Nauczanie języka angielskiego w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej - ebook

Wstęp

Primum non nocere1

Wbrew pierwszemu wrażeniu, które mógł odnieść Czytelnik po przeczytaniu motta książki, nie jest ona poradnikiem dla młodych adeptów medycyny lecz badaczy zainteresowanych tematyką wczesnoszkolnego i przedszkolnego nauczania języków obcych, nauczycieli języków obcych w przedszkolu i klasach młodszych, nauczycieli klas młodszych szkoły podstawowej oraz wychowania przedszkolne go, którzy chcą wprowadzać w procesie dydaktycznym elementy nauczania języka obcego, bądź osób predestynujących do wykonywania zawodu nauczyciela języka angielskiego w klasach młodszych szkoły podstawowej i przedszkolu – studentów specjalności zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna z nauczaniem języka angielskiego, słuchaczy studiów podyplomowych w zakresie nauczania języka angielskiego najmłodszych uczniów oraz wszystkich tych, którym bliska jest tematyka wczesnego nauczania języka angielskiego. Określając w ten sposób adresatów książki i jej przedmiot, niezbędne jest pewne uściślenie terminologiczne dotyczące pojęcia uczeń. W niniejszej publikacji, w celu uniknięcia nadmiernych eksplikacji, które w konsekwencji mogłyby utrudnić odbiór tekstu, Autorka przyjęła iż termin uczeń odnosić się będzie do każdego dziecka znajdującego się w sytuacji dydaktycznej, bez względu na jego wiek, czy też etap kształcenia. W związku z takim założeniem wychowankowie przedszkola, będą również określani mianem uczniów.

Skąd zatem przywołanie we wstępie słów, ściśle łączonych z zawodem lekarza? Otóż, w opinii autorki, przedszkolne i wczesnoszkolne nauczanie języków obcych jest pracą równie delikatną, istotną i wymagającą precyzyjnych działań jak operacja wykonywana przez specjalistę chirurga. Zaś wadliwe jej przeprowadzenie przyniesie brzemienne skutki podobnie jak błędnie wykonana operacja, często doprowadzając do budowania wadliwych postaw i nawyków językowych, niedających się wykorzenić przez lata ciężkiej pracy ucznia i innych nauczycieli. W związku z tym głęboka świadomość i refleksja nauczyciela nad swoimi działaniami jest kluczowa dla procesu nauczania języków obcych, w szczególności w przypadku uczniów w młodszym wieku szkolnym i przedszkolnym. W trakcie zajęć języka angielskiego u najmłodszych uczniów kształtują się nie tylko kompetencje językowe w zakresie fonetyki, semantyki, gramatyki i kultury, ale również postawy wobec ich nabywania, które to często decydują o przyszłych kompetencjach komunikacyjnych uczniów. To od podejścia ucznia do uczenia się języków obcych w znacznej mierze zależy efektywność kształcenia w tym zakresie. Uczenie się wymaga aktywności i zaangażowania ucznia, zaś emocje w procesie kształcenia odgrywają niebagatelną rolę, determinują sposób przetwarzania informacji i decydują o optymalizacji przebiegu procesu uczenia się2. Nauczanie – uczenie się języków obcych musi zatem stanowić dla dziecka radość, tak aby procesy zachodzące w jego trakcie przebiegały w sposób optymalny, równoważąc wkładany wysiłek z otrzymywanymi rezultatami.

Analizując dzieje nauczania można zauważyć, że znajomość języka obcego od zawsze stanowiła istotny cel edukacyjny – greka, łacina, język obcy nowożytny – począwszy od okresu, w którym nie istniał jeszcze zinstytucjonalizowany system edukacyjny, a tylko najbogatsi kształceni byli m.in. przez kler, przez okres guwernerów i pensji dla dziewcząt z dobrych domu, a skończywszy na współczesnej zinstytucjonalizowanej edukacji. W świetle tak szerokiego spectrum zjawiska nauczania języków obcych istniała konieczność jego badawczej analizy. Nauczanie języka angielskiego, jako obcego, stało się przedmiotem rozważań naukowych już na początku XX wieku, kiedy to zawód nauczyciela języka obcego stał się profesją. Wiele spośród metod i rozwiązań metodycznych funkcjonujących po dzień dzisiejszy rozwinęło się właśnie w tym okresie.3 W Polsce, ze względu na uwarunkowania polityczne, nauczanie języka angielskiego w szerokim zakresie wprowadzone zostało do szkół po 1989 roku, zaś wczesnoszkolne i przedszkolne nauczanie języka obcego jest tendencją stosunkowo młodą. W chwili obecnej wczesnoszkolne i przedszkolne nauczanie języka angielskiego stanowi międzynarodowy problem badawczy, ponieważ zjawisko to obserwowane jest w skali globalnej. Sam zaś język angielski jest jednym z najczęściej wskazywanych języków o charakterze międzynarodowym.

