Norwegia. Przewodnik nieturystyczny - ebook

Hanna Gill-Piątek Powrót do Norwegii, w której nigdy nie byłam

Za­czął się prze­szu­ka­niem na war­szaw­skim lot­ni­sku. Być może uwa­gę straż­nicz­ki przy­cią­gnę­ły moje pan­cer­ne buty, może wzrost – nie wiem. Sto­jąc w skar­pet­kach na bacz­ność na oczach ko­lej­ki prze­ci­ska­ją­cej się przez bram­ki, czu­łam, jak ręce tej nie­wiel­kiej ko­bie­ty z su­ro­wo za­ci­śnię­ty­mi usta­mi fa­cho­wo prze­su­wa­ją się po moim cie­le. Ta uza­sad­nio­na za­sa­da­mi bez­pie­czeń­stwa, ale do­tkli­wa opre­sja ode­bra­ła mi kom­fort spo­koj­ne­go by­cia sobą, odar­ła z pol­skiej co­dzien­no­ści, zre­se­to­wa­ła do ja­kiejś pier­wot­nej, cie­le­snej war­stwy.

Może dla­te­go po przy­lo­cie in­a­czej czu­łam prze­strzeń. Naj­pierw do­świad­czy­łam jej rę­ko­ma, cią­gnąc dzie­więt­na­sto­ki­lo­gra­mo­wą tor­bę na kół­kach. Mój ba­gaż stał się jak­by nie­waż­ki, to­czył się grzecz­nie po rów­nych chod­ni­kach, lek­ko po­ko­ny­wał nie­wy­so­kie kra­węż­ni­ki i pe­ro­ny ide­al­nie do­pa­so­wa­ne do po­zio­mu pod­ło­gi w po­cią­gu. Wcze­śniej w War­sza­wie ta sama tor­ba pra­wie wy­rwa­ła mi sta­wy, kie­dy tar­ga­łam ją przez mak­sy­mal­nie skom­pli­ko­wa­ne i nie­przy­ja­zne be­be­chy Dwor­ca Cen­tral­ne­go, chy­ba spe­cjal­nie za­pro­jek­to­wa­ne­go do fi­zycz­nej eks­ter­mi­na­cji słab­szych po­dróż­nych. Na nor­we­skiej zie­mi dziel­na wa­li­zecz­ka tyl­ko dwa razy fik­nę­ła ko­zioł­ka na lo­dzie, ale przy­najm­niej w do­brej spra­wie, bo eko­lo­gicz­ni Nor­we­go­wie nie solą chod­ni­ków. Po­sy­pu­ją je tyl­ko gru­bym czar­nym żwi­rem.

Wie­le wy­ja­śni­ła mi wi­zy­ta w Na­ro­do­wym Mu­zeum Ar­chi­tek­tu­ry i Wzor­nic­twa, gdzie z wy­pie­ka­mi na twa­rzy mo­głam przez go­dzi­nę za­to­pić się prze­tłu­ma­czo­nej na an­giel­ski nor­we­skiej pra­sie bran­żo­wej. Już wiem, co cie­ka­we­go ak­tu­al­nie się w Nor­we­gii bu­du­je, wy­bu­do­wa­ło lub pla­nu­je wy­bu­do­wać. Zde­cy­do­wa­na więk­szość pre­zen­to­wa­nych pro­jek­tów to nie­ko­mer­cyj­ne obiek­ty pu­blicz­ne: sale gim­na­stycz­ne, ska­te­par­ki, skwe­ry, cen­tra kul­tu­ry czy park ma­ją­cy zbli­żyć dwie dziel­ni­ce – tę za­miesz­ki­wa­ną przez kla­sę śred­nią i tę, w któ­rej żyją imi­gran­ci. Prze­czy­ta­łam ar­ty­kuł na te­mat po­li­tycz­no­ści ar­chi­tek­tu­ry, w któ­rym au­tor za­sta­na­wiał się nad prze­kła­da­niem po­ję­cia „do­bre­go ży­cia” na pla­no­wa­ną prze­strzeń. Zo­ba­czy­łam też, że po­ję­cia zrów­no­wa­żo­ne­go roz­wo­ju, eko­lo­gicz­nych tech­no­lo­gii lub re­wi­ta­li­za­cji spo­łecz­nej trak­tu­je się tu ab­so­lut­nie po­waż­nie. Te za­gad­nie­nia w nor­we­skiej ar­chi­tek­tu­rze są punk­tem wyj­ścia, a nie ozdób­ką do de­we­lo­per­skie­go fol­de­ru re­kla­mu­ją­ce­go tony be­to­nu wy­la­ne na lewo przy Je­zior­ku Czer­nia­kow­skim. Nic dziw­ne­go, że kul­tu­ra or­ga­ni­zo­wa­nia prze­strze­ni pu­blicz­nej stoi tu­taj na wy­so­kim po­zio­mie.

