O kalendarzu żydowskim - ebook

OKRES PIERW­SZY DO R. 586 PRZED CHR.

Za­sad­ni­czą mia­rą cza­su u daw­nych Izra­eli­tów stał się ty­dzień (zwa­ny Sze­bua od sło­wa sze­ba, sie­dem) od cza­su jak im Moj­żesz przy­ka­zał aby każ­dy siód­my dzień był dla nich Szab­bat'em, czy­li jak się mówi Sza­ba­tem, to jest świą­tecz­nym dniem od­po­czyn­ku. Mie­siąc stał się inną mia­rą cza­su u lego ludu, od­kąd spo­mnio­ny pra­wo­daw­ca za­le­cił aby – (1) Od­wo­łu­je­my się do pi­sma na­sze­go, ogło­szo­ne­go przez Ka­len­darz po­wszech­ny na rok 1812 i 1843, gdzie ra­chun­kiem jest uspra­wie­dli­wio­na re­for­ma gre­go­ry­ań­ska Ka­len­da­rza.

na każ­dy Cho­desz, to jest nów', były czy­nio­ne Bogu ofia­ry. Cho­desz tym spo­so­bem miał zna­cze­nie nie tyl­ko no­wiu, któ­ry póź­niej­si Izra­eli­ci od­róż­ni­li do­dat­ko­wem słów­kiem rosz po­czą­tek, ale i mie­sią­ca. Mie­siąc z resz­tą nie mogł być pew­ną mia­rą cza­su u daw­nych He­braj­czy­ków, kie­dy ci, jak pi­sze Maj­mo­ni­des, sław­ny z 12go wie­ku hisz­pań­ski Izra­eli­ta, lak da­le­ce aż do swe­go ro­spro­sze­nia za­nie­dby­wa­li astro­no­mią iż nów', z któ­rym za­czy­na­li mie­siąc, tyl­ko z po­ka­ja­nia się skraw­ka księ­ży­ca od­ga­dy­wa­li: owo zgo­ła nie moż­na dziś wie­dzieć z ilu dni skła­dał się ich mie­siąc. Po­nie­waż ich rok miał się za­czy­nać z mie­sią­cem, w któ­rym tra­fia­li na doj­rza­ły kłos, abib; więc nie za­wsze z 12 ale nie­kie­dy z 13 mie­się­cy mu­siał być zło­żo­ny. Tym spo­so­bem, jak się to ni­żej wy­ja­śni, Izra­eli­ci w swej ra­chu­bie cza­su go­dzi­li bieg słoń­ca z prze­waż­nym dla sie­bie bie­giem księ­ży­ca. Mie­siąc kło­so­wy, w dzi­siej­szym ka­len­da­rzu ży­dow­skim no­szą­cy na­zwę Ni­san, wy­cho­dził we­dług wszel­kich po­szla­ków na nasz Kwie­cień. W dru­gim do­pie­ro okre­sie Izra­eli­ci, oprócz re­li­gij­ne­go roku za­czy­na­ne­go z mie­sią­cem Ni­san, mie­li cy­wil­ny, oko­ło je­sien­ne­go po­rów­na­nia dnia i nocy ro­spo­czynn­ny z mie­sią­cem Ty­szry, we­dług Bi­blii siod­mym, we­dług dzi­siej­sze­go ka­len­da­rza pierw­szym.

