Nowy Castro, stara Kuba - ebook

WSTĘP

Kuba to państwo wewnętrznych kontrastów, które w ostatnich latach zaczęło otwierać się na kapitalizm. Ten mały kraj położony na Morzu Karaibskim przyciąga rocznie około 2,5 miliona turystów, a stopniowa normalizacja stosunków dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonymi sprawiła, że wyspę odwiedza coraz więcej ludzi. Skąd to zainteresowanie? Już w 2008 roku, kiedy Raúl Castro przejął władzę, zaczęto spekulować na temat ewentualnych zmian w kraju, a po ponownym otwarciu ambasady amerykańskiej w Hawanie oraz kubańskiej w Waszyngtonie w 2015 roku pojawiły się przypuszczenia, iż wkrótce na każdym kroku amerykańscy przedsiębiorcy będą otwierać swoje firmy, a z kubańskich ulic znikną stare samochody, które ku zaskoczeniu wielu ludzi wciąż jeszcze jakoś funkcjonują.

Mało kto postrzega te zmiany z perspektywy przeciętnego mieszkańca wyspy i zastanawia się, co zmieni się w materii praw człowieka. Kuba w dalszym ciągu jest państwem o ustroju komunistycznym i systemie monopartyjnym, gdzie jedyną legalnie działającą partią polityczną jest Komunistyczna Partia Kuby^(¹). Rząd kubański notorycznie łamie prawa człowieka, a obywatele, którzy otwarcie krytykują rządzącą partię są zamykani w więzieniach, najczęściej bez przeprowadzenia procesu sądowego. W przypadku, gdy już do takich procesów dochodzi, to są one czystą farsą. Słabą siłę przebicia w mediach mają tzw. wrogowie rewolucji, bo takim mianem najczęściej określa się aktywistów broniących praw człowieka na wyspie, którzy próbują informować świat, iż pomimo zmian w rządzie i stopniowego otwierania się wyspy na rynki zagraniczne, to w kwestii praw człowieka nic, co realnie miałoby wpływ na poprawę życia przeciętnego obywatela, się nie zmienia.

Idea napisania książki zrodziła się podczas przygotowywania w 2014 roku, dla kubańskich prawników z Miami, raportu dotyczącego zmian w prawie oraz praw człowieka na wyspie. Codzienne wyszukiwanie informacji w Internecie, rozmowy z dysydentami kubańskimi w Miami oraz z tymi, którzy mieszkają wciąż na wyspie, dało obraz tego, co tak naprawdę dzieje się na Kubie. Z drugiej strony, wciąż pojawiające się w zagranicznej prasie doniesienia na temat „wielkich” zmian po dojściu do władzy Raúla Castro sprawiły, że zrodziło się pytanie: skąd tak skrajne opinie? Odpowiedź jest prosta: większość ludzi skupia się na tym, jak zmienia się Kuba w stosunku do turystów, zagranicznych polityków, nowych inwestycji. Owszem, Kuba otwiera się na świat. Te zmiany są niezaprzeczalne. Jednak niewielu ludzi przyjmuje punkt widzenia mieszkańców wyspy, którzy wciąż doświadczają łamania przez rząd kubański praw człowieka.

Ta książka stanowi analizę tego, co zmieniło się na przełomie lat 2008 –2015 na Kubie w dziedzinie praw człowieka oraz jak postrzegają te zmiany najbardziej zainteresowani tematem, czyli obywatele. Książka bazuje na wywiadach i rozmowach z Kubańczykami przeprowadzonych podczas pracy w kubańskim radiu José Marti w Miami oraz w fundacji, która zajmuje się ochroną praw człowieka na Kubie. Opiera się również na artykułach, reportażach pojawiających się w prasie kubańsko-amerykańskiej oraz na blogach, a także na statystykach oraz dokumentach takich jak konstytucja kubańska i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Rok 2008 jest z pewnością przełomowy ze względu na odejście od władzy Fidela Castro, który rządził krajem przez prawie pięćdziesiąt lat. Jest to rok o tyle ważny, że zakończył się pewien etap, a zarazem rozpoczął nowy w życiu na wyspie. Stąd ta analiza rozpoczyna się od tego roku, a kończy na roku 2015, czyli rok po tym jak świat obiegła informacja o normalizacji stosunków dyplomatycznych na linii Stany Zjednoczone- Kuba. Wszystko po to, aby przyjrzeć się z bliska co zmieniło się w przeciągu tego roku.

