Poeta i natchnienie - ebook

Poeta i natchnienie

(Fragment poematu)

Poeta

Atesso!...

Atessa

Jestem... alem uciekała,

Bo mię ta dziwna pieśń... w otchłanie niosła.

Wszak wiesz, żem z tobą razem zmartwychwstała

I razem z tobą znów różana rosła;

Wszak wiesz... gdzie oliw czarny gaj i skała,

I srebrne, ogniem ozłocone wiosła;

Wszak wiesz... ta chata nasza bez zapory,

To falerneńskie wino... i amfory...

I w ścianach różne marmuru odłamy,

I strumień, co tam w takt lutniowy ciecze...

Wszak ty pamiętasz: bywało, czytamy,

A ja Eschyla tobie rym kaleczę,

A gdzieś daleko... na Pnyksie, u bramy,

Słońce, na tańca piryjskiego miecze

Wzięte, przez liście cytryn się przeciska

I w oczy nasze zamyślone błyska...

Tam chór prowadzą młodzieńce na polu,

A tam z Hymetu księżyc biały miga...

Poeta

Dosyć, o duchu biały, bo mi z bolu

Znów serce pęka...

Atessa

O! ten sen mię ściga...

Poeta

O straszny boże burz, o ty, Eolu,

Coś ze skał wiatry wypuścił na Fryga,

Dziś pomieściłeś wszystkie Akwilony

W grobach i z mogił twoich dmiesz szalony.

Atessa

Spokojnie, o mój kochanku...

Poeta

Spokojnie!

Atessa

Jesteś jak nimfa Echo...

Poeta

Nimfa Echo.

Atessa

Ja ci mówiłam po farsalskiej wojnie,

Że mak, co rośnie pod Greczyna strzechą,

Nie uspi... harfa, chociaż zagra strojnie,

Chociaż wesoło, nie będzie uciechą,

Że piękność kształtów będzie w sercu brzydła;

Wtenczas wyrosły mi motyle skrzydła.

I poleciałam gdzieś na jakąś górę,

Nad którą słońce w krwi, księżyc w zaćmieniu,

Męka, co całą męczyła naturę,

I krzyż na słońca czerwonym pierścieniu,

A ja... w te śmierci otchłanie ponure

Na moich skrzydeł tęczowych promieniu

Lecąca... jako dziś... patrz, upior blady,

Ja, pierwsza z różnych piękności Hellady.

Czemu nie patrzysz na mnie? o! czy żal ci

Mojego włosa, pełniejszego łona

I ducha tego, co jak czarę kształci

Pierś i pięknością oblewa ramiona?

Teraz patrz — wiatr mi kształt spokojny gwałci;

Gdy zadrżysz, jestem ja sama wzruszona,

Oczy się moje jak szafir krysztalą,

Rany na nogach i rękach się palą...

Poeta

Rany twe płoną — widzę — szafir nocy

Ma z twoich strasznych ran cztery pochodnie.

Pal się! Nie mogę żadnej dać pomocy,

Tylko to powiem, że przez krew i zbrodnie

Szukałem ciebie rosnąc w piękność mocy,

Która po twojej trzyma niezawodnie

Najpierwsze miejsce u samego Boga...

On wie, że w moim duchu nie miał wroga.

Lecz ty aż teraz jak krzyż zapalony

Przyszłaś, kiedy ja wichrem nieszczęść zbity

I tak jak sztandar kulami zniszczony,

I tak jako hełm Hektora — bez kity,

I tak jak harfa, co straciła tony,

I tak jako trup w grobowcu odkryty,

Na bezlitośne wystawiony wzroki

I tak widzący swój zgon jak proroki —

Walę się w prochu. Gdzie byłaś, siostrzana

Duszo, kiedym ja cierpiał? Czy pod krzyżem,

Z tęczowych twoich skrzydeł oberwana,

Śmiałaś się, gdym ja stutysięcznym spiżem

Na świecie imię obwoływał Pana,

A sam, spędzany zawsze skrzydłem chyżem

Śmierci, musiałem nędzny grób rozrywać

I sam przychodzić, i znów odlatywać?...

Gdzie byłaś, gdym tu nareszcie za karę

I za ostatni los — z potęgą słowa

Wstał słysząc w duchu jakieś wieki stare,

Których ogromna szmerność podgrobowa?

