Kreatywna plastykostymulacja w świetle twórczego funkcjonowania umysłu - ebook

Spis treści

(pełnej wersji publikacji)

Wprowadzenie

Rozdział I

Kreatywność czyli twórczość przez małe „t”

1. Jak możemy rozumieć twórczość

2.Twórczość w różnym ujęciu teoretycznym

3. Twórcze, czyli kreatywne myślenie

3.1. Metody twórczego myślenia

3.1.1. Sześć kapeluszy Edwarda de Bono

3.1.2. Burza mózgów

3.1.3. Metoda SCAMPER

3.1.4. Synektyka

3.1.5. Analiza morfologiczna

3.1.6. Morfologia Funkcjonalna

3.1.7. Gra ze słowami

3.1.8. Metoda Polaya

4. Twórczość dzieci

5. Środowisko szkolne i czynniki mające wpływ na twórczość w szkole

Rozdział II

Sztuka

1. Historia pojęcia sztuka

2. Funkcje sztuki kulturze i pracy pedagogicznej

Rozdział III

Arteterapia i artestymulacja

1. Czym jest arteterapia i artestymulacja?

2. Historia arteterapii

3. Funkcje i oddziaływanie

4. Formy

4.1. Muzykoterapia

4.2. Choreoterapia

4.3. Biblioterapia, bajkoterapia

4.4. Plastykoterpia (terapia za pomocą sztuk plastycznych)

4.5. Teatroterapia, dramatoterapia, psychodrama

4.6. Estetoterapia

4.7. Silwoterapia

4.8. Talasoterapia

4.9. Ludoterapia, zabawoterapia

4.10. Chromoterapia – terapia barwą

5. Arteterapia punktu widzenia psychologii i pedagogiki

6. Wykorzystanie arteterapii w szpitalach i ośrodkach psychiatrycznych

Rozdział IV

Plastykoterapia i plastykostymulacja

1. Czym plastykoterapia i plastykostymulacja różni się od edukacyjnych zajęć plastycznych?

2. Plastykoterapia i plastykostymulacja w różnych zastosowaniach

2.1. Plastykostymulacja w rozwoju dziecka

2.2. Plastykoterapia w rewalidacji

2.3. Plastykoterapia w oddziaływaniach psychiatrycznych

3. Metody stosowane w plastykostymulacji i plastykoterapii

3.1. Metody indywidualne

3.1.1. Praca indywidualna z dziećmi

3.1.2. Terapia indywidualna w rewalidacji

3.2. Metody grupowe

3.2.1. Praca w grupie z dziećmi

3.2.2. Terapia grupowa w rewalidacji

4. Zasady pracy z podopiecznym

4.1. Ogólne zasady pracy z podopiecznym

4.2. Ogólne zasady heurystyczne

4.3. Jak skutecznie kształcić uczniów ku twórczości?

4.4. Jak skutecznie zabijać twórczość na lekcjach i zajęciach artystycznych i nie tylko?

Rozdział V

Techniki stosowane w plastykostymulacji

1. Techniki rysunkowe

1.1 Przykładowe techniki rysunkowe

1.2. Specyficzne techniki rysunkowe w plastykoterapii i plastykostymulacji

2. Techniki graficzne

2.1. Specyficzne techniki graficzne w plastykoterapii i plastykostymulacji

3. Techniki malarskie

3.1. Specyficzne techniki malarskie w plastykoterapii i plastykostymulacji

4. Techniki przestrzenne

4.1. Lepienie

4.2. Rzeźba

4.3. Papieroplastyka

5. Techniki mieszane - Collage

5.1. Collage w plastykostymulacji i plastykoterapii

6. Niekonwencjonalne techniki plastyczne w plastykostymulacji i plastykoterapii

Rozdział VI

Plastykostymulacja ćwiczenia

1. Ćwiczenia integracyjne

2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych

3. Ćwiczenia wykorzystujące malarstwo

4. Formy przestrzenne w ćwiczeniach -lepienie

5. Papieroplastyka

6. Ćwiczenia wykorzystujące techniki mieszane

6. Materiały naturalne