Na­sza wy­pra­wa była po­świę­co­na po­szu­ki­wa­niom cie­ka­wej nor­we­skiej sztu­ki al­ter­na­tyw­nej. Al­ter­na­tyw­nej w zna­cze­niu, ja­kie przyj­mu­je się w Pol­sce: kon­te­stu­ją­cej, prze­kra­cza­ją­cej, of­fo­wej. I tu za­czę­ły się praw­dzi­we przy­go­dy. Od­wie­dzi­li­śmy w tym celu wie­le po­le­ca­nych miejsc: Hau­sma­nię – miej­sce pra­cy nie­za­leż­nych ar­ty­stów i al­ter­na­tyw­ny te­atr, Blitz – je­dy­ny squ­at w Oslo, fe­mi­ni­stycz­ne ra­dio, al­ter­na­tyw­ny kon­cert i re­wo­lu­cyj­ną księ­gar­nię. Po­tem chy­ba stra­ci­li­śmy na­dzie­ję. Za­miast ocze­ki­wa­nych eks­ce­sów lub przy­najm­niej sztu­ki kry­tycz­nej od­na­leź­li­śmy spo­koj­ne in­sty­tu­cje: luź­niej­szy dom kul­tu­ry z te­atrem roz­wi­ja­ją­cym myśl Ar­tau­da, we­gań­ską knaj­pę z wy­ćwie­ko­wa­ną ob­słu­gą, zwy­kłe ra­dio, dwo­je Nor­we­gów mę­czą­cych roz­stro­jo­ne gi­ta­ry oraz ele­ganc­ki skle­pik z pu­bli­ka­cja­mi o sztu­ce. Wie­le spo­dzie­wa­li­śmy się po nie­za­leż­nym fe­sti­wa­lu od­by­wa­ją­cym się w czy­imś miesz­ka­niu – i tra­fi­li­śmy na kon­cert mis ty­be­tań­skich. Tak­że po­szu­ki­wa­nia w mu­ze­ach i ga­le­riach nie dały spo­dzie­wa­ne­go re­zul­ta­tu. Naj­moc­niej­sze współ­cze­sne pra­ce po­cho­dzi­ły głów­nie z za­gra­ni­cy.

Już po kil­ku dniach zro­zu­mie­li­śmy, że trud­no o kon­te­sta­cję w spo­łe­czeń­stwie speł­nio­nym. Ist­nie­ją jesz­cze pola, gdzie w Nor­we­gii po­zo­sta­ło coś do zro­bie­nia: pra­wa zwie­rząt czy spra­wy imi­gran­tów, jak hi­sto­ria wy­da­lo­nej Ma­rii Ame­lie, ale są to już tyl­ko mar­gi­ne­sy. Szyb­ko też po­zna­li­śmy przy­czy­nę na­szych nie­po­wo­dzeń. Kul­tu­ra jest w Nor­we­gii dzie­dzi­ną bar­dzo za­dba­ną i każ­da cie­ka­wa ini­cja­ty­wa uzy­sku­je, wła­ści­wie na­tych­miast, po­trzeb­ne do­fi­nan­so­wa­nie. To z ko­lei sprzy­ja in­sty­tu­cjo­na­li­za­cji i po­szu­ki­wa­niom skie­ro­wa­nym w stro­nę apo­li­tycz­nej „czy­stej sztu­ki”, nie­wa­dzą­cej się z ni­kim. Przez cały wy­jazd do­świad­cza­łam cze­goś w ro­dza­ju fla­sh­bac­ku z wcze­snych lat 90. w Pol­sce, kie­dy ar­ty­ści uwol­nie­ni z opre­sji po­przed­nie­go sys­te­mu ucie­ka­li na gwałt od wszel­kie­go za­an­ga­żo­wa­nia i po­li­tycz­no­ści.

Spo­koj­ni Nor­we­go­wie za wszel­ką cenę uni­ka­ją wy­róż­nia­nia się. Wi­dać to na każ­dym kro­ku: w upo­rząd­ko­wa­nej prze­strze­ni, w skrom­nym stro­ju, w spo­so­bie ko­mu­ni­ko­wa­nia, w koń­cu – we współ­cze­snej sztu­ce. Eks­ces prak­tycz­nie nie ist­nie­je. Na­wet Varg Vi­ker­nes, li­der black me­ta­lo­wej gru­py Bu­rzum o otwar­cie fa­szy­zu­ją­cych oglą­dach, któ­ry w 1993 roku za­bił gi­ta­rzy­stę in­ne­go ze­spo­łu i pod­pa­lił kil­ka ko­ścio­łów, po zwol­nie­niu wa­run­ko­wym osiadł na wsi i za­de­kla­ro­wał po­wrót do spo­koj­ne­go ży­cia. Nie ozna­cza to jed­nak, że nic nas w Nor­we­gii nie zdzi­wi. Wę­dru­jąc po Oslo, wszę­dzie moż­na na­tknąć się na go­la­sy. Oczy­wi­ście nie ta­kie zwy­kłe, ró­żo­we i mięk­kie, bo te są po uszy za­ku­ta­ne w płasz­cze i sza­li­ki. Cho­dzi o go­la­sy nie­mar­z­ną­ce, z brą­zu lub gip­su. Wśród licz­nych rzeźb tyl­ko te przed­sta­wia­ją­ce praw­dzi­we oso­by mają ja­kieś wdzian­ka. Na przy­kład zwi­nię­ta w pa­ra­graf Kate Moss jest w bi­ki­ni. Resz­ta do­ty­ka lo­do­wa­te­go po­wie­trza na­gi­mi sto­pa­mi, pu­pa­mi i całą szcze­gó­ło­wo od­da­ną resz­tą. Jak­by Nor­we­go­wie lu­bi­li sym­bo­licz­nie mie­rzyć się z nie­moż­no­ścią wy­sko­cze­nia z ga­tek przy tem­pe­ra­tu­rze mi­nus 17 stop­ni. Cza­sem go­las jest sa­mot­ny, cza­sem sple­cio­ny z in­nym. Lub w gru­pie. Albo w jed­nej wiel­kiej lo­do­wa­to-go­la­so­wej or­gii, któ­ra od­by­wa się w słyn­nym Par­ku Vi­ge­lan­da.

