Paranormalność. Dlaczego widzimy to, czego nie ma - ebook

Tagi interaktywne

W kil­ku miej­scach książ­ki znaj­dzie­cie ta­kie iko­ny:

www.ri­char­dwi­se­man.com/pa­ra­nor­ma­li­ty/We­lco­me.html

Są to tak zwa­ne tagi QR, umoż­li­wia­ją­ce do­stęp do krót­kich fil­mów i pli­ków dźwię­ko­wych, któ­re mo­że­cie od­twa­rzać na swo­im smart­fo­nie. W tym celu wy­star­czy otwo­rzyć ja­ką­kol­wiek apli­ka­cję ska­nu­ją­cą, skie­ro­wać ka­me­rę te­le­fo­nu na iko­nę, a wasz te­le­fon au­to­ma­tycz­nie po­bie­rze do­dat­ko­wy ma­te­riał uzu­peł­nia­ją­cy treść książ­ki. Dla tych, któ­rzy nie dys­po­nu­ją smart­fo­nem, pod każ­dą tego ro­dza­ju iko­ną za­miesz­czo­no ad­res in­ter­ne­to­wy pro­wa­dzą­cy do da­ne­go ma­te­ria­łu.WPROWADZENIE

W któ­rym do­wie­my się, co się sta­ło, gdy pod­da­no te­stom pew­ne­go psa ob­da­rzo­ne­go rze­ko­mo zdol­no­ścia­mi pa­rap­sy­chicz­ny­mi, i roz­pocz­nie­my na­szą wy­pra­wę do kra­iny, w któ­rej wszyst­ko wy­da­je się moż­li­we i nic nie jest do­kład­nie ta­kie, ja­kie się wy­da­je.

Kie­dy z uwa­gą spo­glą­da­łem w oczy Jay­tee, przez gło­wę prze­mknę­ło mi kil­ka py­tań. Czy ten ślicz­ny mały te­rier rze­czy­wi­ście ma zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­ne? A je­śli nie, to w jaki spo­sób tra­fił na pierw­sze stro­ny ga­zet na ca­łym świe­cie? Je­śli na­praw­dę po­tra­fi prze­wi­dy­wać przy­szłość, to czy już wie, jak za­koń­czy się nasz eks­pe­ry­ment? Do­kład­nie w tym mo­men­cie Jay­tee za­ka­słał, po­chy­lił się w moją stro­nę i zwy­mio­to­wał mi na buty.

Po­zna­łem Jay­tee ja­kieś dzie­sięć lat temu. By­łem tuż po trzy­dzie­st­ce i pro­wa­dzi­łem eks­pe­ry­ment, któ­ry miał spraw­dzić, czy ten te­rier, ob­da­rzo­ny po­noć zdol­no­ścia­mi pa­rap­sy­chicz­ny­mi, rze­czy­wi­ście po­tra­fi prze­wi­dzieć, kie­dy jego wła­ści­cie­le wró­cą do domu. Mia­łem już wte­dy za sobą po­nad dzie­sięć lat roz­ma­itych ba­dań nad rze­ko­my­mi zja­wi­ska­mi pa­ra­nor­mal­ny­mi. Spę­dzi­łem wie­le bez­sen­nych nocy w do­mach na­wie­dza­nych przez du­chy, te­sto­wa­łem oso­by ob­da­rzo­ne zdol­no­ścia­mi pa­rap­sy­chicz­ny­mi i me­diu­micz­ny­mi, prze­pro­wa­dza­łem la­bo­ra­to­ryj­ne eks­pe­ry­men­ty do­ty­czą­ce te­le­pa­tii.

Moja fa­scy­na­cja zja­wi­ska­mi nie­wy­tłu­ma­czal­ny­mi za­czę­ła się, gdy mia­łem osiem lat i po raz pierw­szy zo­ba­czy­łem ma­gicz­ną sztucz­kę. Dzia­dek ka­zał mi za­pi­sać na mo­ne­cie moje ini­cja­ły, po czym spra­wił, że mo­ne­ta znik­nę­ła, a na­stęp­nie po­ka­zał, że w ta­jem­ni­czy spo­sób zna­la­zła się w za­pie­czę­to­wa­nym pu­deł­ku. Kil­ka ty­go­dni póź­niej wy­ja­śnił mi se­kret tego rze­ko­me­go cudu i... cóż, po­łkną­łem bak­cy­la. W cią­gu na­stęp­nych kil­ku lat gor­li­wie gro­ma­dzi­łem wie­dzę na te­mat mrocz­nej sztu­ki ma­gii i ilu­zji. Prze­cze­sy­wa­łem an­ty­kwa­ria­ty w po­szu­ki­wa­niu za­po­mnia­nych ksią­żek na te­mat ma­gicz­nych tri­ków, wstą­pi­łem do miej­sco­we­go klu­bu ilu­zjo­ni­stów i po­pi­sy­wa­łem się swo­imi umie­jęt­no­ścia­mi przed przy­ja­ciół­mi i ro­dzi­ną. Jako na­sto­la­tek mia­łem już za sobą set­ki wy­stę­pów i zo­sta­łem jed­nym z naj­młod­szych człon­ków pre­sti­żo­we­go Ma­gic Circ­le.

Aby sku­tecz­nie oszu­ki­wać pu­blicz­ność, ilu­zjo­ni­ści mu­szą ro­zu­mieć za­sa­dy kie­ru­ją­ce ludz­kim my­śle­niem i za­cho­wa­niem. Mu­szą umieć spra­wić, żeby czło­wiek nie do­strze­gał tego, co dzie­je się tuż przed jego no­sem, nie po­my­ślał o pew­nych na­su­wa­ją­cych się wy­ja­śnie­niach róż­nych tri­ków i błęd­nie pa­mię­tał to, co przed chwi­lą wy­da­rzy­ło się na jego oczach. Po kil­ku la­tach spę­dzo­nych na nie­mal co­dzien­nym na­bi­ja­niu lu­dzi w bu­tel­kę za­czą­łem pa­sjo­no­wać się tymi aspek­ta­mi ludz­kich za­cho­wań i w koń­cu po­sta­no­wi­łem za­pi­sać się na stu­dia psy­cho­lo­gicz­ne na Uni­wer­sy­te­cie Lon­dyń­skim.

Po­dob­nie jak więk­szość ilu­zjo­ni­stów, bar­dzo scep­tycz­nie od­no­si­łem się do ist­nie­nia zja­wisk pa­ra­nor­mal­nych i za­li­cza­łem je do ka­te­go­rii za­gad­nień opa­trzo­nych ety­kiet­ką: „stek bzdur, ale wdzięcz­ny te­mat do roz­mów przy sto­le”. Gdy koń­czy­łem wła­śnie pierw­szy rok stu­diów psy­cho­lo­gicz­nych, na­gle zda­rzy­ło się jed­nak coś, co spra­wi­ło, że uj­rza­łem całą spra­wę w zu­peł­nie no­wym świe­tle. Pew­ne­go dnia przy­pad­ko­wo włą­czy­łem te­le­wi­zor sto­ją­cy w mo­jej stu­denc­kiej klit­ce i tra­fi­łem aku­rat na ko­niec pro­gra­mu po­świę­co­ne­go na­uce i zja­wi­skom nad­przy­ro­dzo­nym. Na ekra­nie po­ja­wi­ła się mło­da psy­cho­loż­ka Sue Black­mo­re i wy­ja­śni­ła, że ona tak­że fa­scy­nu­je się „du­cha­mi”, któ­re po­noć ha­ła­su­ją po no­cach. Po­tem po­wie­dzia­ła coś, co wy­war­ło ogrom­ny wpływ na całą moją ka­rie­rę za­wo­do­wą. Oświad­czy­ła, że za­miast usta­la­nia, czy zja­wi­ska tego ro­dza­ju są au­ten­tycz­ne, o wie­le bar­dziej sen­sow­ne wy­da­je jej się za­sta­no­wie­nie się, dla­cze­go lu­dzie prze­ży­wa­ją tego ro­dza­ju dziw­ne do­świad­cze­nia. Dla­cze­go mat­ki są prze­świad­czo­ne o tym, że po­tra­fią te­le­pa­tycz­nie po­ro­zu­mie­wać się ze swo­imi dzieć­mi? Dla­cze­go lu­dzie wie­rzą w to, że wi­dzie­li du­cha? Dla­cze­go nie­któ­rzy są głę­bo­ko prze­ko­na­ni, że ich los zo­stał za­pi­sa­ny w gwiaz­dach? Na­gle klam­ka za­pa­dła. Wcze­śniej nig­dy po­waż­nie nie my­śla­łem o pro­wa­dze­niu ba­dań nad zja­wi­ska­mi pa­ra­nor­mal­ny­mi. Po co miał­bym mar­no­wać czas na do­cie­ka­nia nad ewen­tu­al­nym ist­nie­niem rze­czy, któ­re przy­pusz­czal­nie w ogó­le nie ist­nie­ją? Jed­nak sło­wa Sue uświa­do­mi­ły mi, że taka pra­ca mo­gła­by mieć istot­niej­szy sens, gdy­bym nie tyle za­jął się sa­mym ist­nie­niem ta­kich fe­no­me­nów, ile skon­cen­tro­wał się na głęb­szych i fa­scy­nu­ją­cych zja­wi­skach na­tu­ry psy­cho­lo­gicz­nej, kry­ją­cych się za ludz­ki­mi wie­rze­nia­mi i do­świad­cze­nia­mi.