Niektóre z opisanych w książce przykładów są komiczne, często absurdalne, ale pojawiły się w publikacji celowo po to, aby podkreślić śmieszność działania władz kubańskich w wielu przypadkach. Nie wszystkie rozdziały są identyczne tematycznie, a w analizie niektórych lat zostały pominięte pewne kwestie ze względu na brak informacji odnośnie do danego problemu w analizowanym roku.

Przed przystąpieniem do lektury warto zapoznać się z glosariuszem, w którym wyjaśnione są podstawowe zagadnienia, terminy oraz skróty używane w książce.

Rozdział I

CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU PRAWNEGO

REPUBLIKI KUBY

1. Kuba w latach 1902 – 1959

20 maja 1902 r. Kuba oficjalnie stała się niepodległym państwem, jednak w praktyce wyspa, aż do roku 1959, była nadzorowana przez Stany Zjednoczone, które miały ogromny wpływ na jej politykę. Rząd ówczesnego prezydenta Kuby Tomása Estrady Palmy^(²) złożony był głównie z przedstawicieli klasy wyższej, krajowej burżuazji uzależnionej od swoich amerykańskich sprzymierzeńców. W wielu sektorach można było zauważyć wpływ amerykańskiego kapitału, głównie w turystyce oraz usługach. Symbolem uzależnienia się od większego sąsiada stała się poprawka do ustawy zasadniczej Kuby, tak zwana Poprawka Platta, zgodnie z którą Stany Zjednoczone miały prawo do prowadzenia działań militarnych na wyspie oraz do dzierżawienia terenów pod bazy wojskowe. Ten dokument umocnił pozycję oraz dominację gospodarczą i polityczną Stanów Zjednoczonych na Kubie. Z jednej strony Stany Zjednoczone przez kilkadziesiąt lat kontrolowały działania Kuby, a z drugiej – inwestycje amerykańskich przedsiębiorców na wyspie przyczyniły się do znacznego rozwoju gospodarczego kraju.

Wszystkie kolejne rządy na Kubie, aż do 1925 roku, charakteryzowała szerząca się korupcja, która widoczna była praktycznie we wszystkich sferach życia. Kupowanie głosów oraz oszustwa sprawiały, że wyższe klasy wzbogacały się kosztem niższych klas społecznych.W latach dwudziestych na Kubie wzrosło ogólne niezadowolenie spowodowane kryzysem na rynku cukru, co doprowadziło w późniejszym czasie do objęcia władzy przez dyktatora Gerardo Machado y Moralesa w 1925 roku. Tuż po objęciu władzy na wyspie, Morales przystąpił do jej modernizacji oraz do przebudowania infrastruktury w kraju. W czasie jego rządów unowocześniono i rozbudowano sieć dróg, wzniesiono nową siedzibę parlamentu, rozbudowano Uniwersytet Hawańskii rozwinięto opiekę zdrowotną. Machado, w 1928 roku, doprowadził do uchwalenia poprawki do konstytucji, przedłużającej jego kadencję z czterech do pięciu lat. Następnie, wbrew złożonej obietnicy, ponownie stanął do wyborów. Stosowana na szeroką skalę praktyka korumpowania działaczy opozycji zapewniła mu ponowny wybór na stanowisko prezydenta. Jednak z czasem niechęć do dyktatora zaczęła narastać i ogłoszono strajk generalny, aż w końcu w 1933 roku doszło do rewolucji sierżantów i obalono dyktatora w wyniku wojskowego zamachu stanu, którym kierował jego proamerykański następca Fulgencio Batista. Mężczyzna oficjalnie objął urząd prezydenta w 1940 roku i pozostał na tym stanowisku do roku 1944. Podczas tych czterech lat wprowadził kilka reform gospodarczych i społecznych, które wpłynęły na poprawę jakości życia w kraju. Jednak pomimo to, po upływie tej kadencji zmuszono go do opuszczenia kraju i do emigracji na Florydę. Batista powrócił w 1952 roku w celu przeprowadzenia zamachu stanu i obalenia prezydenta Carlosa Prío Socarrasa, który przejął po nim władzę. Batista podczas drugiego okresu rządów, jako dyktator, znacznie częściej stosował przemoc oraz represje wobec swych politycznych przeciwników. Umocnił w tym czasie stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, podpisując kilka umów wojskowych z Waszyngtonem, na mocy których nastąpiła wzmożona militaryzacja wyspy. Jednak pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju spowodowała, iż zaczęły się formować nowe grupy opozycyjne, z których wyłonił się przyszły następca Batisty, Fidel Castro.