Atessa

Przy tobie byłam; przez powietrze szare

Snułam się cicho jak wizja tęczowa,

Obłok nas jeden tylko dzielił cienki,

Taki łagodny jako róż jutrzenki.

W dzieciństwie twoim samotna, a potem

Musiałam z większą liczbą mar przychodzić,

Cicha, gwiazdowym uwieńczona złotem,

Smętna, że duszy twojej rozpogodzić

Nie mogłam. Przestań już pamięci lotem

W dawnych się wiekach twoją myślą rodzić.

Patrz, jak w stygmatach piękna w górne sfery

Lecę, ran niosąc zapalonych cztery.

Poeta

Nad tobą wyżej...

Atessa

Co?

Poeta

Trzy milijony

Słońc i duch jakiś...

Atessa

Co? posłaniec boży?

Poeta

Tam głębszy szafir — spod słońca korony

Na trzech obłokach niby lekkiej zorzy,

Jak jaka srebrna lampa zawieszony,

Pali się miesiąc, liczba gwiazd się mnoży,

Wyiskrza szafir, zda się — jak stal pryśnie,

Coś w nim od słońca jaśniejszego błyśnie.

Ach! od słońca by w oczy mi nie biła

Taka ogromna jasność jak z tych oczu

Spuszczonych! Cały świat rozweseliła,

Oblana słońcem złotym po warkoczu;

Taka miłości w niej ogromna siła,

Że gdy stanęła na ciemnym przezroczu,

Słońc się girlandy — niby zawrócone

Żurawie — wiążą w nadświętą koronę.

Siostro! twe rany mocniej się płomienią,

A z twoich oczów wesołość wylata

I szaty twoje się jak tęcze mienią,

I pierś wzniesiona, i skrzydli się szata.

Nie leć! te słońca ciebie opierścienią

Jak powój, który kolumnę oplata,

I tam zostaniesz, statui starożytnej

Podobna — śród słońc złotych — przy błękitnej.

Atessa

O, nie zostanę! bo w tej gwiazd powodzi

Ona się zniża i z duchami swemi,

I na miesiącu swym na ziemię schodzi,

Bo zapragniona jest znowu na ziemi;

Oto więc na swej półmiesięcznej łodzi

Płynie, rękami sypiąca złotemi

Litośną miłość... dawno tak widziana

Na wyspie Patmos przez świętego Jana.

Patrzaj na ciemne, szmaragdowe lasy —

Zniżyła się tam i rzuca spod siebie

Dwa wielkie tęczy rozwiniętej pasy,

Które się od niej zaczęły na niebie.

Przychodzą nowe na świat Pańskie czasy,

Niechaj umarły swych umarłych grzebie!

A ty nie maż ust światowym piołunem,

Ale tej łaski Pańskiej bądź zwiastunem!

Widzę, jak oczy twe światłami skrzą się

I za tym widem przeszły i wróciły

Bez łez... Czyć zawsze napisano w losie

Nie być miłości duchem, ale siły?!

Mów do mnie! może w twoim smętnym głosie

Nie będzie echa podziemnej mogiły.

O nie! ty cały łamiesz się w boleści,

A twoja ręka szuka rękojeści.

Poeta

To nic, jam pobladł... duch mój jest otchłanią

Tęsknot i musi strzec się własną mocą;

Czuję, że gdybym ja poleciał za nią

Tam, gdzie te światła całą ziemię złocą,

Byłbym jak jedna z gwiazd, co się tumanią

I przez tęczowe jej rąbki migocą,

I już... już własnej twarzy mieć nie mogą,

A ja tu czekam w ciemności...

Atessa

Na kogo?

Poeta

Żaden duch nie jest bez przyjaciół własnych,

Żaden głos nie jest bez ech — poza światem.