Zaj­mu­jąc się bli­żej tą kwe­stią, wkrót­ce od­kry­łem, że Sue wca­le nie była od­osob­nio­na w ta­kim po­dej­ściu ba­daw­czym do zja­wisk pa­ra­nor­mal­nych. Oka­za­ło się, że już wcze­śniej wie­lu uczo­nych sta­ra­ło się od­kryć, co rze­ko­me zja­wi­ska pa­ra­nor­mal­ne mó­wią nam o na­szych za­cho­wa­niach, wie­rze­niach i o dzia­ła­niu na­sze­go mó­zgu. Po­dej­mu­jąc wy­zwa­nie, ja­kie sta­no­wił świat zja­wisk pa­ra­nor­mal­nych, ci nie­zwy­kli ba­da­cze prze­pro­wa­dza­li jed­ne z naj­dziw­niej­szych eks­pe­ry­men­tów w dzie­jach na­uki: zde­ka­pi­to­wa­li zwło­ki sław­ne­go mi­strza te­le­pa­tii, prze­ni­ka­li w sze­re­gi wy­znaw­ców sekt, pró­bo­wa­li zwa­żyć du­szę osób umie­ra­ją­cych i pod­da­wa­li te­stom mó­wią­cą man­gu­stę. I tak jak ta­jem­ni­czy Czar­no­księż­nik z kra­iny Oz oka­zał się je­dy­nie ukry­tym za kur­ty­ną czło­wie­kiem, któ­ry na­ci­ska gu­zi­ki i po­cią­ga dźwi­gnie, tak ich pra­ce przy­nio­sły wie­le za­ska­ku­ją­cych i waż­nych od­kryć na te­mat dzia­ła­nia ludz­kiej psy­chi­ki.

Do­brym przy­kła­dem ta­kiej po­sta­wy są tak­że moje ba­da­nia nad te­rie­rem o imie­niu Jay­tee, ob­da­rzo­nym po­dob­no nad­przy­ro­dzo­ny­mi zdol­no­ścia­mi.

Paul McKen­na, za­nim zo­stał nie­zwy­kle po­pu­lar­nym eks­per­tem w za­kre­sie tech­nik sa­mo­do­sko­na­le­nia, pro­wa­dził pro­gram te­le­wi­zyj­ny po­świę­co­ny zja­wi­skom pa­ra­nor­mal­nym. Jako je­den ze sta­łych na­ukow­ców ko­men­ta­to­rów za­pro­szo­nych do udzia­łu w tym pro­gra­mie mia­łem oka­zję do wy­ra­ża­nia swo­ich opi­nii na te­mat naj­roz­ma­it­szych nie­zwy­kłych po­pi­sów, zda­rzeń i eks­pe­ry­men­tów. A dzia­ły się tam rze­czy prze­róż­ne. Pew­ne­go razu w stu­diu po­ja­wił się czło­wiek, któ­ry rze­ko­mo po­tra­fił krze­sać iskry z czub­ków pal­ców, kie­dy in­dziej Paul po­pro­sił mi­lio­ny te­le­wi­dzów, żeby za po­mo­cą swo­ich sił psy­chicz­nych wy­war­li wpływ na wy­ni­ki ogól­no­kra­jo­wej lo­te­rii, sku­pia­jąc się pod­czas lo­so­wa­nia na kil­ku wy­bra­nych licz­bach (trzy z nich rze­czy­wi­ście pa­dły).

W jed­nym z od­cin­ków po­ka­za­no szcze­gól­nie in­te­re­su­ją­cy film na te­mat te­rie­ra o imie­niu Jay­tee. We­dług au­to­rów fil­mu Jay­tee po­sia­dał nie­zwy­kłą zdol­ność prze­wi­dy­wa­nia, kie­dy jego wła­ści­ciel­ka, Pam, wró­ci do domu. Pam miesz­ka­ła z ro­dzi­ca­mi, któ­rzy za­uwa­ży­li, że Jay­tee naj­wy­raź­niej po­tra­fi bez­błęd­nie wska­zać mo­ment po­wro­tu ich cór­ki do domu, sia­da­jąc przy oknie. Jed­na z ogól­no­kra­jo­wych ga­zet za­mie­ści­ła ar­ty­kuł po­świę­co­ny zdu­mie­wa­ją­cym ta­len­tom ma­łe­go te­rie­ra, a pew­na au­striac­ka sta­cja te­le­wi­zyj­na prze­pro­wa­dzi­ła pierw­szy eks­pe­ry­ment z jego udzia­łem. Za­pis tego eks­pe­ry­men­tu po­ka­za­no w pro­gra­mie Pau­la McKen­ny. Zo­ba­czy­li­śmy, jak jed­na eki­pa te­le­wi­zyj­na idzie śla­dem Pam, któ­ra spa­ce­ru­je po cen­trum swo­je­go mia­stecz­ka, a w tym cza­sie dru­ga eki­pa nie­ustan­nie fil­mu­je Jay­tee. Kie­dy Pam po­sta­no­wi­ła wró­cić do domu, Jay­tee pod­szedł do okna i po­zo­stał tam do chwi­li po­ja­wie­nia się swo­jej wła­ści­ciel­ki. Ra­zem z Pam i Jay­tee wy­stą­pi­łem w pro­gra­mie McKen­ny i ucię­li­śmy so­bie przy­ja­zną po­ga­węd­kę na te­mat przed­sta­wio­ne­go ma­te­ria­łu. Po­wie­dzia­łem wte­dy, że hi­sto­ria wy­da­je mi się bar­dzo in­try­gu­ją­ca, a Pam uprzej­mie za­pro­si­ła mnie do pod­da­nia pa­rap­sy­chicz­nych zdol­no­ści jej psa ko­lej­ne­mu te­sto­wi, w bar­dziej kon­tro­lo­wa­nych oko­licz­no­ściach.

Kil­ka mie­się­cy póź­niej ra­zem z moim asy­sten­tem Mat­thew Smi­them po­je­cha­łem do Rams­bot­tom w pół­noc­no-za­chod­niej An­glii, aby pod­dać Jay­tee sto­sow­nej pró­bie. Na­sze spo­tka­nie wy­pa­dło bar­dzo do­brze i wszyst­ko zmie­rza­ło we wła­ści­wym kie­run­ku. Pam oka­zy­wa­ła nam życz­li­wość, my po­lu­bi­li­śmy Jay­tee, a Jay­tee naj­wy­raź­niej od­wza­jem­niał tę sym­pa­tię.

