Kompendium wiedzy o turystyce - ebook

WSTĘP

Turystyka jest zjawiskiem interdyscyplinarnym. Ogólnie rzecz ujmując, można wyodrębnić co najmniej trzy wielkie obszary badawcze, a mianowicie: geograficzny, społeczny i ekonomiczny, w ramach których mogą być rozpatrywane – i rzeczywiście są – zagadnienia związane z turystyką.

Z obszarem geograficzno-przestrzennym wiążą się zagadnienia, takie jak: geografia turystyki – wyodrębnianie walorów naturalnych, zagospodarowanie przestrzenne, a także zagadnienia planowania przestrzennego.

Obszar społeczny dotyczy zagadnień, takich jak: przenikanie kultur na skutek uprawiania turystyki, zagadnienia etyki turystyki, wpływ turystyki na społeczności lokalne itp.

Do niedawna widziano turystykę przede wszystkim przez pryzmat regeneracji sił człowieka i konieczności realizowania wypoczynku przez zakłady pracy. Przemiany, które nastąpiły po 1989 r., spowodowały, że coraz powszechniej postrzega się turystykę jako zjawisko ekonomiczne. Wynika to z ogromnego wzrostu obrotu towarów i usług, jaki obserwujemy na skutek zjawiska turystyki. Zarówno w Polsce, jak i w skali światowej, obroty z turystyki przekroczyły astronomiczną kwotę 3 bln dolarów i wykazują rosnącą dynamikę rozwoju. To oczywiście jest źródłem olbrzymich zysków, które z kolei w wielkim stopniu są inwestowane w rozwój bazy turystycznej i infrastruktury ułatwiającej funkcjonowanie tej bazy. Ekonomiczny sens turystyki wynika z dwóch zasadniczych powodów:

– że istotą turystyki jest przemieszczanie się ludzi wraz z pieniędzmi do nowych miejsc konsumpcji;

– że struktura tej konsumpcji jest inna niż w stałym miejscu zamieszkania, a jej wielkość z reguły wyższa.

Wszystkie trzy obszary badawcze uzupełniają się wzajemnie i niedostrzeganie tych zjawisk zubaża bardzo proces myślowy i wyniki badań. Precyzyjne wyznaczenie regionów ułatwia i czyni tańszym wysiłki inwestorów, umożliwia też osiąganie większych korzyści z eksploatacji przyszłych obiektów. Zmiany kulturowe, szczególnie te o zabarwieniu negatywnym, mogą doprowadzić do znacznego zubożenia oferty, a tym samym przyczynić się do ograniczenia efektywności, bądź też do zmiany wielkości i struktury popytu. Niemniej jednak, głównym kołem napędowym turystyki są możliwości uzyskiwania dochodów z tytułu świadczenia usług turystycznych, a podstawowe przyczyny eksplozji turystycznej we współczesnym świecie (skrócenie czasu pracy, relatywne potanienie środków transportu, wzrost dochodów) mają charakter ekonomiczny. Z cechy interdyscyplinarności turystyki wynikają najrozmaitsze kłopoty i utrudnienia nie tylko w sferze teoretycznej, ale przede wszystkim praktycznej. Dotyczą one najróżnorodniejszych zagadnień; wśród nich możemy wyróżnić:

• statystykę turystyki, dla której bardzo ważne jest, kto świadczy usługi turystyczne. W przypadku przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w świadczeniu tych usług (hotele, biura podróży) sytuacja jest prosta. Jak jednak ujmować obroty z tytułu świadczenia usług noclegowych w pałacu, który należy do zakładu produkującego skarpetki? Statystyki prowadzi się w sposób branżowy, pytanie to ma więc istotne znaczenie praktyczne. W konsekwencji usługi noclegowe świadczone w pałacu należącym do fabryki skarpetek nie są ujmowane w statystykach jako turystyczne. W podobny sposób nie ujmuje się w rejestrach usług gastronomicznych, które nie są świadczone w przedsiębiorstwach specjalistycznych. Również nie ujmuje się w statystykach usług gastronomicznych świadczonych w hotelach, chociaż trudno wyobrazić sobie hotel nie świadczący usług gastronomicznych. Dla statystyka niezmiernie ważne jest kto jest turystą, a kto nim nie jest. Wbrew pozorom nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie. Liczne próby zdefiniowania pojęcia turysty prowadzą do ograniczenia w sensie formalnym zasięgu zjawiska, co znajduje jednak oficjalne odzwierciedlenie w statystykach. Kolejnym utrudnieniem, szczególnie w przypadku mierzenia wpływów z turystyki, jest to, że wiele usług ma jedynie pośredni związek z turystyką, niemniej jednak są one niezbędne do jej dalszego rozwoju. Usługi bankowe, ubezpieczeniowe, infrastrukturalne, handel, telefonizacja są tylko nielicznymi przykładami usług pośrednich. Powstaje pytanie: kiedy i gdzie usługi konsumowane są przez turystów? Próbą odpowiedzi na to pytanie może być wyznaczenie regionów turystycznych – miejsc, w których występuje koncentracja ruchu turystycznego;