Raz ja nad Ikwą po mych łąkach jasnych

Błądząc, znudzony błękitem i kwiatem,

Bo mi w pamięci koral twych ust krasnych,

Co perły takim obwodzi szkarłatem,

Jaśniej się palił — i twoje oblicze

Skrzyło jak słońce myśli tajemnicze,

Znudzony, że mój głos tu nie pomaga

Ludziom w niewoli, ogień serca pije,

A ciągłej szczęścia ofiary wymaga

I ciągle serca mego jadłem żyje,

A tu, na świecie, inna jakaś waga

Waży wypadki, człek podłością tyje

I spity winem, pieśń, co aniołowie

Dają, za pościel kładzie i węzgłowie,

Siadłem pod chatą kobiety cmentarnej,

Co odmykała trumnom kołowroty,

I pełny byłem wtenczas myśli czarnej

Jak Brutus, który na twarz białą cnoty

Krwią swoją rzucił. A u gospodarnej

Kobiety były z malw ogromne płoty

I z nędzą piękność połączona sielska,

Że chata się ta zdawała anielska.

Wszystko mi jakiś wzrok duchowy, blady

Przemieniał w dziwy: zda się, różdżką trącę,

A te malwowe z tęczy kolumnady

Dostaną nieba, a te pałające

Cynowe miski to wróżce na składy

Rusałki swoje oddały miesiące,

A te na półce girlandami świecą

I gdy kur nocny zapieje, wylecą.

Ja byłem wtenczas dziecię, lecz do gliny

Kiedy wejdziemy my, straszniejsi z duchów,

To mamy straszne w dzieciństwie godziny,

Gdzie duch bez żadnych więzów i łańcuchów

Ma ostrzeżenie. W mogilne doliny

Chodziemy chętnie — niby dla podsłuchów —

A duchy wtenczas rozmawiają z nami

Same lub tylko natury ustami.

Otóż i wtenczas w myślach moich zamęt,

Zwątpienie było, rozpacz nad zabitą

Polską... „Gdzież — rzekłem — jest taki sakrament,

Co by w niej, martwej, chodził siłą skrytą

Jak krew żyjąca?” — Taki był mój lament,

Który me oczy wnet zamienił w sito

Siejące perły łez. A wtem od Boga

Przyszła nauka wielka i przestroga.

Skrzypnęła czegoś jedna stara belka

I poruszyła gniazdo jaskółczychy,

Z gniazda wypadła ptaszyna niewielka,

Bez pierza, mały, zimny trupek, lichy,

Więc potem tego dziecka rodzicielka

I ojciec w domek przylecieli cichy,

Prosto do gniazda, do swojego kątka,

I nie znalazłszy swojego dzieciątka

Wyszli oboje. Boże! z jaką wrzawą,

Wie matka, której ludzie dziecko skradli;

Wreszcie ujrzeli go pod moją ławą —

Oboje z niebios jak martwi upadli,

Ojciec na lewo, a matka na prawo;

Usiedli przy nim, a skrzydła tak kładli

I tak ciągnęli biedaczki za sobą

Jak magnet ciężką okryty żałobą.

Ale oboje... Śmierć tak była świeża,

Tak niespodziana, taką zda się zdradą

Niebios, że ojciec, matka nie dowierza,

Owszem, przy dziobku jeszcze mu żer kładą,

Dziobkami ciałka próbują i pierza,

A ono z główką wyciągniętą, bladą,

Z początkiem tylko dziecięcych skrzydełek

Leży jak srebrny na herbie orzełek.

Więc — o niewiaro cudna, rodzicielska,

O długie, piękne tych serc niepokoje,

O cudna myśli w ptaszkach, już anielska! —

Za skrzydła wzięli dzieciątko oboje

I wyżej, niż tam brzoza, nimfa sielska,

Rozrzuci swoje girlandowe zwoje,

Podnieśli... myśląc, że w nim lot roznieci

Życie, że z dziobków puszczone poleci!

Tak połączone przez biały dyjament

Stało nade mną w niebie biedne stadło.

Potem je może zdjął rozpaczy zamęt,

Bo upuścili dziecko... a te spadło,

A oni siedli nad nim znów i lament

Taki podnieśli, że mi lice bladło,

Serce bolało, tak jak dzisiaj boli,

Bo coś tam dla mnie jest w tej paraboli.

O tak! nim ja w śmierć ojczyzny uwierzę,

Chociażby jak trup w grobie leżąc zbrzydła,

Potargam wprzódy ją pieśnią za pierze,

Porwę ją wprzódy na pieśniane skrzydła,

Porwę ją z ziemi, tak jak wicher bierze,

Stargam łańcuchy wszystkie, wszystkie sidła,

Podniosę w niebo, aż gdzie Pan Bóg świeci,

Puszczę... jeżeli żywa — to poleci.