Pomimo polskiego kilkunastoletniego doświadczenia w systemowym nauczaniu języka obcego w klasach młodszych szkoły podstawowej i nieobowiązkowego w przedszkolu wciąż dyskutuje się zasadność tak wczesnej edukacji językowej. Wiele argumentów przemawia za rozpoczęciem nauki języka obcego w wieku wczesnoszkolnym, a nawet przedszkolnym. Znajomość języków obcych jest podstawą w dążeniu do zapewnienia sobie jak najlepszego bytu w szczególności w dobie globalizacji, im większą ilością języków człowiek się posługuje, tym bardziej jest ceniony i tym większe są jego możliwości rozwojowe, zarówno w sferze osobowościowej, jak i zawodowej i tym swobodniej może poruszać się zarówno w przestrzeni informacyjnej jak i rzeczywistym świecie.

Jak podaje Roberto Titone, za wczesnym nauczaniem języka obcego przemawia fakt, iż dzieci, które zaczynają się go uczyć w bardzo wczesnym wieku, potrafią lepiej zrozumieć język ojczysty, jako że stają się świadome istnienia języka jako takiego, jego struktury oraz funkcjonowania jako systemu reguł. Ich kulturalny światopogląd jest szerszy niż u dzieci jednojęzycznych, którym często wydaje się, że w świecie liczy się jedynie ich język, kultura i zwyczaje. Wprowadzenie języka obcego do świata dziecka pomaga rozwinąć tolerancję dla ludzi z innych kręgów kulturowych, co w dalszej perspektywie przyczynia się do międzynarodowego porozumienia.4 Magda Maier podaje, że dziecko dzięki językowi obcemu o wiele intensywniej zastanawia się nad swym ojczystym językiem. Zaś zetknięcie się z obcymi dźwiękami jest trenowaniem zdolności artykulacji.5 Dzięki wczesnej ekspozycji na język obcy poszerza się zakres słyszanych dźwięków i możliwość wykorzystania aparatu artykulacyjnego.

Nauczanie języka obcego w przedszkolu i klasach młodszych stanowi ogromne wyzwanie dla nauczyciela. Wymaga od niego wysokich kompetencji merytorycznych, metodycznych, kreatywności, empatyczności, zdolności adaptacyjnych oraz wielu innych specyficznych cech osobowościowych. Nauczyciel języka angielskiego w klasach młodszych i przedszkolu powinien znać prawidłowości rozwojowe dziecka, mieć świadomość różnic indywidualnych dzieci oraz znać możliwości dziecka w zakresie przyswajania języka obcego. Wiedza ta jest fundamentalna, bez niej proces nauczania – uczenia się może zostać zakłócony, a przyjemność i dziecięca radość poznawania mogą zostać zamienione w przykry obowiązek, polegający jedynie na pamięciowym opanowaniu prezentowanego przez nauczyciela materiału językowego. W związku z tym nauczyciel języka angielskiego powinien zbudować własny warsztat metodyczny obfitujący w różnego rodzaju gry i zabawy dziecięce, cechujący się elastycznością. Istotna jest również biegła znajomość języka angielskiego, pozwalająca na swobodne wypowiadanie się w codziennych sytuacjach oraz dostosowywanie swojego języka do możliwości percepcyjnych i poznawczych dzieci.

Celem prezentowanej Czytelnikowi publikacji, jest analiza i eksplikacja założeń wczesnego kształcenia językowego oraz jego rzeczywistego obrazu, który wyłonił się w trakcie prowadzonego procesu badawczego. W efekcie stanowi ona zbiór pewnych założeń teoretycznych, opis i wyjaśnienie badanej rzeczywistości edukacyjnej oraz zbiór rozwiązań praktycznych, mających na celu budowanie i poszerzanie warsztatu metodycznego nauczyciela języka angielskiego w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolu. Specyfika tego procesu, przejawia się między innymi w tym, że najczęściej ekspozycja dziecka na język jest często ograniczona jedynie do sytuacji dydaktycznej, mającej miejsce w szkole, lub przedszkolu. Punktem wyjścia dla proponowanych rozwiązań metodycznych jest założenie, iż dziecko uczy się języka obcego w sposób zbliżony do uczenia się języka ojczystego, czyli w sposób naturalny. Główne podobieństwa w zakresie uczenia się tych obu języków to: brak znajomości reguł gramatycznych, naturalna potrzeba porozumiewania się, kreatywne wykorzystanie języka, uczenie się przez ekspozycję na język. Znaczącą różnicą jest przenoszenie do uczenia się języka obcego kompetencji, przyzwyczajeń i doświadczeń nabytych w drodze uczenia się języka ojczystego. Takie podejście do akwizycji języka obcego determinuje organizację kursu językowego oraz poszczególnych jednostek lekcyjnych. Jedną z implikacji takiego podejścia jest zorganizowanie nabywania poszczególnych sprawności w odpowiedniej kolejności – aby coś powiedzieć dziecko musi najpierw to usłyszeć, aby móc coś przeczytać musi to umieć powiedzieć i aby coś zapisać musi najpierw nauczyć się tego czytać. Równie istotna jest regularna i częsta ekspozycja na naturalny materiał językowy, która może zostać zapewniona tylko dzięki współpracy z rodzicami oraz wtedy, gdy nauczyciel posługuje się na zajęciach tylko językiem docelowym. Niebagatelne znaczenie ma też respektowanie emocji dziecka, wczesnoszkolna i przedszkolna nauka języka angielskiego jest efektywna, tylko wtedy, gdy stanowi dla dziecka przyjemność ˗ strach, smutek, obawa to główne czynniki zakłócające przebieg procesu dydaktyczno-wychowawczego. W proponowanym podręczniku nie zamieszczono informacji na temat uwarunkowań akwizycji językowej, gdyż nazbyt rozbudowałoby to przedstawione w nim treści. Zainteresowanych tym obszarem tematycznym autorka zachęca do zapoznania się z publikacjami autorstwa Janusza Arabskiego, Marii Dakowskiej, Idy Kurcz, czy Ewy Dąbrowskiej, które opisują społeczne, kulturowe, psychologiczne oraz neurologiczne uwarunkowania procesu uczenia się języka obcego.

