Globocnik. Ludność Paternion powszechnie mówiła, że Globocnika pochowano «na Sautratten», ale dokładnego miejsca nikt jednak nie znał. Nigdy nie zauważyłem, aby po wojnie ktoś dbał o ten grób. Widocznie najbliżsi krewni Globocnika również nie znali miejsca jego pochówku.

Do roku 1952 pracowałem u mojego ojca Johanna Santera jako pracownik rolny. Z tego powodu corocznie wielokrotnie bywałem w okolicy grobu, prowadziłem tam prace polowe. Nigdy nie dostrzegłem zmiany w otoczeniu grobu, dlatego z pewną stanowczością można przyjąć, że nigdy nie dokonano ewentualnej ekshumacji. Trudno także przyjąć, jakoby ktoś inny znał to miejsce i samowolnie usunął zeń zwłoki.

Jestem w stanie w każdej chwili odnaleźć miejsce, w którym znajduje się grób. Poza tym do moich informacji nie mam już nic istotnego do dodania”.

Prowadzący dochodzenie urzędnik policji, który polecił Köflerowi wskazanie sobie miejsca w Sautratten, uznał, że „ze względu na okoliczności opisane przez Köflera prawdopodobne jest, że w tym miejscu znajduje się grób Globocnika”. Ponieważ w przedstawionych chętnie przez Lore Globocnik sprawozdaniach naocznych świadków brytyjskich oficerów – wśród dokumentów znalazło się pismo Commanding Captain, Squadron 4th Queen’s Own Hussars z 16 stycznia 1949 – potwierdzone zostało samobójstwo nazistowskiego dowódcy, policja państwowa 4 września 1964 roku podsumowała, że „z dużym prawdopodobieństwem” można przyjąć, „iż były SS-Gruppenführer i Generalleutnant Policji, który jako dowódca SS i Policji w Lublinie był organem wykonawczym Himmlera, odpowiedzialnym za mordowanie milionów Żydów na terenie Lubelszczyzny, popełniając samobójstwo 31 maja 1945 roku, sam sobie wymierzył sprawiedliwość”. Wraz z tym rozpoznaniem wstrzymane zostają dalsze dochodzenia. Pomimo ostatnich wątpliwości w końcu odstąpiono od ekshumacji zwłok; dla oficjalnych władz Austrii nie ma już w tej kwestii żadnych pytań.

Brytyjczycy uznali, że postawienie krzyża byłoby niestosowne; Sautratten dzisiaj.

Pewne fizyczne doświadczenie przez długie lata przypomina Helmutowi Köflerowi o istnieniu grobu Globocnika: podczas koszenia trawy w Sautratten – jak nam opowiada – zawsze wyraźnie wyczuwał nierówność terenu…TRAGARZ I SZOFER

Od karynckiego bojownika oporu do „nielegalnego propagandysty”