Rozdział VII

Biologiczne i neuropsychologiczne uwarunkowania twórczości

1. Ogólna budowa i funkcje mózgu

2. Komórki nerwowe

3. Istota biała mózgu – drogi neuronalne

4. Istota szara mózgu - kora mózgowa

4.1. Funkcjonalna struktura kory mózgowej

4.2. Topograficzna struktura kory mózgowej

4.3. Płaty mózgowe i ich funkcje

4.3.1. Płaty czołowe

4.3.2. Płaty potyliczne

4.3.3. Płaty ciemieniowe

4.3.4. Płaty skroniowe

5. Układ limbiczny

6. Najstarsze części funkcjonalne mózgu

6.1. Wzgórze

6.2. Jądra podstawne

7. Funkcje OUN w badaniach

7.1. Badania porównawcze podstawy twórczego myślenia

7.2. Badania pamięci

7.3. Badania uwagi

Rozdział VIII

Metody badań neuropsychologicznych

1. Schemat badawczy

2. Badania MRI i fMRI

Rozdział IX

Badania twórczości, arteterapii artestymulacji i plastykostymulacji

1. Badania twórczości

2. Badania arteterapii

3. Badania plastykostymulacji

3.1. Odbiór sztuki, a twórczość

3.2. Plastykoterapia, a twórczość u osób starszych

4. Badania neuropsychologiczne plastykostymulacji, arteterapii i sztuki

4.1. Badania aktywności neuronalnej u osób z zaburzeniami, uprawiających sztukę

4.2. Odbiór piękna

4.3. Badania odbioru sztuki po treningu plastykostymulacyjnym

5. Badania neuropsychologiczne twórczości

Podsumowanie

Bibliografia

Recenzja pracy

Recenzja książkiRozdział II

Sztuka

Sztuka to podstawowy składnik kultury. Jeden z zasadniczych sposobów uzewnętrzniania zdolności twórczych człowieka - zespół świadomych działań ludzkich, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny (np. obraz, rzeźba, budowla, film, utwór sceniczny bądź muzyczny), określany mianem dzieła lub dzieła sztuki. Zakres znaczeniowy pojęcia sztuki zmieniał się w ciągu stuleci. Według Tatarkiewicza sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć – jeśli wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania jest zdolny zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać (Tatarkiewicz, 1988, s. 52).

Sztuka jest dziedziną ludzkiej działalności artystycznej, której wytwory stanowią trwały dorobek kultury, jest przywoływaniem piękna, oznacza rozwiniętą do doskonałości twórczą umiejętność tworzenia rzeźb, architektury, malarstwa, grafiki, rzemiosła artystycznego, muzyki, poezji, teatru, tańca. Sztuka naśladuje naturę w tym, co piękne. (Estreicher, 1982).

W definicji tej jednak nie ma mowy o sztuce, która zostaje wyrażona za pomocą elektroniki i która z dnia na dzień zyskuje na znaczeniu.

Jak widać i ta definicja nie jest zadowalająca. Czym więc jest sztuka?

Pojęcie „sztuka” jest bardzo trudne do zdefiniowania. Może właśnie dlatego zyskało ono swoją własną, bardzo bogatą historię?

Rysunek 17. Plakat wystawowy

1. Historia pojęcia sztuka

Termin sztuka w starożytności był bardzo rozległy. Sztuka była rozumiana technicznie, nie artystycznie; oznaczała więc wszelką wytwórczość dokonywaną wedle reguł (obejmowała sztukę cieśli i tkacza nie mniej niż architekta czy rzeźbiarza), ściślej zaś oznaczała samą umiejętność wytwarzania, wiedzę umożliwiającą wytwórczość (toteż geometrię czy astronomię również zaliczano do sztuki).