Uczniowie w młodszym wieku szkolnym i przedszkolnym pomimo specyficznych cech rozwojowych decydujących o przebiegu procesu poznawczego, takich jak egocentryzm, czy myślenie na poziomie konkretno-wyobrażeniowym, są osobami myślącymi w sposób logiczny i mającymi określone doświadczenia oraz oczekiwania względem nauki języka obcego. Dzięki nieustannej ciekawości świata, połączonej z jego eksploracją, konstruują i stosują schematy kognitywne, pozwalające interpretować zjawiska, w tym również te związane z nabywaniem kompetencji językowych. W związku z tym wszelkie działania nauczyciela powinny być zorganizowane w zgodzie z analitycznymi predyspozycjami dzieci. Proces nauczania języka angielskiego powinien odpowiadać dziecięcej logice, możliwościom intelektualnym, a zorganizowany winien być tak, aby stanowił sensowne działanie dziecka, sprawiał przyjemność i dawał możliwość samodzielnego konstruowania wiedzy.

Rola nauczyciela języka angielskiego w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej jest wymagająca i wiąże się z koniecznością posiadania pewnych cech osobowościowych oraz specyficznych predyspozycji. Nauczyciel stanowi wzorzec językowy, organizuje ekspozycję na język, środowisko uczenia się, ale również pełni funkcję wychowawczą. Z jednej strony jego zadaniem jest wprowadzenie dziecka w świat nauki i świat wartości, z drugiej zaś strony musi pełnić funkcje opiekuńcze. Ze względu na nie powinien być osobą bliską dziecku, często traktowaną jak członek rodziny. Aby sprostać tym wszystkim wymaganiom niezbędna jest nie tylko wiedza merytoryczna i metodyczna, ale również otwarty światopogląd oraz umiejętność analizowania edukacji z szerszej perspektywy.

Oddana w ręce Czytelnika publikacja podzielona została na sześć rozdziałów uzupełnionych wstępem, zakończeniem i załącznikami. Pierwszy z rozdziałów Język obcy nowożytny w przedszkolu i klasach I–III szkoły podstawowej prezentuje prawne i organizacyjne uwarunkowania prowadzenia zajęć językowych z najmłodszymi uczniami, z uwzględnieniem wymaganych kwalifikacji nauczycieli oraz analizy Podstawy Programowej kształcenia ogólnego. Rozdział drugi zatytułowany Uczeń klas młodszych i przedszkolak jako użytkownicy języka obcego poświęcony został charakterystyce uczniów w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, uwzględniając ich rozwój poznawczy oraz różnice indywidualne, w tym podejście do nauki języka obcego. W rozdziale trzecim Metody nauczania języka angielskiego w edukacji wczesnoszkolnej i wychowaniu przedszkolnym przedstawiony został wybór metod nauczania języka angielskiego adekwatnych do wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego. Rozdział czwarty Planowanie to podstawa sukcesu opisuje proces planowania dydaktycznego w zakresie zajęć języka angielskiego, rozdział piąty opisuje jak kształcić poszczególne kompetencje językowe – sprawność słuchania, mówienia, czytania i pisania. Zawarto w nim przykłady wykorzystywanych technik oraz ćwiczeń, a każde z nich opatrzone zostało informacją na którym etapie kształcenia może zostać wykorzystane. W rozdziale szóstym przedstawione zostały wyniki badań własnych oraz ich analiza, mające na celu opis i wyjaśnienie aktualnej sytuacji nauczania języka obcego w klasach młodszych szkoły podstawowej oraz przedszkolu. Publikację wieńczy podsumowanie dokonanej w publikacji analizy materiału teoretycznego oraz badawczego. W załącznikach znalazły się przykładowe scenariusze zajęć, scenariusz przedstawienia, spis użytecznych stron internetowych oraz wybór piosenek (wraz z tekstami) możliwych do wykorzystania na zajęciach języka angielskiego w grupach przedszkolnych i edukacji wczesnoszkolnej, narzędzia badawcze.

