Ministerstwo Przewodnictwa uprasza o niezostawanie w kraju - ebook

4. Wiel­ki foch

Kahr. Kahr, kahr, ta ruz-e ki­ja­mat, kahr. Dąsy, dąsy, dąsy aż do sąd­ne­go dnia. Nie ma co: Irań­czy­cy do­brze wie­dzą, jak się dą­sać. Wy­nie­śli dą­sa­nie się do ran­gi sztu­ki i nie ogra­ni­cza­ją sto­so­wa­nia go wy­łącz­nie do re­la­cji oso­bi­stych czy tych pa­nu­ją­cych po­mię­dzy człon­ka­mi ro­dzin dys­funk­cyj­nych. Do­wie­dział się o tym cały świat w 2011 roku, kie­dy ów­cze­sny pre­zy­dent Ira­nu Mah­mud Ah­ma­di­ne­żad, czar­na owca przy­wód­ców Za­cho­du, pu­blicz­nie strze­lił trwa­ją­ce­go je­de­na­ście dni fo­cha. Sta­ło się to wkrót­ce po na­szym przy­jeź­dzie do Ira­nu i oczy­wi­ście był to wów­czas je­dy­ny te­mat, jaki krą­żył po mie­ście w spo­łe­czeń­stwie rów­nie za­ab­sor­bo­wa­nym dy­na­mi­ką po­li­ty­ki we­wnętrz­nej co wy­mu­sza­niem po­żą­da­nych za­cho­wań spo­łecz­nych. Ah­ma­di­ne­żad, któ­ry – jak chy­ba każ­dy irań­ski po­li­tyk – już wcze­śniej oka­zjo­nal­nie się dą­sał, po­su­nął się do skraj­no­ści w wal­ce o prze­wa­gę, w któ­rej ska­za­ny był na po­raż­kę (acz­kol­wiek dą­sa­nie się nie za­wsze ma przy­no­sić na­tych­mia­sto­wą ko­rzyść, o czym my, Irań­czy­cy, do­brze wie­my). I choć po­niósł klę­skę w tej rdzen­nie per­skiej grze w dąsy, osta­tecz­nie chy­ba zdo­był to, na czym na­praw­dę mu za­le­ża­ło.

O przy­czy­nie fo­cha wia­do­mo było tyle: w pierw­szej po­ło­wie 2011 roku (na po­cząt­ku per­skie­go roku 1390 we­dług lo­kal­ne­go ka­len­da­rza) szef szta­bu Ah­ma­di­ne­ża­da Es­fan­diar Ra­him Ma­szai, czar­na owca w ugru­po­wa­niu kon­ser­wa­ty­stów (w Ira­nie każ­dy jest chy­ba ja­kąś czar­ną owcą, czy to na are­nie lo­kal­nej, czy mię­dzy­na­ro­do­wej), po­li­tyk nie­lu­bia­ny przez ko­le­gów z po­wo­du swej nie­orto­dok­syj­nej wi­zji is­la­mu i oby­cza­jów oraz na­cjo­na­li­stycz­nych po­glą­dów, od­krył, że Mi­ni­ster­stwo Wy­wia­du za­ło­ży­ło w jego ga­bi­ne­cie pod­słuch. (Wie­lu Irań­czy­ków dzi­wi­ło się, że był za­sko­czo­ny – prze­cież wie­dział, co się dzia­ło przez ostat­nie trzy­dzie­ści lat w pa­ra­no­idal­nej, mo­men­ta­mi wręcz schi­zo­fre­nicz­nej Re­pu­bli­ce Is­lam­skiej). Wi­ce­mi­ni­ster, któ­ry mu o tym do­niósł, na­le­żał do stron­nic­twa Ah­ma­di­ne­ża­da, pod­czas gdy mi­ni­ster wy­wia­du Hej­dar Mo­sle­hi był du­chow­nym mia­no­wa­nym przez Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cę i lo­jal­nym wy­łącz­nie wo­bec nie­go. Ty­tuł wali-je fa­kih, czy­li uczo­ne­go praw­ni­ka i Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cy, nie po­zo­sta­wia pola do in­ter­pre­ta­cji na­wet przez krnąbr­ne­go pre­zy­den­ta. Kie­dy więc Mo­sle­hi od­krył, że wi­ce­mi­ni­ster prze­ka­zu­je in­for­ma­cje obo­zo­wi Ah­ma­di­ne­ża­da, wy­lał go z pra­cy. Roz­sier­dzo­ny Ma­szai we­zwał Mo­sle­hie­go i po­wie­dział mu, że nie tyl­ko nie może zwol­nić wi­ce­mi­ni­stra, lecz wręcz sam po­wi­nien na­tych­miast po­dać się do dy­mi­sji, zgod­nie zresz­tą z po­le­ce­niem pre­zy­den­ta.

W tym miej­scu hi­sto­ria za­czy­na się kom­pli­ko­wać. Choć zgod­nie z irań­ską kon­sty­tu­cją pre­zy­dent stoi na cze­le ga­bi­ne­tu, a więc jest zwierzch­ni­kiem mi­ni­stra wy­wia­du, Re­pu­bli­ka Is­lam­ska, jak mi przy­po­mnia­no, to nie Szwaj­ca­ria, i gdy w grę wcho­dzą Mi­ni­ster­stwa Wy­wia­du, Spraw We­wnętrz­nych oraz Spraw Za­gra­nicz­nych, wła­dza pre­zy­den­ta jest tyl­ko no­mi­nal­na. Ah­ma­di­ne­żad już kil­ka mie­się­cy wcze­śniej roz­gnie­wał Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cę, bez po­zwo­le­nia wy­mie­nia­jąc mi­ni­stra spraw za­gra­nicz­nych. Zro­bił to me­to­dą fak­tów w taki spo­sób, że Naj­wyż­szy Przy­wód­ca Ali Cha­me­nei nie miał in­ne­go wyj­ścia, jak po­go­dzić się z tą de­cy­zją – pod­czas kon­tro­wer­syj­nych wy­bo­rów w 2009 roku moc­no po­pie­rał Ah­ma­di­ne­ża­da i nie mógł so­bie te­raz po­zwo­lić na pu­blicz­ną scy­sję z czło­wie­kiem, któ­re­go zwy­cię­stwo wy­bor­cze okre­ślił mia­nem „bo­skie­go wy­ro­ku”. Tym ra­zem jed­nak – być może dla­te­go, że mi­nę­ło już dość dużo cza­su od wy­bo­rów i spo­wo­do­wa­nej nimi fali de­mon­stra­cji, a może po­nie­waż po­sta­no­wił po­ka­zać pre­zy­den­to­wi, gdzie jego miej­sce, bądź też chciał unik­nąć nie­bez­piecz­ne­go pre­ce­den­su, wsku­tek któ­re­go pre­zy­dent uznał­by, że fak­tycz­nie spra­wu­je peł­nię wła­dzy – Cha­me­nei przy­wró­cił Mo­sle­hie­go na sta­no­wi­sko mi­ni­stra wy­wia­du i na­ka­zał mu kon­ty­nu­ować pra­cę, jak gdy­by ni­g­dy nic się nie wy­da­rzy­ło.