Pod­czas pierw­sze­go te­stu Mat­thew po­je­chał z Pam do pubu po­ło­żo­ne­go oko­ło trzy­na­stu ki­lo­me­trów od jej domu. Kie­dy zna­leź­li się na miej­scu, za po­mo­cą urzą­dze­nia do lo­so­we­go ge­ne­ro­wa­nia liczb wy­bra­li go­dzi­nę, o któ­rej mia­ła wró­cić do domu: dzie­wią­tą wie­czo­rem. W tym cza­sie ja nie­ustan­nie fil­mo­wa­łem ulu­bio­ne okno Jay­tee, dzię­ki cze­mu mie­li­śmy peł­ny fil­mo­wy za­pis jego za­cho­wa­nia. Kie­dy Pam i Mat wró­ci­li z baru, prze­wi­nę­li­śmy film i z nie­cier­pli­wo­ścią ob­ser­wo­wa­li­śmy za­cho­wa­nie Jay­tee. Co cie­ka­we, te­rier zna­lazł się przy oknie o wy­zna­czo­nej po­rze. A za­tem na ra­zie wszyst­ko szło do­brze. Jed­nak kie­dy przej­rze­li­śmy po­zo­sta­łą część na­gra­nia, po­wo­li za­czę­ła od­sła­niać się przed nami praw­da na te­mat rze­ko­mych zdol­no­ści Jay­tee. Oka­za­ło się, że okno naj­wy­raź­niej sta­le przy­ku­wa­ło jego uwa­gę. Pod­czas na­sze­go eks­pe­ry­men­tu był przy nim trzy­na­ście razy. Pod­czas dru­giej pró­by, na­stęp­ne­go dnia, Jay­tee pod­cho­dził do okna dwa­na­ście razy. Wy­glą­da­ło na to, że jego wy­pra­wy do okna wca­le nie były tak jed­no­znacz­nym sy­gna­łem, jak moż­na by są­dzić na pod­sta­wie frag­men­tu fil­mu au­striac­kiej te­le­wi­zji. Pam wy­ja­śni­ła, że być może lato nie jest naj­lep­szą porą na po­dob­ne eks­pe­ry­men­ty, po­nie­waż zbyt wie­le rze­czy przy­ku­wa wte­dy uwa­gę jej te­rie­ra, mię­dzy in­ny­mi miesz­ka­ją­ca po są­siedz­ku suka, któ­ra mia­ła ciecz­kę, oraz wi­zy­ty sprze­daw­cy ryb.

W grud­niu wró­ci­li­śmy do Rams­bot­tom i prze­pro­wa­dzi­li­śmy dwie ko­lej­ne pró­by. Pod­czas pierw­szej z nich Jay­tee czte­ro­krot­nie pod­cho­dził do okna i raz było to oko­ło dzie­się­ciu mi­nut przed tym, jak Mat­thew i Pam wy­ru­szy­li w stro­nę domu. Nie­wie­le bra­ko­wa­ło, ale to jesz­cze nie to. Pod­czas ostat­niej pró­by Jay­tee osiem razy pod­cho­dził do okna. Jed­na z tych wy­cie­czek wy­pa­dła aku­rat w chwi­li, gdy Mat­thew i Pam roz­po­czę­li po­wrot­ną dro­gę do domu, ale pies spę­dził u okna tyl­ko kil­ka se­kund, po czym po­biegł do ogro­du i zwy­mio­to­wał na moje buty.

W su­mie nie było to spe­cjal­nie prze­ko­nu­ją­ce świa­dec­two ist­nie­nia zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­nych u zwie­rzę­cia.¹ Jed­nak in­te­re­su­ją­ce w tym wszyst­kim jest nie py­ta­nie o to, czy zwie­rzę­ta rze­czy­wi­ście są ob­da­rzo­ne ta­ki­mi umie­jęt­no­ścia­mi, ale ra­czej py­ta­nie, jak to się dzie­je, że lu­dzie do­cho­dzą do prze­ko­na­nia o ist­nie­niu ja­kiejś pa­rap­sy­cho­lo­gicz­nej wię­zi łą­czą­cej ich z ich ulu­bień­ca­mi. Od­po­wiedź na to py­ta­nie mówi nam wie­le na te­mat jed­ne­go z naj­bar­dziej pod­sta­wo­wych spo­so­bów na­sze­go my­śle­nia o ota­cza­ją­cym nas świe­cie.

Film przed­sta­wia­ją­cy test z udzia­łem Jay­tee

www.ri­char­dwi­se­man.com/pa­ra­nor­ma­li­ty/Jay­tee.html

W 1967 roku para psy­cho­lo­gów z uni­wer­sy­te­tu w Wi­scon­sin, Lo­ren i Jean Chap­ma­no­wie, prze­pro­wa­dzi­ła pe­wien kla­sycz­ny eks­pe­ry­ment.² Chap­ma­no­wie po­słu­ży­li się wer­sją po­pu­lar­ne­go w la­tach sześć­dzie­sią­tych te­stu sto­so­wa­ne­go przez psy­chia­trów, zwa­ne­go „Na­ry­suj czło­wie­ka”. We­dług ów­cze­snych kli­ni­cy­stów wszel­kie moż­li­we za­bu­rze­nia oso­bo­wo­ści, ta­kie jak pa­ra­no­ja, za­ha­mo­wa­nia sek­su­al­ne czy de­pre­sja, moż­na było wy­kryć na pod­sta­wie tego, w jaki spo­sób dana oso­ba ry­so­wa­ła ty­po­wą po­stać czło­wie­ka. Jed­nak Chap­ma­no­wie wca­le nie byli tacy pew­ni, czy test za­cho­wa swo­ją war­tość, je­śli pod­da­my go sta­ran­nej ana­li­zie. W koń­cu wie­le z tych rze­ko­mych za­leż­no­ści, ta­kich jak to, że oso­by o skłon­no­ściach pa­ra­no­icz­nych ry­su­ją po­sta­cie z du­ży­mi ocza­mi, wy­da­wa­ło się za­ska­ku­ją­co do­kład­nie po­twier­dzać po­tocz­ne ste­reo­ty­py, dla­te­go też Chap­ma­no­wie za­sta­na­wia­li się, czy owe za­leż­no­ści nie ist­nie­ją przy­pad­kiem je­dy­nie w umy­słach sa­mych le­ka­rzy i psy­cho­lo­gów. Aby spraw­dzić swo­ją hi­po­te­zę, przed­sta­wi­li gru­pie stu­den­tów ry­sun­ki osób z za­bu­rze­nia­mi psy­chicz­ny­mi, wraz z krót­ki­mi opi­sa­mi symp­to­mów, na ja­kie cier­pią ich au­to­rzy, na przy­kład: „Jest po­dejrz­li­wy”, „Mar­twi się, że nie jest dość mę­ski”, „Nie­po­koi się, że jest im­po­ten­tem”. Uczest­ni­cy ba­da­nia przyj­rze­li się ze­sta­wom ry­sun­ków i tek­stów, po czym za­py­ta­no ich, czy do­strze­gli w przed­sta­wio­nych da­nych ja­kieś za­leż­no­ści. Co cie­ka­we, stu­den­ci wska­zy­wa­li na te same ro­dza­je za­leż­no­ści, ja­ki­mi od lat po­słu­gi­wa­li się pro­fe­sjo­na­li­ści. Mó­wi­li na przy­kład, że oso­by o skłon­no­ściach pa­ra­no­icz­nych ry­su­ją po­sta­cie z nie­ty­po­wy­mi ocza­mi, oso­by ma­ją­ce pro­ble­my ze swo­ją mę­sko­ścią ry­su­ją po­sta­cie o sze­ro­kich ra­mio­nach, a małe or­ga­ny sek­su­al­ne na ry­sun­ku wska­zu­ją na pro­ble­my zwią­za­ne z im­po­ten­cją.

Był tyl­ko je­den mały szko­puł. Chap­ma­no­wie lo­so­wo po­łą­czy­li ry­sun­ki z opi­sa­mi symp­to­mów, to­też dane przed­sta­wio­ne uczest­ni­kom ba­da­nia nie za­wie­ra­ły żad­nych re­al­nych za­leż­no­ści. Ochot­ni­cy wi­dzie­li to, cze­go nie ma. Eks­pe­ry­ment Chap­ma­nów cał­ko­wi­cie zdys­kre­dy­to­wał test „Na­ry­suj czło­wie­ka”, ale co waż­niej­sze, przy­niósł nam waż­ne od­kry­cie na te­mat dzia­ła­nia ludz­kiej psy­chi­ki. Na­sze prze­ko­na­nia nie spo­czy­wa­ją bier­nie w na­szych mó­zgach w ocze­ki­wa­niu na to, że zo­sta­ną na­stęp­nie po­twier­dzo­ne albo pod­wa­żo­ne przez na­pły­wa­ją­ce in­for­ma­cje. Prze­ciw­nie. Od­gry­wa­ją klu­czo­wą rolę w kształ­to­wa­niu na­sze­go po­strze­ga­nia świa­ta. Do­ty­czy to zwłasz­cza sy­tu­acji, w któ­rych mamy do czy­nie­nia z ko­in­cy­den­cja­mi. Po­tra­fi­my nie­zwy­kle spraw­nie sku­piać uwa­gę na zda­rze­niach, któ­re za­cho­dzą jed­no­cze­śnie, zwłasz­cza gdy po­twier­dza­ją na­sze prze­ko­na­nia. Uczest­ni­cy eks­pe­ry­men­tu Chap­ma­nów już wcze­śniej wie­rzy­li w to, że oso­by cier­pią­ce na pa­ra­no­ję będą ry­so­wa­ły po­sta­cie z du­ży­mi ocza­mi, i dla­te­go wy­chwy­ty­wa­li przy­pad­ki, w któ­rych po­stać na ry­sun­ku ja­kiejś oso­by o skłon­no­ściach do pa­ra­noi rze­czy­wi­ście mia­ła więk­sze oczy, a igno­ro­wa­li ry­sun­ki in­nych cho­rych na pa­ra­no­ję, na któ­rych po­sta­cie mia­ły oczy nor­mal­nej wiel­ko­ści.