Byli wiernymi sługami cesarza w Wiedniu; Rochus Globotschnig, pradziadek Globocnika, lekarz w Neumarktl (Tržič) w Górnej Krai­nie (Słowenia) – będącej swego rodzaju niemiecką wyspą językową położoną niedaleko karynckiej granicy – jako chirurg wziął udział w kampanii Austriaków przeciwko Napoleonowi w 1809 roku. W roku 1825 weteranowi wojennemu Rochusowi Globotschnigowi urodził się syn Franz Johann, który doszedł do godności profesora w gimnazjum realnym w Laibach (Lublanie). W roku 1870 Franz Johann Globotschnig, w wieku 45 lat, został ojcem syna, którego ochrzczono imieniem Franz. Syn ów swoje nazwisko pisał już „Globočnik” i wybrał karierę czynnego oficera cesarskiej i królewskiej armii. Gdy Franz poznał Annę Pecsinkę, córkę urzędnika z Werschetz (obecnie serbski Vršac) w Banacie i postanowił się z nią ożenić, musiał przejść do rezerwy. Z porucznika stał się urzędnikiem pocztowym – dla młodej pary niemożliwe było uiszczenie wymaganej „kaucji”, uprawniającej do pozostania w armii. Anna i Franz Globočnik pobrali się 28 października 1898 roku; najpierw zamieszkali w Trieście, należącym wówczas do monarchii austro-węgierskiej. Ich mieszkanie znajdowało się przy Via della Caserma nr 9, obecnie Via XXX Ottobre. W tym właśnie miejscu, jako trzecie dziecko – po dwóch wcześnie zmarłych córkach, Hildegardis (urodzonej w 1900 roku) i Lydii (urodzonej w 1901) – 21 kwietnia 1904 roku urodził się im syn, którego 19 lipca tego samego roku ochrzczono w kościele San Giovanni Decollato, nadając imiona Odilo Lothar Ludovicus. Rodzicami chrzestnymi chłopca zostali Ludovicus i Elisa Hullerl, prawdopodobnie krewni rodziny. Pierwsze imię, Odilo, było zaplanowane, dotychczas nikt w rodzinie tak się nie nazywał, ale imię współbrzmiało – szczególnie w połączeniu z dwoma pozostałymi imionami: cesarskim i królewskim Lothar Ludovicus – ze staro-niemiecko-germańską mistyką bohaterską. Imię Odilo nosił bawarski książę z rodu Agilofinger (przed 700–800 r.). Wywodziło się ono pewnie od słowa odbil (majątek, posiadłość), a przy tym harmonijnie współbrzmiało z nazwiskiem – przez co dla Franza i Anny Globočników było rozwiązaniem perfekcyjnym.

Jesienią 1910 Odilo rozpoczyna naukę w szkole ludowej (podstawowej) w Trieście. Lekcje prowadzone są po włosku. Syn Globočników, którzy bardzo uważali na to, aby w rodzinie mówiono wyłącznie po niemiecku, musi teraz nauczyć się języka włoskiego. Bystry chłopak nie ma z tym żadnych problemów. Do domu przynosi bez wyjątku same dobre oceny, jest też nadzwyczajnie ambitny – cecha charakteru, która w późniejszym okresie zawsze będzie wymieniana.

26 sierpnia 1913 roku następuje ostatni krok w karierze Franza Globočnika (dalej pisanego Globocnik); mianowicie zostaje on mianowany przez Cesarsko-Królewską Dyrekcję Poczty i Telegrafu dla Triestu, Pobrzeża (Küstenland) i Krainy na stanowisko Postoberofizial ad personam z zaszeregowaniem do IX kategorii urzędników państwowych. Wysokie władze ustalają jego pensję roczną na 2800 koron, ponadto korzysta jeszcze z „dodatku za aktywność” w wysokości 960 koron rocznie.

Odilo ukończył cztery klasy szkoły ludowej, gdy strzały w Sarajewie zapowiadają początek końca „świata wczorajszego”. Jego ojciec Postoberoffizial Franz Globocnik jako oficer rezerwy również otrzymuje powołanie do wojska. Z powodu choroby żołądka oszczędzone mu zostaje doświadczenie frontowe; miejscem jego przydziału jest węgierska (obecnie słowacka) gmina Cseklész (niem. Landschütz, obecnie Bernolákovo) niedaleko Pressburga (Bratysława), gdzie trafia na tyły i pracuje w warsztatach Etappentrain-Werkstätte nr 100. Rozwiązanie to ma tę zaletę, że na północ może on zabrać swoją rodzinę.

Nawet jeśli Franz Globocnik zatrudniony jest na tyłach, to jego zasługi dla ojczyzny zostają docenione: w 1918 roku awansuje na rotmistrza 1 klasy.

Najwyraźniej Franz Globocnik uważa karierę oficerską w cesarskiej armii za pożądaną również dla swojego syna, skoro jedenastoletni Odilo posłany zostaje do St. Pölten, gdzie 13 grudnia 1915 roku – po zdanym egzaminie wstępnym – wstępuje do Niższej Realnej Szkoły Wojskowej (Militär-Unterrealschule). Jako synowi oficera przyznane mu zostaje „całkowicie bezpłatne miejsce”, co oznacza, że koszty edukacji przejmuje cesarskie i królewskie Ministerstwo Wojny; do zapłaty pozostaje jedynie skromne czesne w wysokości 28 koron za rok szkolny. Celem edukacji jest przygotowanie uczniów w okresie czterech lat do dalszej nauki w Akademii Wojskowej.