Za­in­te­re­so­wa­ne stro­ny zna­la­zły się, naj­de­li­kat­niej mó­wiąc, w nie­wy­god­nej sy­tu­acji. Kahr, kahr, ta ruz-e ki­ja­mat, kahr: Ah­ma­di­ne­żad zro­bił to, co po­wi­nien zro­bić każ­dy sza­nu­ją­cy się Irań­czyk, któ­ry po­czuł się ob­ra­żo­ny – za­czął się dą­sać. W isto­cie nie miał in­ne­go wy­bo­ru. Nie mógł się sprze­ci­wić Naj­wyż­sze­mu Przy­wód­cy, któ­re­go „Naj­wyż­szym” na­zy­wa się nie bez przy­czy­ny. Nie mógł też po­chy­lić gło­wy i przy­znać się do błę­du, gdyż to osła­bi­ło­by jego po­zy­cję w oczach za­rów­no wła­snych so­jusz­ni­ków, jak i pu­bli­ki, któ­rą za wszel­ką cenę sta­rał się uwieść od cza­su, gdy pro­te­sty Zie­lo­ne­go Ru­chu z 2009 roku po­ka­za­ły, jak bar­dzo jest nie­po­pu­lar­ny wśród wyż­szej kla­sy śred­niej, czy­li lu­dzi o wiel­kich wpły­wach go­spo­dar­czych i wy­pcha­nych port­fe­lach. Za­mknął się więc w domu, prze­stał cho­dzić do pra­cy i na ze­bra­nia rzą­du, nie wy­da­wał żad­nych ko­men­ta­rzy i z ni­kim nie roz­ma­wiał o ca­łej spra­wie. W tego ro­dza­ju sy­tu­acji od­cho­dzą­cy lub zmu­sze­ni do odej­ścia po­li­ty­cy za­chod­ni opo­wia­da­ją, że chcą spę­dzać wię­cej cza­su z ro­dzi­ną, i Ah­ma­di­ne­żad też po­da­wał póź­niej po­dob­ne wy­ja­śnie­nia, uspra­wie­dli­wia­jąc się do­dat­ko­wo zmę­cze­niem i ko­niecz­no­ścią od­po­czyn­ku. Ah­ma­di­ne­żad roz­ma­wiał jed­nak z aja­tol­la­hem Dżan­na­tim, kon­ser­wa­tyw­nym, po­na­do­siem­dzie­się­cio­let­nim muł­łą bę­dą­cym po­wier­ni­kiem Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cy, czło­wie­kiem wy­kpi­wa­nym przez świec­kich Irań­czy­ków nie tyl­ko z po­wo­du swo­ich nie­rzad­ko ab­sur­dal­nych po­glą­dów na sze­ro­ki wa­chlarz spraw, od war­to­ści is­lam­skich po wła­ści­wy kształt irań­skiej de­mo­kra­cji, lecz tak­że dla­te­go, że od po­nad trzy­dzie­stu lat pra­wie w ogó­le nie zmie­niał się z wy­glą­du. Dżan­na­ti, któ­ry daw­niej po­pie­rał pre­zy­den­ta, z pew­no­ścią miał na­dzie­ję, że bę­dzie w sta­nie uświa­do­mić mu te­raz jego pod­rzęd­ną rolę w irań­skiej po­li­ty­ce, na­to­miast Ah­ma­di­ne­żad praw­do­po­dob­nie chciał prze­ko­nać rzą­dzą­ce du­cho­wień­stwo – być może przez za­stra­sze­nie – że nie na­le­ży z nim za­dzie­rać. We­dług in­for­ma­cji ze źró­deł bli­skich Dżan­na­tie­mu, któ­re wkrót­ce wy­cie­kły i za­czę­ły krą­żyć w po­sta­ci SMS-ów wśród do­cie­kli­wych Irań­czy­ków (w Ira­nie plot­ki o zwro­tach in­tryg po­li­tycz­nych prze­sy­ła­ne są przez ko­mór­ki i do­cie­ra­ją do wszyst­kich tak szyb­ko, jak twe­ety na Za­cho­dzie), Ah­ma­di­ne­żad bia­do­lił, że w spo­rze z Naj­wyż­szym Przy­wód­cą po­win­no się po­trak­to­wać jego, pre­zy­den­ta, sło­wo jako roz­strzy­ga­ją­ce, po­nie­waż w wy­bo­rach z 2009 roku zdo­był­by trzy­dzie­ści pięć mi­lio­nów gło­sów – a nie o dzie­sięć mi­lio­nów mniej – gdy­by nie po­par­cie udzie­lo­ne mu przez Cha­me­ne­ie­go, któ­re, jak twier­dził, zmniej­szy­ło jego szan­se. Irań­scy wy­bor­cy fak­tycz­nie za­sły­nę­li z igno­ro­wa­nia wska­zań Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cy, co szcze­gól­nie wy­raź­nie uwi­docz­ni­ło się pod­czas wy­bo­rów z lat 1997 i 2001, któ­re z wiel­ką prze­wa­gą wy­grał pre­zy­dent Cha­ta­mi. Nikt jed­nak do­tych­czas nie od­wa­żył się stwier­dzić, że prze­ciw­ni­ka moż­na zdru­zgo­tać dzię­ki bra­ko­wi po­par­cia ze stro­ny Przy­wód­cy. To wła­śnie cały Ah­ma­di­ne­żad – nie wia­do­mo, czy jest czło­wie­kiem ode­rwa­nym od rze­czy­wi­sto­ści, jak twier­dzą nie­któ­rzy, czy prze­bie­głym po­li­ty­kiem, któ­ry po­tra­fi się przy­po­chle­biać, bóść i gro­zić, byle tyl­ko zdo­mi­no­wać opo­nen­tów. Gdy Ah­ma­di­ne­żad po­wie­dział Dżan­na­tie­mu – czy­li tak jak­by sa­me­mu Cha­me­ne­ie­mu – że po­par­cie Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cy Re­wo­lu­cji Is­lam­skiej ode­bra­ło mu gło­sy wy­bor­cze, było to naj­bar­dziej bez­czel­ne „pieprz się” pod ad­re­sem Przy­wód­cy, ja­kie kto­kol­wiek śmiał wy­gło­sić w hi­sto­rii Re­pu­bli­ki. Lu­dzie to za­uwa­ży­li. Po­pu­lar­ność Ah­ma­di­ne­ża­da po tym, jak za­czął się dą­sać, znie­wa­ża­jąc Przy­wód­cę sło­wem i czy­nem, za­miast spaść – wzro­sła. Pod­czas gdy ne­zam, czy­li sys­tem lub re­żim, ostro kry­ty­ko­wał pre­zy­den­ta za po­mo­cą kon­tro­lo­wa­nych przez wła­dze me­diów, część re­for­ma­to­rów oraz człon­ków lub sym­pa­ty­ków Zie­lo­ne­go Ru­chu w roz­mo­wach ze mną chwa­li­ła za­żar­te­go ma­łe­go pre­zy­den­ta za to, że od­wa­żył się rzu­cić wy­zwa­nie ce­sa­rzo­wi. Nie za­wo­łał co praw­da, że ce­sarz jest nagi, lecz pod­wa­żył jego wi­zję tego, czym ma być ta ich tak zwa­na de­mo­kra­cja. No do­brze, może i rze­czy­wi­ście ujaw­nił na­gość ce­sa­rza, a przy­naj­mniej za­uwa­żył, że jego sza­ty są tro­chę spar­cia­łe.