W publikacji Autorka prezentuje stanowisko, iż niezbędnym jest łączenie badań teoretycznych o szerszym zakresie z badaniami o ukierunkowaniu praktycznym, gdyż zdobywana przez naukę wiedza powinna służyć ludzkiemu działaniu. W związku z tym żywi nadzieję, iż jego lektura nie będzie stanowiła jedynie pozycji naukowej przeznaczonej dla badaczy tego obszaru tematycznego, ale pozwoli również na metodyczne przygotowanie się do prowadzenia zajęć wczesnoszkolnych i przedszkolnych w zakresie języka angielskiego wielu nauczycielom, studentom i słuchaczom oraz pomoże im odnaleźć szerszą perspektywę w rozumieniu kształcenia językowego dzieci, która z kolei pozwoli im stać się bardziej autonomicznymi w swoich działaniach oraz uczyni szerszy kontekst edukacji językowej bardziej czytelnym.

Życzę udanej lektury!

Katarzyna Wójcik1. Język obcy nowożytny w przedszkolu i klasach I–III szkoły podstawowej

Język obcy nowożytny stanowi stosunkowo nowy obszar edukacyjny, zarówno w edukacji wczesnoszkolnej jak i przedszkolu. Jako przedmiot obowiązkowy w edukacji wczesnoszkolnej został wprowadzony w 2005 roku, wcześniej wiele szkół realizowało go z puli tzw. godzin dyrektora. W przedszkolu zaś do tej pory realizowany był w formie odpłatnych, bądź nieodpłatnych zajęć dodatkowych, a od 01 września 2015 roku planowane jest wprowadzenie języka obcego nowożytnego jako obowiązkowego dla dzieci pięcioletnich. Aktem prawnym nakładającymi na szkoły i przedszkola obowiązek kształcenia w tym zakresie jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 maja 2014 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. (dz. U. 2014, poz. 803), do którego sporządzono załączniki obejmujące podstawy programowe, odpowiednio dla przedszkola (Załącznik 1 do Rozporządzenia…) – Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego6, dla edukacji wczesnoszkolnej (Załącznik 2 do Rozporządzenia…) – Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych.7

Organizacja zajęć językowych w przedszkolu jest różnorodna, poza warunkami realizacji nie istnieją wytyczne dotyczące np. ilości czasu, jaki miałby być tygodniowo poświęcony na naukę języka obcego. Na chwilę obecną przedszkole najczęściej angażuje firmę zewnętrzną do prowadzenia zajęć z języka angielskiego dwa razy w tygodniu po 30 minut (dla grup starszych), lub 15 minut (dla grupy najmłodszej). Od września 2015 roku przedszkole będzie zobowiązane zapewnić nauczyciela języka obcego nowożytnego, który w godzinach dopołudniowych, w ramach realizacji Podstawy Programowej będzie prowadził zajęcia dla dzieci pięcioletnich. Może to być osoba zatrudniona tylko do tego celu odpowiednio na część etatu (jeżeli przedszkole będzie dysponowało odpowiednimi środkami finansowymi), lub osoba zatrudniona w przedszkolu jako wychowawca grupy przedszkolnej, posiadająca dodatkowo uprawnienia do nauczania języka obcego. Wtedy nauczanie może przybrać formę kształcenia dwujęzycznego, gdzie nauczanie języka obcego jest zintegrowane z pozostałymi zajęciami przedszkolnymi.

Przedszkolne nauczanie języka angielskiego wciąż budzi wiele kontrowersji zarówno wśród rodziców, jak i naukowców. Niektórzy upatrują w nim raczej krzywdy dziecka, czy zaburzenia naturalnego sposobu uczenia się. J. Arabski wskazuje, że odpowiednim momentem na wprowadzenie języka obcego jest wiek 10 lat, ponieważ dopiero wtedy uczniowie są w stanie przyswoić formalne aspekty języka obcego.8 Jednakowoż inni naukowcy podtrzymują, iż poprawnie skonstruowane i poprowadzone zajęcia języka angielskiego, ułatwiają późniejsze swobodne poruszanie się w jego obszarze, włączając w to szybsze przyswajanie kompetencji, zdobycie bardziej naturalnego akcentu, intonacji, czy dokładności naśladowania jego brzmienia, której często pozbawione są osoby rozpoczynające naukę w późniejszym okresie.