Szkoła istnieje od 1875 roku, cieszy się pewną renomą. Jej najbardziej znany uczeń to poeta Rainer Maria Rilke – w latach 1886–1890 poddawany w niej wojskowemu drylowi; w liście do jednego z swoich dawnych nauczycieli mówi o „więziennych murach St. Pölten”, o „bloku nieprzeniknionej nędzy”, która wtedy przetoczyła się przez „najdelikatniejsze liścienie” jestestwa. Pogwałcenie swojego dzieciństwa Rilke zachowuje w pamięci jako „elementarz przerażenia”. Lata spędzone w St. Pölten pozostają dla niego „odrzuconą przeszłością”. Szkołę wojskową opuszcza jako człowiek „wyczerpany, wykorzystany fizycznie i psychicznie”.

Wydaje się, że młody Odilo Globocnik lepiej radzi sobie z wyzwaniami wojskowego wychowania. Zachowana w Austriackim Archiwum Państwowym klasyfikacja końcowa dla roku szkolnego 1916/1917 rysuje obraz wzorowego ucznia: spośród 49 wychowanków z tego rocznika Globocnik uzyskuje 8. miejsce; jego „natura usposobienia” określona zostaje jako „ochocza, spokojna, ambitna, pracowita”, a „przymioty umysłu” szkoła klasyfikuje stwierdzeniem „całkiem uzdolniony, pilny”; sposób bycia „porządny i ujmujący”, natomiast „nastawienie” ucznia Globocnika „wzorowe”. W rubryce „szczególna wiedza i umiejętności” w katalogu klasowym widnieje „skrzypek”. Podsumowując, w „uwagach na temat ogólnego zachowania” 2 lutego 1917 roku stwierdza się: „spokojny, zdolny, pracowity”, a 8 czerwca tego samego roku wychowawca notuje: „poważny, ochoczy, godny zaufania”. Z przedmiotów wojskowych: gimnastyki i musztry, jak również „regulaminów wojskowych i dobrych manier” otrzymuje stale ocenę „bardzo dobrą”.

Nie wiadomo, kiedy dokładnie wychowanek Globocnik opuścił szkołę i internat w St. Pölten; na początku roku szkolnego 1918/1919 figuruje jednakże jako uczeń IV klasy. Wraz z upadkiem monarchii znika marzenie o świetnej oficerskiej karierze w służbie cesarza. Całkiem możliwe, a nawet prawdopodobne, że czternastolatek, zmuszony wrócić do rodziców, którzy tymczasem przeprowadzili się do Klagenfurtu, przyjmuje jako własną argumentację legendy – popularnej w kręgach prawicowych – o „ciosie zadanym w plecy”. Mówi ona, że „typy bez ojczyzny”, pochodzące z międzynarodowego żydostwa i socjaldemokracji, ponoszą winę za militarną klęskę Państw Centralnych; tym samym obraz wroga otrzymuje wyraźne kontury i utrwala się. Rośnie również gotowość do podejmowania działań przeciwko temu wrogowi.