Sztuka miała więc zakres szerszy niż obecnie o rzemiosło i naukę, węższy zaś o poezję. Greckim słowem téchne (wywodzi się od niego współczesny termin "technika") i łacińskim ars (dało początek nazwom sztuki w większości języków europejskich) określano szeroko rozumianą umiejętność wykonywania rzeczy wg pewnych reguł estetycznych, a więc poza malarstwem czy rzeźbą również rzemiosło.

Do sztuki zaliczano także aktywność poznawczą człowieka - filozofię, z której wówczas nie wyodrębniły się jeszcze nauki szczegółowe. Zastanawiano się także nad zagadnieniem piękna (np. Platon), nieodłącznie związanym później ze sztuką.

W starożytności jednak nie włączano poezji do sztuki, traktując ją jako natchnienie, a nie umiejętność. Pierwszy Arystoteles, włączył ją w obręb sztuki, rozpatrując jej reguły.

Dzielono sztuki na pospolite i wyzwolone, wytwórcze i odtwórcze (do których zaliczano np. malarstwo), użytkowe i służące przyjemności, ale nie rozróżniano sztuk pięknych i rzemiosł.

Średniowiecze przejęło starożytne pojmowanie sztuki, zaczęto jednak wprowadzać w jego obrębie pewne rozróżnienia - wydzielono np. domenę typowo "intelektualnych" sztuk wyzwolonych i sztuki mechaniczne (wytwórcze, operatywne), obejmujące m.in. rzemiosło, zróżnicowano kryteria, wg których należało je oceniać, próbowano też budować hierarchię sztuki. Mówiąc o sztuce miano na myśli najdoskonalsze sztuki wyzwolone, do których zaliczano same nauki (również muzykę, ale w sensie teorii muzyki). Sztuki niewyzwolone, wymagające wysiłku fizycznego, nazywano w średniowieczu mechanicznymi, oceniano je wedle ich użyteczności oraz sprowadzano do siedmiu (symetrycznie do siedmiu wyzwolonych). Wśród sztuk mechanicznych wymieniano zawsze architekturę, natomiast niekoniecznie malarstwo, czy rzeźbę, mając je za mniej użyteczne. Dalsza ewolucja pojęcia polegała na ograniczaniu zakresu jego znaczenia.

Czasy odrodzenia dały początek innemu rozumieniu sztuki. w okresie renesansu - częściowo dzięki pogłębionej refleksji estetyczno-filozoficznej, eksponującej rolę piękna (np. M. Ficino) - wzrosła świadomość wspólnoty łączącej malarstwo, rzeźbę i architekturę, powodując, ich oddzielenie od rzemiosła (poł. XVII w.). Wkrótce nastąpił też ostateczny rozdział twórczości artystycznej i nauki (zaznaczony już przez św. Tomasza z Akwinu).

Plastycy osiągnęli to, że ich sztuka została uznana za wyzwoloną. Jednak nie od razu początkowo nawet Leonardo da Vinci za wyzwoloną sztukę uważał tylko malarstwo, jednak nie rzeźbę.

W odrodzeniu po raz pierwszy powstała świadomość pokrewieństwa architektury, malarstwa, rzeźby i została przyjęta dla nich wspólna nazwa: sztuki rysunkowe (arti del disegno), nazw sztuki plastyczne i sztuki piękne jeszcze wówczas nie znano. Aby oddzielić je od rzemiosł, dowodzono, że sztuki są oparte na wiedzy, są rodzajem nauki.

Powstanie akademii sztuk pięknych (francuska akademia malarstwa i rzeźby 1648) usankcjonowało oddzielenie artystów od rzemieślników, ale nieuczonych. Dopiero pod koniec XVII w. wytworzyła się świadomość, że w sztuce ważna jest nie tyle wiedza, ile talent i smak, a więc sztuka jest czymś różnym od nauki. Ch. Perrault był zapewne pierwszym, który to wyraźnie stwierdził i przeciwstawił sztuki piękne – wyzwolonym.