Język angielski w klasach młodszych szkoły podstawowej realizowany jest w obowiązkowym wymiarze dwóch, czterdziestopięciominutowych jednostek dydaktycznych tygodniowo. Prowadzenie tych zajęć powierzone może zostać nauczycielowi angliście zatrudnionemu tylko do prowadzenia zajęć z języka angielskiego, lub nauczycielowi kształcenia zintegrowanego, który dodatkowo posiada uprawnienia do realizacji tego przedmiotu. W takim przypadku istnieje możliwość kształcenia dwujęzycznego, po uprzednim przygotowaniu strategii innowacji pedagogicznej oraz odpowiedniego własnego programu nauczania.9

1.1. Kwalifikacje nauczycieli w zakresie nauczania języka angielskiego w edukacji wczesnoszkolnej i wychowaniu przedszkolnym

Każdy nauczyciel podejmujący pracę w placówce edukacyjnej publicznej, bądź niepublicznej o uprawnieniach placówki publicznej musi posiadać nie tylko odpowiednie kompetencje, ale również legitymować się dokumentami poświadczającymi jego kwalifikacje. Aktualnymi rozporządzeniami regulującymi kwestie kwalifikacji nauczycieli są Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 roku w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U.2009 nr 50 poz. 400) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 kwietnia 2012 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U.2012 poz. 426).

Zgodnie z tymi rozporządzeniami kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach i szkołach posiada osoba, która spełnia jedno z poniższych kryteriów:10

- − ukończyła studia magisterskie na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne,
- − ukończyła studia wyższe w kraju, w którym językiem urzędowym jest dany język obcy nauczany w kolegium, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne,
- − ukończyła studia pierwszego stopnia:
- − na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne
- − w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne,
- − ukończyła nauczycielskie kolegium języków obcych w specjalności odpowiadającej danemu językowi obcemu,
- − ukończyła studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i legitymuje się:
- − świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia,
- − świadectwem znajomości danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
- − ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności oraz legitymuje się:
- − świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia,
- − świadectwem znajomości danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne,
- − legitymuje się świadectwem dojrzałości i świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia.
- − Kwalifikacje do nauczania języków obcych w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych posiada również osoba, która ma kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I–III szkół podstawowych, a ponadto legitymuje się świadectwem znajomości danego języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, i która ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania danego języka obcego.

Załącznik do rozporządzenia z dnia 17 IV 2012 roku konstytuuje certyfikaty potwierdzające znajomość języka obcego w stopniu podstawowym, zaawansowanym i biegłym.

Podstawową znajomość języka angielskiego potwierdzają następujące dokumenty:11

- − First Certificate in English (FCE), University of Cambridge ESOL Examinations (dawniej University of Cambridge Local Examinations Syndicate), ocena A lub B,
- − International English Language Testing System (IELTS), z wynikiem 5,0 pkt – 6,0 pkt,
- − Test of English as a Foreign Language (TOEFL) – Educational Testing Service, Princeton, USA:
- − wersja iBT (internetowa) – z wynikiem całkowitym minimum 57 pkt,
- − wersja CBT (komputerowa) – minimum 173 pkt i dodatkowo minimum 3,5 pkt z pracy pisemnej (TWE) oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego (TSE),
- − wersja PBT (tradycyjna) – minimum 500 pkt i dodatkowo minimum 3,5 pkt z pracy pisemnej (TWE) oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego (TSE),
- − City & Guilds Level 1 Certificate in ESOL International (reading, writing and listening) Communicator (B2) 500/1765/2 funkcjonujący również pod nazwą: City & Guilds International ESOL (IESOL) – poziom „Communicator” łącznie z City & Guilds Level 1 Certificate in ESOL International (Spoken) Communicator (B2) 500/1775/5 funkcjonującym również pod nazwą: City & Guilds International Spoken ESOL (ISESOL) – poziom „Communicator”,
- − Pearson Test of English General (dawniej London Tests of English), Level 3 – ocena pass, merit, distinction, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Pearson Test of English Academic – z wynikiem 59 – 75 pkt, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Education Development International EDI, London Chamber of Commerce and Industry IQ (LCCI IQ), JETSET poziom 5.