26 lipca 1953 roku Castro zorganizował atak zbrojny na koszary Moncada, bazę wojskową w Santiago de Cuba. Akcja zakończyła się klęską, a Fidela złapano tydzień później i skazano na 15 lat więzienia. W rzeczywistości fakt ten był zwycięstwem propagandowym Castro i już w maju 1955 roku Batista, chcąc polepszyć swój wizerunek, wypuścił z więzienia Fidela Castro oraz pozostałych jego towarzyszy. Przyszły dyktator udał się wtedy do Meksyku, gdzie utworzył Ruch 26 Lipca i poznał Argentyńczyka Ernesto Che Guevarę, z którym opracował plan powrotu na Kubę. Atak na ludzi Batisty został wyznaczony na 30 listopada 1956 roku i miał być wsparty we wszystkich miastach na wyspie. Castro jednak przybył na Kubę dwa dni później, kiedy już większość miast została spacyfikowana. Udało mu się zbiec wraz z dwunastoma osobami i w górach Sierra Maestra założył bazę partyzancką. Z czasem popularność Fidela zaczęła wzrastać zarówno na wyspie, jak i w Stanach Zjednoczonych i w 1958 roku Ruch 26 Lipca rozszerzył swoją działalność. Pozycja Batisty zaczęła natomiast słabnąć, a pod koniec 1958 roku znalazł się w sytuacji krytycznej, gdy stracił poparcie Stanów Zjednoczonych, a jego zwolennicy w kraju zaczęli go opuszczać. Ostatecznie 1 stycznia 1959 roku Fulgencio Batista zdecydował się na ucieczkę z kraju.

2. Kuba w latach 1959 – 2008

1 stycznia 1959 roku to pamiętna data dla wszystkich Kubańczyków. To właśnie tego dnia Fidel Castro wszedł wraz ze swoim wojskiem do Santiago de Cuba, wypędzając dyktatora Fulgencio Batistę z wyspy i dając tym samym początek nowym rządom. W lutym kubański rewolucjonista ogłosił się premierem oraz przejął władzę nad wojskiem, a urząd tymczasowego prezydenta objął Manuel Urrutia. Już kilka miesięcy po obaleniu dyktatury Batisty i wprowadzeniu rządów Castro, amerykańska Rada Bezpieczeństwa Narodowego zaczęła zastanawiać się nad sposobami zmiany reżimu na wyspie. Polityka zagraniczna Fidela Castro w stosunku do Stanów Zjednoczonych zaczęła diametralnie się zmieniać, a pierwsze napięcia między krajami pojawiły się już w styczniu 1959 roku w związku z procesami byłych żołnierzy oraz funkcjonariuszy Batisty. Rozpoczęła się fala masowych represji wobec jego przeciwników. Jednak paradoksalnie, to właśnie Stany Zjednoczone jako pierwsze uznały nowy porządek na Kubie. Nowy rząd znacjonalizował przemysł, bankii skonfiskował własność amerykańskich firm i obywateli na wyspie, a już w maju 1959 roku ogłoszono dekret o reformie rolnej, która ograniczała własność ziemi uprawianej na Kubie i uderzała przede wszystkim w zagranicznych właścicieli majątków ziemskich. Posiadanie ziemi powyżej ustalonego limitu było zabronione i państwo przejmowało te grunty. Nowe prawo zakładało również, że plantacje cukrowe nie mogą być własnością obcokrajowców. Oprócz reformy rolnej, ogłoszono na wyspie również ustawę naftową i górniczą, które równie silnie uderzały w interesy Amerykanów. Fidel Castro wkrótce zebrał wolontariuszy, których wysłał w miejsca, gdzie wskaźnik analfabetyzmu był najwyższy i tam zaczął budować szkoły oraz szkolić nauczycieli. Wkrótce w wyniku tej kampanii wskaźnik analfabetyzmu znacznie spadł. Rozbudowano oraz upaństwowiono również opiekę zdrowotną i na wyspie stworzono więcej przychodni, które oferowały bezpłatną pomoc medyczną.

3 stycznia 1961 roku doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych między Stanami Zjednoczonymi a Kubą, a za kadencji J.F. Kennedy`ego w USA doszło do wspieranej przez Amerykanów inwazji w Zatoce Świń, która miała na celu obalenie nowo powstałego rządu na wyspie. Atak okazał się jednak całkowitą porażką, a Amerykanie źle ocenili sytuację wewnętrzną na wyspie. W efekcie Castro umocnił swoją władzę kosztem kompromitacji Stanów Zjednoczonych i w odwecie USA wprowadziły na Kubie w 1962 roku embargo handlowe i blokadę morską oraz wpisały wyspę na listę krajów popierających terroryzm. W tym samym roku doszło również do tzw. kryzysu kubańskiego, kiedy to Amerykanie odkryli na wyspie konstrukcje pomagające Rosjanom w rozmieszczeniu wyrzutni rakiet z głowicami jądrowymi, które miały zagrażać terytorium Stanów Zjednoczonych. W końcu jednak Związek Radziecki wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych na wyspie, w zamian za wycofanie amerykańskich rakiet z Turcji.

