Mieszkania i postępowanie uczniów krakowskich w wiekach dawniejszych - ebook

PRZED­MO­WA.

Po­sta­no­wie­nie uni­wer­sy­te­tu ja­giel­loń­skie­go z roku 1491 na­ka­zu­ją­ce, żeby tak ba­ka­ła­rze jak i ucznio­wie, pod utra­tą słu­żą­cych so­bie swo­bód, tyl­ko w bur­sach i szko­łach pa­ra­fial­nych miesz­ka­li, w roku 1570 przez kró­la Zyg­mun­ta Au­gu­sta, a póź­niej przez Ste­fa­na Ba­to­re­go, po­no­wio­ne, na­tchnę­ło mi myśl na­pi­sa­nia ni­niej­szej wia­do­mo­ści o kol­le­giach, bur­sach, i szko­łach, tu­dzież o po­stę­po­wa­niu uczą­cej się mło­dzie­ży w Kra­ko­wie. Ogła­sza­jąc mały ten ustęp z dzie­jów uni­wer­sy­te­tu, ma­ją­cy słu­żyć za wska­zów­kę w jaki spo­sób wy­pra­co­wać je po­sta­no­wi­łem, do­łą­czam do nie­go roz­kład ca­łej hi­sto­ryi, z usil­ną proś­bą do uczo­nych i gor­li­wych mi­ło­śni­ków li­te­ra­tu­ry oj­czy­stej, by, po­znaw­szy z nie­go za­kres mej pra­cy, ze wzglę­du na waż­ność tego przed­się­wzję­cia, na nie­zna­ne, rzad­kie, w ich ręku znaj­do­wać się mo­gą­ce do­ku­men­ta i po­mni­ki, życz­li­wie uwa­gę moję zwró­cić, swą po­mo­cą i radą chę­ci moje wes­przeć, a tak czyn­nie przy­ło­żyć się ra­czy­li do do­kład­ne­go skre­śle­nia bliz­ko pię­cio­wiecz­nych dzie­jów tej sta­ro­żyt­nej spól­nej nam szko­ły; boć aka­de­mia kra­kow­ska, że się sło­wy Do­bro­cie­skie­go wy­ra­żę, komu nie jest mat­ką; pew­nie jest bab­ką (1)