Ta sama za­sa­da od­no­si się do zja­wisk pa­ra­nor­mal­nych. Wszy­scy je­ste­śmy skłon­ni uwie­rzyć w to, że po­sia­da­my pe­wien nie­zgłę­bio­ny po­ten­cjał zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­nych, i sta­je­my się bar­dzo pod­eks­cy­to­wa­ni, kie­dy aku­rat w chwi­li, gdy my­śli­my o jed­nym z na­szych przy­ja­ciół, dzwo­ni te­le­fon i oka­zu­je się, że to wła­śnie ta oso­ba wy­krę­ci­ła nasz nu­mer. Za­po­mi­na­my w tym mo­men­cie o wszyst­kich wcze­śniej­szych sy­tu­acjach, w któ­rych my­śle­li­śmy o tym przy­ja­cie­lu, roz­le­gał się dzwo­nek te­le­fo­nu i oka­zy­wa­ło się, że to an­kie­ter z biu­ra ba­da­nia opi­nii pu­blicz­nej, oraz o wszyst­kich in­nych sy­tu­acjach, w któ­rych w ogó­le nie my­śle­li­śmy o przy­ja­cie­lu, a on wła­śnie nie­ocze­ki­wa­nie za­dzwo­nił. Po­dob­nie, je­śli mie­li­śmy sen, w któ­rym po­ja­wi­ło się ja­kieś od­nie­sie­nie do wy­da­rzeń na­stęp­ne­go dnia, szyb­ko do­cho­dzi­my do wnio­sku, że mamy dar prze­wi­dy­wa­nia przy­szło­ści, ale w tym sa­mym mo­men­cie po­mi­ja­my wszyst­kie wcze­śniej­sze sy­tu­acje, w któ­rych na­sze sny się nie spraw­dzi­ły. To samo do­ty­czy rze­ko­mo nad­przy­ro­dzo­nych zdol­no­ści prze­ja­wia­nych przez nie­któ­re zwie­rzę­ta. Je­śli wie­rzy­my, że wła­ści­cie­li łą­czy ja­kaś te­le­pa­tycz­na więź z ich ulu­bień­ca­mi, zwra­ca­my uwa­gę na sy­tu­acje, w któ­rych wy­da­je się, że zwie­rzę swo­im za­cho­wa­niem prze­wi­du­je po­wrót swo­jej pani, i za­po­mi­na­my o wszyst­kich po­zo­sta­łych, w któ­rych zwie­rzę błęd­nie prze­wi­dzia­ło mo­ment jej po­wro­tu albo dało się cał­ko­wi­cie za­sko­czyć.

O wie­le waż­niej­sze wy­da­je się jed­nak, że ten sam me­cha­nizm po­tra­fi wy­pro­wa­dzić nas w pole w spra­wach do­ty­czą­cych na­sze­go zdro­wia. W po­ło­wie lat dzie­więć­dzie­sią­tych ubie­głe­go wie­ku Do­nald Re­del­me­ier i Amos Tver­sky po­sta­no­wi­li zba­dać ist­nie­nie ewen­tu­al­ne­go związ­ku mię­dzy bó­lem reu­ma­tycz­nym a po­go­dą.³ Przez ty­sią­ce lat lu­dzie utwier­dza­li się w prze­ko­na­niu, że ich ar­tre­tyzm za­ostrza się wraz z pew­ny­mi zmia­na­mi tem­pe­ra­tu­ry, ci­śnie­nia ba­ro­me­trycz­ne­go i wil­got­no­ści po­wie­trza. Aby spraw­dzić, czy tak jest w rze­czy­wi­sto­ści, Re­del­me­ier i Tver­sky po­pro­si­li gru­pę osób cier­pią­cych na bóle sta­wów o to, żeby przez po­nad rok dwa razy w mie­sią­cu oce­nia­li po­ziom do­świad­cza­ne­go bólu. Ze­spół ba­da­czy zgro­ma­dził na­stęp­nie szcze­gó­ło­we in­for­ma­cje na te­mat tem­pe­ra­tu­ry, ci­śnie­nia ba­ro­me­trycz­ne­go i wil­got­no­ści po­wie­trza w tym sa­mym okre­sie. Wszy­scy pa­cjen­ci byli prze­ko­na­ni, że ist­nie­je pe­wien zwią­zek mię­dzy po­go­dą a ich do­le­gli­wo­ścia­mi bó­lo­wy­mi. Jed­nak dane uzy­ska­ne przez ba­da­czy po­ka­za­ły, że stan cho­rych nie miał żad­ne­go związ­ku ze zmia­na­mi po­go­dy. Rów­nież w tym przy­pad­ku cho­rzy sku­pia­li się na sy­tu­acjach, w któ­rych na­si­le­nie bólu wy­stę­po­wa­ło w okre­sie szcze­gól­nie za­ska­ku­ją­cych zmian po­go­dy, i za­po­mi­na­li o wszyst­kich mo­men­tach, gdy tak się nie dzia­ło, po czym błęd­nie wno­si­li, że od­czu­cia bó­lo­we mają zwią­zek z po­go­dą.

Na tej sa­mej za­sa­dzie sły­szy­my cza­sem, że ktoś zo­stał cu­dow­nie uzdro­wio­ny dzię­ki mo­dli­twie. Za­po­mi­na­my o tych wszyst­kich, któ­rzy zo­sta­li wy­le­cze­ni bez po­mo­cy mo­dli­twy albo nie zo­sta­li wy­le­cze­ni, cho­ciaż się mo­dli­li, i błęd­nie do­cho­dzi­my do prze­ko­na­nia o sku­tecz­no­ści mo­dli­twy. Albo czy­ta­my, że ktoś zo­stał wy­le­czo­ny z raka po tym, jak zjadł mnó­stwo po­ma­rań­czy – nie my­śli­my więc o tych, któ­rzy zo­sta­li wy­le­cze­ni, choć nie je­dli po­ma­rań­czy, i o tych, któ­rzy je­dli dużo po­ma­rań­czy i nie zo­sta­li wy­le­cze­ni, tyl­ko do­cho­dzi­my do wnio­sku, że po­ma­rań­cze są sku­tecz­nym środ­kiem w le­cze­niu raka.

Ten sam efekt może od­gry­wać pew­ną rolę w utrwa­la­niu ste­reo­ty­pów na­ro­do­wo­ścio­wych: lu­dzie oglą­da­ją sce­ny z udzia­łem człon­ków mniej­szo­ści et­nicz­nych, któ­rzy do­pusz­cza­ją się ak­tów prze­mo­cy, i za­po­mi­na­ją o tych wszyst­kich człon­kach mniej­szo­ści, któ­rzy są pra­wo­rząd­ny­mi oby­wa­te­la­mi, oraz o ucie­ka­ją­cych się do prze­mo­cy oby­wa­te­lach nie­na­le­żą­cych do mniej­szo­ści, po czym do­cho­dzą do wnio­sku, że człon­ko­wie mniej­szo­ści mają więk­szą skłon­ność do po­peł­nia­nia prze­stępstw.

W mo­ich ba­da­niach nad Jay­tee za­czą­łem od ana­li­zo­wa­nia przy­pad­ku psa ob­da­rzo­ne­go rze­ko­mo zdol­no­ścia­mi pa­rap­sy­chicz­ny­mi, by w re­zul­ta­cie po­sze­rzyć swo­ją wie­dzę na te­mat jed­ne­go z naj­bar­dziej pod­sta­wo­wych błę­dów znie­kształ­ca­ją­cych na­sze po­strze­ga­nie świa­ta. To po­ka­zu­je, dla­cze­go ba­da­nia nad zja­wi­ska­mi nad­przy­ro­dzo­ny­mi są dla mnie tak fa­scy­nu­ją­ce. Każ­da wy­pra­wa tego ro­dza­ju jest po­dró­żą w nie­zna­ne, do kra­iny, w któ­rej ni­cze­go nie da się z góry prze­sa­dzić – ani kogo mo­że­my w niej spo­tkać, ani co mo­że­my w niej od­na­leźć.