I choć by­łam w Nor­we­gii po raz pierw­szy, to tak na­praw­dę do niej wra­ca­łam. Ósma część mnie po­cho­dzi wła­śnie stam­tąd za spra­wą mo­je­go pra­dziad­ka Ro­ber­ta An­der­se­na. W dzie­ciń­stwie w mo­jej gło­wie Nor­we­gia była na poły mi­tycz­ną kra­iną, miej­scem bo­jo­wych czy­nów mo­ich przod­kiń i przod­ków, któ­re opo­wia­da­no mi przed za­śnię­ciem. A tu pro­szę, nikt nie lata w ro­ga­tej czap­ce, a w po­cią­gu – przy­się­gam – wisi na­klej­ka z prze­kre­ślo­nym to­po­rem. Ta cała Nor­we­gia to po pro­stu spo­koj­ne miej­sce, za­pra­sza­ją­ce, by w nim żyć, ze­sta­rzeć się i nie wy­ry­wać so­bie sta­wów, kie­dy chce się gdzieś prze­wieźć bar­dzo cięż­ką tor­bę.Michał Syska Czerwono-czerwona koalicja, czyli odrodzenie socjaldemokracji

Dzie­sięć lat temu nor­we­scy so­cjal­de­mo­kra­ci po­nie­śli jed­ną z naj­do­tkliw­szych po­ra­żek wy­bor­czych w swo­jej po­nad­stu­let­niej hi­sto­rii. Dzię­ki mo­bi­li­za­cji do­łów par­tyj­nych i pre­sji ze stro­ny związ­ków za­wo­do­wych do­ko­na­li pro­gra­mo­wej re­wi­zji, wy­szli z kry­zy­su i dwu­krot­nie wy­gra­li wy­bo­ry. Od 2005 roku Nor­we­ska Par­tia Pra­cy (Ar­be­ider­par­tiet, Ap) współ­two­rzy czer­wo­no-czer­wo­no-zie­lo­ną ko­ali­cję z ra­dy­kal­ną So­cja­li­stycz­ną Par­tią Le­wi­cy (So­sia­li­tisk Ven­stre­par­ti, SV) i Par­tią Cen­trum (Sen­ter­par­tiet, Sp). Po­grą­żo­ne w kry­zy­sie ugru­po­wa­nia so­cjal­de­mo­kra­tycz­ne z in­nych kra­jów Sta­re­go Kon­ty­nen­tu szu­ka­ją in­spi­ra­cji w do­świad­cze­niach nor­we­skiej le­wi­cy. Przyj­rzyj­my się więc jej bli­żej.

HI­STO­RYCZ­NA KLĘ­SKA PAR­TII PRA­CY

Pod ko­niec lat 90. ubie­głe­go stu­le­cia więk­szość za­chod­nio­eu­ro­pej­skich par­tii le­wi­co­wych za swój ide­owy i pro­gra­mo­wy kom­pas uzna­ła tezy Ma­ni­fe­stu so­cjal­de­mo­kra­tycz­ne­go Tony’ego Bla­ira i Ger­har­da Schro­ede­ra. Kurs na cen­trum po­li­tycz­ne­go spek­trum i po­go­dze­nie się z neo­li­be­ral­nym ka­pi­ta­li­zmem – ta­kiej re­orien­ta­cji pod­le­ga­ły głów­ne ugru­po­wa­nia le­wi­cy. I choć Nor­we­ska Par­tia Pra­cy ofi­cjal­nie nie za­adap­to­wa­ła głów­nych idei bla­iry­zmu i nie od­rzu­ci­ła nor­dyc­kie­go mo­de­lu we­lfa­re sta­te, to „trze­cia dro­ga” sta­ła się przed­mio­tem pu­blicz­nych de­bat – i przy­czy­ną obaw bazy par­tyj­nej i związ­ko­wej.

Jens Stol­ten­berg, wy­bra­ny wio­sną 2000 roku szef frak­cji par­la­men­tar­nej Ap, a po­tem, w la­tach 2000–2001, pre­mier, był przed­sta­wia­ny przez me­dia jako „nor­we­ski Tony Bla­ir”. Roz­pa­try­wa­ne przez jego ga­bi­net cię­cia nie­któ­rych wy­dat­ków so­cjal­nych oraz plan czę­ścio­wej pry­wa­ty­za­cji pań­stwo­we­go kon­cer­nu Sta­to­il wzbu­dzi­ły opór związ­ków za­wo­do­wych oraz po­twier­dzi­ły oba­wy tych, któ­rzy spo­dzie­wa­li się po rzą­dzie Stol­ten­ber­ga odej­ścia od so­cjal­de­mo­kra­tycz­nych war­to­ści. W par­tii na­ra­stał spór po­mię­dzy „mo­der­ni­za­to­ra­mi” (któ­rych ko­ja­rzo­no z urzę­du­ją­cym pre­mie­rem) a „tra­dy­cjo­na­li­sta­mi” (któ­rzy sku­pi­li się wo­kół prze­wod­ni­czą­ce­go Ap Thor­bjor­na Ja­glan­da).