Zaawansowaną znajomość języka angielskiego potwierdzają następujące dokumenty:12

- − Certificate in Advanced English (CAE), University of Cambridge ESOL Examinations (dawniej University of Cambridge Local Examinations Syndicate), ocena A, B lub C,
- − International English Language Testing System (IELTS), z wynikiem 6,5 pkt – 7,0 pkt,
- − Test of English as a Foreign Language Educational Testing Service (TOEFL), Princeton, USA:
- − wersja iBT (internetowa) – z wynikiem całkowitym minimum 87 pkt,
- − wersja CBT (komputerowa) – minimum 213 pkt i dodatkowo minimum 4,5 pkt z pracy pisemnej – TWE oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego – TSE, wersja PBT (tradycyjna) – minimum 550 pkt i dodatkowo minimum 4,5 pkt z pracy pisemnej – TWE oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego – TSE,
- − City & Guilds Level 2 Certificate in ESOL International (reading, writing and listening) Expert (C1) 500/1766/4 funkcjonujący również pod nazwą City & Guilds International ESOL (IESOL) – poziom „Expert” łącznie z City & Guilds Level 2 Certificate in ESOL International (Spoken) Expert (C1) 500/1768/8 funkcjonującym również pod nazwą City & Guilds International Spoken ESOL (ISESOL) – poziom „Expert”
- − Pearson Test of English General (dawniej London Tests of English), Level 4 – ocena pass, merit, distinction, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Pearson Test of English Academic – z wynikiem 76 – 84 pkt, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Education Development International EDI, London Chamber of Commerce and Industry IQ (LCCI IQ), JETSET poziom 6.

Biegłą znajomość języka angielskiego potwierdzają następujące dokumenty:13

- − Certificate of Proficiency in English (CPE), University of Cambridge ESOL Examinations (dawniej University of Cambridge Local Examinations Syndicate), ocena A, B lub C,
- − International English Language Testing System (IELTS), z wynikiem 7,5 pkt – 9,0 pkt,
- − Test of English as a Foreign Language Educational Testing Service (TOEFL), Princeton, USA:
- − wersja iBT (internetowa) – z wynikiem całkowitym minimum 110 pkt,
- − wersja CBT (komputerowa) – minimum 250 pkt i dodatkowo minimum 5 pkt z pracy pisemnej – TWE oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego – TSE,
- − wersja PBT (tradycyjna) – minimum 600 pkt i dodatkowo minimum 5 pkt z pracy pisemnej – TWE oraz minimum 50 pkt z egzaminu ustnego –TSE,
- − City & Guilds Level 3 Certificate in ESOL International (reading, writing and listening) Mastery (C2) 500/1767/6 funkcjonujący również pod nazwą City & Guilds International ESOL (IESOL) – poziom „Mastery” łącznie z City & Guilds Level 3 Certificate in ESOL International (Spoken) Mastery (C2) 500/1771/8 funkcjonującym również pod nazwą City & Guilds International Spoken ESOL (ISESOL) – poziom „Mastery”
- − Pearson Test of English General (dawniej London Tests of English), Level 5 – ocena pass, merit, distinction, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Pearson Test of English Academic – z wynikiem 85 pkt i więcej, Edexcel, Pearson Language Tests,
- − Education Development International EDI, London Chamber of Commerce and Industry IQ (LCCI IQ), JETSET poziom 7.

Najpopularniejszymi egzaminami wśród kandydatów na nauczycieli są egzaminy Cambridge i Pearson. Egzaminy Cambridge (FCE, CAE, CPE) składają się z trzech części i obejmują następujące obszary: Listening, Speaking, Reading, Writing, Use of English. Organizowane są dwa razy w roku. Kompetencje językowe osoby uzyskującej certyfikat FCE zgodnie z Europejskim systemem opisu językowego znajdują się na poziomie B2, czyli średniozaawansowanym, CAE – C1, czyli zaawansowany, CPE – C2, czyli poziom biegły. Egzaminy Pearson (JetSet – poziom szósty i siódmy, potwierdzający podstawową znajomość języka angielskiego), stanowią nową pozycję wśród świadectw potwierdzających kwalifikacje do nauczania języka obcego, składają się z czterech części: Listening, Writing, Reading, Speaking, organizowane są zgodnie z potrzebami kandydatów (nawet kilka razy w roku).

Znajomość języka angielskiego obok kompetencji metodycznych stanowi fundamentalny element przygotowania nauczyciela języka angielskiego w klasach młodszych i przedszkolu. Owe kompetencje merytoryczne muszą znajdować się na jak najwyższym poziomie, aby stanowiły dla dzieci odpowiedni wzorzec do naśladowania. Błędne nawyki w zakresie wymowy, czy też niekompetencja w posługiwaniu się gramatyką prowadzić będą do utrwalenia błędnych wzorców u dzieci.