–- (1) Temi sło­wy od­po­wie­dział Mi­ko­łaj Do­bro­cie­ski, fil… i pra­wa dok­tor, kan… kat… krak… i uni­wer­sy­te­tu rek­tor, na sy­no­dzie piotr­kow­skim r. 1589, kie­dy je­zu­ita Ar­tu­rus, czy­niąc tam­że za­bie­gi o wy­jed­na­nie swe­mu zgro­ma­dze­niu po­zwo­le­nia na otwar­cie szkół w Kra­ko­wie, mię­dzy in­ne­mi oświad­czył, ia już w Pol­sce wie­le jest ta­kich, któ­rzy się w aka­de­mii kra­kow­skiej nie uczy­li (Stra­życ Noc­tes aca­de­mi­cac , rę­ko­pism z roku 1640, str. 1). Ten Ar­tu­rus, bo tak go spół­cze­sni mia­nu­ją, tyle był na tym sy­no­dzie do­ka­zał, ii w usta­wach sy­no­dal­nych nie­któ­re punk­ta na ko­rzyść je­zu­itów, a z krzyw­dą uni­wer­sy­te­tu, umiesz­czo­no. Ale gdy je prze­sła­no do Rzy­mu pod za­twier­dze­nie, wsku­tek prze­ło­że­nia Waw­rzyń­ca Go­ślic­kie­go, bi­sku­pa cheł­miń­skie­go, Sy­xtus V, pa­pież, punk­ta te uchy­lić roz­ka­zał (Pro unhier­si­ta­te ge­ne­ra­lis stu­dii cra­co­vien­sis con­tra PP. So­cie­ta­tis Jesu Cra­co­viae re­fe­ren­te in si­gna­tu­ra SS. K. P. D. An­do­sil­la In­for­ma­tio ju­ris et fac­ti, wy­da­na. Ve­ne­tiis. fol… s. a (1629 roku). Wspo­mnie­nie imie­nia Ar­tu­ru­sa, któ­ry bliz­ko po­ło­wę wie­ku swe­go w Pol­sce prze­pę­dził i tu czyn­nie pra­co­wał prze­ciw no­wo­ściom w re­li­gii, na­strę­cza mi spo­sob­ność, któ­ra się może wię­cej nie zda­rzy, spro­sto­wa­nia nie­do­kład­nych wia­do­mo­ści, ja­kie o nim Ale­gam­be po­da­je. Z na­szych bi­blio­gra­fów ża­den o nim i wzmian­ki nie uczy­nił, a Siar­czyń­ski w Ob­ra­zie wie­ku Zyg­mun­ta III (I, 125) na­zwi­sko Faun­teus, za zmy­ślo­ne uwa­ża. Oto szcze­gó­ły, któ­re nam o jego ży­ciu za­cho­wał Wie­le­wic­ki w Hi­sto­ri­ci Dia­rii do­nius pro­fes­sae Cra­co­vien­sis So­cie­ta­tis Jesu, w To­mie I-wszym na str. 99-tej. Lau­ren­tius Ar­tu­rus Faun­teus, An­glus, de re­guo Po­lo­niae opti­me me­ri­tus, mo­ri­tur Vil­nae 28 Febr. 1591, di­gnus omni­no, ut ejus in no­stra hi­sto­ria fiat men­tio. In­gres. sus is erat So­cie­ta­tem Lo­va­nii a. 1567, stu­du­it hu­ma­nio­ri­hus et gra­ecis li­te­ris extra So­cie­ta­tem, in So­cie­ta­te rhe­to­ri­cae per se­squ­ian­num, phi­lo­so­hiae trien­nio, the­olo­giae ile­mque Ro­mae qu­adrien­nio de­dit ope­ram, in­si­gni pro­fec­tu. Con­fec­tis stu­diis in Po­lo­niam mis­sus, ma­gnam in illo re­gno exi­sti­ma­tio­nem con­se­cu­tus est ab in­si­gnis vi­tae pro­bi­la­tis et pra­ec­la­rae cru­di­lio­nis opi­nio­ne com­mo­tam. Po­sna­niae enim de jure con­scien­tiae et con­tro­ver­sis in ha­ere­ticls qu­aestio­ni­bus an­nis sex pra­ele­gens, pro­fes­so­rem age­bat. Ibi­dem gra­ecam lin­gu­am edo­ce­bat, et pra­efec­lum con­fes­sa­riu­mque so­da­li­la­tis Be­atis­si­mae Vir­gi­nis age­bat per trien­nium, ad plu­ri­mos re­gni pro­ce­res et epi­sco­pos iden­ti­dem excur­rens, et mo­dos va­rios co­mer­ten­do­rum ha­ere­ti­co­rum qu­aerens, in eoru­mque co­nver­sio­ne mira de­xle­ri­ta­te pro­ce­dens. Ex an­nis 42, qu­ibus vi­xit, 25 in So­cie­ta­te con­sump­sit, cum uno fere aute mor­tem anno et pro­fes­sus qu­atu­or vo­to­rum fac­tus es­set, et the­olo­giam scho­la­sti­cam do­ce­re co­epis­set. Ale­gam­be myl­nie na­pi­sał, iż Ar­tu­rus żył lat 70; bo kie­dy zgod­nie z Wie­le­wic­kim po­da­je, iż w 16tym roku wstą­pił do je­zu­itów, w któ­rych zgro­ma­dze­niu, jak twier­dzi, prze­żył lat 25; za­tem wy­pa­da, iż w 42 roku wie­ku swe­go, jak Wie­le­wic­ki pi­sze, prze­niósł się do wiecz­no­ści. Pi­sma jego, a mię­dzy temi de con­tro­ver­siis in­ter or­di­nem eccl el sa­ecul i t… d… wy­li­cza Wie­le­wic­ki, tu­dzież Ale­gam­be; ale ostat­ni w tem się po­my­lił, iż z jed­nej książ­ki: De Chri­sti in ter­ris ec­c­le­sia li­bri tres – et si­mul apo­lo­gia As­ser­tio­num – con­tra fal­sas An­to­nii Sa­de­elis cri­mi­na­tio­nes. Po­sna­niae 1584. 4. dwa róż­ne uczy­nił dzie­ła.

Dzie­je uni­wer­sy­te­tu ja­giel­loń­skie­go skła­dać się będą z dzie­się­ciu czę­ści. Z tych obej­mo­wać bę­dzie:

Tom I i II. Hi­sto­ryą jego po­cząt­ku, wzro­stu, upad­ku, re­for­my i t… d… aż do roku 1809.

III. Skład uni­wer­sy­te­tu. Wy­dzia­ły i ich hi­sto­rya.

Rek­tor, pro­fes­so­ro­wie, ucznio­wie. Ad­mi­ni­stra­cya uni­wer­sy­te­tu, jego do­bra, be­ne­fi­cya, fun­du­sze, do­cho­dy.