Wy­bo­ry par­la­men­tar­ne we wrze­śniu 2001 roku oka­za­ły się ka­ta­stro­fal­ne dla Nor­we­skiej Par­tii Pra­cy. So­cjal­de­mo­kra­ci zdo­by­li 24 proc. po­par­cia, co było naj­gor­szym wy­ni­kiem od sie­dem­dzie­się­ciu sied­miu lat. Ap stra­ci­ła przede wszyst­kim gło­sy mło­dzie­ży i swo­je­go tra­dy­cyj­ne­go elek­to­ra­tu. Tyl­ko 56 proc. osób, któ­re za­gło­so­wa­ły na so­cjal­de­mo­kra­cję w 1997 roku, uczy­ni­ło to samo czte­ry lata póź­niej. Na Ap za­gło­so­wa­ło też za­le­d­wie 33 proc. związ­kow­ców, pod­czas gdy w po­przed­nich wy­bo­rach so­cjal­de­mo­kra­tów po­par­ło 54 proc. człon­ków cen­tra­li Land­sor­ga­ni­sa­sjo­nen i Nor­ge (LO). I tak Nor­we­ska Par­tia Pra­cy, któ­ra po­ło­ży­ła pod­wa­li­ny pod nor­dyc­ki mo­del pań­stwa do­bro­by­tu, zna­la­zła się w głę­bo­kim kry­zy­sie.

JAK SO­CJAL­DE­MO­KRA­CJA BU­DO­WA­ŁA PAŃ­STWO DO­BRO­BY­TU

W 1935 roku Ap sfor­mo­wa­ła mniej­szo­ścio­wy rząd dzię­ki po­par­ciu Par­tii Far­me­rów (dzi­siej­sza Par­tia Cen­trum). W tym sa­mym roku cen­tra­le związ­ko­we za­war­ły z or­ga­ni­za­cja­mi pra­co­daw­ców po­ro­zu­mie­nie, któ­re sta­ło się hi­sto­rycz­nym kom­pro­mi­sem mię­dzy pra­cą a ka­pi­ta­łem. Po­le­gał on na usta­le­niu za­sad roz­wią­zy­wa­nia kon­flik­tów i za­wie­ra­niu zbio­ro­wych po­ro­zu­mień na po­zio­mie kra­jo­wym, bran­żo­wym i za­kła­do­wym.

Po II woj­nie świa­to­wej so­cjal­de­mo­kra­ci spra­wo­wa­li wła­dzę – z krót­ki­mi prze­rwa­mi – przez czter­dzie­ści pięć lat. Współ­pra­cu­jąc ze związ­ka­mi za­wo­do­wy­mi, stwo­rzy­li pod­sta­wy, a na­stęp­nie roz­wi­ja­li Nor­dic we­lfa­re sta­te – pań­stwo opie­kuń­cze, któ­re dzię­ki fi­nan­so­wa­niu z po­dat­ków za­pew­nia wszyst­kim miesz­kań­com sa­tys­fak­cjo­nu­ją­cy po­ziom ży­cia. Sys­tem ten opie­ra się na pu­blicz­nej służ­bie zdro­wia i edu­ka­cji, za­pew­nia opie­kę nad dzieć­mi, wspie­ra stu­diu­ją­cą mło­dzież. Pań­stwo gwa­ran­tu­je też mi­ni­mal­ną eme­ry­tu­rę (volks­pen­sion) i świad­cze­nia so­cjal­ne fi­nan­so­wa­ne z po­dat­ków od kon­sump­cji.

Fun­da­men­ty pod nor­we­skie pań­stwo opie­kuń­cze pierw­szy po­ło­żył po II woj­nie świa­to­wej so­cjal­de­mo­kra­tycz­ny pre­mier Einar Ger­hard­sen. To wte­dy kla­sa ro­bot­ni­cza zy­ska­ła wpływ na ży­cie po­li­tycz­ne, roz­wój go­spo­dar­czy i spo­łecz­ny. Ko­lej­ne le­wi­co­we ga­bi­ne­ty pod prze­wod­nic­twem Try­gve Bra­tel­lie­go oraz Odva­ra Nor­dlie­go do­ko­na­ły re­form, któ­re zna­czą­co po­pra­wi­ły ja­kość ży­cia Nor­we­gów.

