Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. Zarządzanie bez ryzyka - ebook

Rozdział V. Odpowiedzialność karnoskarbowa członków zarządu

Członkowie zarządu przy wykonywaniu swoich obowiązków są narażeni nie tylko na odpowiedzialność cywilną bądź karną. Muszą także przestrzegać przepisów Kodeksu karnego skarbowego (dalej: kks). Przewiduje on odpowiedzialność za popełnienie czynów, które wymierzone są, mówiąc najogólniej, przeciwko interesom fiskalnym państwa. Chodzi tu więc przede wszystkim o takiego rodzaju przestępstwa i wykroczenia, wskutek których Skarb Państwa poniósł szkody majątkowe w wyniku bezprawnego uszczuplenia przysługujących mu należności o publicznoprawnym charakterze. Takich czynów może dopuścić się niemal każdy. Nie ulega jednak wątpliwości, że członkowie zarządów spółek kapitałowych są w kręgu osób szczególnie narażonych na ryzyko ich popełnienia – i to najczęściej nieumyślnie. Gąszcz przepisów prawa, w tym administracyjnego i podatkowego, nie ułatwia pracy członkom zarządu, którzy nawet posiadając rozbudowaną obsługę prawną i ekonomiczną, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za źle obliczony podatek, nieprawidłowo rozliczoną transakcję handlową czy „zapomniane”, lecz naliczone odsetki podatkowe. Wszystkie te nieprawidłowości obciążają bowiem finalnie członków organu zarządzającego danego podmiotu.

Zasady odpowiedzialności karnoskarbowej

Odpowiedzialność karnoskarbową ponosi nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu (art. 9 § 1 Kodeksu karnego skarbowego, dalej: kks). Możliwe są więc różne formy popełnienia czynów zabronionych.

Przede wszystkim członkowie zarządów spółek kapitałowych muszą pamiętać, że „za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną” (art. 9 § 3 kks). Osobami zajmującymi się sprawami gospodarczymi, w tym finansowymi, są przecież także członkowie zarządów spółek kapitałowych, posiadających osobowość prawną (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej).

Sprawy gospodarcze

Kodeks nie precyzuje pojęcia „sprawy gospodarcze”. „Zajmowanie się sprawami gospodarczymi” to jednak niewątpliwie podejmowanie wszelkich takich czynności (zarówno prawnych, jak i faktycznych), które pozostają w związku z działalnością podmiotu zarządzanego przez te osoby. Chodzi tu w szczególności o podpisywanie umów, prowadzenie ksiąg rachunkowych, rozporządzanie majątkiem spółki itp.

Wyrok Sądu Najwyższego z 22 lutego 2006 r. (sygn. akt III KK 213/05) potwierdza, że sprawcą przestępstwa (odpowiadającego na podstawie art. 9 § 3 kks) może być także doradca podatkowy, bowiem prowadzenie ksiąg rachunkowych przez doradcę podatkowego na podstawie umowy to „zajmowanie się sprawami gospodarczymi”.

Brak nadzoru

Drugą podstawą odpowiedzialności w przypadku członków zarządu może być art. 84 § 1 kks. Zgodnie z tym przepisem członek zarządu podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe, jeśli przez niedopełnienie obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w spółce dopuści, chociażby nieumyślnie, do popełnienia czynu zabronionego, określonego w rozdziale 6 kks. Chodzi tu o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, określone w art. 54–83 kks. Wykroczenie wymienione w art. 54–83 kks można popełnić również nieumyślnie.

Warto zwrócić uwagę, że chodzi tu o nadzór, a nie tylko kontrolę. Nadzór jest pojęciem szerszym i obejmuje nie tylko badanie zgodności stanu rzeczy ze stanem pożądanym (kontrola), ale także dokonywanie zmian polegających na modyfikacji działalności i obowiązujących procedur w celu przywrócenia prawidłowego toku działania zarządzanego podmiotu. Niedopełnienie nadzoru to więc nie tylko nieprzestrzeganie przepisów, ale także niereagowanie na pojawiające się nieprawidłowości.

Odpowiedzialność nie tylko na podstawie art. 9 § 3 kks

Sam art. 9 § 3 kks nie stanowi jeszcze o tym, że członek zarządu zostanie pociągnięty do odpowiedzialności. Decyduje o tym fakt naruszenia przez niego konkretnego przepisu kks. Na przykład w myśl art. 56 kks podatnik, który w składanej deklaracji (lub oświadczeniu) podaje nieprawdziwe dane lub zataja prawdę albo nie zawiadamia organu o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie, może zostać ukarany grzywną do 720 stawek dziennych albo karą pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Mimo że podatnikiem będzie spółka, jednak to członek zarządu zostanie pociągnięty do odpowiedzialności.

Zapobieganie pociągnięciu do odpowiedzialności

Wiedząc, za co można zostać pociągniętym do odpowiedzialności karnoskarbowej, warto podjąć działania mające na celu zminimalizowanie ryzyka naruszenia przepisów Kodeksu karnego skarbowego.

Podział obowiązków w zarządzie spółki

Podstawową kwestią jest podział obowiązków pomiędzy poszczególnych członków zarządu. Dokonuje się go zazwyczaj w regulaminie zarządu. Każdy z członków zarządu powinien objąć tzw. pion, odpowiadając np. jedynie za kwestie finansowe, handlowe czy organizacyjne.

Taki podział pozwoli bronić się przed sądem poprzez wykazywanie, że w zakresie obowiązków danego członka zarządu nie było nadzoru nad tym zakresem merytorycznym, którego dotyczy toczące się postępowanie. Zawsze konieczne bowiem będzie przypisanie odpowiedzialności za prowadzenie konkretnych spraw określonym osobom. Tym samym przypisanie odpowiedzialności za dany zakres przedmiotowy jednej osobie pozwala zwolnić z tej odpowiedzialności pozostałych członków zarządu.

Struktura organizacyjna w spółce

Konieczne jest stworzenie logicznej i przejrzystej struktury organizacyjnej w całej spółce. Dokumenty, takie jak regulamin organizacyjny, pozwalają na jasne określenie kompetencji poszczególnych pracowników oraz hierarchii służbowej. Dzięki temu łatwo można stwierdzić, kto i za co odpowiada, a przede wszystkim – kto i w jakim zakresie sprawuje nadzór nad poszczególnymi kwestiami.

+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Ważne |
| |
| Przy określaniu zakresu obowiązków warto posługiwać się pojęciami precyzyjnymi i unikać pozostawiania czegoś w niedookreśleniu (np. używając zwrotu „i inne podobne obowiązki”). Kompetencje poszczególnych jednostek organizacyjnych lub osób powinny wyczerpywać cały zakres działalności spółki i nie pokrywać się wzajemnie chociażby w niewielkiej części. |
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Dopiero sprawne i przemyślane wprowadzenie obu stopni regulacji pozwoli na zwiększenie bezpieczeństwa poszczególnych członków zarządu. Przykładowo wiceprezes odpowiedzialny za sprawy finansowe będzie miał jasno określony zakres odpowiedzialności. Będzie też dokładnie wiedział, kto z jego podwładnych zajmuje się określoną tematyką, za którą odpowiada (np. główny księgowy, dyrektor finansowy itd.).

Darmowy fragment