IV. Kol­le­gia, bur­sy, bor­ka­ny, ar­chi­wum, bi­blio­te­ka.

V. Szko­ły w Kra­ko­wie. Aka­de­mie, ko­lo­nie, a w Do­dat­ku wia­do­mość o szko­łach w daw­nej Pol­sce.

VI i VII. Wspo­mnie­nia o pro­fes­so­rach i ich dzie­łach.

VIII. Przy­wi­le­je uni­wer­sy­te­tu, nada­nia i sta­tu­ta.

IX. Księ­gi pro­mo­cyj, to­jest spis osób, któ­re od roku 1400 róż­ne stop­nie aka­de­mic­kie w wy­dzia­łach uni­wer­sy­te­tu ja­giel­loń­skie­go otrzy­ma­ły.

X. Waż­ną, nie­tyl­ko dla nas ale i dla ob­cych, Me­tri­cae stu­dio­so­rum pars pri­ma od roku 1400 do r. 1508 do­cho­dzą­cą.

Ostat­nie trzy tomy, jako nie­wy­czer­pa­ne źró­dła, do któ­rych się w cią­gu dzie­jów czę­sto od­wo­ły­wać przyj­dzie, przed in­ne­mi, a za­tem, je­że­li mi przy­ja­zne oko­licz­no­ści po­słu­żą, już z ro­kiem przy­szłym wy­da­wać za­cznę. Po nich inne czę­ści na­stą­pią. Tyle o ma­ją­cej się wy­dać hi­sto­ryi szko­ły ja­giel­loń­skiej, do któ­rej mię i miłe wspo­mnie­nia bło­giej dla nauk prze­szło­ści, i wdzięcz­ność za ode­bra­ne w niej wy­kształ­ce­nie, i na ko­niec obo­wią­zek, jako jej człon­ka, szcze­rze przy­wię­zu­je, i chęć wskrze­sze­nia pa­mię­ci jej za­sług i chwa­ły we mnie bu­dzi i oży­wia.

Co się ty­czy ni­niej­szej książ­ki, któ­ra jest krót­kim wy­cią­giem z ob­szer­nych wia­do­mo­ści o kol­le­giach, bur­sach, szko­łach i uczą­cej się mło­dzie­ży w Kra­ko­wie, w tej cał­kiem opu­ści­łem Do­da­tek, do któ­re­go się na stro­nie 22, w 41 przy­pi­sie od­wo­łu­ję, po­nie­waż nad za­miar roz­sze­rzo­ny, nie­sto­sow­ne zaj­mo­wał­by tu miej­sce. Do­da­tek ten, obej­mu­ją­cy do­tąd przez ni­ko­go nie­poda­ną Wia­do­mość o na­uce astro­no­mii w uni­wer­sy­te­cie ja­giel­loń­skim, któ­re­go bi­blio­te­ka, za­moż­na w rę­ko­pi­sma do tej ga­łę­zi nauk od­no­szą­ce się, wy­kry­cie wie­lu nie­zna­nych prac aka­de­mi­ków tu­tej­szych wiel­ce mi uła­twi­ła, osob­no wkrót­ce ogło­szę. Po­zo­sta­je mi ob­ja­śnić do ni­niej­sze­go pi­sem­ka do­łą­czo­ną ry­ci­nę przed­ty­tu­ło­wą ryl­ca zna­ne­go z tylu dzieł z ta­len­tem do­ko­na­nych Pana K. W. Kie­le­siń­skie­go, któ­re­mu zło­żyć ni­niej­szem po­dzię­ko­wa­nie za uprzej­mą i bez­in­te­re­sow­ną go­to­wość z jaką pra­cu­je nad wy­ro­bie­niem ry­cin do ma­ją­ce­go się ogło­sić dzie­ła prze­zna­czo­nych, po­czy­tu­ję za miły dla sie­bie obo­wią­zek.