Z ko­lei rzą­dy Gro Har­lem Brund­tland (1986–1989 oraz 1990–1996), cha­ry­zma­tycz­nej przy­wód­czy­ni Par­tii Pra­cy, sta­ły pod zna­kiem mo­der­ni­za­cji Nor­dic we­lfa­re sta­te i – przede wszyst­kim – zwięk­sze­nia roli ko­biet w nor­we­skim spo­łe­czeń­stwie. Wpro­wa­dzo­no sys­te­my kwo­to­we w par­tiach po­li­tycz­nych, ad­mi­ni­stra­cji i pań­stwo­wych przed­się­bior­stwach. Prio­ry­te­tem dla Brund­tland, mat­ki czwór­ki dzie­ci, było zli­kwi­do­wa­nie wszel­kich ba­rier sto­ją­cych przed ko­bie­ta­mi na ryn­ku pra­cy oraz upo­wszech­nie­nie do­stę­pu do usług opie­kuń­czych (zwłasz­cza ca­ło­dzien­nej opie­ki nad dzieć­mi). Kon­se­kwent­na re­ali­za­cja tych za­mie­rzeń oraz wi­docz­ne re­zul­ta­ty re­form spra­wi­ły, że jej na­zwi­sko sta­ło się sy­no­ni­mem suk­ce­su. Gdy w 1996 roku Brund­tland zre­zy­gno­wa­ła z urzę­du, mo­ty­wu­jąc swo­ją de­cy­zję przy­czy­na­mi oso­bi­sty­mi, so­cjal­de­mo­kra­ci mie­li nie lada kło­pot ze zna­le­zie­niem rów­nie po­pu­lar­ne­go i cha­ry­zma­tycz­ne­go li­de­ra. Była to tak­że jed­na z przy­czyn klę­ski wy­bor­czej w 2001 roku.

ZWIĄZ­KI ZA­WO­DO­WE BIO­RĄ SPRA­WY W SWO­JE RĘCE

Ce­chą cha­rak­te­ry­stycz­ną państw skan­dy­naw­skich jest bar­dzo bli­ska współ­pra­ca związ­ków za­wo­do­wych i par­tii so­cjal­de­mo­kra­tycz­nych. Nor­we­gia nie jest tu wy­jąt­kiem. Naj­więk­szą cen­tra­lą związ­ko­wą – LO – oraz Par­tię Pra­cy okre­śla się czę­sto mia­nem „bliź­niąt sy­jam­skich”. Jed­nak od lat 90. ubie­głe­go wie­ku w sze­re­gach związ­kow­ców ro­sło nie­za­do­wo­le­nie ze współ­pra­cy z Ap, któ­re­go przy­czy­ną były po­my­sły ko­mer­cja­li­za­cji i pry­wa­ty­za­cji wie­lu usług pu­blicz­nych.

Prze­łom w sto­sun­kach LO i Par­tii Pra­cy na­stą­pił w 2003 roku. W Tron­dhe­im, trze­cim co do wiel­ko­ści nor­we­skim mie­ście, związ­ki za­wo­do­we przed­sta­wi­ły par­tiom po­li­tycz­nym li­stę dzie­więt­na­stu po­stu­la­tów. Od ich po­par­cia uza­leż­ni­ły swo­ją po­sta­wę w zbli­ża­ją­cych się wy­bo­rach sa­mo­rzą­do­wych. Związ­kow­cy do­ma­ga­li się tak­że, by na pod­sta­wie udzie­lo­nych od­po­wie­dzi jesz­cze przed wy­bo­ra­mi ufor­mo­wa­ła się przy­szła ko­ali­cja rzą­dzą­ca mia­stem. Głów­nym po­stu­la­tem związ­kow­ców było wy­co­fa­nie się z pro­ce­sów pry­wa­ty­za­cyj­nych, któ­re roz­po­czę­ła pra­wi­co­wa więk­szość w ra­dzie miej­skiej. Lo­kal­ne wy­bo­ry oka­za­ły się suk­ce­sem Par­tii Pra­cy i So­cja­li­stycz­nej Par­tii Le­wi­cy, któ­re za­wią­za­ły po­tem ko­ali­cję z mniej­szy­mi ugru­po­wa­nia­mi. W ko­lej­nych wy­bo­rach czer­wo­no-zie­lo­na ko­ali­cja znów zy­ska­ła spo­łecz­ny man­dat do rzą­dze­nia, po­nie­waż uda­ło się jej zre­ali­zo­wać pra­wie wszyst­kie z dzie­więt­na­stu po­stu­la­tów związ­ków za­wo­do­wych.