8 lutego 1963 roku wydano zakaz wjazdu na wyspę obywatelom Stanów Zjednoczonych, co uderzyło mocno w przemysł turystyczny na Kubie. W obliczu pogarszającej się relacji ze Stanami Zjednoczonymi Castro zbliżył się do państw bloku wschodniego. Nawiązanie stosunków radziecko-kubańskich wywołało niepokój oraz sprzeciw wśród członków Organizacji Państw Amerykańskich, którzy zdecydowali 26 lipca 1964 roku zerwać stosunki dyplomatyczne oraz konsularne z Kubą oraz nałożyć na kraj sankcje gospodarcze. Wkrótce Castro ogłosił, że wszyscy obywatele Kuby, którzy są przeciwko rewolucji, mogą opuścić wyspę. Ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych Lyndon B. Johnson wyraził zgodę na projekt umożliwiający Kubańczykom opuszczenie komunistycznej wyspy. W 1966 roku Kongres Stanów Zjednoczonych zatwierdził ustawę Cuban Adjustment Act, na mocy której Prokurator Generalny miał prawo do nadania statusu stałych rezydentów Kubańczykom, którzy znaleźli się w Stanach Zjednoczonych po 1 stycznia 1959 roku.

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Kuba była militarnie, gospodarczo i finansowo wspierana przez ZSRR. W połowie lat siedemdziesiątych cena cukru na światowych rynkach znacznie wzrosła, a co za tym idzie, Kuba doświadczyła wzrostu gospodarczego. Państwa latynoamerykańskie zaczęły rozmawiać o możliwości ponownego przyjęcia Kuby do Organizacji Państw Amerykańskich, jednak szybko odrzucono ten pomysł. W połowie lat siedemdziesiątych Kongres przyjął nową konstytucję opartą na modelu radzieckim, znosząc stanowisko prezydenta i premiera. Fidel Castro objął stanowisko Przewodniczącego Rady Państwa Republiki Kuby, co uczyniło go jednocześnie głową państwa i szefem rządu, dając mu absolutną władzę polityczną i wojskową w kraju.

Po upadku bloku wschodniego w Europie w 1989 roku, Kuba znalazła się w fatalnej sytuacji w każdej płaszczyźnie: gospodarczej, politycznej, wojskowej i ideologicznej. Kraje bloku wschodniego były głównym rynkiem zbytu dla wyspy, bo ponad 80% produktów przeznaczonych było na eksport do tych krajów. Sytuacja pogarszała się z roku na rok, wzrosło bezrobocie, a Castro, aby ratować gospodarkę swojego kraju, zaczął szukać nowych rozwiązań i nawiązywać relacje z zachodnimi politykami. W końcu w latach dziewięćdziesiątych, Castro podpisał kilka porozumień handlowych z krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Dzięki temu bezrobocie zaczęło się zmniejszać, a porozumienie zawarte z Wenezuelą odnośnie dostarczania ropy naftowej uporządkowało sytuację w kraju. Rok później dopuszczono do obrotu dwie waluty: dolar oraz peso kubańskie, a w 2004 roku zamieniono dolara na peso wymienialne (CUC) , aby zredukować niekorzystny wpływ sankcji gospodarczych.^(³)

W 1992 roku weszła w życie ustawa Torricellego, która miała na celu zaostrzenie amerykańskiego embarga oraz zabraniała tym samym handlu z wyspą przedsiębiorcom oraz firmom amerykańskim, znajdującym się także poza granicami Stanów Zjednoczonych. Dodatkowo akt prawny zabraniał Amerykanom podróży na wyspę. Dozwolona była jedynie pomoc humanitarna w postaci lekarstw oraz żywności. Cztery lata później rząd Billa Clintona zatwierdził ustawę Helms-Burton, czyli „ustawę o kubańskiej wolności i solidarności demokratycznej”. Miała ona również na celu zaostrzenie embarga oraz zawierała groźby wobec państw trzecich, które prowadzą działalność handlową z Kubą, przewidując sankcje wobec tych podmiotów. Firmy zostały zmuszone wybierać między handlem ze Stanami Zjednoczonymi a Kubą. Szybko jednak państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz m.in. Kanada i Brazylia wynegocjowały niestosowanie względem siebie postanowień ustawy ze względu na prowadzone na wyspie inwestycje.