Jednakże ostatecznie przyjęła się nazwa sztuki piękne, pod wpływem Ch. Batteux 1746. Nazwą tą objęto: muzykę, malarstwo, rzeźbę, architekturę, taniec, poezję, wymowę, a także teatr, łącząc je wszystkie. Poezję bądź włączano do sztuk pięknych, bądź nazywano belle-lettre i przeciwstawiano beau-arts (podobnie było z wymową) (Tatarkiewicz, 1988).

Nowe pojęcie sztuk pięknych utrzymało się w następnym stuleciu, jednak to, co w XVIII w. nazywano sztukami pięknymi, w XIX w. nazywano po prostu sztuką, bo innych sztuk nie było, skoro rzemiosła przestały nimi być. Nazwa sztuki piękne przypadła wyłącznie sztukom plastycznym malarstwu, rzeźbie, architekturze, a niekiedy nawet tylko dwóm pierwszym, chociaż wiek XVIII dawał ją także muzyce, teatrowi. Również w wyrażeniu historia sztuki – sztuka była pojmowana wąsko: obejmowała tylko plastykę.

Johann Wolfgang Goethe uważał, że: „Sztuka jest przede wszystkim wypowiedzią geniusza, realizacją jego możliwości kreatywnych” (Goethe 1981, s. 28). Tworzył on dzieła nie w oparciu o wiedzę o prawach rządzących sztuką, lecz wyłącznie dzięki natchnieniu: „Siedzę tu oto i lepię ludzi podług mojego obrazu. Ród, który będzie do mnie podobny w cierpieniu i płaczu, w używaniu i radości. i w tym, że tobą będzie gardził. Jak ja!” (Goethe 1981, s. 26).

Sztuka miała wzbogacać zakres znanych człowiekowi doświadczeń, a tym samym wpływać na ogólną intensyfikację życia psychicznego, bowiem „ma przynieść uspokojenie, ma być pomocą w osiągnięciu równowagi duchowej, afirmacji życia i jasnej wizji dalszej działalności” (Goethe, 1981, s. 31).

Wyraża się to zarówno w pogłębianiu wrażliwości, w subtelniejszym i bardziej osobistym przeżywaniu jak i w różnych rodzajach aktywności człowieka.

Lew Tołstoj w swoim dziele „Co to jest sztuka?” sformułował pojęcie sztuki jako „świadomej działalności ludzkiej, zmierzającej do przekazywania uczuć tym, którzy w ten sam sposób owych uczuć doświadczają” (Estreicher, 1982, s. 8).

W pierwszej połowie XIX w. sztuki piękne stały się przedmiotem dociekań naukowych, zwłaszcza historycznych, usiłowały przedstawić koleje sztuki. Badania genetyczne dociekały, jaki był początek i pierwotna postać sztuki. A. Smith wywodził ją z tańca, inni z upodobania do ozdób, H. Spencer ostrożniej sądził, iż ma więcej niż jedno źródło i początek. Inni badacze próbowali wytłumaczyć sztuki biologicznie (K. Darwin) bądź socjologicznie (H. Taine tłumaczył jej postacie środowiskiem i momentem historycznym), bądź technicznie jak G. Semper, który wyjaśniał jej formy materiałem i narzędziami, jakimi się posługuje (Tatarkiewicz, 1988).

Liczne były badania psychologiczne nad sztuką, które od G.Th. Fechnera miewały postać eksperymentalną. w psychologii sztuki występowały różne stanowiska, np. formalistyczne (że działa formą), funkcjonalistyczne (działa przez to, że pobudza funkcjonowanie umysłu), iluzjonistyczne (działa łudząc odbiorcę). Jedne właściwy stosunek do sztuki widziały w kontemplacji, inne we wczuwaniu się w jej wytwory.