Tę samą me­to­dę wpły­wa­nia na ży­cie po­li­tycz­ne i pro­gram le­wi­cy związ­ki za­wo­do­we po­wtó­rzy­ły na szcze­blu ogól­no­kra­jo­wym. We wrze­śniu 2004 roku ogło­si­ły ak­cję „dłu­ga kam­pa­nia wy­bor­cza”, któ­rej ce­lem było usta­no­wie­nie więk­szo­ścio­wej le­wi­co­wej ko­ali­cji rzą­do­wej po wy­bo­rach par­la­men­tar­nych. Do człon­kiń i człon­ków or­ga­ni­za­cji związ­ko­wych ro­ze­sła­no an­kie­tę, py­ta­jąc, ja­kie są ich ocze­ki­wa­nia wo­bec przy­szłe­go le­wi­co­we­go ga­bi­ne­tu. Na pod­sta­wie od­po­wie­dzi sfor­mu­ło­wa­no li­stę pięć­dzie­się­ciu dzie­wię­ciu po­stu­la­tów do­ty­czą­cych po­li­ty­ki spo­łecz­nej, go­spo­dar­ki i spraw mię­dzy­na­ro­do­wych. Po­dob­ną stra­te­gię przy­ję­ły tak­że róż­ne ru­chy spo­łecz­ne, eko­lo­gicz­ne i al­ter­glo­ba­li­stycz­ne. Związ­kow­cy i ak­ty­wi­ści byli prze­ko­na­ni, że sa­mo­dziel­ny rząd Par­tii Pra­cy nie speł­ni tych żą­dań – może to za­pew­nić tyl­ko ko­ali­cja Ap z So­cja­li­stycz­ną Par­tią Le­wi­cy. Jed­nak ze wzglę­du na fakt, że SV by­ła­by słab­szym part­ne­rem w ta­kim hi­po­te­tycz­nym ga­bi­ne­cie, po­trzeb­na była sil­na pre­sja ze stro­ny ru­chów pra­cow­ni­czych i spo­łecz­nych. W kon­se­kwen­cji związ­ki za­wo­do­we i ru­chy spo­łecz­ne mia­ły zna­czą­cy wpływ na pro­gra­mu wy­bor­czy Ap, SV i Par­tii Cen­trum oraz ode­gra­ły za­sad­ni­czą rolę w mo­bi­li­zo­wa­niu wy­bor­ców pod­czas zwy­cię­skich dla le­wi­cy wy­bo­rów we wrze­śniu 2005 roku.

ALLE SKAL MED!, CZY­LI MO­BI­LI­ZA­CJA SO­CJAL­DE­MO­KRA­TÓW

Po­raż­ka wy­bor­cza w 2001 roku na­si­li­ła we­wnętrz­ne dys­ku­sje so­cjal­de­mo­kra­tów na te­mat pro­gra­mu i po­li­tycz­nej stra­te­gii. Za­czę­ły się od­dol­ne pró­by re­wi­zji do­tych­cza­so­wej po­li­ty­ki Ap i sty­lu dzia­ła­nia li­de­rów. Człon­ki­nie i człon­ko­wie lo­kal­nej struk­tu­ry par­tyj­nej w Sør-Trøn­de­lag opu­bli­ko­wa­li wspól­ne sta­no­wi­sko, w któ­rym skry­ty­ko­wa­li brak we­wnątrz­par­tyj­nej ko­mu­ni­ka­cji, aro­gan­cję przy­wód­ców i po­my­sły pry­wa­ty­za­cji usług pu­blicz­nych, ja­kie for­mu­ło­wa­li w me­diach nie­któ­rzy po­li­ty­cy Ap. Do­ku­ment ten stał się pod­sta­wą ofi­cjal­nej uchwa­ły tej re­gio­nal­nej struk­tu­ry Ap, w któ­rej do­ma­ga­no się od­no­wy ugru­po­wa­nia, po­wro­tu do so­cjal­de­mo­kra­tycz­nych war­to­ści i roz­wo­ju Nor­dic we­lfa­re sta­te opar­te­go na „ko­lek­tyw­nych roz­wią­za­niach” fi­nan­so­wa­nych z po­dat­ków.

Pod wpły­wem ta­kich od­dol­nych dzia­łań i pre­sji ze stro­ny LO Par­tia Pra­cy do­ko­na­ła pro­gra­mo­we­go zwro­tu na lewo. Za­de­kla­ro­wa­ła ści­słą współ­pra­cę ze związ­ka­mi za­wo­do­wy­mi, od­rzu­ci­ła kon­cep­cję pry­wa­ty­za­cji usług pu­blicz­nych, pod­kre­śla­ła rolę pań­stwa w stra­te­gicz­nych przed­się­bior­stwach pań­stwo­wych oraz wy­klu­czy­ła ob­niż­kę po­dat­ków od luk­su­so­wej kon­sump­cji. W ten spo­sób zo­stał wy­ko­na­ny wiel­ki krok w stro­nę czer­wo­no-czer­wo­no-zie­lo­nej ko­ali­cji.

JAK PO­WSTA­ŁA LE­WI­CO­WA KO­ALI­CJA?

W pierw­szych la­tach po­wo­jen­nych Nor­we­ska Par­tia Pra­cy mia­ła w par­la­men­cie więk­szość i mo­gła rzą­dzić sa­mo­dziel­nie. Tak było też póź­niej, gdy two­rzy­ła ga­bi­ne­ty mniej­szo­ścio­we. Jed­nak na po­cząt­ku XXI wie­ku po­li­tycz­ne re­alia się zmie­ni­ły. Re­ali­za­cja so­cjal­de­mo­kra­tycz­ne­go pro­gra­mu wy­ma­ga­ła sta­bil­nej więk­szo­ści, a tę za­pew­nić mo­gła tyl­ko ko­ali­cja z in­ny­mi par­tia­mi.