Rodzina określa nowy cel kształcenia – karierę oficerską zamienia na karierę technika: od 1919 Odilo miał uczęszczać do Wyższej Szkoły Inżynierii Mechanicznej w Klagenfurcie. Tymczasem wydarzenia przybierają szybki obrót: od początku listopada 1918 roku oddziały wojska SHS (Królestwo SHS/Kraljevina SHS, czyli Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, państwo istniejące od 1 grudnia 1918 do 1929 roku, kiedy zostało przekształcone w Królestwo Jugosławii – przyp. tłum.) zajmują – wykorzystując bezsilność dopiero co utworzonej Republiki – obszar na południe od rzeki Drawy (Drau) i Lavanttal do St. Paul. Prowizoryczny rząd krajowy Karyntii, kierowany przez tymczasowego administratora Arthura Lemischa, decyduje o stawieniu zbrojnego oporu. Podpułkownik Ludwig Hülgerth jako dowódca krajowy i porucznik Hans Steinacher organizują „walkę obronną”, do której przyłączają się nie tylko doświadczeni na wojnie żołnierze, lecz również młodzi ochotnicy, do których zaliczać się chciał także Odilo Globocnik. Jeżeli wierzyć biograficznemu szkicowi – rozpowszechnianemu przez rozmaite redakcje prasowe przy okazji mianowania Globocnika w maju 1938 roku na gauleitera Wiednia – należał on do „ochotniczych oddziałów szturmowych i brał udział w walkach pod Grafenstein i Bleiburgiem, w których to nieliczne niemieckie oddziały stanęły wobec znacznej przewagi sił jugosłowiańskich. Za odważne zachowanie w walkach o Bleiburg odznaczony został Krzyżem Karynckim”. Lista nazwisk osób odznaczonych Krzyżem Karynckim zachowana jest w Archiwum Krajowym Karyntii, jednakże brakuje na niej nazwiska Globocnik. Nic dziwnego, gdy weźmie się pod uwagę, że w zimie 1918/19 Odilo nie miał nawet piętnastu lat – jak więc mógł wykazać się „odważnym zachowaniem”? Prawdopodobnie ten absolwent Niższej Realnej Szkoły Wojskowej rzeczywiście pojawił się na obszarze walk, przesadzał jednak później co do swoich „osiągnięć”, które lokować należy raczej w dziedzinie zaopatrzenia i komunikacji. Dla zaledwie piętnastolatka również i to nie jest oczywistością. Chce angażować się w bieżące wydarzenia; we wspomnianym wyżej szkicu biograficznym napisano: „Podczas przygotowań do plebiscytu w Karyntii Globocnik działał jako «nielegalny» propagandysta, przeszedł przez znajdujący się pod okupacją jugosłowiańskich Sokołów obszar Karyntii na drugą stronę linii demarkacyjnej, by rozklejać tam plakaty nawołujące do głosowania za niemiecką sprawą”. Brzmi to wiarygodnie i pasuje do charakteru Odilo, który coraz lepiej czuje się jako młodzieżowy bojownik za ojczyznę i niemieckość. Poza tym musi w tym czasie jeszcze uczęszczać do szkoły. Nic dziwnego, że dochodzi do konfliktów; zgodnie z decyzją rady pedagogicznej z 30 kwietnia 1921 roku Globocnik zagrożony jest usunięciem z Państwowej Szkoły Przemysłowej. Kończy się tylko na zagrożeniu, w konsekwencji Odilo koncentruje się na nauce i 11 lipca 1923 zdaje maturę z wyróżnieniem.

Tymczasem sytuacja rodzinna Globocników uległa dramatycznej zmianie. 1 grudnia 1919 roku w Klein Sankt Paul umiera w wieku 49 lat, z powodu „choroby, której nabawił się na wojnie”, ojciec rodziny Franz Globocnik. Dla Anny Globocnik, która zostaje sama z trójką dzieci, rozpoczyna się rozpaczliwa walka o przeżycie. Przysługująca jej renta wdowia wynosi tylko 1200 koron rocznie, na każde z trojga dzieci otrzymuje dodatkowo po 240 koron „dodatku wychowawczego”. Trudna sytuacja materialna sprawia, że przed świętami Bożego Narodzenia 1919 roku Anna Globocnik pisze do dyrekcji poczty w Klagenfurcie list z prośbą o wsparcie, „ponieważ pozbawiona wszelkich środków musiałabym wraz z trojgiem moich dzieci pośród obcych ludzi paść ofiarą śmierci głodowej”. Anna Globocnik twierdzi, jakoby jej mąż awansował do VIII kategorii służbowej i dlatego miała mu przysługiwać także wyższa pensja. Twierdzenie to nie daje się jednak udowodnić, ponieważ niemożliwe już jest uzyskanie z Triestu dokumentów potwierdzających ten fakt. Ostatecznie pani Globocnik włącza do sprawy adwokata dworu i adwokata sądowego (Hof- und Gerichtsadvokat) dr. Josepha Pflanzla, który rzeczywiście interweniuje u dyrektora poczty, radcy dworu dr. Svecena. Adwokat przedstawia położenie pani Globocnik jako „do tego stopnia godne ubolewania, że istotnie konieczne jest podjęcie działań zaradczych tak szybko jak to możliwe”. Kwestia wysokości emerytury dla pani Globocnik jest dokładnie – aż do biurokratycznej przesady – udokumentowana w aktach dotyczących Franza Globocnika w Archiwum Krajowym w Karyntii.