Dziecinna to myśl! co... duma dziecinna!

Jam się sam rozbił piersią o granity,

Ale głos ani też lutnia — niewinna.

Cóż ty mi teraz pokazujesz świty,

Gdzie inna matka i królowa gminna

Dzieciątka swoje podnosi w błękity,

Tak lekko duchy podnosząca wolne,

Jakby z łąk brała piękne kwiaty polne...

Cóż ty mię smucisz tym pięknym widokiem

Tęcz i błękitów? Za mną inna strona

I duchy, co się na pieśń zbiegły tłokiem,

Od których była już ogniem czerwona,

Ich tchem trująca, tętniąca ich krokiem.

Dobranoc! harfiarz wasz posępnie kona!

Klnie wam i kona... Precz, straszydła stare!

O siostro! odpędź ode mnie tę marę!

Atessa

W powietrzu widzę trzy...

Poeta

Trzy przyszły razem?

Atessa

Twój włos zjeżony operlił cię potem!

Poeta

Patrz! za cerkiewnym, o! tym bohomazem

Powietrze całe się wydaje złotem.

Zapewneś przyszedł od duchów z rozkazem?

Albo mi lirą powiedz, albo grzmotem!

Tak zwykle gadał — gdy mu się podoba,

To w jęku głosy te połączy oba.

Teraz nie mówi nic, lecz stoi srogi

I zda się, twarz mi swoją w pamięć wraża;

A tamten — patrzaj, tak piękny jak bogi —

Który wygląda także na harfiarza,

Ale instrument ma bardzo ubogi,

Sam widać był tej harfie za stolarza —

Dziwna!... rybie w niej srebrzą się ościenie

I labradorskie Sybiru kamienie.

Struny, podobne do starych badylów —

Pod palcem tego ducha drżą spróchniałe.

A co? czy dobrze na niej panna Nilów

Grała wywiodłszy ciebie gdzieś na skałę

Kamczatki, kędy jasne róże gilów

Latały słuchać, gdy jej rączki białe

W powietrze pełne mgieł, duchów i szronów

Lały z tej harfy girlandami tonów?

O, powiedz, jakie ci sny o młodości

I o twej miłej ojczyźnie wyjęczał

Jęk tej źle z renów ostruganej kości

I tej dziewczyny głos, który wyręczał

Anioła-stróża, a ty — o litości! —

W oczy jej patrzał czyste, u nóg klęczał,

A drugą myśli połową pieśń mijał,

Palił dom, ojca w płomieniach zabijał.

Powiedz, czy w harfie tej dziś jest żałośny

Tego dziecięcia jęk i skarga cicha?

Czy ty pomiędzy aniołami głośny

Tą harfą? Czy ci ręka nie usycha?...

Patrz... ten duch, niegdyś tak mało litośny

Temu dziewczyny sercu, teraz wzdycha

I lirnikowi palcem pokazuje,

Jakby chciał mówić: „Patrzaj, on to czuje!”

Precz, bladzi! — i ten trzeci, co nad głowy

Wyciąga ręce i nad wami trzyma

Swój wielki, bardzo ciężki krzyż cynowy,

Niech mię nie prosi łzawymi oczyma!

Stary świat skonał, nie zaczął się nowy.

Dla takich duchów jak wy — miejsca nie ma!

Lećcie i w nową zorzę się rozpłyńcie,

I bądźcie nowi duchem — albo gińcie!

Atessa

Stój! oni wszyscy z wiarą i nadzieją.

Pozwól im swojej duszy jak kościoła,

Gdzie teraz żadne lampy nie jaśnieją!

Kto wie, przez ciebie jaki głos zawoła,

Gdy będą w tobie... Patrzaj, jak pięknieją!

Ogień im tryska z nóg i z rąk, i z czoła —

To wielkie duchy i wydarte niebu!

Poeta

Czegóż ode mnie oni chcą?

Atessa

Pogrzebu.

Poeta

Precz z nimi — nudzą mego ducha, łamią:

Ten swój sybirski instrument przynosi,

A dziś muzycy tak na strunach kłamią

Czucie, że serce pęka, łza cię rosi,

A oni — jako stawy zaszłe szlamią —

Przez nerwy sączą żółtą krew. Kto głosi,

Że pieśnią do łez poruszy słuchaczy,

Ten musiał wprzódy zwariować z rozpaczy.