W mar­cu 2004 roku Jens Stol­ten­berg za­po­wie­dział pod­czas po­sie­dze­nia ko­mi­te­tu cen­tral­ne­go Ap (Lands­sty­ret), że so­cjal­de­mo­kra­ci są otwar­ci na współ­pra­cę z in­ny­mi par­tia­mi. Wy­ko­nał też po­jed­naw­czy gest wo­bec So­cja­li­stycz­nej Par­tii Le­wi­cy, mó­wiąc, że do­tych­cza­so­we kłót­nie po­mię­dzy obie­ma par­tia­mi osła­bia­ją obie for­ma­cje. „Za­miast ta­kich dys­ku­sji, de­ba­tuj­my z rzą­dzą­cą pra­wi­cą” – na­wo­ły­wał. Ocie­ple­niu re­la­cji mię­dzy Ap i SV słu­żył też układ miejsc zaj­mo­wa­nych przez po­słów w nor­we­skim par­la­men­cie (Stor­ting). W prze­ci­wień­stwie do pol­skie­go Sej­mu de­pu­to­wa­ni nie za­sia­da­ją tam zgod­nie z przy­na­leż­no­ścią do da­nej frak­cji, ale we­dług okrę­gów wy­bor­czych, z któ­rych zo­sta­li wy­bra­ni. Dzię­ki temu li­der Par­tii Pra­cy za­sia­dał w ła­wie ra­zem z Kir­stin Ha­lvor­sen, prze­wod­ni­czą­cą SV. Szyb­ko się prze­ko­na­li, że do­sko­na­le się ro­zu­mie­ją. Wkrót­ce roz­po­czę­ły się nie­for­mal­ne spo­tka­nia par­la­men­ta­rzy­stów Ap i SV, pod­czas któ­rych pra­co­wa­no nad wspól­nym pro­gra­mem wy­bor­czym. Do roz­mów do­łą­czy­ła na­stęp­nie Par­tia Cen­trum.

Ce­lem wszyst­kich trzech for­ma­cji było nie tyl­ko za­war­cie po­wy­bor­czej ko­ali­cji rzą­do­wej, ale tak­że wspól­na kam­pa­nia wy­bor­cza. Za­da­nie to nie było ła­twe z uwa­gi na róż­ni­ce pro­gra­mo­we. SV po­wsta­ła w 1961 roku (pod na­zwą So­cja­li­stycz­na Par­tia Lu­do­wa) z ini­cja­ty­wy by­łych człon­ków Par­tii Pra­cy, któ­rzy sprze­ci­wia­li się człon­ko­stwu Nor­we­gii w NATO. W 1975 roku do ugru­po­wa­nia do­łą­czy­li so­cjal­de­mo­kra­ci nie­chęt­ni przy­stą­pie­niu Nor­we­gii do wspól­ny eu­ro­pej­skiej oraz eko­lo­dzy, śro­do­wi­ska fe­mi­ni­stycz­ne i roz­ła­mow­cy z par­tii ko­mu­ni­stycz­nej. Z ko­lei eko­lo­gicz­no-agrar­na Par­tia Cen­trum była zwy­kle ugru­po­wa­niem „ob­ro­to­wym”, od cza­su do cza­su wcho­dzi­ła też w so­ju­sze z pra­wi­cą.

W kwe­stiach zwią­za­nych z po­li­ty­ką spo­łecz­ną, rów­nym sta­tu­sem ko­biet i męż­czyzn czy ochro­ną śro­do­wi­ska nie było więk­szych kon­tro­wer­sji mię­dzy part­ne­ra­mi przy­szłej ko­ali­cji. Naj­więk­sze róż­ni­ce do­ty­czy­ły spraw mię­dzy­na­ro­do­wych i po­li­ty­ki za­gra­nicz­nej. Uda­ło się jed­nak osią­gnąć kom­pro­mis, któ­ry opie­rał się na trzech fi­la­rach: Par­tia Pra­cy za­ak­cep­to­wa­ła pro­po­zy­cję, że do koń­ca trwa­nia ko­ali­cji Nor­we­gia nie zo­sta­nie człon­kiem Unii Eu­ro­pej­skiej. SV zgo­dzi­ła się, że w tym sa­mym okre­sie Nor­we­gia bę­dzie nadal w NATO i Eu­ro­pej­skiej Stre­fie Eko­no­micz­nej (EEA). Rów­nież Par­tia Cen­trum zgo­dzi­ła się na dal­sze człon­ko­stwo Nor­we­gii w EEA. W czerw­cu 2005 roku Ap, SV i Sp ofi­cjal­nie za­pre­zen­to­wa­ły na kon­fe­ren­cji pra­so­wej 155 punk­tów pro­gra­mo­wych, co do któ­rych osią­gnę­ły po­ro­zu­mie­nie.

WY­BOR­CZY SUK­CES LE­WI­CO­WEJ KO­ALI­CJI

Wy­bo­ry we wrze­śniu 2005 roku były suk­ce­sem le­wi­co­wej ko­ali­cji, zwłasz­cza dla Par­tii Pra­cy, któ­ra uzy­ska­ła pra­wie 33 proc. gło­sów. So­cjal­de­mo­kra­ci zdo­by­li trzy­krot­nie więk­sze po­par­cie wśród gło­su­ją­cych niż czte­ry lata wcze­śniej. Od­zy­ska­li też swój tra­dy­cyj­ny elek­to­rat (o 20 proc. po­pra­wi­li no­to­wa­nia wśród związ­kow­ców z LO w po­rów­na­niu z ro­kiem 2001) oraz zy­ska­li po­pu­lar­ność wśród ko­biet. Prze­su­nię­cie się Par­tii Pra­cy na lewo wpły­nę­ło na słab­szy wy­nik SV, któ­ra osią­gnę­ła 8,8 proc. (15,5 proc. w 2001 roku). Le­wi­co­wa ko­ali­cja w su­mie zdo­by­ła osiem­dzie­siąt sie­dem miejsc w par­la­men­cie, a opo­zy­cja osiem­dzie­siąt dwa.