Odilo, który tę walkę o przetrwanie odczuwa na własnej skórze, czuje się odtąd – jako jedyny „mężczyzna” w rodzinie – odpowiedzialny za swoją matkę i młodszą siostrę Erikę. Ponieważ starsza siostra Lydia – która później wyjdzie za mąż za fotografa Karla Pommerhanza i zostanie matką córki Henny (Henrica Maria) – także mieszka jeszcze w domu rodzinnym, to w mieszkaniu rodziny Globocnik przy Getreidegasse 3 w Klagenfurcie jest naprawdę ciasno. Aby nieco odciążyć skromny rodzinny budżet, Odilo pracuje jako tragarz na dworcu w Klagenfurcie, zarabiając w ten sposób przynajmniej na swoje czesne. W dalszym ciągu udziela się też politycznie – hasła ekstremalnej prawicy już dawno stały się jego własnymi. Cesarz – do walki za którego musztrowano go w szkole – to już przeszłość. Teraz Odilo Globocnik gotów jest na rozwiązania radykalne, a scena polityczna w Klagenfurcie oferuje mu odpowiednie do tego pola aktywności. W ramach powstałego z walk obronnych ruchu Heimatschutz (Ruch Ochrony Stron Ojczystych – przyp. tłum.) tworzy się „narodowosocjalistyczny oddział szturmowy”, czyli „pierwszy karyncki oddział SA”, noszący już swastykę na czapkach. Powstaje także pierwsza partia narodowosocjalistyczna – „Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza” (DNSAP – Deutschnationalsozialistische Arbeiterpartei), jest ona partią „na bazie republiki ludowej, opierającej się na niemieckoaryjskiej Robotniczej Ludowej Partii Reform” – jak formułuje to jej ideolog Theodor Denk. DNSAP niezmordowanie trąbi – wspierana przez gazetę „Kärntner Volkswillen”, będącą propagandową tubą partii – swoje pełne nienawiści hasła: wprawdzie w Karyntii niemal nie ma Żydów, jednakże mogliby przecież być i „zatruwać naród aż do sedna jego aryjskoniemieckiej duszy”, a „niemieccy obywatele” byliby zmuszeni „zaprzedać się chciwości i żądzy bogactwa Żydów”. Głosi się także tezę, jakoby „zażydzone” były również socjaldemokracja i bolszewizm, a nawet sama demokracja i że istnieje tylko jedna droga prowadząca do narodowego ozdrowienia, a jest nią uwolnienie się od tej „obcej plagi”. Do nienawiści do Żydów dołączają się także nienawiść do Słoweńców, zagrażających rzekomo „niemieckiej Karyntii”, oraz wyraźnie antykapitalistyczna postawa. Takie radykalne hasła i obrazy wroga stają się polityczną ojczyzną młodego Globocnika. Dla ucznia Państwowej Szkoły Przemysłowej nie jest niczym niezwykłym, że zostaje członkiem korporacji akademickich o narodowym charakterze (Burschenschaften), „Marcomannia” i „Teutonia”. Jego polityczne wyobrażenie świata, określane przez antysemityzm i antysłowianizm, znajduje tu potwierdzenie i nową pożywkę.