Nie tak, pamiętasz, my... Najokropniejsze

Godziny nasze przeszły w takiej ciszy...

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

A oto wyszedł — jakby Rafaela

Tarcza okryta różnym malowaniem —

Księżyc i zagrał pierwszą pieśń wesela

Wyszedłszy świecić przed samym zaraniem,

A z niego wielki miecz płomienny strzela —

Nazwany w niebie niebieskim nazwaniem —

Przed którym zadrzy i fałsz, i pokusa,

Lecz nikt nie dźwignie miecza — prócz Chrystusa!

On na nim ręce skrwawione położy,

Potem podniesie i trzy razy mieczem

Niebiosa całe rozetnie, otworzy;

Wtenczas my, duchy, pod gwiazdy ucieczem,

Bo z nieba wyjdzie na ziemię duch boży,

A my z tej ziemi mgły i chmury zwleczem,

By się spotkała jej twarz z bożą twarzą;

Wtenczas się słońce i gwiazdy przerażą.

Świętych zobaczysz pańskich w jednej stronie,

Podobnych chmurze słonecznej, Maryja

Stać będzie w słońcu, na złotym wrzecionie

Kręcąc jako ta, która tęcze zwija;

A po tych tęczach aniołowe konie

Będą latały, a szatan jak żmija

Będzie je straszył wielkim dymu kłębem

I językowym je zhuka trójzębem.

Potem to wszystko razem się zasunie

Mgłą... i by lampa zgaszona zagaśnie;

I tam na ziemi po nocy coś runie,

I echa niebios tak zajęczą właśnie,

Jak kiedy piorun idzie po piorunie,

A potem zagra na skałach i zaśnie;

I znów się zwali coś z odgłosem strzału,

Smętniej jak echo pierwszego powału.

Wtenczas na niebie wyjdzie anioł blady

Z lampą olejem napełnioną smolnym

I rzeknie: „Gdzie są ciał i kości składy,

Abym je palił lampy ogniem wolnym?”

To mówiąc pójdzie i różne gromady

Trupów oświetli, i ogniem okólnym

Lampy stosy ciał będzie oczerwieniał,

A ciągle idąc, strach i miejsce zmieniał.

Miejsce, gdzie przejdzie, będzie zwane drogą

Poszukiwania, na kształt czarnej szramy.

A idąc anioł ów nadepce nogą

Grób — i wykrzyknie: „Rola Halcedamy!

Tutaj się ludzie kąpać duchem mogą,

Ale zamknięte są już srebrne bramy

I dzień tu biały powróci nieskoro!”

To mówiąc, lampę rzuci w krwi jezioro.

I znów się stanie noc, i z końców obu

Świata płacz wielki pójdzie jak z bożnicy;

Potem aniołki od świętego żłobu,

Jak białe róże od Bogurodzicy,

Sypiąc się rzekną: „Czas ci wstawać z grobu!

Wstań bez korony złotej i zbroicy,

Płomieniem serca świecąca od łona,

Wstań, jakąś była w grobie położona!”

A wtenczas mgła się ze słońca usunie

I ta, co była w słońcu, znów odkryta,

Rzeknie; wy słońce w jej znajdziecie trunie

I stratowany miesiąc przez kopyta.

Niech tak na zorzy pokaże się łunie

Piękna, jak piękna leżała zabita!

Niechże tak chwałę wskrzeszenia opowie —

Z księżycem u nóg, ze słońcem na głowie.

Potem się w pierwsze bicie serca wsłucha

I rzeknie z wielkim uśmiechem: „O Panie!

Nie z ciała jestem wskrzeszona, lecz z ducha,

Niech mi się jako służebnicy stanie!...”

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

Tak nieraz stojąc szary majster cechu —

Z chorągwi jednej sklepienie uczyni

Dla trzystu ludzi, albo gdy na blechu

Rozciągnie płótno dobra gospodyni;

Tysiące kwiatków nie widzi uśmiechu

Słońca i oczu efeskiej bogini,

Ale się muszą poddać — z tą nadzieją,

Że płótna wkrótce słońcem wysrebrnieją

I będą zdjęte. Jestem z liczby kwiatów

Podobrusowych, często słyszę, ślepy,

Nade mną jakieś kruszenie się światów,

Szczepienie duchów nowych w stare szczepy,

Pszczelny brzęk niby naszych antenatów

Idących pomóc. Lecz że ja do rzepy

Płonącą świeczkę włożę pisząc wiersze,

Nie widzę, abym widział światy szersze.