Głów­nych, bo przez sa­me­go Moj­że­sza po­sta­no­wio­nych, świąt ży­dow­skich jest pięć. Pierw­sze Pas­sach, Wiel­ka­noc: 2e Chag sza­by­oth, świę­to ty­go­dni: trze­cie Jom tru­ah, dzień trą­bek: czwar­te Jam ha­ki­pu­rim, dzień po­jed­na­nia czy­li sąd­ny: pią­te Chag ha­syk­kot, świę­to ku­czek. Pierw­sze z tych świąt było ob­cho­dzo­ne w pierw­szym mie­sią­cu czy­li dzi­siej­szym Ni­san, dru­gie w trze­cim czy­li dzi­siej­szym Sy­wan, trzy ostat­nie w siód­mym czj­li dzi­siej­szym Ty­szry: od­po­wia­da zaś Ni­san Kwiet­nio­wi, Sy­wan Czerw­co­wi, Ty­szry Paź­dzier­ni­ko­wi. Win­nych mie­sią­cach byli obo­wią­za­ni Izra­eli­ci świę­cić same sza­ba­sy i ob­cho­dzić no­wie ofia­ra­mi. Nad­to, za­wsze we­dług usta­wo­daw­stwa Moj­że­sza, każ­dy siód­my rok był wiel­kim sza­ba­sem. Po upły­wie sied­miu ta­ko­wych wiel­kich sza­ba­sów czy­li 49 lat ob­cho­dzi­li Izra­eli­ci rok ju­bi­le­uszo­wy, sze­nat ha­jo­bel, tak zwa­ny od rogu, jo­bel, któ­rem otrą­by­wa­no tę uro­czy­stość, wzy­wa­jąc przy tem każ­de­go aby po­wra­cał do swo­jej daw­nej wła­sno­ści i ro­dzi­ny. Okres Ju­bi­le­uszo­wy za­czy­nał się z mie­sią­cem kło­so­wym Abib, czy­li z dzi­siej­szym Ni­san. Rok czter­dzie­sty dzie­wią­ty tego okre­su na­zy­wał się, we­dług Maj­mo­ni­de­sa, Szmit­tah, da­ro­wa­nie dłu­gów, a pięć­dzie­sią­ty Jo­bel.

Ni­żej, pod trze­cim okre­sem, po­weź­mie­my szcze­gó­ło­wą wia­do­mość o tych pię­ciu świę­tach Moj­że­szo­wych, któ­re­śmy w ni­niej­szym po­zna­li z sa­me­go ich na­zwi­ska.OKRES DRU­GI OD R. 538 PRZED CHR: DO R. 70 PO CHR.

Mie­sią­ce, zra­zu ozna­cza­ne licz­ba­mi po­rząd­ko­we­mi, po­na­zy­wa­no w tym okre­sie od­po­wied­ne­mi licz­bom od i do 12 sło­wa­mi

Ni­san, Ijar Sy­wan, Ta­mus, Ab, Elul, Ty­szry, Mar­chesz­wan, Ki­slew, Te­bet, Sze­wat, Adar, któ­re po­cho­dzą z chal­dej­skie­go ję­zy­ka. Na­zwy Ni­san, Sy­wan, Ki­slew, Te­bet, Sze­wat i Adar znaj­du­ją się w tych księ­gach sta­re­go te­sta­men­tu, któ­rych au­to­ro­wie żyli po za­ję­ciu Izra­ela do Ba­bi­lo­nu, mia­no­wi­cie w księ­gach Za­cha­ry­asza Ez­dra­sza, Ne­he­mia­sza, Es­te­ry i Ma­cha­be­uszów. Lubo mie­siąc Ty­szry, siód­my w pierw­szym i dru­gim okre­sie, prze­szedł na pierw­szy roku cy­wil­ne­go w trze­cim; lecz już Jó­zef Ży­dó­win, w swych pi­smach z cza­sów Ty­tu­sa, li­czy mie­sią­ce po­czy­na­jąc od Ty­szry jako pierw­sze­go w roku ej wil­nym, a za­pew­ne nie on tak je li­czyć za­czy­nał.

Licz­ba świąt usta­no­wio­nych przez Moj­że­sza po­więk­szy­ła się w tym dru­gim okre­sie na­stę­pu­ją­ce­mi. Pierw­sze Cum Ge­da­liah, post Go­do­lia­sa w mie­sią­cu Ty­szry: dru­gie Cha­nuk­kah, po­świę­ce­nie Świą­ty­ni przez Ma­cha­be­uszów, w mie­sią­cu Ki­slew: trze­cie Asa­rah be­te­bet, dzie­sią­ty w Te­bet (mie­sią­cu), post ści­sły: czwar­te Pu­rim, losy Izra­ela w Per­syi za cza­sów Es­te­ry, ży­dów­ki, żony Da­ry­usza Hi­sta­spi­sa Kró­la: pią­te Sze­ba asar be­la­mus, sie­dem­na­sty w Ta­mus (mie­sią­cu), post ści­sły: szó­ste Ty­szah beab, dzie­wią­ty w Ab (mie­sią­cu), post ści­sły. Szcze­gó­ło­wą wia­do­mość o tych świę­tach po­weź­mie­my w trze­cim okre­sie.OKRES TRZE­CI OD RO­SPRO­SZE­NIA ŻY­DÓW.