Pomimo tych rozlicznych aktywności pozostaje jeszcze czas na przyjemności; któregoś razu w 1922 roku Globocnik jako już osiemnastoletni uczeń wybiera się na wieczór taneczny do Café Lerch przy Wiener Gasse w Klagenfurcie. Ma na sobie osobliwie wyglądający ciemny garnitur, uszyty z munduru swego zmarłego ojca. Garnitur Odilo zwraca uwagę dwóch dziewcząt, które przyszły tu z ojcem, znanym bojownikiem ruchu oporu, Emilem Michnerem, podpułkownikiem w stanie spoczynku. Grete i Herta Michner tak dalece żartują z „niemożliwego” garnituru, że prostolinijny podpułkownik ma tego dość i oburzony poleca „demonstracyjnie owego Odilo Globocnika” zaprosić do swojego stołu. Dwaj szkolni koledzy, synowie zaznajomionego z Michnerem oficera, przedstawiają mu Odilo. Natychmiast nawiązuje się nić porozumienia; Michnerowi podoba się politycznie zaangażowana postawa osiemnastolatka, znajduje on uznanie również u obu dziewcząt mimo tego „osobliwego” garnituru; szczególnie u szesnastoletniej Grete, urodzonej w 1906 roku w Maria Saal. Wkrótce tych dwoje zaczyna regularnie się spotykać, w końcu Odilo zaręcza się z Grete. Emil Michner, wykorzystując swoje kontakty, załatwia mu pracę. Podpułkownik w stanie spoczynku Michner wstawia się bowiem za nim u Adolfa Wolfa, dyrektora KÄWAG (Kärntner Wasserwirtschaft-AG/Karyncka Gospodarka Wodna Spółka Akcyjna) i zaraz potem Odi­lo Globocnik zostaje zatrudniony. W 1924 roku otrzymuje pierwsze zlecenie, jest nim budowa elektrowni w Lavanttal. W następstwie tego wysyłany jest później na różne budowy prowadzone dla KÄWAG jako ich kierownik. Później, latem 1925 roku, Globocnik postanawia podjąć jeszcze studia. W wieku 21 lat wyrusza więc do Wiednia, gdzie znajduje miejsce w domu studenckim Grinzig przy Grinzinger Allee 7. Słowo „student” figuruje na jego poświadczeniu zameldowania. Globocnik w tym czasie uczęszcza na wykłady i próbuje orientować się w wielkim mieście. Akademickie interludium szybko dobiega jednak końca. Jeszcze przed Bożym Narodzeniem, 17 grudnia 1925 roku, opuszcza dom studencki i wraca do Klagenfurtu. Co skłania Globocnika do tak szybkiego przerwania studiów? Czy nie chce zostawić matki i obu sióstr? Czy studia go przerastają? Czy po prostu brakuje mu środków finansowych?

Po powrocie Globocnika do Klagenfurtu firma KÄWAG jest wyraźnie gotowa ponownie go zatrudnić. Do 1930 roku pracuje więc tu, budując elektrownie, a następnie zamienia tę pracę na posadę w przedsiębiorstwie klagenfurckiego inżyniera budowlanego Roberta Rapatza (1898–1964), tym razem zostaje kierownikiem przy budowach wielokondygnacyjnych. Najwyraźniej potrafi zaprezentować się od najlepszej strony, ponieważ Rapatz pozwala mu na znaczną samodzielność. Globocnik podejmuje teraz na zlecenie firmy podróże służbowe do Wiednia, aby tam – w ministerstwie spraw społecznych względnie projektów budowlanych – prowadzić negocjacje. Stale też kontaktuje się z Karlem Gunzerem, wyższym radcą budowlanym w rządzie krajowym Karyntii.