Atessa

Zawszeż ta bojaźń o nabyte skarby

Pracami wieków? zawszeż nieujęcie

Twojej tęczowej myśli w żadne karby?

Zawszeż ci błoto cielesne na wstręcie?

Gdybyś mógł stopić twoje wszystkie farby

W jednym miłości bożej dyjamencie

I zostać chwilę w czystym bezkolorze,

Miałbyś zeń potem wszystkie ognie boże,

Przedlotem ducha światy byś wyminął,

Wiedział o niebie, nim się inny dowie.

Mrówko! nie będziesz ty przeze mnie słynął:

Ja ci się strzaskam jak piorun na głowie,

Ja, z którąś dawniej ty jak łabędź płynął,

Kiedyś był nowy i sił nie miał w słowie,

Teraz, gdyś wylał ducha z serca krzykiem,

Mam cię, niższego, moim niewolnikiem!

Nie drgaj mi jako struna, co chce pęknąć,

Bo mi nie pękniesz, lecz będziesz jak struna,

Która gdy rani, to krwią musi zmięknąć...

Lecz tobie strachu trzeba... Patrz, tam łuna

I księżyc, co chce jak umarły jęknąć,

Taki boleśny! Tam morze i truna,

Którą prowadzą fal czerwonych nogi;

Patrzaj!... w trumnie ten, co prostował drogi.

Czy widzisz żagli tych trumnianych bicie

W opiekielnione złymi duchy fale?

Bo się nie siarką wy bez fal palicie,

A piekło nie jest w niebie ani w skale,

Lecz jest to duchów do ziemi przybicie

I krzyż, i po ciał władzy gorzkie żale,

I czas powrotu do ciał niewiadomy,

I czyn, co w piersiach grzmi jak puste gromy.

Czasem się zbiją i prą całą ścianą

Naturę, a ich oddech mniej tu waży

Niż tego dziecka, co bańkę mydlaną

Uczyni równą aniołkowej twarzy.

Rozpacz im dano, a skargi nie dano!

W niejednym wulkan się miłostek żarzy...

Gdyby im kształtów dano i kolorów,

Wymarlibyście z widzenia upiorów!

Szczęściem, że każdy niby śmierć ponosi,

Gdy wchodzi w ciało i uczyć się musi

Siły — od ręki, co kamień podnosi,

Bólu — od świecy, co rączkę mu skusi.

Więcej się złego obraca na osi

I siły, która iskrę bożą dusi,

Niźli ty myślisz. Patrz: czy nie przeraża

W tej zorzy duchów ta trumna mocarza?

Poeta

To jak kolęda, którą w domu dziada

Słyszałem! Idą pasterze! pasterze!

Atessa

Patrzaj: znów jasna na stolicy siada

I od Łotyszów dawny piorun bierze,

A drugi jej grom z dala odpowiada —

To Rzym... to klątwa... to straszne przymierze

Z trupami... Łączcie prawice do prawic,

O, ducha teraz, Boże! — i błyskawic!

Poeta

Straszna, milcząca, powiedz!... Więcem nie miał

Grzechu bijąc ten fałsz w Chrystusa słowie,

Co siły bożej nie pił i nie wziemiał,

I z świątyń Pańskich uczynił pustkowie,

A w zmartwychwstania dzień wielki oniemiał

Jak człowiek, co wie prawdę, lecz nie powie,

I tak się chował pod wypadków połę,

Jak chłop, co w piekle myśli wozić smołę?

Atessa

Tak jest zaprawdę, jakeś odmalował.

Błyskawicami bity gmach był dawno...

Dante, Bokacy i ten, co wychował

Kopernikową sierotę i sławną

Nogą odpowiedź na wieki wykował,

Głowy schyliwszy przed powagą prawną,

I wielu innych. Ty, co w kościół wierzysz

Jak oni, bijąc go — do nich należysz.