Mah­mud Ah­ma­di­ne­żad ro­zu­miał rzecz ja­sna, że nie wy­gra bez­po­śred­nie­go star­cia z Naj­wyż­szym Przy­wód­cą oraz star­ca­mi rzą­dzą­cy­mi Ira­nem. Mimo że na cze­le irań­skie­go rzą­du sta­nął pierw­szy od po­ko­le­nia świec­ki pre­zy­dent, kra­jem wciąż wła­da me­czet, w któ­re­go bi­zan­tyń­skiej, wręcz or­wel­low­skiej struk­tu­rze je­den je­dy­ny aja­tol­lah dzier­ży peł­nię wła­dzy. Ow­szem, za­sa­da trój­po­dzia­łu ozna­cza w teo­rii, że – po­dob­nie jak w Sta­nach – wła­dza są­dow­ni­cza, wy­ko­naw­cza i usta­wo­daw­cza są od sie­bie nie­za­leż­ne. W is­lam­skim Ira­nie do­cho­dzą do tego do­dat­ko­we ele­men­ty – przede wszyst­kim Rada Straż­ni­ków, cia­ło zło­żo­ne z sze­ściu du­chow­nych mia­no­wa­nych bez­po­śred­nio przez Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cę oraz sze­ściu praw­ni­ków, któ­rych za­da­niem jest in­ter­pre­to­wa­nie kon­sty­tu­cji i któ­rzy mają pra­wo do za­we­to­wa­nia do­wol­nej usta­wy pod­ję­tej przez Ma­dżles, czy­li par­la­ment. Ist­nie­ją jesz­cze dwa do­dat­ko­we cia­ła: wy­ła­nia­na przez Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cę Rada Ko­rzy­ści, któ­ra ma na celu roz­strzy­ga­nie spo­rów mię­dzy Ma­dżle­sem i Radą Straż­ni­ków, oraz wy­bie­ra­ne w bez­po­śred­nich wy­bo­rach Zgro­ma­dze­nie Eks­per­tów, czy­li rada wy­so­kiej ran­gi du­chow­nych w po­de­szłym wie­ku, do któ­rej za­dań na­le­ży wy­bie­ra­nie Naj­wyż­szych Przy­wód­ców i mo­ni­to­ro­wa­nie ich po­stę­po­wa­nia – jest to ta­kie, rzec by moż­na, szy­ic­kie po­lit­biu­ro. Zgro­ma­dze­nie za­wsze po­zo­sta­wa­ło jed­nak lo­jal­ne wo­bec Naj­wyż­sze­go Przy­wód­cy i po­pie­ra­ło jego de­cy­zje.

Ah­ma­di­ne­żad nie mógł więc zwol­nić mi­ni­stra wy­wia­du, je­śli Naj­wyż­szy Przy­wód­ca uznał, że jest to „nie­ko­rzyst­ne” – tego sa­me­go sło­wa uży­wa­li twar­do­gło­wi kon­ser­wa­ty­ści, bro­niąc ra­żą­cych, bez­po­śred­nich, pu­blicz­nych in­ge­ren­cji Przy­wód­cy w spra­wy ad­mi­ni­stra­cji, któ­re w prze­szło­ści by­wa­ły ra­czej sub­tel­ne, po­śred­nie i pry­wat­ne, a przy tym skut­ko­wa­ły peł­nym, utrzy­my­wa­nym w dys­kre­cji po­słu­szeń­stwem pre­zy­den­tów. Ah­ma­di­ne­żad zy­skał jed­nak na swo­ich dą­sach, bo o ile Cha­me­nei nie za­mie­rzał to­le­ro­wać jego wy­bry­ków, o tyle pre­zy­dent wie­dział, że Przy­wód­ca nie może po­zwo­lić so­bie na ko­lej­ną falę pro­te­stów, do któ­rych z pew­no­ścią by do­szło, gdy­by foch pre­zy­den­ta za­koń­czył się zło­że­niem dy­mi­sji lub gdy­by par­la­ment od­wo­łał go za pod­wa­ża­nie wła­dzy Cha­me­ne­ie­go. Za­go­rza­ły re­for­ma­tor Sa­dek Char­ra­zi, ma­ją­cy bli­skie, w tym ro­dzin­ne po­wią­za­nia z Przy­wód­cą (któ­ry ni­g­dy nie od­że­gnał się cał­ko­wi­cie od re­for­ma­to­rów), po­wie­dział mi jesz­cze przed wy­bo­ra­mi z 2009 roku, że je­śli Ah­ma­di­ne­żad, zdo­byw­szy urząd, choć o cal zbo­czy z wy­zna­czo­ne­go mu kur­su, doj­dzie do im­pe­ach­men­tu. Te­raz jed­nak, gdy pre­zy­dent skoń­czył się dą­sać, roz­wią­za­nie ta­kie oka­za­ło się nie­moż­li­we.