Wkrót­ce roz­pocz­nie­my na­szą eks­pe­dy­cję w głąb ukry­te­go do­tąd świa­ta ba­dań nad zja­wi­ska­mi nad­przy­ro­dzo­ny­mi. W se­rii nie­zwy­kłych opo­wie­ści spo­tka­my wie­le barw­nych po­sta­ci, wraz z do­świad­czo­ny­mi ilu­zjo­ni­sta­mi zaj­rzy­my za ku­li­sy zdu­mie­wa­ją­cych po­ka­zów, przyj­rzy­my się po­czy­na­niom cha­ry­zma­tycz­nych przy­wód­ców sekt re­li­gij­nych i weź­mie­my udział w osza­ła­mia­ją­cych se­an­sach spi­ry­ty­stycz­nych. Każ­da z tych przy­gód przy­nie­sie nam nie­zwy­kłe i za­ska­ku­ją­ce od­kry­cia do­ty­czą­ce me­cha­ni­zmów psy­cho­lo­gicz­nych kry­ją­cych się pod po­wierzch­nią co­dzien­ne­go ży­cia, jak choć­by od­po­wiedź na py­ta­nie, jak to się sta­ło, że w toku ewo­lu­cji lu­dzie na­uczy­li się lę­kać ta­jem­ni­czych ha­ła­sów roz­le­ga­ją­cych się nocą. Do­wie­my się, że na­sza pod­świa­do­mość kry­je w so­bie o wie­le więk­szą moc, niż so­bie wcze­śniej wy­obra­ża­li­śmy, i że inni mogą wy­wie­rać wpływ na dzia­ła­nie na­sze­go umy­słu. Pod­czas na­szej po­dró­ży nie bę­dzie­cie ogra­ni­cza­li się je­dy­nie do roli bier­nych ob­ser­wa­to­rów. Po dro­dze po­pro­szę was o za­ka­sa­nie rę­ka­wów i wzię­cie udzia­łu w kil­ku eks­pe­ry­men­tach. Każ­dy z nich stwa­rza nam spo­sob­ność do eks­plo­ra­cji bar­dziej za­gad­ko­wej stro­ny na­szej psy­chi­ki, za­chę­ca­jąc na przy­kład do tego, żeby zmie­rzyć siłę wła­snej in­tu­icji, oce­nić, jak bar­dzo je­ste­ście po­dat­ni na su­ge­stię, i od­kryć, czy ma­cie wro­dzo­ną skłon­ność do kłam­stwa.

Za chwi­lę wy­ru­sza­my. Przy­go­tuj­cie się na spo­tka­nie ze świa­tem, w któ­rym wszyst­ko wy­da­je się moż­li­we, a jed­no­cze­śnie nic nie jest tym, czym się wy­da­je. Świa­tem, w któ­rym praw­da rze­czy­wi­ście jest dziw­niej­sza niż fik­cja. Świa­tem, któ­ry od dwu­dzie­stu lat mam przy­jem­ność na­zy­wać moim do­mem.

A te­raz szyb­ko, zbie­ra się na bu­rzę. Za­czy­na­my na­szą po­dróż do świa­ta bar­dziej zdu­mie­wa­ją­ce­go niż kra­ina Oz...Rozdział 1 WRÓŻENIE

W któ­rym po­zna­my ta­jem­ni­cze­go Pana D., od­wie­dzi­my nie­ist­nie­ją­ce mia­sto Lake Wo­be­gon, na­uczy­my się, jak prze­ko­nać nie­zna­jo­mych, że wie­my o nich wszyst­ko, oraz od­kry­je­my, kim je­ste­śmy na­praw­dę.

Ze wzglę­dów, któ­re wkrót­ce oka­żą się oczy­wi­ste, uczci­wie bę­dzie, je­śli za­cho­wa­my praw­dzi­we na­zwi­sko Pana D. w ta­jem­ni­cy. Ten nie­zwy­kły czło­wiek uro­dził się w 1934 roku w pół­noc­nej An­glii i przez więk­szą część ży­cia za­ra­biał na utrzy­ma­nie jako za­wo­do­wy wróż­bi­ta. Bar­dzo szyb­ko zy­skał spo­ry roz­głos z po­wo­du swo­ich nie­zwy­kle traf­nych prze­po­wied­ni. Kie­dy stu­dio­wa­łem na Uni­wer­sy­te­cie Edyn­bur­skim, Pan D. skon­tak­to­wał się ze mną i za­py­tał, czy nie miał­bym ocho­ty po­ob­ser­wo­wać go pod­czas kil­ku spo­tkań z klien­ta­mi. Na­tych­miast przy­ją­łem tę uprzej­mą pro­po­zy­cję i za­pro­si­łem Pana D. na uni­wer­sy­tet, abym mógł sfil­mo­wać go przy pra­cy. Kil­ka ty­go­dni póź­niej spo­tka­li­śmy się w holu wy­dzia­łu psy­cho­lo­gii. Za­pro­wa­dzi­łem go do mo­je­go la­bo­ra­to­rium i wy­ja­śni­łem, że zgro­ma­dzi­łem kil­ku ochot­ni­ków, któ­rzy chęt­nie we­zmą udział w se­an­sie. Pan D. spo­koj­nie przy­go­to­wał swój stół, wy­jął ta­lię kart do ta­ro­ta oraz krysz­ta­ło­wą kulę i cze­kał na swo­je­go pierw­sze­go go­ścia. Chwi­lę póź­niej drzwi po­ko­ju otwo­rzy­ły się i do środ­ka we­szła czter­dzie­sto­trzy­let­nia bar­man­ka o imie­niu Lisa. Na­ci­sną­łem przy­cisk „za­pis” na mo­jej ka­me­rze wi­deo i usa­do­wi­łem się po dru­giej stro­nie lu­stra we­nec­kie­go.

Przed se­an­sem Pan D. nie wie­dział nic na te­mat Lisy. Na po­czą­tek po­pro­sił ją o wy­cią­gnię­cie przed sie­bie pra­wej ręki, wnę­trzem dło­ni do góry. Po sta­ran­nym obej­rze­niu jej dło­ni za po­mo­cą szkła po­więk­sza­ją­ce­go w ro­go­wej opra­wie Pan D. za­czął opi­sy­wać jej oso­bo­wość. Już po kil­ku se­kun­dach roz­pro­mie­nio­na Lisa ra­do­śnie ki­wa­ła gło­wą. Na­stęp­nie po­pro­sił ją, żeby po­ta­so­wa­ła ta­lię kart ta­ro­ta, po czym umie­ścił je na środ­ku sto­łu. Po­tem od­wra­cał ko­lej­ne kar­ty i wy­ja­śniał, co ozna­cza­ją. Po kil­ku mi­nu­tach po­wie­dział Li­sie, że ma ona bra­ta, i szcze­gó­ło­wo opi­sał jego ka­rie­rę za­wo­do­wą. Chwi­lę póź­niej Pan D. oznaj­mił, że jego zda­niem Lisa nie­daw­no ze­rwa­ła dłu­go­trwa­ły zwią­zek uczu­cio­wy.

Se­ans z udzia­łem Lisy trwał oko­ło dzie­się­ciu mi­nut. Kie­dy opu­ści­ła la­bo­ra­to­rium, spy­ta­łem, co są­dzi o spo­tka­niu z Pa­nem D. Lisa była pod wiel­kim wra­że­niem wróż­bi­ty i po­wie­dzia­ła, że traf­nie opi­sał jej oso­bo­wość, nie­daw­ne pro­ble­my w związ­ku i ka­rie­rę jej bra­ta. Kie­dy po­pro­si­łem, aby oce­ni­ła prze­po­wied­nie, uzna­ła je za bar­dzo traf­ne.