Badania nad sztuką były prowadzone przeważnie w ramach estetyki, dopiero na przełomie XIX i XX w. pojawił się postulat oddzielenia ogólnej teorii sztuki od estetyki (M. Dessori, potem E. Utitz) (Tatarkiewicz, 1988).

Mimo tak wielorakich kierunków badań w XIX w. przyjmowano w rzeczach sztuki pewne nie kwestionowane założenia, np., że istnieje określony system sztuki (zestawiony już przez Batteux); że sztuki różnią się zarówno od rzemiosł, jak i od nauk; że wyróżnia je piękno. Założenia te wydawały się niewzruszone; jednakże niektórzy teoretycy już w XIX, a zwł. w XX w., powzięli wątpliwości: czy system sztuk można uważać za zamknięty (a fotografia, a film?); czy można ustalić definitywnie zespół i układ sztuk (Dessoir); czy rzeczywiście należy sztukę przeciwstawiać rzemiosłu (W. Morris); czy należy ją przeciwstawiać nauce; czy słusznie jest przyjmować, że piękno to differetia specifica sztuki, skoro niektóre cenione dzieła sztuki są brzydkie raczej niż piękne; wreszcie czy istotniejszą cechą sztuki nie jest raczej zdolność wzruszania lub ekspresja (B. Croce).

Podstawowe pytania, które wydawały się już rozwiązane, są nadal otwarte; przede wszystkim problem, jaki jest zakres i jakie są możliwości sztuki. Artyści swymi utworami odpowiadają na te pytania; wedle ich utworów musi się kształtować ogólny pogląd na sztukę; oni też swą praktyką dają odpowiedź na pytanie, jakie są swoiste cechy wyróżniające sztukę spośród wytworów ludzkich, jakie są rodzaje sztuki, jej fazy rozwoju, składniki, od czego jej formy są zależne, jak działa na ludzi, jaka jest w niej rola piękna i inne wartości, twórczości i naśladowania, prawdy i złudzenia, wolności i reguł, celowego działania i gry, intuicji i ekspresji, przyjemności i emocji, wrażenia i sądu, formy i treści, empatii i abstrakcji, konkretu i symbolu, bezpośredniości i dystansu, artyzmu i krytyki, języka i struktury, stylu i typu.

Pogląd na sztukę musi się z nimi liczyć. Rozwój sztuki częstokroć wykazuje, że to, co uważano za właściwości sztuki w ogóle, jest tylko właściwością pewnych jej postaci; że ma ona także takie, jakich dawniejsi artyści nie znali, a teoretycy nie przewidzieli, choć częstokroć pozornie nowe postacie sztuki okazują się tylko wariantami znanych. (Tatarkiewicz, 1988)

XX w. wprowadził w obręb sztuki nowe dziedziny, m.in. film i fotografię, a później rozmaite formy "z pogranicza", np. happening. Zakwestionował też konstytutywną funkcję piękna w sztuce, eksponując rolę brzydoty jako kategorii estetycznej.

Niektórzy teoretycy (np. S.I. Witkiewicz) chcieli ograniczyć zakres sztuki do czystej formy. Istotnym problemem stało się określenie wyróżników sztuki, będące domeną estetyki.

Współczesne definicje dopatrują się jej cech swoistych w różnych właściwościach wewnętrznych dzieł, w intencjach artysty, w oddziaływaniu sztuki na odbiorcę.

2. Funkcje sztuki kulturze i pracy pedagogicznej

Można pokusić się o sprecyzowanie, obiektywnie istniejących funkcji jakie pełni i pełniła sztuka w naszym życiu codziennym i kulturze społecznej.

Po pierwsze sztuka zawsze służyła ludziom w odzwierciedleniu takich emocji i odczuć jak radość, miłość, strach, wiara, wygoda, bezpieczeństwo, pokora, euforia, rozpacz itp.