W cią­gu dru­gie­go okre­su trzy­ma­li się Izra­eli­ci ery Se­leuc­kiej, tak zwa­nej od Se­leu­ka Ni­ka­no­ra, któ­ry z wo­dza wojsk Alek­san­dra Wiel­kie­go zo­stał Kró­lem Sy­ryi i Ba­bi­lo­nu. Ta era na­sta­ła roku 312 przed Chry­stu­sem: prze­cież Ra­bi­ni pod tym sa­mym ro­kiem kła­dą wy­pra­wę Alek­san­dra Wiel­kie­go, cho­ciaż ten od 12 lat wów­czas już nie żył, do Je­ro­zo­li­my, gdzie, jak pra­wią, wiel­kie­mu ka­pła­no­wi, Sy­me­ono­wi spra­wie­dli­we­mu, we­dług Jó­ze­fa ży­do­wi­na Jad­du­so­wi, usza­no­wa­nie a świą­ty­ni cześć od­dał. Od schył­ku wie­ku czwar­te­go po Chry­stu­sie Erę Se­lenc­ką za­stą­pi­ła w ży­dow­skiej ra­chu­bie cza­su Era Świa­ta, któ­ra, jak zo­ba­czy­my ni­żej, mia­ła wy­prze­dzić chrze­ści­jań­ską na lal 3760. W dzi­siej­szym ka­len­da­rzu ży­dow­skim li­czą się lala od lej lak zwa­nej Ery Świa­ta. Gdy u nas jest rok 1845; tedy u Ży­dów jest rok 3760 + 1845, to­jest 5605.

Pod wzglę­dem na ka­len­dar­ską ra­chu­bę swych świąt Ży­dzi za­czy­na­ją dobę o szó­stej go­dzi­nie wie­czor­nej, czy­li sze­ścią go­dzi­na­mi wcze­śniej niż my. Go­dzi­nę, szah, dzie­lą na 1080 czę­ści zwa­nych chla­kim, któ­rych 18 idzie na jed­nę mi­nu­tę czy­li na 60 se­kund i prze­to je­den chlak wy­no­si 3" 1/3. Dzie­lą nad­to chlak na 76 oka­mgień, zwa­nych re­ga­im. Ty­dzień za­czy­na­ją w so­bo­tę o go­dzi­nie szó­stej wie­czor­nej. Nie­dzie­la prze­to, tak jak u nas, jest u nich pierw­szym dniem ty­go­dnia, a So­bo­ta siód­mym. Oprócz so­bo­ty czy­li Sab­ba­tu inne dni ty­go­dnia, po­czy­na­jąc od nie­dzie­li, nie mają u nich na­zwisk, lecz są ozna­cza­ne, po­dob­nie jak były kie­dyś mie­sią­ce, licz­ba­mi po­rząd­ko­we­mi od i do 6. Na za­sa­dach któ­re z ko­lei po­zna­my, rok zwy­czaj­ny Ży­dow­ski ma 12 mie­się­cy, a przy­by­szo­wy 13. Na­zwy dwu­na­stu mie­się­cy w trze­cim okre­sie po­zo­sta­ły te same, któ­re były w dru­gim, z tą róż­ni­cą iź mie­siąc Ty­szry, siud­my w dru­gim, zo­stał pierw­szym w trze­cim okre­sie i źe w roku przy­by­szo­wym wtrą­ca się po mie­sią­cu Adar nowy z na­zwą We Adar, to­jest jesz­cze Adar, lub z na­zwą Adar szem, to­jest Adar wtó­ry. W tym ostat­nim ra­zie Adar po­spo­li­ty na­zy­wa się Adar ry­szon, to jest Adar pierw­szy. W trze­cim do­pie­ro okre­sie za­czę­ły mie­sią­ce mieć sta­łą licz­bę dni 30 lub 29. Gdy mie­siąc ma dni 30, tedy jego 30sty dzień i na­stę­pu­ją­ce­go po nim mie­sią­ca pierw­szy, mają ty­tuł świą­tecz­ny Rosz cho­desz, to­jest po­cząt­ka no­wiu. Gdy zaś mie­siąc ma dni 29, na­ów­czas ten ty­tuł słu­ży pierw­sze­mu tyl­ko dnio­wi na­stę­pu­ją­ce­go po tam­tym mie­sią­ca.