Rów­nież kil­ku ko­lej­nych uczest­ni­ków eks­pe­ry­men­tu po wyj­ściu ze spo­tka­nia z Pa­nem D. wy­ra­zi­ło głę­bo­kie prze­ko­na­nie, że wróż­bi­ta po­sia­da nie­zwy­kłe zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­ne. Po krót­kim lun­chu Pan D. obej­rzał ze mną za­pis swo­ich se­an­sów i bar­dziej szcze­gó­ło­wo opo­wie­dział o swo­ich umie­jęt­no­ściach. Było to fa­scy­nu­ją­ce i nie­zwy­kle dla mnie od­kryw­cze do­świad­cze­nie. W cią­gu kil­ku go­dzin Pan D. nie tyl­ko umoż­li­wił mi rzad­ki wgląd w pra­cę za­wo­do­we­go wróż­bi­ty, ale tak­że po­ka­zał, w jaki spo­sób nie­mal każ­dy może opa­no­wać taką umie­jęt­ność. Pod ko­niec dnia Pan D. spa­ko­wał swo­je kar­ty ta­ro­ta i po­że­gnał się ze mną. Nie­ste­ty nig­dy wię­cej go nie spo­tka­łem, po­nie­waż kil­ka lat póź­niej zmarł na­gle na atak ser­ca. Jed­nak do dziś za­cho­wa­łem w pa­mię­ci dzień, któ­ry spę­dzi­łem w jego to­wa­rzy­stwie. W dal­szej czę­ści roz­dzia­łu wró­ci­my do se­kre­tów kry­ją­cych się za tym na po­zór ma­gicz­nym da­rem, jaki po­sia­dał Pan D.

Film po­ka­zu­ją­cy Pana D. przy pra­cy www.ri­char­dwi­se­man.com/pa­ra­nor­ma­li­ty/MrD.html

Każ­de­go roku mi­lio­ny lu­dzi od­wie­dza­ją róż­ne­go ro­dza­ju wróż­bi­tów i wy­cho­dzą od nich cał­ko­wi­cie prze­ko­na­ne, że są to oso­by, któ­re po­tra­fią wej­rzeć w głąb ich du­szy. Czy lu­dzie ci zwo­dzą sa­mych sie­bie, pa­da­jąc ofia­rą wy­ra­fi­no­wa­ne­go oszu­stwa, czy też na­praw­dę dzie­je się tu coś nie­zwy­kłe­go? Aby zna­leźć od­po­wiedź na to py­ta­nie, nie­wiel­kie gro­no ba­da­czy pod­da­ło rze­ko­me pa­rap­sy­chicz­ne zdol­no­ści wróż­bi­tów, ja­sno­wi­dzów i me­diów sta­ran­nym ba­da­niom. Naj­bar­dziej zna­nym z tych ba­da­czy jest ilu­zjo­ni­sta i nie­wzru­szo­ny scep­tyk Ja­mes Ran­di.Seans w ciepłe środowe popołudnie

Ran­dall Ja­mes Ha­mil­ton Zwin­ge uro­dził się w 1928 roku w To­ron­to.⁴ Kie­dy miał dwa­na­ście lat, pew­ne­go po­po­łu­dnia tra­fił przy­pad­kiem na wy­stęp sław­ne­go ame­ry­kań­skie­go ilu­zjo­ni­sty, zna­ne­go jako Har­ry Black­sto­ne Sr. Przed­sta­wie­nie wy­war­ło na nim tak wiel­kie wra­że­nie, że od tej chwi­li sta­rał się do­wie­dzieć moż­li­wie jak naj­wię­cej na te­mat ta­jem­ni­cze­go świa­ta ma­gii i w koń­cu sam za­czął re­gu­lar­nie wy­stę­po­wać na sce­nie.

Po­dob­nie jak wie­lu ilu­zjo­ni­stów, Zwin­ge nie­zwy­kle scep­tycz­nie od­no­sił się do ist­nie­nia zja­wisk pa­ra­nor­mal­nych. Kie­dy miał pięt­na­ście lat, wy­brał się do miej­sco­we­go ko­ścio­ła spi­ry­tu­ali­stycz­ne­go i z nie­sma­kiem ob­ser­wo­wał to, co się tam od­by­wa­ło. Człon­ko­wie kon­gre­ga­cji, za­chę­ca­ni przez du­chow­nych, przy­no­si­li za­pie­czę­to­wa­ne ko­per­ty, w któ­rych znaj­do­wa­ły się py­ta­nia skie­ro­wa­ne do ich bli­skich zmar­łych. Du­chow­ni po kry­jo­mu otwie­ra­li ko­per­ty, od­czy­ty­wa­li py­ta­nia i fa­bry­ko­wa­li rze­ko­me od­po­wie­dzi od zmar­łych. Zwin­ge usi­ło­wał zde­ma­sko­wać oszu­stwo, ale po­iry­to­wa­ni du­chow­ni we­zwa­li po­li­cję i wy­lą­do­wał na ko­mi­sa­ria­cie.

Idąc za swo­im po­wo­ła­niem, z cza­sem zmie­nił na­zwi­sko na Ja­mes „Zdu­mie­wa­ją­cy” Ran­di i roz­po­czął dłu­gą i barw­ną ka­rie­rę za­wo­do­we­go ilu­zjo­ni­sty. Za­pu­ścił też ko­zią bród­kę. Spe­cja­li­zo­wał się w nie­zwy­kłych po­pi­sach w sty­lu Ho­udi­nie­go. Wie­le spo­śród jego licz­nych przed­się­wzięć zna­la­zło się na czo­łów­kach ga­zet, w tym nie­sa­mo­wi­ty wy­czyn po­le­ga­ją­cy na spę­dze­niu 104 mi­nut w za­pie­czę­to­wa­nej trum­nie (po­bił re­kord Ho­udi­nie­go o nie­co po­nad dzie­sięć mi­nut). Dwa­dzie­ścia dwa razy wy­stą­pił w pro­gra­mie John­ny’ego Car­so­na The To­ni­ght Show, po­ja­wił się tak­że w jed­nym z od­cin­ków Hap­py Days, uwol­nił się z ka­fta­na bez­pie­czeń­stwa, wi­sząc gło­wą w dół nad wo­do­spa­dem Nia­ga­ra, i co wie­czór wy­ko­ny­wał nu­mer po­le­ga­ją­cy na po­zor­nym ści­na­niu gło­wy le­gen­dar­ne­mu rock­ma­no­wi Ali­ce’a Co­ope­ra.

Rów­no­le­gle do swo­jej ka­rie­ry ilu­zjo­ni­sty Ran­di kon­ty­nu­ował kru­cja­tę prze­ciw­ko oszu­stwom, ja­kich do­pusz­cza­ją się oso­by przy­pi­su­ją­ce so­bie zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­ne. Jego dzia­ła­nia na­bra­ły ta­kie­go roz­pę­du i zdo­by­ły taki roz­głos, że w 1996 roku po­wo­łał do ży­cia Ja­mes Ran­di Edu­ca­tio­nal Fo­un­da­tion. In­ter­ne­to­wa stro­na fun­da­cji re­kla­mu­je ją jako „przed­się­wzię­cie edu­ka­cyj­ne po­świę­co­ne zja­wi­skom pa­ra­nor­mal­nym, pseu­do­nau­ko­wym i nad­przy­ro­dzo­nym”. Fun­da­cja rzu­ca tak­że śmia­łe wy­zwa­nie rze­ko­mym adep­tom wie­dzy ta­jem­nej i oso­bom, któ­re twier­dzą, że po­sia­da­ją nad­przy­ro­dzo­ne zdol­no­ści. Krót­ko mó­wiąc, cho­dzi o na­gro­dę w wy­so­ko­ści mi­lio­na do­la­rów.