Co waż­niej­sze, jego za­ufa­ny szpie­go­wa­ny po­moc­nik Ma­szai – czło­wiek, któ­re­go Cha­me­nei za­bro­nił Ah­ma­di­ne­ża­do­wi mia­no­wać wi­ce­pre­zy­den­tem w 2009 roku i któ­ry od dwóch lat od­pie­rał oskar­że­nia o, mię­dzy in­ny­mi, czar­no­księ­stwo oraz prze­wo­dze­nie „wy­ko­le­jo­ne­mu” nur­to­wi irań­skiej po­li­ty­ki – wraz z ła­ska­wym po­wro­tem Ah­ma­di­ne­ża­da do pra­cy zy­skał jako taką ochro­nę przed po­stę­po­wa­niem kar­nym. Foch był sta­ran­nie za­pla­no­wa­nym ru­chem pre­zy­den­ta, któ­ry do­brze wie­dział, ja­ki­mi kar­ta­mi gra. Wie­lu ob­ser­wa­to­rów, za­rów­no w Ira­nie, jak i na Za­cho­dzie, są­dzi­ło, że Ma­szai – któ­re­go cór­ka jest żoną syna Ah­ma­di­ne­ża­da – nie prze­trwa, na­to­miast pre­zy­dent bę­dzie mu­siał po­świę­cić swo­je­go po­wi­no­wa­te­go w celu ra­to­wa­nia wła­sne­go sta­no­wi­ska. Lecz, jak to zwy­kle bywa z wszel­ki­mi me­dial­ny­mi ana­li­za­mi irań­skiej po­li­ty­ki, albo nie do­ce­nio­no for­te­lu Ah­ma­di­ne­ża­da, albo zwy­czaj­nie źle od­czy­ta­no sy­tu­ację w Ira­nie.

Choć nie ule­ga­ło wąt­pli­wo­ści, że utra­ta po­par­cia wie­lu kon­ser­wa­tyw­nych po­li­ty­ków i du­chow­nych osła­bi­ła pre­zy­den­ta, to do­brze się on za­bez­pie­czył prze­ciw wiesz­czo­ne­mu przez Char­ra­zie­go im­pe­ach­men­to­wi i uchro­nił za­ufa­ne­go do­rad­cę przed upo­ko­rze­niem, ja­kim by­ło­by dzie­le­nie celi z irań­ski­mi re­for­ma­to­ra­mi czy na­wet sze­re­go­wy­mi de­mon­stran­ta­mi, któ­rych przy­naj­mniej w pew­nym stop­niu sam po­ma­gał wsa­dzać za kra­ty przez ostat­nie dwa lata.

Wieść o wiel­kim fo­chu obie­gła nie tyl­ko Iran, lecz tak­że cały świat, któ­ry wciąż żywo in­te­re­so­wał się spra­wa­mi irań­ski­mi, i to nie tyl­ko tymi zwią­za­ny­mi z ato­mem. Te­he­rań­czy­cy re­ago­wa­li róż­nie. Ci, któ­rzy nie zno­si­li Ah­ma­di­ne­ża­da, za­cie­ra­li ręce, wi­dząc, jak buń­czucz­ny pre­zy­dent sta­cza się po rów­ni po­chy­łej w po­li­tycz­ny nie­byt (je­śli nie w coś jesz­cze gor­sze­go), inni zaś nie­ocze­ki­wa­nie za­czę­li go po­pie­rać, po­nie­waż rzu­cił wy­zwa­nie czło­wie­ko­wi, któ­re­go nie zno­si­li jesz­cze bar­dziej niż jego sa­me­go. Ży­cie w Ira­nie to­czy­ło się jed­nak zwy­kłym to­rem, a wy­da­rze­nia roz­gry­wa­ją­ce się na sce­nie po­li­tycz­nej, choć in­te­re­su­ją­ce, nie spa­ra­li­żo­wa­ły ani prac rzą­du, ani tym bar­dziej funk­cjo­no­wa­nia kra­ju. Nie na­stą­pił na­wet krót­ki prze­stój. Ile­kroć me­dia eks­cy­tu­ją się ja­kimś skan­da­lem, po­wsta­niem (ta­kim jak de­mon­stra­cje Zie­lo­ne­go Ru­chu), pu­czem czy czymś po­dob­nym, Cho­srou po­wta­rza: „Ab­so­lut­nie nic się nie sta­nie”. I czę­sto ma ra­cję.

***

Tym, co pod­czas wiel­kie­go fo­cha naj­bar­dziej zaj­mo­wa­ło Kar­ri, było zna­le­zie­nie nam miesz­ka­nia w dziel­ni­cy ma­ją­cej do­bre za­opa­trze­nie w tlen oraz na­tu­ral­ną, je­śli już nie or­ga­nicz­ną, żyw­ność. Kie­dy jed­nak tak sku­pia­li­śmy się na na­szej przy­szło­ści, przy­wo­ła­łem w pa­mię­ci prze­szłość, kie­dy to – gdy by­łem pierw­szo­rocz­nia­kiem w ko­le­dżu – wiel­kie­go fo­cha użył mój oj­ciec, urzęd­nik w służ­bie za­gra­nicz­nej.

Ma­jąc dy­plom z pra­wa, za­trud­nił się w mi­ni­ster­stwie i zo­stał star­szym urzęd­ni­kiem służ­by dy­plo­ma­tycz­nej. W owych cza­sach – jesz­cze za­nim się uro­dzi­łem – służ­ba dys­po­no­wa­ła nie­licz­ny­mi am­ba­sa­da­mi oraz za­le­d­wie kil­ku­set pra­cow­ni­ka­mi, z któ­rych tyl­ko garst­ka płyn­nie mó­wi­ła w ob­cych ję­zy­kach. Na po­cząt­ku lat sie­dem­dzie­sią­tych ojca mia­no­wa­no za­stęp­cą sze­fa mi­sji dy­plo­ma­tycz­nej w Wa­szyng­to­nie. Pra­co­wał pod zwierzch­nic­twem am­ba­sa­do­ra Ar­da­szi­ra Za­he­die­go, bli­skie­go po­wier­ni­ka sza­cha – Za­he­di był eks­mę­żem jego cór­ki, oj­cem jego je­dy­ne­go wnu­ka oraz sy­nem ge­ne­ra­ła, któ­ry ode­grał za­sad­ni­czą rolę w przy­wró­ce­niu go na tron w dro­dze współ­or­ga­ni­zo­wa­ne­go przez CIA prze­wro­tu za­koń­czo­ne­go oba­le­niem pre­mie­ra Mo­sad­de­ka w 1953 roku. Sta­no­wi­sko mo­je­go ojca było bez wąt­pie­nia pre­sti­żo­we, lecz za­pew­ne nie wie­dział, w co się pa­ku­je, lub nie wy­obra­żał so­bie, jak skom­pli­ko­wa­na bę­dzie pra­ca u boku za­rów­no Za­he­die­go, jak i mi­ni­stra spraw za­gra­nicz­nych Ab­ba­sa-Ale­go Chal’at­ba­rie­go, któ­rzy dą­sa­li się na sie­bie i z sobą nie roz­ma­wia­li. Za­he­di sam wcze­śniej pia­sto­wał sta­no­wi­sko mi­ni­stra, a wów­czas za­sły­nął nie­odzy­wa­niem się do pre­mie­ra Ab­ba­sa Ho­wej­dy.