Stopniowo jednak polityczne zaangażowanie Globocnika wysuwa się na pierwszy plan, zapowiadają się ekscytujące czasy, ideologia nazistów i służba na rzecz „Ruchu” staje się treścią jego życia. Siegfried J. Pucher cytuje opinię „osoby pozostającej w bliskich relacjach z ówczesną narzeczoną Globocnika”: „Był zachwycony aż do ekstazy narodowosocjalistycznymi ideami, całkowicie bezkrytyczny wobec nich, a także antysemicki”. Z pełnym zaangażowaniem „cały, cały” oddaje się pracy dla partii; podczas spacerów ze swoją narzeczoną Grete Michner stale wygłasza – jak twierdzi pytana przez Puchera osoba będąca tego świadkiem – „kolejną mowę pochwalną na temat nazistów. (…) Wyraźnie opanowany był tylko myślami o swojej partii. I tym, jak dużo dobra ona przyniesie, jak będzie wspaniale i jak wspaniałym on sam się okaże dzięki niej”.

Odilo Globocnik wstępuje do partii – dla której chce pracować, angażując całą swoją ambicję – 1 marca 1931 roku; 22 kwietnia 1931 wystawiona zostaje mu prowizoryczna karta członkowska, jego legitymacja członkowska nosi datę 6 września 1932, a numer członkowski to 442 939. Kierownictwo partyjne w Karyntii powierza zaangażowanemu młodemu człowiekowi pierwszą funkcję: Globocnik zostaje kierownikiem propagandy Narodowosocjalistycznej Organizacji Komórek Zakładowych (NS-Betriebszellenorganisation) i ma za zadanie wspierać okręgowego kierownika tej organizacji, Erwina Seftschniga.

CIĄG DALSZY DOSTĘPNY W PEŁNEJ, PŁATNEJ WERSJI

PEŁNY SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA

W SAUTRATTEN. Ostatnie ślady nazistowskiego „głównego sprawcy”

TRAGARZ I SZOFER. Od karynckiego bojownika oporu do „nielegalnego propagandysty”

„GLOBUS” ŁĄCZNIKIEM. „Grupa karyncka” i nielegalna walka

PRZEJĄŁEM WŁADZĘ DLA PANA! Agent „Anschlussu”

NIE MA IMPERIUM GLOBOCNIKA. Jako gauleiter Wiednia. Krwawy początek w Polsce

DOZGONNY DŁUŻNIK HIMMLERA. W Lublinie jak w domu

MIŁY SZEF. Przesiedlania, osiedlania i wysiedlania

POSZUKIWANIE NIEMIECKIEJ KRWI. Romans z Rickheim

NIECH PAN ZAKOŃCZY TEN ZWIĄZEK! Getta i obozy pracy

TO BIERZE SIĘ OD TYCH BRUDNYCH ŻYDÓW. Himmler w Lublinie

DUŻO NOWEJ PRACY

AKTION HÜHNERFARM (AKCJA „FERMA KURZA”). Ludobójstwo na radzieckich jeńcach wojennych

PRZEZ BUG. Planowanie Akcji „Reinhardt”

NIGDY NIE ZLIKWIDOWAŁEM ŻADNEGO ŻYDA. Pomocnik Globocnika Hermann Höfle

ZNOWU PRZYBYWA SAŁATA! Pomocnik Globocnika Hermann Höfle

NAJWIĘKSZA TAJEMNICA, JAKA ISTNIEJE. Masowe mordy w Bełżcu, Sobiborze i Treblince

„ŻYDOWSKI KRÓL”. Odilo Globocnik i jego nadworny Żyd Szama Grajer

„SONDERLABORATORIUM” SS. Odilo Globocnik i jego nadworny Żyd Szama Grajer

PAN GESCHÄFTSFÜHRER. Ostindustrie GmbH

AKCJA „WERWOLF”. Terror w Zamościu

PIEKIELNY DUET. Z Friedrichem Rainerem w Trieście

WYDZIAŁ SPECJALNY EINSATZ R.Risiera di San Sabba

DZIESIĘĆ SEKUND PRZED PÓŁNOCĄ. Ucieczka na Mösslacher Alm

CYJANEK. Samobójstwo w Paternion

BIBLIOGRAFIA I WYKAZ ŹRÓDEŁ

PODZIĘKOWANIE