Pod ko­niec lat sześć­dzie­sią­tych w jed­nej z au­dy­cji ra­dio­wych Ran­di wy­ja­śniał, dla­cze­go uwa­ża, że lu­dzie przy­pi­su­ją­cy so­bie zdol­no­ści pa­ra­nor­mal­ne okła­mu­ją sa­mych sie­bie albo oszu­ku­ją in­nych. Je­den z uczest­ni­ków dys­ku­sji, zaj­mu­ją­cy się pa­rap­sy­cho­lo­gią, za­pro­po­no­wał wte­dy, żeby Ran­di po­parł swo­je de­kla­ra­cje kon­kre­tem i za­pro­po­no­wał na­gro­dę w go­tów­ce dla każ­de­go, kto po­tra­fi do­wieść, że po­sia­da au­ten­tycz­ne zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­ne. Ran­di pod­jął wy­zwa­nie i usta­no­wił na­gro­dę w wy­so­ko­ści ty­sią­ca do­la­rów. Z cza­sem pod­wyż­szył na­gro­dę do stu ty­się­cy do­la­rów, a pod ko­niec lat dzie­więć­dzie­sią­tych pe­wien za­moż­ny spon­sor jego fun­da­cji pod­niósł wy­so­kość na­gro­dy do mi­lio­na do­la­rów. Mia­ła ona przy­paść każ­de­mu, kto po­tra­fi za­de­mon­stro­wać ist­nie­nie zdol­no­ści pa­ra­nor­mal­nych, pod­da­jąc się osą­do­wi nie­za­leż­ne­go pa­ne­lu na­ukow­ców. Jak do­tąd ni­ko­mu się to nie uda­ło, ale przez po­nad dzie­sięć lat szan­sa bły­ska­wicz­ne­go wzbo­ga­ce­nia się o mi­lion do­la­rów sku­si­ła wie­lu chęt­nych. Byli wśród nich ja­sno­wi­dze prze­ko­na­ni, że po­tra­fią od­gad­nąć po­rzą­dek kart w po­ta­so­wa­nej ta­lii, ra­die­ste­ci, któ­rzy twier­dzą, że umie­ją za po­mo­cą po­wy­gi­na­nych wie­sza­ków i roz­wi­dlo­nych pa­ty­ków od­kryć pod­ziem­ne źró­dła wody, a na­wet pew­na ko­bie­ta, któ­ra pró­bo­wa­ła siłą swo­je­go umy­słu zmu­sić nie­zna­jo­mych do od­da­wa­nia mo­czu. Ta pró­ba tak­że za­koń­czy­ła się nie­po­wo­dze­niem...

W 2008 roku po mi­lio­no­wą na­gro­dę Ran­die­go po­sta­no­wi­ła się­gnąć Pa­tri­cia Putt, Bry­tyj­ka ob­da­rzo­na po­noć zdol­no­ścia­mi me­diu­micz­ny­mi. Putt była prze­ko­na­na, że po­tra­fi zdo­by­wać in­for­ma­cje na te­mat osób ży­ją­cych, roz­ma­wia­jąc z ich zmar­ły­mi krew­ny­mi i przy­ja­ciół­mi. Ran­di po­pro­sił mnie oraz Chri­sa Fren­cha, pro­fe­so­ra psy­cho­lo­gii w Gold­smith Col­le­ge w Lon­dy­nie, o prze­te­sto­wa­nie zdol­no­ści Putt.⁵

Putt miesz­ka w Es­sex i jest do­świad­czo­nym me­dium. Przez kil­ka lat ofe­ro­wa­ła swo­je usłu­gi w cza­sie licz­nych se­an­sów, w któ­rych uczest­ni­czy­ły za­rów­no po­je­dyn­cze oso­by, jak i całe gru­py. We­dług in­for­ma­cji za­miesz­czo­nych na jej stro­nie in­ter­ne­to­wej pod­czas więk­szo­ści z nich ko­rzy­sta­ła z nie­oce­nio­nej po­mo­cy swo­je­go egip­skie­go du­cho­we­go prze­wod­ni­ka o imie­niu An­kha­ra, któ­re­go spo­tka­ła po raz pierw­szy, gdy zna­la­zła się w sta­nie re­gre­sji pod­czas se­sji hip­no­te­ra­pii. Stro­na in­ter­ne­to­wa Putt opi­su­je tak­że wie­le przy­pad­ków, w któ­rych rze­ko­mo przed­sta­wi­ła nie­pod­wa­żal­ny do­wód na ist­nie­nie świa­ta du­chów, oraz wy­mie­nia kil­ka pro­gra­mów ra­dio­wych i te­le­wi­zyj­nych, w któ­rych wy­stę­po­wa­ła.

Po wie­lu roz­mo­wach z Putt usta­li­li­śmy z Fren­chem szcze­gó­ły na­sze­go te­stu. Miał się od­być w cią­gu jed­ne­go dnia i mia­ło w nim uczest­ni­czyć dzie­się­cio­ro ochot­ni­ków. Putt nie zna­ła wcze­śniej żad­nej z tych osób, jej za­da­niem mia­ło być na­wią­za­nie kon­tak­tu z któ­rymś ze zmar­łych przy­ja­ciół albo krew­nych każ­de­go z ochot­ni­ków, a na­stęp­nie zdo­by­cie z po­mo­cą tego du­cha in­for­ma­cji na te­mat oso­bo­wo­ści i ży­cia oso­by uczest­ni­czą­cej w eks­pe­ry­men­cie.

Nad­szedł wiel­ki dzień. Po­pro­si­li­śmy każ­de­go z ochot­ni­ków, żeby zja­wił się w pra­cow­ni Fren­cha o in­nej po­rze dnia. Aby zmi­ni­ma­li­zo­wać praw­do­po­do­bień­stwo tego, że Putt wy­cią­gnie ja­kieś wnio­ski na te­mat uczest­ni­ków eks­pe­ry­men­tu na pod­sta­wie ich ubio­ru albo wy­glą­du, French po­pro­sił ich, aby zdję­li ze­gar­ki i bi­żu­te­rię, za­ło­ży­li dłu­gie pe­le­ry­ny się­ga­ją­ce do zie­mi i wło­ży­li na gło­wy czar­ne ko­mi­niar­ki.

Każ­de­go uczest­ni­ka wpro­wa­dza­no do po­ko­ju, w któ­rym od­by­wał się eks­pe­ry­ment, i pro­szo­no, aby usiadł na krze­śle twa­rzą do ścia­ny. Na­stęp­nie do po­ko­ju wcho­dzi­ła Putt, sia­da­ła przy biur­ku sto­ją­cym po dru­giej stro­nie po­ko­ju i usi­ło­wa­ła na­wią­zać kon­takt z za­świa­ta­mi. Kie­dy do­cho­dzi­ła do prze­ko­na­nia, że uchwy­ci­ła bez­po­śred­ni kon­takt ze zmar­ły­mi, lo­ka­li­zo­wa­ła du­cha, któ­ry znał daną oso­bę, po czym bez sło­wa spi­sy­wa­ła in­for­ma­cje na te­mat oso­by uczest­ni­czą­cej w se­an­sie. Moja rola w tym eks­pe­ry­men­cie po­le­ga­ła na przy­pro­wa­dza­niu i wy­pro­wa­dza­niu Putt z po­ko­ju, ob­ser­wo­wa­niu jej pod­czas prób na­wią­zy­wa­nia kon­tak­tu z du­cha­mi oraz do­trzy­my­wa­niu jej to­wa­rzy­stwa przez cały dzień. Więk­szość cza­su mię­dzy se­an­sa­mi spę­dzi­li­śmy na przy­ja­znej po­ga­węd­ce. W pew­nym mo­men­cie spy­ta­łem ją, czy ist­nie­ją ja­kieś ne­ga­tyw­ne stro­ny pra­cy za­wo­do­we­go me­dium, na co bez cie­nia iro­nii od­po­wie­dzia­ła, że bar­dzo iry­tu­ją ją lu­dzie, któ­rzy uma­wia­ją się na se­sje, a na­stęp­nie nie przy­cho­dzą.

Ochot­nik uczest­ni­czą­cy w te­ście Pa­tri­cii Putt

Po za­koń­cze­niu wszyst­kich dzie­się­ciu se­sji po­pro­szo­no uczest­ni­ków eks­pe­ry­men­tu o po­now­ne przyj­ście do po­miesz­cze­nia, w któ­rym się od­by­wał. Ochot­ni­cy otrzy­ma­li do wglą­du za­pis in­for­ma­cji, ja­kie Putt zdo­by­ła tego dnia, kon­tak­tu­jąc się z du­cha­mi, po czym po­pro­szo­no ich o to, aby się im przyj­rze­li i wska­za­li ten ze­staw, któ­ry ich zda­niem od­no­sił się do nich sa­mych. Gdy­by Putt rze­czy­wi­ście po­sia­da­ła zdol­no­ści, ja­kie so­bie przy­pi­su­je, ochot­ni­cy po­win­ni bez tru­du wska­zać od­po­wied­nie za­pi­sy. Wy­obraź­my so­bie na przy­kład, że jed­na z tych osób wy­cho­wa­ła się na wsi, spę­dzi­ła wie­le cza­su, po­dró­żu­jąc po Fran­cji, i nie­daw­no po­ślu­bi­ła ak­to­ra. Gdy­by Putt rze­czy­wi­ście po­tra­fi­ła bez­po­śred­nio kon­tak­to­wać się z du­cha­mi, mo­gła­by wspo­mnieć o dzie­ciń­stwie wśród zie­le­ni, wy­czuć sil­ny za­pach sera brie albo usły­szeć zda­nie: „Ko­cha­nie, to był wspa­nia­ły wy­stęp!”. Uczest­nik eks­pe­ry­men­tu na wi­dok tych ko­men­ta­rzy od razu wie­dział­by, że od­no­szą się do nie­go, i bez pro­ble­mu wy­brał­by wła­śnie ten ze­staw. Usta­li­li­śmy wcze­śniej, że uzna­my test za za­li­czo­ny, je­śli co naj­mniej pięć osób traf­nie zi­den­ty­fi­ku­je od­no­szą­ce się do nich in­for­ma­cje.