Zdo­bią­ca ni­niej­szą książ­kę ry­ci­na przed­sta­wia her­by do­bro­czyń­ców szko­ły ja­giel­loń­skiej, któ­re wdzięcz­ność ku wiecz­nej pa­mię­ci nad bra­mą kol­le­gium ja­giel­loń­skie­go umie­ści­ła. Z tych li­cząc od pra­wej ku le­wej w gó­rze, po dwóch po­wszech­nie zna­nych, na uko­śnej tar­czy przez jed­no­roż­ca trzy­ma­nej, znaj­du­ją­cy się herb trze­ci, bia­ła prę­gę w czer­wo­nem polu przed­sta­wia­ją­cy, jest klej­no­tem Elż­bie­ty, żony Ka­zi­mie­rza Ja­giel­loń­czy­ka, ar­cy­księż­nicz­ki ra­kuz­kiej, cór­ki Woj­cie­cha, ce­sa­rza nie­miec­kie­go. Trzy te her­by i z tego wzglę­du na uwa­gę za­słu­gu­ją, iż ich wi­ze­run­ki słu­ży­ły za wzór do wi­niet, ja­kich pierw­si dru­ka­rze kra­kow­scy, a szcze­gól­niej Hoch­fe­der, uży­wa­li. U spodu po le­wej ręce bę­dą­cy herb z in­fu­łą, kar­dy­nal­skim ka­pe­lu­szem, i ar­cy­bi­sku­pim krzy­żem, jest Fry­de­ry­ka, kar­dy­na­ła, naj­młod­sze­go z sy­nów Ka­zi­mie­rza Ja­giel­loń­czy­ka, kró­la pol­skie­go. Te czte­ry her­by za­wie­szo­no tu na koń­cu XV stu­le­cia, po od­no­wie­niu kol­le­gium ja­giel­loń­skie­go, któ­re w roku 149 2 dnia 29 lip­ca było zgo­rza­ło. – Herb Szem­bek umiesz­czo­no tu w ze­szłym wie­ku przez wdzięcz­ność dla Sta­ni­sła­wa i Krzysz­to­fa Szem­be­ków, z któ­rych tam­ten, jako ar­cy­bi­skup gnie­znień­ski, w roku 1721 na ka­no­ni­za­cyą ś. Jana Kan­te­go 1000 czer­won… zło­tych wę­gier­skich prze­ka­zał (Concl. Univ… str. 8), ten zaś bę­dąc bi­sku­pem war­miń­skim, w roku 1740, na ten­że­sam cel znacz­ny za­pis uczy­nił (Concl. Univ… str. 231. 234). Ostat­nie miej­sce zaj­mu­ją­cy Po­mian, klej­not Łu­bień­skich, za­wie­szo­no, jak się do­my­ślam, dla uczcze­nia pa­mię­ci Ka­zi­mie­rza Łu­bień­skie­go… bi­sku­pa chełm­skie­go, su­fra­ga­na, a póź­niej bi­sku­pa kra­kow­skie­go, któ­ry i co do fun­da­cyi gro­bu ś. Jana Kan­te­go szcze­gól­niej­szym był do­bro­czyń­cą, i pięk­ny ko­ściół ś. Anny, dzie­ło po­boż­nej gor­li­wo­ści ów­cze­snych aka­de­mi­ków, po jego ukoń­cze­niu, w roku 1703 po­świe­cił, i do jego bu­do­wy znacz­nym się dat­kiem przy­ło­żył (Lud. Ko­sic­kie­go Wia­do­mość o ko­ście­le akad… ś. Anny w Krak. 1830. str. 26. 30 i 40). – Pod spodem na gzym­sie znaj­du­ją­ca się tar­cza z dwo­ma w kształ­cie krzy­ża ś. Ję­drze­ja uło­żo­ne­mi ber­ła­mi, przed­sta­wia daw­niej­szy herb rek­tor­ski, te­raz przez uni­wer­sy­tet uży­wa­ny (Opis rę­ko­pi­smów Ra­dy­miń­skie­go… str. 146).

Pi­sa­łem w Kra­ko­wie w kol­le­gium ja­giel­loń­skiem

dnia 27 maja 1842 roku.

Jó­zef Mucz­kow­ski.SPIS RZE­CZY:

Stro­ny

Wstęp… 1.

I. Kol­le­gia w ogól­no­ści… 3.

a) Kol­le­gium więk­sze czy­li ja­giel­loń­skie… 9.

b) Kol­le­gium mniej­sze… 12.

c) Kol­le­gium nowe… 24.

d) Kol­le­gium praw­ne… 27.

e) Kol­le­gium le­kar­skie… 28.

Licz­ba pro­fes­so­rów w uni­wer­sy­te­cie… 29.

Licz­ba uczniów. 101.

II. Bur­sy w ogól­no­ści… 32.

a) Bur­sy ze sta­łe­mi fun­du­sza­mi… 33.

1) Isne­ra… –

2) Je­ru­za­lem… 34.

3) Praw­ni­ków czy­li Dłu­go­sza… 34. 99.

4) Fi­lo­zo­fów. 35.

5) Si­si­nie­go… 36.