KRONOS 2/2017. Rosyjska otchłań 1917 - ebook

W latach poprzedzających Wielką Wojnę doszło w Rosji do konfliktu dwóch środowisk filozoficznych. Okcydentaliści związani z pismem „Logos” przekonywali, że dostarczają narzędzi koniecznych do odnowy filozofii narodowej i oczyszczenia jej z religijnych anachronizmów. Zarzucali tradycyjnej myśli rosyjskiej brak naukowości, nieodporność na wpływ doktryny prawosławnej, nieoryginalność, prowincjonalizm. „Pragnąc być filozofami – pisali – powinniśmy przede wszystkim być okcydentalistami. Musimy uznać, że jakkolwiek znaczące i interesujące byłyby poszczególne zjawiska w rosyjskiej filozofii naukowej, filozofia, która w dawnych czasach była grecka, obecnie jest przede wszystkim niemiecka” (przeł. M. Bohun). Władimir Ern, któremu oddajemy głos w „Prezentacjach”, nie chciał przystać na rozwiązanie proponowane przez redakcję „Logosu”. Kryzys kultury europejskiej, z jakim mamy do czynienia (mowa o pierwszej dekadzie XX stulecia), jest kryzysem samego rozumu pojętego jako Verstand, a więc bardziej jako pragmatyczny rozsądek niż jako Logos, którego rzekomo bronią okcydentaliści. Logos pojmowany jako Słowo to Rozum pojednany z naturą i Bogiem. Stanowi on rzeczywiste przezwyciężenie niszczącego w skutkach rozdwojenia na podmiot i przedmiot poznania, charakterystycznego dla epistemologii Kanta. O powrót do tak określonego Rozumu, strzegącego wartości Osoby, warto się strzelać, powiada Ern. Nie stanowienie podmiotowej autonomii moralnej, tylko zestrojenie ludzkiej duszy z duszą wszechświata może przynieść człowiekowi wolność, której on nie odrzuci ani też nie zechce poprawiać w imię wolności innej, prawdziwszej. W ocenie Erna kantowska etyka obowiązku to sposób na zdyscyplinowanie oddziałów wojskowych, nie zaś afirmacja wolności człowieka, być może dobra dla Prusaków, lecz śmiertelnie niebezpieczna dla Rosjan. Między innymi o tym właśnie pisał on w głośnym eseju o charakterystycznym tytule Od Kanta do Kruppa, wskazując na filozoficzne zaplecze militaryzmu niemieckiego, chcącego narzucić światu mechanistyczne ujęcie rzeczywistości oraz swoje rozumienie prawa.

PREZENTACJE

Włodzimierz Ern, Krytyka Kantowskiego pojęcia prawdy

Włodzimierz Ern, Hryhorij Sawwicz Skoworoda. Życie i nauczanie

Tomasz Herbich, Włodzimierza Erna program dla rosyjskiej filozofii. Wprowadzenie do lektury przekładów

ESEJE

Aleksandr Błok, O przeznaczeniu poety

Piotr Nowak, Ktokolwiek i jeden

Boris Pasternak, Kim jest człowiek?

Boris Pasternak, Chopin

Dawid Samojłow, O wierszu Pasternaka Zimowa noc

Olga Siedakowa, „Wakat poety”: ku poetologii Pasternaka

Michaił Epsztiejn, Poezja jako ekstaza i jako interpretacja: Pasternak i Mandelsztam

Nikołaj Bierdiajew, Picasso

Daniel Wańczyk, Nikołaj Bierdiajew, Picasso i zmierzch Zachodu

Anastasija Gaczewa, Fiodor Dostojewski i Nikołaj Fiodorow w zwierciadle dialogu rosyjskiej filozofii i literatury

Natalia Rostowa, Rosyjska literatura jako rosyjska filozofia poza granicami filozofii

Igor Jewłampijew, Idea nieklasycznej metafizyki w rosyjskiej filozofii początku XX wieku (Siemion Frank, Nikołaj Bierdiajew, Lew Karsawin)

Fiodor Girenok, Charms: z punktu widzenia archeoawangardy

Władimir Warawa, Literaturocentryzm jako rosyjski message filozoficzny.

O twórczości Andrieja Płatonowa

Kamil M. Wielecki, Ekonomie życia codziennego, czyli Arystoteles w Krasnojarsku

ARCHIWUM FILOZOFII POLSKIEJ

Andrzej Wawrzynowicz, Problem mesjanizmu słowiańskiego w myśli Mariana Zdziechowskiego

Marian Zdziechowski, U opoki mesjanizmu

ANTYKWARIAT

Anna Dziedzic, Marian Zdziechowski a katolicyzm Stanisława Brzozowskiego

RECENZJE I POLEMIKI

„Do polityki ciągnie mnie jak wilka do lasu, jak muchy do szamba”. O książce Piotra Nowaka rozmawiają z autorem Ivan Dimitrijević, Jan Rokita i Zbigniew Stawrowski

David Herbert Lawrence, Odosobnione Rozanowa

Marek Blaszke, Rzecz o porządnym nierządzie, czyli rozprawa Bernarda Mandeville’a o porubstwie

Bronisław Świderski, List otwarty do Dyrektora Muzeum Polin w sprawie programu Obcy w domu. Wokół Marca ’68