Dzię­ki bli­skim związ­kom z sza­chem mógł so­bie po­zwo­lić na ob­ra­ża­nie się na tych, któ­rych uwa­żał za ry­wa­li lub lu­dzi od sie­bie niż­szych, lecz mój oj­ciec był przy­ja­cie­lem Chal’at­ba­rie­go, am­ba­sa­da w Wa­szyng­to­nie była naj­waż­niej­szą pla­ców­ką dy­plo­ma­tycz­ną Ira­nu, a brak ko­mu­ni­ka­cji mię­dzy am­ba­sa­do­rem a mi­ni­strem spraw za­gra­nicz­nych skut­ko­wał wiel­kim na­pię­ciem w miej­scu pra­cy, w któ­rym nie­któ­rzy na­praw­dę chcie­li pra­co­wać. Fo­chy nie mia­ły jed­nak więk­sze­go zna­cze­nia, po­nie­waż w owych cza­sach – zwłasz­cza w sfe­rze sto­sun­ków mię­dzy Sta­na­mi a Ira­nem – li­czył się tyl­ko szach. Za­he­di roz­ma­wiał z nim re­gu­lar­nie – był bo­daj je­dy­nym Irań­czy­kiem, któ­ry mógł, kie­dy chciał, po­pro­sić go do te­le­fo­nu – a po­nad­to cie­szył się po­pu­lar­no­ścią w wa­szyng­toń­skiej so­cje­cie: or­ga­ni­zo­wał wy­staw­ne przy­ję­cia ze sto­ła­mi ugi­na­ją­cy­mi się od ka­wio­ru i był cza­ru­siem na­wią­zu­ją­cym krót­ko­trwa­łe ro­man­se z ko­bie­ta­mi po­kro­ju Eli­za­beth Tay­lor. Spro­wa­dzał swo­je hol­ly­wo­odz­kie zdo­by­cze, któ­ry­mi mój oj­ciec kom­plet­nie się nie in­te­re­so­wał, do am­ba­sa­dy przy Mas­sa­chu­setts Ave­nue.

Dla po­waż­ne­go urzęd­ni­ka dy­plo­ma­tycz­ne­go po­kro­ju mo­je­go ojca (któ­ry, na­wia­sem mó­wiąc, sam tak­że po­tra­fił do­ce­nić po­rząd­ne przy­ję­cie, a już my, Irań­czy­cy, wie­my, jak im­pre­zo­wać!) pra­ca w wa­run­kach pa­nu­ją­cych w Ce­sar­skiej Am­ba­sa­dzie Ira­nu w Wa­szyng­to­nie – któ­re ja uwa­ża­łem za bar­dzo faj­ne i cał­ko­wi­cie zro­zu­mia­łe, ba, wręcz za­chę­ca­ją­ce do tego, by sa­me­mu wstą­pić do służ­by dy­plo­ma­tycz­nej – wkrót­ce sta­ła się nie­zno­śna. Nikt w mi­ni­ster­stwie nie trak­to­wał po­waż­nie jego próśb o prze­nie­sie­nie. Za­he­di tak­że nie przej­mo­wał się jego fru­stra­cją – był zbyt za­ję­ty ży­ciem to­wa­rzy­skim i czę­sty­mi roz­mo­wa­mi z ludź­mi waż­niej­szy­mi od mo­je­go ojca, ta­ki­mi jak na przy­kład szach Ira­nu. Bę­dąc mi­strzem w uwo­dze­niu ame­ry­kań­skich kon­gres­me­nów i gwiazd Hol­ly­wo­odu, am­ba­sa­dor pro­mo­wał Iran jako coś rów­nie wspa­nia­łe­go jak Dom Péri­gnon rocz­nik 53, ha­wań­skie cy­ga­ra oraz ob­sce­nicz­ne ilo­ści ka­wio­ru, któ­re po­da­wa­no na ki­lo­gra­my w jego re­zy­den­cji przy od­cin­ku uli­cy zna­nym dziś jako sek­tor am­ba­sad.

W tej sy­tu­acji mój oj­ciec zro­bił to, co zro­bił­by każ­dy Irań­czyk po­kła­da­ją­cy naj­wyż­sze za­ufa­nie w swo­je nie­za­stą­pio­ne umie­jęt­no­ści – zło­żył po­da­nie o przej­ście na eme­ry­tu­rę. Nie miał wów­czas jesz­cze na­wet pięć­dzie­się­ciu lat, lecz mógł to zro­bić na mocy roz­po­rzą­dze­nia o or­ga­ni­za­cji pra­cy w Mi­ni­ster­stwie Spraw Za­gra­nicz­nych. Choć cał­kiem wia­ry­god­nie prze­ko­ny­wał moją mamę i mnie, że na eme­ry­tu­rze bę­dzie szczę­śli­wy, obo­je wie­dzie­li­śmy, że to nie­praw­da, a jego „eme­ry­tu­ra” – a ści­ślej rzecz bio­rąc, jego foch – wkrót­ce się skoń­czy. Po­mi­mo obiek­cji Za­he­die­go, któ­ry po­dob­nie jak ja i moja mat­ka mu­siał uznać, że mój oj­ciec osza­lał, po­nie­waż w kwit­ną­cym Ira­nie lat sie­dem­dzie­sią­tych nikt nie re­zy­gno­wał z wy­so­kie­go sta­no­wi­ska urzęd­ni­cze­go, Chal’at­ba­ri po­zwo­lił ojcu na urlop i wy­jazd do Lon­dy­nu. Zro­bił to, gdy sta­ło się ja­sne, że ojca nie uda się udo­bru­chać, je­śli nie do­sta­nie ofer­ty lep­szej niż eme­ry­tu­ra. Mi­ni­ster spraw za­gra­nicz­nych w grun­cie rze­czy po­go­dził się z jego fo­chem i po­zwo­lił mu się dą­sać z dala od Te­he­ra­nu do chwi­li pod­ję­cia osta­tecz­nej de­cy­zji, czy po­wie­dzieć „spraw­dzam”, czy spa­so­wać. Choć Irań­czy­cy, któ­rzy mie­nią się wy­na­laz­ca­mi nie­mal wszyst­kie­go, co do­bre lub cie­ka­we, nie twier­dzą co praw­da, że wy­my­śli­li tak­że po­ke­ra, to jed­nak za­kła­da­ją się, spraw­dza­ją, ble­fu­ją i pa­su­ją na­wet pod­czas za­ła­twia­nia co­dzien­nych spraw. Ro­bią to nie­ustan­nie.