1.2. Cele nauczania języka obcego w przedszkolu i klasach młodszych szkoły podstawowej

Naczelnym celem nauczania i uczenia się języka obcego, bez względu na wiek, czy poziom zaawansowania, jest nabycie kompetencji w zakresie posługiwania się nim. Zakłada się zatem, że uczeń w trakcie zajęć ma nabyć kompetencje lingwistyczną i komunikacyjną. Użytkownik posiadający kompetencję komunikacyjną umie skutecznie zdobyć i przekazać informacje w mowie i piśmie w sposób poprawny i odpowiedni w danej sytuacji. Kompetencja lingwistyczna oznacza, że użytkownik rozumie nieskończenie wiele zdań, także takich, których nigdy wcześniej nie słyszał i umie budować nieskończenie wiele poprawnych zdań, w tym takich, których nigdy jeszcze w tej właśnie formie nie wypowiedział. Nabycie kompetencji lingwistycznej desygnuje znajomość podsystemów językowych, związanych z dźwiękową i graficzną warstwą języka, jego słownictwem i składnią.14 Na podsystem foniczny składają się umiejętności rozróżniania i produkowania dźwięków danego języka, rozróżniania i samodzielnego posługiwania się różnymi rodzajami akcentów, rozróżniania i rozumienia oraz samodzielnego produkowania wzorców rytmicznych i intonacyjnych. Opanowanie podsystemu graficznego oznacza rozpoznawanie znaków graficznych oraz odróżnianie wyrazów poprawnie od niepoprawnie napisanych, samodzielne poprawne pisanie oraz posługiwanie się znakami interpunkcyjnymi. Opanowanie słownictwa i umiejętne posługiwanie się nim oznacza opanowanie podsystemu leksykalnego. W zakresie podsystemu gramatycznego kompetentny użytkownik języka rozumie różnice znaczenia uwarunkowane przez różne struktury gramatyczne oraz samodzielnie buduje poprawne gramatycznie zdania.15

Poziom ogólności przedstawionego powyżej celu głównego zajęć nie pozwala na planowanie zajęć dydaktycznych, czy sprawdzanie osiągnięć uczniów, opisuje on bowiem efekt końcowy wieloletniej nauki języka obcego, niejednokrotnie nieosiągalny dla osób uczących się tego języka i nieposługujących się nim na co dzień. W związku z tym opracowane zostały podstawy programowe. Cechuje je również dosyć duży stopień ogólności, są jednak na tyle precyzyjne, że pozwalają nauczycielowi ukierunkować swoje działania. Podstawy programowe dla przedszkola i klas I–III oraz pozostałych etapów edukacyjnych wyznaczają cele ogólne, które muszą zostać zrealizowane w toku kształcenia. Przy czym należy pamiętać, iż w toku nauczania języka obcego realizuje się całą podstawę programową, cele i treści odnoszące się nie tylko do zakresu nauczanego przedmiotu, ale również uwzględniając cele ogólnowychowawcze, kompetencje uczenia się, rozwój interpersonalny i intrapersonalny oraz inne ścieżki międzyprzedmiotowe, pozwalające na samodzielne budowanie holistycznej wizji otaczającego świata. Każdy nauczyciel zobowiązany jest realizować podstawę programową i jest z tej realizacji rozliczany przez dyrektora placówki oraz organy nadzorujące jej pracę.

Podejmując realizację zadań wynikających z aktualnie obowiązujących dokumentów prawnych dotyczących nauczania języka obcego w placówce przedszkolnej niezbędna jest świadomość, iż oprócz celów językowych konieczne jest uwzględnienie w działalności dydaktyczno-wychowawczej następujących celów wychowania przedszkolnego:16

- − wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych dzieciom w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;
- − budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe;
- − kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek;
- − rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi;
- − stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;
- − troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych;
- − budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych;
- − wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, taniec, śpiew, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;
- − kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;
- − zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej;
- − przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym poprzez rozbudzanie ich świadomości językowej i wrażliwości kulturowej oraz budowanie pozytywnej motywacji do nauki języków obcych na dalszych etapach edukacyjnych, a w przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym – rozwijanie świadomości istnienia odmienności językowej i kulturowej;
- − w przedszkolach umożliwiających dzieciom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia 6 stycznia 2005r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.), podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej – przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub językiem regionalnym poprzez rozbudzanie ich świadomości narodowej, etnicznej i językowej oraz budowanie pozytywnej motywacji do nauki języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regionalnego na dalszych etapach edukacyjnych.17

W zakresie celów w sposób bezpośredni odnoszących się do nauczania języka obcego, Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zakłada, że dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

- − uczestniczy w zabawach np. muzycznych, ruchowych, plastycznych, konstrukcyjnych, teatralnych;
- − rozumie bardzo proste polecenia i reaguje na nie;
- − powtarza rymowanki, proste wierszyki i śpiewa w grupie;
- − rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub czytanych, gdy są wspierane np. obrazkami, rekwizytami, ruchem, mimiką, gestami.18

Na zajęciach językowych w przedszkolu realizuje się również te punkty podstawy programowej , które dotyczą rozwoju intelektualnego, sprawności motorycznej, koncentracji, rozwoju społecznego i emocjonalnego. Celem kształcenia ogólnego, który realizowany jest w ramach realizacji każdego przedmiotu w szkole podstawowej jest:

- − przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich doświadczeniom uczniów;
- − zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
- − kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.19

Wymienione powyżej cele odnoszą się do sfery intelektualnej oraz emocjonalnej rozwoju ucznia. Nauczyciel uczący języka angielskiego nie może ograniczać się jedynie do realizacji treści prowadzonego przez siebie przedmiotu, musi przedsięwziąć wszelkie kroki zmierzające do stymulowania wielostronnego rozwoju dziecka.