• wyznaczanie regionów turystycznych. Nie jest ono łatwe. W praktyce podstawowym problemem jest niepokrywanie się z reguły granic regionów turystycznych z granicami administracyjnymi (gminy, powiaty, województwa). Statystyka regionalna jednak musi opierać się na danych uzyskiwanych od władz samorządowych. Samo określenie regionu jest zadaniem skomplikowanym, bowiem nie bierze się pod uwagę tylko walorów naturalnych, ale o jego wydzieleniu decyduje także: posiadanie rozbudowanej infrastruktury turystycznej, technicznej i usługowej, stan ochrony i zanieczyszczenia środowiska, stosunki ludnościowe, układ komunikacyjny itp. Coraz częściej do regionów turystycznych można zaliczyć obszary, które wcale nie mają atrakcyjnych walorów naturalnych;

• rozdzielanie pieniędzy na turystykę z budżetów na różnych szczeblach. Wielkie trudności z wyodrębnieniem wydatków na cele stricte turystyczne powodują pomniejszanie znaczenia zjawiska turystyki w tych wydatkach. Jedynym antidotum pozwalającym zminimalizować te trudności jest tworzenie planów i strategii rozwoju turystyki, zarówno na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym, jak i gminnym, w których ujęto by kompleksowo wszystkie zagadnienia bezpośrednio i pośrednio związane z rozwojem turystyki. Podstawowe informacje na szczeblu wojewódzkim zawiera studium zagospodarowania przestrzennego województwa, określające kierunki zagospodarowania przestrzennego regionu i politykę przestrzenną władz oraz zarysowujące przyszłą strukturę przestrzenno-funkcjonalną województwa. Prace planistyczne gmin z kolei wyrażają się w planie przestrzennego zagospodarowania gminy, w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w strategii rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Tak skonstruowanym strategiom odpowiadałyby wydatki budżetowe. Pozwoliłoby to uniknąć chaosu i dobrowolności w rozdysponowywaniu środków budżetowych na rozwój turystyki. Kłopoty te nie tylko dotyczą wydatków pieniężnych w ujęciu regionalnym, ale także branżowym, co jest szczególnie widoczne przy konstruowaniu budżetu państwa i rozdysponowywaniu środków budżetowych pomiędzy resorty. Turystyka, po wielu próbach przyporządkowania jej do różnych resortów (Transport, Gospodarka), została znowu połączona ze sportem, co stwarza wiele praktycznych problemów. Do najistotniejszych z nich należą pokusy finansowania rozwoju sportu z pieniędzy wypracowanych przez turystykę. Oblicza się, że wydatki budżetowe na turystykę kształtują się poniżej 2% budżetowych dochodów z turystyki, wywoływanych obsługą ruchu turystycznego. Nie wyczerpuje to oczywiście całego zagadnienia, bowiem pieniądze na rozwój turystyki są wydatkowane także w resorcie gospodarki, rozwoju regionalnego, infrastruktury, nauki i szkolnictwa wyższego, środowiska, kultury i dziedzictwa narodowego i wielu innych. Zakłada się jednak, że zmiany organizacyjne polegające na utworzeniu Polskiej Organizacji Turystycznej, skupiającej przedstawicieli wymienionych resortów, umożliwią koncentrację środków finansowych będących w dyspozycji administracji publicznej. Możliwe będzie więc znaczne zwiększenie programu przedsięwzięć realizowanych przez administrację publiczną. Obecnie powoduje to istotne trudności z tzw. koordynacją działań, obniżając tym samym ich efektywność;

• organizację procesu kształcenia, szkolenia i prowadzenie badań naukowych. Turystyka, pomimo swej interdyscyplinarności, ma charakter branżowy. Właśnie na przykładzie przedsiębiorstw turystycznych, albo dla tych przedsiębiorstw, możemy wprowadzać zasady rachunkowości zarządczej, omawiać zasady gospodarowania finansami, strategie marketingowe, budować modele logistyczne, zajmować się zagadnieniami ryzyka i ubezpieczeń, stosować metody gospodarki regionalnej. Niezmiernie ważnym zagadnieniem dla każdego, kto pisze o problemach turystyki, jest więc uporządkowanie podstawowych pojęć związanych z tą sferą aktywności ludzkiej. Choć zgodność poglądów w tej materii osiągnięto jedynie w sensie formalnym (w celu ujednolicenia statystyki). Do podstawowych pojęć, które każdorazowo muszą być zdefiniowane, należą: turystyka, turysta, ruch turystyczny, popyt turystyczny, produkt turystyczny, rynek turystyczny i wiele innych.Część I TURYSTYKA JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNO-EKONOMICZNE

Turystyka jest zjawiskiem o bogatej i różnorodnej treści. Uwzględniając jedynie jej aspekty społeczne i gospodarcze, należy uznać – w sferze społecznej – jej ogromne znaczenie jako formy odpoczynku, relaksu, poznania, zdobywania wiedzy, regeneracji sił fizycznych i psychicznych.

Istotna jest również jej rola jako zjawiska ekonomicznego. Turystyka jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki w wielu krajach. Stanowi istotny czynnik rozwoju gospodarczego miejscowości i regionów. Jej duże znaczenie wynika m.in. z tego, że aktywizuje, oprócz jednostek sfery gospodarki turystycznej, wiele innych gałęzi gospodarki.