Oj­ciec dą­sał się nie­ca­ły rok, lecz w tym cza­sie za­pu­ścił bro­dę. Tym sa­mym wy­słał sy­gnał swym sze­fom w Te­he­ra­nie, że do jego fo­cha trze­ba po­dejść se­rio. (W rzą­dzie sza­cha bro­da była nie­do­pusz­czal­na. Szach nie zno­sił za­ro­stu na twa­rzy bar­dziej niż mo­no­ga­mii, a rząd is­lam­ski, któ­re­go cza­sy mia­ły nie­ba­wem na­dejść, wprost prze­ciw­nie – nie zno­sił bra­ku bro­dy bar­dziej niż sza­cha. Gdy­by Ah­ma­di­ne­żad się ogo­lił pod­czas swe­go je­de­na­sto­dnio­we­go dąsu, być może zo­stał­by po­trak­to­wa­ny jesz­cze po­waż­niej, zy­sku­jąc wię­cej zwo­len­ni­ków wśród świec­kiej eli­ty, lecz ta­kie roz­wią­za­nie nie przy­szło mu chy­ba do gło­wy). Osta­tecz­nie Chal’at­ba­ri zwa­bił mo­je­go ojca z po­wro­tem do Te­he­ra­nu wy­so­kim sta­no­wi­skiem mi­ni­ste­rial­nym, ma­ją­cym sta­no­wić krót­ki roz­bieg przed wy­jaz­dem w funk­cji am­ba­sa­do­ra na ko­lej­ną pla­ców­kę, tyl­ko tym ra­zem ja­kąś do­brą, do dia­bła, ina­czej zno­wu foch! Moja mat­ka i znacz­nie młod­sza ode mnie sio­stra w ogó­le nie prze­pro­wa­dzi­ły się do Te­he­ra­nu, są­dząc, że oj­ciec po­zo­sta­nie tam krót­ko i w koń­cu pew­nie wró­ci do Lon­dy­nu, by da­lej się dą­sać, on sam na­to­miast kur­so­wał mię­dzy ho­te­lem a mi­ni­ster­stwem, do­pó­ki nie za­pro­po­no­wa­no mu sta­no­wi­ska am­ba­sa­do­ra w To­kio. Pla­ców­ka ta była pre­sti­żo­wa choć­by z tego po­wo­du, że szach lu­bił i sza­no­wał kra­je ma­ją­ce ce­sa­rzy, i to w do­dat­ku ta­kich, któ­rych część pod­da­nych uwa­ża za boga. Mia­no­wa­nie ojca na czte­ro­let­nią ka­den­cję am­ba­sa­dor­ską, któ­rą po dwóch la­tach prze­rwa­ła re­wo­lu­cja, przy­czy­ni­ło się do tego, że przez kil­ka lat po re­wo­lu­cji uzna­wa­ny był on za per­so­na non gra­ta, któ­ra w ra­zie po­wro­tu może się stać per­so­ną w wię­zie­niu Ewin.

Osta­tecz­nie wró­cił jed­nak do is­lam­skie­go Ira­nu, by oczy­ścić swo­je imię. Sta­nął przed czymś w ro­dza­ju sądu w Mi­ni­ster­stwie Spraw Za­gra­nicz­nych – a nie przed jed­nym z nie­sław­nych są­dów re­wo­lu­cyj­nych – lecz tyl­ko czę­ścio­wo uda­ło mu się ode­przeć oskar­że­nia. Wśród za­rzu­ca­nych mu prze­stępstw dwa były szcze­gól­nie po­waż­ne – po­da­wa­nie al­ko­ho­lu w am­ba­sa­dzie w okre­sie, gdy pia­sto­wał sta­no­wi­sko am­ba­sa­do­ra, do cze­go zresz­tą otwar­cie się przy­znał i co, jak pod­kre­ślał, za sza­cha było le­gal­ne, oraz po­zo­sta­wa­nie w bli­skich re­la­cjach z mo­nar­chą, cze­mu oczy­wi­ście za­prze­czył. Po re­wo­lu­cji i zde­mo­lo­wa­niu biur sza­cha gor­li­wi re­wo­lu­cjo­ni­ści zgro­ma­dzi­li ty­sią­ce stron do­ku­men­tów do­ty­czą­cych spraw pań­stwa. Zna­leź­li wśród nich no­tat­ki spo­rzą­dzo­ne i pod­pi­sa­ne ręką mo­je­go ojca. Oj­ciec był zdu­mio­ny, że pa­pie­ry te wy­lą­do­wa­ły wśród oso­bi­stych do­ku­men­tów sza­cha, choć ad­re­so­wał je do swo­je­go sze­fa, mi­ni­stra spraw za­gra­nicz­nych. Wy­ja­śnie­nie było jed­nak pro­ste: za­miast pre­zen­to­wać sza­cho­wi opi­nie i od­kry­cia mo­je­go ojca jako wła­sne, co uczy­ni­ła­by za­pew­ne więk­szość po­li­ty­ków, z grun­tu uczci­wy Chal’at­ba­ri prze­ka­zy­wał mo­nar­sze jego ko­mu­ni­ka­ty pod­czas co­ty­go­dnio­wych spo­tkań. Re­wo­lu­cjo­ni­ści nie po­tra­fi­li tego po­jąć. Chal’at­ba­rie­go, choć był za­wo­do­wym dy­plo­ma­tą bez żad­nych zde­cy­do­wa­nych po­li­tycz­nych upodo­bań, stra­co­no kil­ka dni po re­wo­lu­cji, co prze­ra­zi­ło mo­je­go ojca i wpę­dzi­ło go w roz­pacz. W wy­ni­ku pro­ce­su nie prze­szedł na eme­ry­tu­rę – po pro­stu go zwol­nio­no z Mi­ni­ster­stwa Spraw Za­gra­nicz­nych, w któ­rym słu­żył i któ­re ko­chał. Mógł się jed­nak zno­wu dą­sać.