Każ­dy z uczest­ni­ków eks­pe­ry­men­tu sta­ran­nie prze­ana­li­zo­wał in­for­ma­cje po­da­ne przez Putt i wy­brał ze­staw, któ­ry wy­dał mu się naj­bar­dziej traf­ny. Na­stęp­nie wszy­scy ze­bra­li­śmy się w ga­bi­ne­cie Fren­cha, żeby zo­ba­czyć, jak Putt wy­pa­dła w na­szym te­ście. Uczest­nik pierw­szy wy­brał ze­staw, któ­ry miał od­no­sić się do uczest­ni­ka nu­mer sie­dem. Ze­staw wy­bra­ny przez uczest­ni­ka nu­mer dwa w rze­czy­wi­sto­ści po­wstał, gdy przed Putt za­sia­dał uczest­nik nu­mer sześć. I tak da­lej. Praw­dę mó­wiąc, ża­den z uczest­ni­ków nie wy­brał ze­sta­wu in­for­ma­cji, któ­ry miał od­no­sić się wła­śnie do nie­go. Putt była zdu­mio­na, ale przy­się­gła, że jest go­to­wa jesz­cze raz pod­dać swo­je zdol­no­ści pró­bie.⁶

Wy­wiad z pro­fe­so­rem Chri­sem Fren­chem

www.ri­char­dwi­se­man.com/pa­ra­nor­ma­li­ty/Chris­French.html

Oczy­wi­ście moż­na do­wo­dzić, że Putt po­nio­sła po­raż­kę, po­nie­waż zgo­dzi­ła się pra­co­wać w sztucz­nych oko­licz­no­ściach. W koń­cu, o ile nie za­an­ga­żo­wa­ła się do wy­stę­pu na zjeź­dzie in­tro­wer­tycz­nych so­bo­wtó­rów Bat­ma­na, ra­czej nie mia­ła oka­zji spraw­dzać swo­ich umie­jęt­no­ści w obec­no­ści osób ubra­nych w czar­ną pe­le­ry­nę i czar­ną ko­mi­niar­kę, do tego sie­dzą­cych do niej ple­ca­mi. Pro­blem po­le­ga jed­nak na tym, że inne eks­pe­ry­men­ty, prze­pro­wa­dza­ne w bar­dziej na­tu­ral­nych wa­run­kach, przy­no­si­ły te same re­zul­ta­ty.

Na po­cząt­ku lat osiem­dzie­sią­tych psy­cho­lo­go­wie Hen­drik Bo­eren­kamp i Sybo Scho­uten z uni­wer­sy­te­tu w Utrech­cie przez pięć lat ba­da­li rze­ko­me zdol­no­ści pa­rap­sy­chicz­ne dwu­na­stu zna­nych ho­len­der­skich wróż­bi­tów.⁷

Ba­da­cze kil­ka razy w roku od­wie­dza­li każ­de­go wróż­bi­tę w jego domu („Są pań­stwo umó­wie­ni?”), po­ka­zy­wa­li mu fo­to­gra­fie ja­kiejś oso­by, któ­rej nig­dy wcze­śniej nie wi­dział, i pro­si­li o prze­ka­za­nie im ja­kichś in­for­ma­cji na te­mat tej oso­by. Do­kład­nie ta­kiej sa­mej pro­ce­du­rze pod­da­wa­li człon­ków gru­py kon­tro­l­nej, zło­żo­nej z lo­so­wo wy­bra­nych osób, któ­re nie twier­dzi­ły, że po­sia­da­ją zdol­no­ści pa­ra­nor­mal­ne. Po prze­czy­ta­niu i prze­ana­li­zo­wa­niu po­nad dzie­się­ciu ty­się­cy wy­po­wie­dzi ba­da­cze do­szli do wnio­sku, że od­po­wie­dzi for­mu­ło­wa­ne przez wróż­bi­tów na pod­sta­wie ich rze­ko­mych zdol­no­ści pa­ra­nor­mal­nych nie są bar­dziej traf­ne niż czy­nio­ne na chy­bił tra­fił do­my­sły człon­ków gru­py kon­tro­l­nej oraz że żad­na z tych grup nie mo­gła się po­chwa­lić ja­kąś zna­czą­cą traf­no­ścią swo­ich prze­wi­dy­wań.

Tego ro­dza­ju ne­ga­tyw­ne wy­ni­ki ba­dań nie są wy­jąt­kiem, ale nor­mą.⁸

Przez po­nad sto lat ba­da­cze spraw­dza­li wia­ry­god­ność me­diów oraz ja­sno­wi­dzów i do­cho­dzi­li do wnio­sku, że za ich wy­po­wie­dzia­mi nie kry­je się żad­na ta­jem­na wie­dza. Praw­dę mó­wiąc, po prze­ana­li­zo­wa­niu ogrom­nej ilo­ści ma­te­ria­łu Sybo Scho­uten za­uwa­żył, że sy­tu­acje, w któ­rych ich prze­po­wied­nie oka­zy­wa­ły się traf­ne, nie były wca­le częst­sze, niż wy­ni­ka­ło­by to z czy­ste­go przy­pad­ku. Wy­da­je się za­tem, że je­śli cho­dzi o wróż­bi­tów i oso­by ob­da­rzo­ne zdol­no­ścia­mi me­diu­micz­ny­mi, mi­lio­no­wa na­gro­da Fun­da­cji Ran­die­go może spo­koj­nie spo­czy­wać w sej­fie.

Praw­dzi­wy pro­blem po­le­ga jed­nak na tym, że we­dług wszel­kich ba­dań mniej wię­cej jed­na oso­ba na sześć wy­cho­dzi ze spo­tka­nia z rze­ko­mym wróż­bi­tą prze­ko­na­na, że otrzy­ma­ła traf­ne od­po­wie­dzi na swo­je py­ta­nia.⁹

Aby roz­wią­zać tę za­gad­kę, mu­si­my bli­żej po­znać se­kre­ty wróż­bi­tów. Moż­na to zro­bić na kil­ka spo­so­bów. Mo­że­cie na przy­kład przez kil­ka ty­go­dni uczest­ni­czyć w pro­gra­mie roz­wi­ja­nia zdol­no­ści ja­sno­wi­dze­nia, sta­ra­jąc się otwo­rzyć swo­je we­wnętrz­ne oko. Albo mo­że­cie za­pi­sać się na mie­sięcz­ny kurs w szko­le dla me­diów i spró­bo­wać kon­tak­to­wać się ze zmar­ły­mi. Mo­że­cie jed­nak tak­że oszczę­dzić mnó­stwo cza­su i wy­sił­ku i dać so­bie z tym wszyst­kim spo­kój. Al­bo­wiem praw­da jest taka, że świa­do­mie lub nie­świa­do­mie więk­szość me­diów i wróż­bi­tów po­słu­gu­je się pew­nym ze­sta­wem fa­scy­nu­ją­cych tech­nik psy­cho­lo­gicz­nych, któ­re mają stwo­rzyć wra­że­nie, że na­praw­dę po­tra­fią oni w ma­gicz­ny spo­sób wej­rzeć w na­szą prze­szłość, te­raź­niej­szość i przy­szłość. Wspo­mnia­ne tech­ni­ki, zwa­ne zim­nym od­czy­tem, mogą sta­no­wić źró­dło cen­nej wie­dzy na te­mat na­tu­ry na­szych co­dzien­nych kon­tak­tów mię­dzy­ludz­kich. Aby się z nimi bli­żej za­po­znać, mu­si­my spę­dzić nie­co wię­cej cza­su z jed­nym z na­szych zna­jo­mych wspo­mnia­nych w tym roz­dzia­le.