Celem edukacji wczesnoszkolnej (bez względu na realizowany obszar treściowy) jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.20 Moralny wymiar kształcenia, czyli wychowanie ucznia oraz diagnoza jego uzdolnień mają również swoje miejsce na zajęciach języka angielskiego i są równie wartościowe jak działania zmierzające do kształtowania kompetencji intelektualnych. Aspekt wychowawczy jest niezwykle istotny ponieważ dziecko powinno posiąść nie tylko określoną wiedzę oraz umiejętności, ale z czasem również mądrość, której niezbędnym komponentem jest posiadanie kręgosłupa moralnego oraz systemu wartości koncentrującego się wokół istnienia, a nie tylko posiadania przedmiotów materialnych.

Zgodnie z podstawą programową, celem ogólnym nauki języka obcego nowożytnego jest wspomaganie dzieci w porozumiewaniu się z osobami, które mówią innym językiem.

Zaś uczeń kończący klasę III:

- − wie, że ludzie posługują się różnymi językami i aby się z nimi porozumieć, trzeba nauczyć się ich języka (motywacja do nauki języka obcego);
- − reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela;
- − rozumie wypowiedzi ze słuchu:
- − rozróżnia znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu,
- − rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać,
- − rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów,
- − rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i video);
- − czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania;
- − zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów, recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych;
- − przepisuje wyrazy i zdania;
- − w nauce języka obcego nowożytnego potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków multimedialnych;
- − współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki. 21

Cele zawarte w podstawie programowej dla przedszkola i szkoły cechuje dosyć duży stopień ogólności, pozwala to nauczycielowi na znaczną swobodę w zakresie doboru treści. Każdy nauczyciel realizujący proces dydaktyczno-wychowawczy zobowiązany jest do uzyskania wyników pracy adekwatnych do tych, zawartych w podstawie programowej, nie zaś do realizacji podręcznika. Oznacza to, iż podręcznik stanowi jedynie materiał nauczania, a nie cel sam w sobie. Ta duża swoboda w doborze treści nauczania języka angielskiego jest ograniczona informacjami zawartymi w całej podstawie programowej dla danego etapu kształcenia, a nie jedynie wycinkiem dotyczącym edukacji w zakresie języka obcego nowożytnego. Aby móc rzetelnie planować i realizować proces kształcenia językowego w zakresie języka obcego niezbędne jest uszczegółowienie założeń podstawy programowej, pozwalające na planowanie poszczególnych działań oraz kontrolę ich realizacji – bliżej o tym zagadnieniu w rozdziale 4.1 Po pierwsze nie szkodzić – jedna z naczelnych zasad etycznych w medycynie, której autorstwo przypisuje się Hipokratesowi, lub według niektórych źródeł Imhotepowi.

2 Potwierdzenie tego założenia znaleźć można u: D. Goleman (1997), K. Wójcik (2007), A. Damasio (2005), i inni.

3 J.C. Richards, T.S. Rodgers, Approaches and Methods in Language Teaching, Nowy Jork: Cambridge University Press, 2001, s. 1.

4 R. Titone, Bilingual Education as a Big Game, Recanati: European Language Institute, 1996, s.37.

5 M. Jałowiec-Sawicka, Pozytywny wpływ nauki języka obcego na rozwój dziecka; „Języki Obce w Szkole”, 3/2006, s.15 – 19.

6 http://men.gov.pl/wp-content/uploads/2014/08/zalacznik_1.pdf, .

7 http://men.gov.pl/wp-content/uploads/2014/08/zalacznik_2.pdf, .

8 J. Arabski, Przyswajanie języka obcego i pamięć werbalna. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1997, s. 86.

9 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 roku w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U.09.50.400).

10 Ibidem, s. 4 – 6.

11 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 kwietnia 2012 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, (Dz.U.2013, poz. 426), s. 3.

12 Ibidem, s. 3 – 4.

13 Ibidem, s. 4 – 5.

14 H. Komorowska, Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa: Fraszka Edukacyjna, 2005, s. 10.

15 Ibidem, s. 11.

16 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 maja 2014 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2014, poz.803), Załącznik 1.

17 Ibidem.

18 Ibidem.

19 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 maja 2014…, Załącznik 2, op. cit.

20 Ibidem, s. 5.

21 Ibidem, s. 7 – 8.