Wie­dział, że tym ra­zem ob­ra­ża­nie się bę­dzie bez­sku­tecz­ne – jego po­sta­wa ni­ko­go nie po­ru­szy, nikt jej na­wet nie za­uwa­ży. Cza­sem jed­nak wy­star­czy foch dla sa­me­go fo­cha. Ob­ra­ził się w spe­cy­ficz­nie irań­ski spo­sób – li­czy­ło się dlań tyl­ko za­cho­wa­nie ho­no­ru. Nie od­wo­łał się od wy­ro­ku, od­mó­wił za­trud­nie­nia ad­wo­ka­ta i nie ar­gu­men­to­wał, że za­słu­gu­je choć­by na eme­ry­tu­rę, je­śli nie oczysz­cze­nie imie­nia. Za­cho­wy­wał się w ten spo­sób, po­nie­waż po­czu­cie dumy nie po­zwa­la­ło mu się ko­rzyć, i mnie­mał, że je­śli nie bę­dzie wal­czył ze swo­imi prze­śla­dow­ca­mi, to ich za­wsty­dzi. Po­sta­wie­ni wo­bec jego mil­cze­nia zro­zu­mie­ją, że źle go po­trak­to­wa­li, a w koń­cu prze­my­ślą swo­je po­stę­po­wa­nie, prze­pro­szą go i za­pro­po­nu­ją zwrot za­le­głych eme­ry­tur. Do ni­cze­go ta­kie­go oczy­wi­ście nie do­szło, a w mi­ni­ster­stwie ni­ko­go to wów­czas nie ob­cho­dzi­ło.

Mój oj­ciec pie­lę­gnu­je ob­ra­zę od po­nad dwu­dzie­stu lat, ja zaś za­sta­na­wiam się, czy jego me­to­da nie była mimo wszyst­ko sku­tecz­na. Otóż ile­kroć idę na spo­tka­nie w mi­ni­ster­stwie, star­si dy­plo­ma­ci – a na­wet tych kil­ku mło­dych, któ­rzy ba­da­li hi­sto­rię irań­skiej dy­plo­ma­cji – wspo­mi­na­ją mo­je­go ojca jako czło­wie­ka o nie­ska­zi­tel­nej re­pu­ta­cji, a na­wet po­dzi­wia­ją jego ho­no­ro­wą po­sta­wę. Przy­po­mi­nam im, że miesz­ka w ma­łym miesz­ka­niu w Lon­dy­nie i od trzy­dzie­stu lat nie otrzy­mał wy­pła­ty, lecz w od­po­wie­dzi wi­dzę tyl­ko spe­cy­ficz­nie irań­skie, nie­zręcz­ne, a cza­sem na­wet za­kło­po­ta­ne uśmie­chy. Gdy­by zo­ba­czył je mój ob­ra­żo­ny oj­ciec, z pew­no­ścią po­czuł­by wiel­ką sa­tys­fak­cję.

Róż­ne for­my ob­ra­ża­nia się od za­wsze sta­no­wi­ły ele­ment cha­rak­te­ru na­ro­do­we­go Irań­czy­ków. W mo­jej wła­snej ro­dzi­nie, któ­rą trud­no by­ło­by na­zwać dys­funk­cyj­ną, dą­sa­nie się było po­wszech­ne. Nie­ustan­nie ten czy inny czło­nek dal­szej ro­dzi­ny, zwłasz­cza tej jej czę­ści, któ­ra po­zo­sta­wa­ła w Ira­nie, nie od­zy­wał się do któ­re­goś z krew­nych. Trud­no było po­zo­sta­wać na bie­żą­co z tym, kto z kim nie roz­ma­wia i z ja­kie­go po­wo­du.

Dą­sa­nie się jest też jed­nak po­wszech­ne wśród zna­jo­mych, w biz­ne­sie i oczy­wi­ście na naj­wyż­szych szcze­blach wła­dzy od znacz­nie dłuż­sze­go cza­su niż je­de­na­sto­dnio­wy pu­blicz­ny foch Mah­mu­da Ah­ma­di­ne­ża­da. Mo­ham­mad Mo­sad­dek, pre­mier, któ­ry zna­cjo­na­li­zo­wał irań­ski prze­mysł naf­to­wy i zo­stał od­su­nię­ty od wła­dzy w wy­ni­ku słyn­ne­go już prze­wro­tu zor­ga­ni­zo­wa­ne­go przez CIA i MI6 w 1953 roku, tak­że mie­wał epi­zo­dy dą­sa­nia się i na Za­cho­dzie, zwłasz­cza w pra­sie bry­tyj­skiej, przed­sta­wia­no go czę­sto jako czło­wie­ka nie­sta­bil­ne­go emo­cjo­nal­nie, któ­ry miał w zwy­cza­ju mdleć, za­szy­wać się w pi­ża­mie w sy­pial­ni czy za­cho­wy­wać jak upar­te dziec­ko, je­śli nie do­stał tego, na czym mu za­le­ża­ło, lub gdy chciał coś udo­wod­nić. W „Ti­mie” w ar­ty­ku­le z 1951 roku na­pi­sa­no: „Irań­ski pre­mier Mo­ham­mad Mo­sad­dek le­piej niż inni dzi­siej­si po­li­ty­cy wie, ile moż­na zdzia­łać, ka­pry­sząc jak dziec­ko”. Re­dak­to­rzy „Time’a” do­strze­ga­li sku­tecz­ność ka­pry­sów czy dą­sów, lecz nie wie­dzie­li, jaką rolę od­gry­wa­ją one w irań­skiej men­tal­no­ści. W 1919 roku, wie­le lat przed ob­ję­ciem sta­no­wi­ska pre­mie­ra i wej­ściem na sce­nę świa­to­wej po­li­ty­ki, Mo­sad­dek dą­sał się do tego stop­nia, że po­sta­no­wił wy­je­chać na emi­gra­cję do Szwaj­ca­rii, po­nie­waż ob­ra­ził się na par­la­ment za to, że ten pod­pi­sał umo­wę da­ją­cą Wiel­kiej Bry­ta­nii kon­tro­lę nad fi­nan­sa­mi i ar­mią Ira­nu. Wró­cił do­pie­ro wte­dy, gdy Ma­dżles ze­rwał umo­wę, o co Mo­sad­dek usil­nie za­bie­gał, po­zo­sta­jąc za gra­ni­cą. Nie­mniej jego za­cho­wa­nie ni­g­dy nie szo­ko­wa­ło ani Irań­czy­ków, któ­rzy po­tra­fią do­ce­nić do­bre­go fo­cha, ani sza­cha, któ­ry zbiegł do Rzy­mu, a po po­wro­cie ob­jął wła­dzę nie­mal nie­chęt­nie. Kry­ty­ku­jąc Mo­sad­de­ka za­rów­no przed prze­wro­tem, jak i po nim, ni­g­dy nie wspo­mi­nał o jego skłon­no­ści do dą­sów.