Mie­siąc po wy­bo­rach li­de­rzy Ap, SV i Sp przed­sta­wi­li szcze­gó­ło­wy pro­gram dzia­ła­nia no­we­go rzą­du, któ­ry opie­rał się na 155 punk­tach przed­sta­wio­nych w trak­cie kam­pa­nii. Na sie­dem­dzie­się­ciu czte­rech stro­nach za­war­to do­kład­ny opis przed­się­wzięć, któ­rych po­dej­mie się nowy ga­bi­net. W wie­lu kwe­stiach agen­da ta było dużo bar­dziej le­wi­co­wa niż do­tych­cza­so­we de­kla­ra­cje Par­tii Pra­cy. Ce­lem czer­wo­no-czer­wo­no-zie­lo­nej ko­ali­cji było za­sto­po­wa­nie ko­mer­cja­li­za­cji i pry­wa­ty­za­cji usług pu­blicz­nych oraz zwięk­sze­nie ich efek­tyw­no­ści, mo­der­ni­za­cja („mo­der­ni­za­cja za­miast pry­wa­ty­za­cji”) przed­się­biorstw pań­stwo­wych (np. Sta­to­il, Te­le­nor), wpro­wa­dze­nie gen­de­ro­we­go sys­te­mu kwo­to­we­go (40 proc.) w za­rzą­dach pań­stwo­wych i pry­wat­nych firm.

Pre­mie­rem no­we­go rzą­du zo­stał li­der so­cjal­de­mo­kra­tów Jens Stol­ten­berg. Na dzie­więt­na­ście mi­ni­sterstw dzie­sięć przy­pa­dło Ap, pięć SV, a czte­ry Sp. Kir­stin Ha­lvor­sen z So­cja­li­stycz­nej Par­tii Le­wi­cy ob­ję­ła pre­sti­żo­wą tekę mi­ni­stra fi­nan­sów i z suk­ce­sem sta­wi­ła czo­ło kry­zy­so­wi dzię­ki pu­blicz­nym in­we­sty­cjom w ochro­nę miejsc pra­cy i dzia­ła­nia w sek­to­rze ban­ko­wym. Rząd speł­nił też obiet­ni­cę za­pew­nie­nia opie­ki przed­szkol­nej wszyst­kim dzie­ciom od dru­gie­go roku ży­cia. Wpro­wa­dzo­no rów­nież me­cha­ni­zmy in­te­gru­ją­ce dzie­ci i mło­dzież z ro­dzin imi­granc­kich (zwięk­szył się od­se­tek uczniów-imi­gran­tów koń­czą­cych szko­ły, po­pra­wi­ła się ja­kość kształ­ce­nia w pla­ców­kach, do któ­rych uczęsz­cza­ją dzie­ci z mniej­szo­ści et­nicz­nych). Zwięk­szo­no pań­stwo­wą kon­tro­lę w kil­ku waż­nych dla nor­we­skiej go­spo­dar­ki przed­się­bior­stwach.

Wy­bo­ry w 2009 roku przy­nio­sły ko­lej­ny wzrost po­par­cia dla Par­tii Pra­cy, któ­ra zdo­by­ła 35,4 proc. gło­sów. Par­tia Cen­trum utrzy­ma­ła swój stan po­sia­da­nia (6,2 proc.), znów stra­ci­ła na­to­miast SV, któ­ra uzy­ska­ła 6,2 proc. gło­sów. So­cja­li­stycz­na Par­tia Le­wi­cy w prze­ci­wień­stwie do so­cjal­de­mo­kra­tów nie sta­ła się be­ne­fi­cjen­tem czer­wo­no-czer­wo­no-zie­lo­nej ko­ali­cji. Zwrot na lewo Ap ode­brał jej na pew­no część bar­dziej umiar­ko­wa­nych wy­bor­ców. Z ko­lei udział w rzą­dze­niu i zwią­za­ne z tym kom­pro­mi­sy mo­gły znie­chęć naj­bar­dziej ra­dy­kal­nych zwo­len­ni­ków. Jed­nak w po­wy­bor­czych ana­li­zach stwier­dzo­no, że ko­ali­cyj­ny rząd pro­wa­dzi po­li­ty­kę bli­ską ide­ałom SV i do­brą dla Nor­we­gii. Dy­le­mat so­cja­li­stów po­le­gał więc na tym, że to, co słu­ży­ło spo­łe­czeń­stwu, nie słu­ży­ło ich ugru­po­wa­niu. Uzna­li jed­nak, że nie jest to po­wód do opusz­cza­nia rzą­du. Po ostat­nich wy­bo­rach par­la­men­tar­nych w Nor­we­gii nadal rzą­dzi ko­ali­cja Ap, SV i Sp.