W latach dziewięćdziesiątych na wyspie silnie rozwinął się sektor turystyki, który z czasem stał się podstawowym źródłem dochodów dla państwa, a Castro zaczął inwestować ogromne pieniądze w jego rozwój. Wzrastająca liczba turystów sprawiła, że zwiększyła się również prostytucja na wyspie.

W 1998 roku wizyta papieża Jana Pawła II poprawiła niekorzystny wizerunek Kuby za granicą i przyczyniła się do uregulowania stosunków między państwem a Kościołem.

Po objęciu rządów w Wenezueli przez Hugo Cháveza w 1999 roku, stosunki Kuby z tym krajem znacznie się poprawiły. Hawana pozyskała partnera gospodarczego, ale też stała się państwem, które mimo wielkiego zadłużenia i biedy w końcu miało realny wpływ na region. W przeciągu całej kadencji Hugo Cháveza Kuba niezmiernie zyskała dzięki tej współpracy. W 2000 r. po uchwaleniu w Wenezueli konstytucji „boliwariańskiej” Castro i Chávez podpisali umowę gospodarczą, dzięki której wyspa mogła kupować ok. 53 tys. baryłek ropy dziennie za cenę od 12 do 27 dolarów, co stanowiło około 30-40% mniej niż średnia cena ropy na giełdach^(⁴).

W latach dziewięćdziesiątych nasilił się również problem migracyjny. Ze względu na wciąż pogarszającą się sytuację gospodarczą na wyspie, wielu Kubańczyków starało się nielegalnie uciec z kraju w poszukiwaniu lepszego życia w Stanach Zjednoczonych. Robili to głównie na tratwach, tak zwanych balsas, stąd nazywa się ich los balseros. W związku z ogromną liczbą nielegalnych imigrantów, w 1994 roku Stany Zjednoczone zostały zmuszone do podpisania porozumienia z rządem Castro, na mocy którego zobowiązały się udzielać Kubańczykom dwadzieścia tysięcy wiz rocznie. Rok później podpisano tak zwaną ustawę pies secos, pies mojados^(⁵), która zakłada, że Kubańczycy, którzy dostali się do Stanów Zjednoczonych drogą lądową mogą pozostać w kraju, natomiast ci, którzy próbują tam się dostać drogą morską i zostaną złapani przez władze amerykańskie, zostają deportowani na Kubę.

Rok 2003 był dla Kubańczyków ciężkim rokiem, bowiem w dniach 18-21 marca rząd aresztował i skazał na kilkuletnie wyroki więzienia 75 dysydentów za rzekome spiskowanie z amerykańskimi dyplomatami oraz działanie na niekorzyść państwa. Wydarzenie przeszło do historii pod nazwą „czarna wiosna”. Nie trzeba było długo czekać na reakcje innych państw, ale najostrzejsza odpowiedź przyszła z Unii Europejskiej, która w obliczu wydarzeń czarnej wiosny nie zawahała się nałożyć sankcji na wyspę, argumentując swą decyzję łamaniem praw człowieka.

El Comandante^(⁶ )pobił rekord świata w długości rządzenia wśród dyktatorów, bowiem utrzymał się u władzy przez czterdzieści dziewięć lat. W 2008 roku oficjalnie jego miejsce zajął młodszy brat Raúl Castro, mający w chwili wyboru 76 lat.

PRZYPISY

1. hiszp. Partido Comunista de Cuba.

2. Prezydent Kuby w latach 1902 – 1906.

3. Dwie obowiązujące na Kubie waluty. CUP (peso kubańskie) jest walutą,

w której Kubańczykom wypłacane są pensje. Za peso kubańskie można między innymi

kupić żywność na kartki oraz gazety na ulicy bądź zapłacić za transport publiczny.

Natomiast trudno jest cokolwiek kupić w wolnej sprzedaży. Za CUC (peso wymienialne),

tak zwaną walutę turystyczną, można kupić zazwyczaj wszystko. Stosunek

CUC do CUP wynosi 1:25. Natomiast 1 CUC obecnie równa się 1,08 dolara.

4. http://www.militis.pl/stosunki-miedzynarodowe/pozycja-miedzynarodowa-

-kuby-w-xxi-wieku/wszystko/html

5. Tak zwana ustawa „suche stopy, mokre stopy” (tłum. dosł.).

6. Fidel Castro

Koniec Wersji Demonstracyjnej

Dziękujemy za skorzystanie z oferty naszego wydawnictwa i życzymy miło spędzonych chwil przy kolejnych naszych publikacjach.

Wydawnictwo Psychoskok