Wiel­ki foch, któ­ry zwró­cił uwa­gę świa­ta w 2011 roku, po­prze­dza­ły w Ira­nie dąsy naj­róż­niej­sze­go ro­dza­ju, lecz ża­den z nich nie był więk­szy niż ob­ra­że­nie się sa­mej re­wo­lu­cji is­lam­skiej na Sta­ny Zjed­no­czo­ne. Nikt wła­ści­wie nie po­strze­ga tej sy­tu­acji w ka­te­go­riach dą­sów, lecz na­pię­te re­la­cje – lub ich brak – mię­dzy obo­ma kra­ja­mi do­brze wpi­su­ją się w irań­ską men­tal­ność. W dą­sa­niu się cho­dzi zwy­kle o to, by ten, któ­ry ob­ra­ził, przy­znał się do błę­dów i po­my­łek, a na­stęp­nie się po­pra­wił. Ob­ra­żo­ny za­kła­da jed­no­cze­śnie, że ob­ra­ża­ją­cy po­trze­bu­je go bar­dziej, niż sam jest po­trzeb­ny. W ten spo­sób Iran trak­tu­je Sta­ny od cza­su kry­zy­su za­kład­ni­ków z 1979 roku, a może wręcz od po­wro­tu Cho­mej­nie­go do Te­he­ra­nu dzie­więć mie­się­cy wcze­śniej.

Wie­lu Irań­czy­ków bez wąt­pie­nia od­czu­wa głę­bo­ko za­ko­rze­nio­ną nie­chęć wo­bec Ame­ry­ki, po­strze­ga­nej jako na­stęp­czy­ni Im­pe­rium Bry­tyj­skie­go na Bli­skim i Środ­ko­wym Wscho­dzie. Po­glą­dy ta­kie są szcze­gól­nie po­pu­lar­ne od cza­su prze­wro­tu z 1953 roku, wsku­tek któ­re­go oba­lo­no de­mo­kra­tycz­nie wy­bra­ne­go pre­mie­ra i przy­wró­co­no do wła­dzy sza­cha, ten zaś przy peł­nym po­par­ciu Sta­nów wpro­wa­dził dyk­ta­tu­rę i po­wo­łał do ist­nie­nia taj­ną po­li­cję, któ­ra tor­tu­ro­wa­ła i wię­zi­ła rzą­dzą­cych dziś re­wo­lu­cjo­ni­stów. Jed­nak ci sami re­wo­lu­cjo­ni­ści bar­dzo po­dzi­wia­ją Ame­ry­kę i ame­ry­kań­skie war­to­ści. Są­dzę, że to ten wła­śnie po­dziw – a tak­że skry­wa­na chęć od­no­wie­nia re­la­cji – sta­no­wi przy­czy­nę irań­skie­go fo­cha. Cała li­sta skarg pod ad­re­sem daw­ne­go pa­tro­na – kra­ju, któ­re­go war­to­ści re­wo­lu­cjo­ni­ści skry­cie po­dzi­wia­ją – zło­żyć by się mo­gła na książ­kę pod ty­tu­łem Dla­cze­go się dą­sa­my. Iran od trzy­dzie­stu lat cze­ka, aż Ame­ry­ka – je­dy­ne mo­car­stwo świa­ta, któ­re się dla nie­go li­czy – przy­zna, że jest on nie­za­leż­nym, su­we­ren­nym kra­jem wład­nym sa­mo­dziel­nie i bez in­ge­ren­cji ob­cych po­tęg de­cy­do­wać o wła­snym prze­zna­cze­niu, cze­go od­ma­wia­no mu przez ostat­nie dwa wie­ki.

Do­pie­ro gdy Iran się prze­ko­na, że Ame­ry­ka na­praw­dę ak­cep­tu­je go ta­kim, jaki jest, a nie ja­kim chcia­ła­by go wi­dzieć, po­nad­trzy­dzie­sto­let­ni foch być może się za­koń­czy. Foch, któ­ry spra­wia, że wie­lu lu­dzi Za­cho­du jest zdzi­wio­nych po­stę­po­wa­niem Ira­nu i po­strze­ga aja­tol­la­hów oraz re­wo­lu­cjo­ni­stów po­dob­nie, jak daw­niej po­strze­ga­ła Mo­sad­de­ka – jako lu­dzi, z któ­ry­mi po pro­stu nie da się do­ga­dać. Utrud­nie­nia, na ja­kie na­ra­żo­ny jest Iran – ame­ry­kań­skie sank­cje spra­wi­ły na przy­kład, że od 1979 roku irań­ska flo­ta cy­wil­nych bo­ein­gów nie jest uno­wo­cze­śnia­na, co skut­ku­je skan­da­licz­nie wy­so­ką licz­bą wy­pad­ków lot­ni­czych – uczy­ni­ły go sil­nym w wie­lu dzie­dzi­nach. W sfe­rze tech­ni­ki kie­ru­je spoj­rze­nie ku eu­ro­pej­skim i azja­tyc­kim part­ne­rom, któ­rzy są dla nie­go bar­dziej wia­ry­god­ni niż Ame­ry­ka, gdyż współ­pra­ca z nimi od­by­wa się bez po­li­tycz­nych na­pięć. Sta­ra się tak­że wzmoc­nić wła­sny prze­mysł, uwia­ry­god­nia­jąc opi­nię, że to Ame­ry­ka tra­ci wię­cej na tym dłu­go­trwa­łym spo­rze. I może z per­spek­ty­wy pew­nych aspek­tów geo­po­li­ty­ki jest to praw­dą, lecz z punk­tu wi­dze­nia ame­ry­kań­skiej ro­dzi­ny pró­bu­ją­cej uło­żyć so­bie ży­cie w Te­he­ra­nie irań­skie dąsy – oraz ame­ry­kań­ska re­ak­cja, któ­rą wy­wo­ła­ły – sta­ją się zwy­kłym utra­pie­niem, a cza­sem kom­plet­ną głu­po­tą. Nie ma przy tym zna­cze­nia, że irań­skie ob­ra­żal­stwo (któ­re wca­le nie jest prze­ja­wem in­stynk­tow­nej nie­na­wi­ści do Ame­ry­ka­nów, jak oni sami są­dzą) nie po­wo­du­je żad­ne­go re­al­ne­go za­gro­że­nia dla bez­pie­czeń­stwa od­wie­dza­ją­cych Iran oby­wa­te­li Sta­nów. Kahr, kahr, ta ruz-e ki­ja­mat, kahr. Tego sąd­ne­go dnia wy­cze­ku­ją zwłasz­cza Ame­ry­ka­nie po­cho­dze­nia irań­skie­go i Irań­czy­cy – ame­ry­kań­skie­go.