Po drugie sztuka służyła także ludziom do wzmocnienia ich pozycji społecznej i demonstracji władzy. Stąd wielkość piramid, świątyń, amfiteatrów, pałaców, łuków triumfalnych, fortec.Rozdział VI

Plastykostymulacja ćwiczenia

Ćwiczenia stosowane w plastykostymulacji wykorzystują wszystkie dostępne techniki plastyczne dostosowane oczywiście do potrzeb, wymogów i zainteresowań naszych podopiecznych. Przedstawione tutaj ćwiczenia i wykorzystane w nich techniki należy traktować nie jako gotowy schemat, ale raczej inspirację do tworzenia własnych pomysłów dostosowanych do indywidualnych potrzeb grup podopiecznych. Większość ćwiczeń jest wielokrotnie sprawdzona na różnych grupach podopiecznych i przedstawiona w najszerszym zastosowaniu, ale wykorzystane techniki zawsze można traktować zamiennie (poza pewnymi zastrzeżeniami przedstawionymi przy ćwiczeniach).

Ćwiczenia plastykostymulacyjne można traktować, jako całość w treningu plastykostymulacyjnym, ale również wykorzystywać je w plastykoterapii oraz jako pojedyncze ćwiczenia wspomagające inny rodzaj terapii, zajęcia rozwojowe, rehabilitacyjne lub wspomaganie w programie edukacyjnym (nie tylko plastycznym).

1. Ćwiczenia integracyjne

Każda praca z grupą powinna być rozpoczęta od ćwiczeń wstępnych zapoznawczych i ćwiczeń integrujących, pozwalających grupie poznać się i zmniejszyć dystans z prowadzącym. Aby prawidłowo wejść w zasadnicze ćwiczenia grupa musi poznać się nawzajem, poznać prowadzącego i nabrać do niego zaufania.

Prowadzący ćwiczenia również musi poznać uczestników wstępnie poznać ich potrzeby i wymagania, wtedy dopiero zasadnicze ćwiczenia mogą być prawidłowo dobrane i owocnie zrealizowane.

- Jaki masz nastrój

Uczestnicy na kartkach A4 papieru muszą ukazać poprzez figury geometryczne oraz odpowiednie kolory swój obecny nastrój, który towarzyszy im tego dnia. Po ukończeniu pracy opowiadają grupie, dlaczego ten kolor i ta figura skojarzona została z ich samopoczuciem i dlaczego te, właśnie symbole odzwierciedlają ten nastrój.

Proste szybkie ćwiczenie wstępne najlepiej z wykorzystaniem suchych lub woskowych pasteli, pobudzenie wyobraźni, głębsze zastanowienie się nad sobą, nad swym samopoczuciem, humorem, nastrojem, otworzenie się przed grupą, akceptacja siebie i innych, zwiększenie samowiedzy, dla prowadzącego diagnoza nastawienia grupy do zajęć.

- Nastrój jak pogoda

Podobne ćwiczenie do poprzedniego, ale tym razem zadaniem uczestników ćwiczeń jest porównanie swojego nastroju lub samopoczucia do jakiegoś rodzaju pogody i przedstawienie go na obrazku. Można użyć do tego ćwiczenia suchych pasteli lub dowolnych farb.

Trochę dłuższe ćwiczenie, ale również bardzo dobre jako ćwiczenie wstępne i dające takie same efekty. Wskazane dla dzieci nierozróżniających jeszcze figur geometrycznych. Osoby dorosłe również mogą przedstawiać np. rysunki schematyczne kreską, a skupiać się więcej na opisie.

- Powiedz nam coś o sobie

To ćwiczenie można wykonywać dowolnymi farbami wodnymi, lub kredkami, jak również technikami mieszanymi, najlepiej wybór techniki pozostawić uczestnikom, ponieważ technika może tez mieć znaczenie przy wypowiedzi o sobie. Każdy z uczestników maluje coś, co go charakteryzuje, może namalować, co robi, na co dzień, jakie są jej ulubione zajęcia, może opisać swoje nastroje itd. Wszystko zależy od inwencji twórczej. Każda osoba po ukończeniu dzieła, opowiada o nim, jednocześnie o sobie, w ten sposób przedstawia się grupie.

Celem podstawowym ćwiczenie jest integracja, oswojenie się z grupą, pozostawienie anonimowości za sobą, rozwijanie własnych działań twórczych. Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej i sprawnościowej.

- Imię

Uczestnicy dostają dowolne kredki i kartki A4 prowadzący prosi o narysowanie swojego imienia. Zwraca przy tym uwagę, że imię każdego człowieka jest zupełnie inne, nawet jeżeli tak samo brzmi. Łączy się bowiem i kojarzy z niepowtarzalnymi cechami jednostki. Imię może mieć swój kolor, temperaturę, kształt, smak i zapach. Może być do czegoś podobne- do rzeczy, roślin czy zwierzęcia. Uczestnicy w ten sposób rysują swoje imię. w zrozumieniu polecenia pomóc mogą następujące pytania: jakiego koloru jest twoje imię?, jaki ma kształt, jak smakuje? czy twoje imię pachnie? itd. Po zakończeniu rysowania uczestnicy po kolei pokazują i omawiają swoje rysunki.

Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej i sprawnościowej, pomaga w integracji oraz poznać i zapamiętać swoje imiona osobom nie znającym się, dodatkowo jest to ćwiczenie z grupy ćwiczeń twórczego myślenia rozwijające myślenie przez abstrahowanie, pozwala na odrywanie się od stereotypów.

- Autoportrety

Każdy uczestnik dostaje duży arkusz papieru pakowego, na którym kładzie się na wznak. Osoba prowadząca obrysowuje kontur leżącego grubym flamastrem. Zadanie uczestnika polega na wypełnieniu kontur w taki sposób, żeby możliwie jak najlepiej go przedstawiał. Podkreślamy przy tym, że nie koniecznie chodzi o podobieństwo fizyczne, autoportret może być wyłącznie przedstawieniem siebie od strony emocjonalnej, zainteresowań, pragnień lub marzeń. Najlepiej wykorzystać do tego techniki mieszane i dużo różnorodnych materiałów zarówno rysunkowych, malarskich jak i różnorodnego papieru kolorowego, a nawet innych materiałów. Powstaną w ten sposób duże kolorowe portrety, którymi można np. ozdobić ściany sali, w której odbywają się ćwiczenia. Jeżeli grupa uczestników jest duża, można pobawić się w zgadywanie, kogo z nas przedstawia dany portret.

Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej, poza osobami w podeszłym wieku (ze względu na trudności z kładzeniem się na kartonach), pomaga w integracji i poznaniu się grupy, sprzyja autorefleksji, może być dobrym wyjściem do różnych rodzajów terapii grupowej.

2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych

Rysunek 62. Przykładowe materiały

- Tęcza

Każdy z podopiecznych dostaje dużą kartkę A3 białego papieru i kawałek węgla rysunkowego (najlepiej nieprasowanego i bez oprawki).

Prosimy o narysowanie tęczy tak, aby widać było wszystkie jej kolory, możemy pokazać zdjęcie kolorowej tęczy (ale nie schematycznego rysunku) lub prosić o odniesienie się do wyobraźni. Sugerujemy, że można rysować kreską, można rozcierać, rozmazywać palcami, wycierać gumką.

Po skończonej pracy, prosimy podopiecznych o pokazanie i opisanie kolorów w tęczy. Można również od początku zrobić konkurs na jak najbardziej kolorową tęczę (zwłaszcza u dzieci).

To najlepsze pierwsze ćwiczenie kontaktu z węglem. Pokazuje jego możliwości i rozwija wyobraźnię, pozwala na oderwanie się od schematów i abstrahowanie rzeczywistości oraz przetransformowanie jej na żądany efekt.

Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej i sprawnościowej.