Od czasu jako zaprzestał soborów

I gwałt uczynił duchowi w tej przerwie,

Sobory były ze słońc i kolorów,

Tam gdzie najczęściej przy męczeńskim ścierwie,

Pod szubienicą, z kruków i upiorów

Była girlanda. Teraz wiatr się zerwie,

Który kolumny kościoła okręci —

Te wszystkie, których nie podparli święci —

I zniszczy... Oto wielkie rozwidnienie

Ducha rozlewa się. O, Jeruzalem

Ubrana w żywe błękitu promienie

Schodzi, a mur — jej perłą, wał — koralem.

Pierwszy duch, który słońce zrobił cieniem

Dla ziemi, a tę dla słońca opalem,

Już urodzony... chór na ziemi zbiera,

Czuje go kamień i morze, i sfera.

Biedni to teraz; widzę ich, jak stoją:

O swej ojczyźnie zadumani, w bieli,

O swej ojczyźnie tylko ziemskiej roją,

A przez nią będą tylko tak lecieli

Jako żurawie, co słońce rozdwoją

Girlandą długą... i gdzieś w mglistej bieli

Znikają... Dziecko zniknieniem zasmucą,

Ale chłop stary wie, że z wiosną wrócą.

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................Przypisy:

Poeta i natchnienie — tytuł nadany przez badacza twórczości Juliusza Słowackiego, Antoniego Małeckiego, historyka literatury i filologa.

falerneńskie wino — gatunek wina uważany za najlepszy w starożytności.

Eschyl, właść. Ajschylos (525–456 p.n.e.) — pierwszy z trzech wielkich tragików greckich.

Pnyks — wzgórze w Atenach obok Akropolu.

pirryjski taniec — obrzędowy taniec wojenny, wykonany wg mit. gr. po raz pierwszy przez Atenę po bitwie z gigantami.

Hymet — góra na płn.-wsch. od Aten.

bolu — dziś: bólu.

mię — dziś: mnie.

Eol (mit. gr.) — syn Posejdona, władca wiatrów.

coś (...) wiatry wypuścił na Fryga — chodzi o wichry, które Odyseusz dostał zamknięte w worku, rozwiązanym przedwcześnie przez jego towarzyszy, przez co okręt Odysa został znów wypchnięty na morze.

Akwilon (mit. rzym.) — uosobienie wiatru płn.

Echo (mit. gr.) — nimfa, ukarana przez Zeusa utratą głosu, mogła tylko powtarzać cudze słowa.

farsalska wojna — przełomowa bitwa pod Farsalos między Cezarem a Pompejuszem w wojnie domowej w 48r. p.n.e.

uspi — dziś: uśpi.

upior — dziś: upiór.

Hektor (mit. gr.) — bohater trojański, słynący z odwagi i męstwa.

bezlitośne — dziś: bezlitosne.

milijony — dziś: miliony.

oczów — dziś: oczu.

swemi — dziś: swymi.

złotemi — dziś: złotymi.

litośny — dziś: litosny, litościwy.

miłość (...) przez świętego Jana — chodzi o objawienie, którego doznał na wyspie Patmos św. Jan, autor Apokalipsy.

wid (neol.) — widok, widzenie.

węzgłowie — dziś: wezgłowie.

chodziemy — dziś: chodzimy.

dyjament — dziś: diament.

wywiodłszy — dziś: wywiódłszy.

żałośny — dziś: żałosny.

szlamia — dziś: szlam; muł.

zadrzy — dziś: zadrży.

i by lampa (...) zagaśnie — tu: i niby lampa (...) zagaśnie.

rola Halcedamy — pole Halcedama, Pole Krwi, kupione przez arcykapłanów za judaszowe srebrniki po jego samobójstwie.

nieskoro — nieszybko.

truna — trumna.

blech (przestarz.) — blat do bielenia płótna.

więcem nie miał grzechu — dziś: więc nie miałem grzechu; więc nie zgrzeszyłem.

Dante — Dante Alighieri (1265–1321), poeta włoski, prekursor renesansu.

Bokacy — Giovanni Boccaccio (1313–1375), pisarz włoski okresu renesansu.Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL.

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/poeta-i-natchnienie

Tekst opracowany na podstawie: Słowacki, Juliusz (1809-1849), Liryki i powieści poetyckie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1974

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Katarzyna Kwiatkowska, Marta Niedziałkowska, Aleksandra Sekuła.

Plik wygenerowany dnia 2011-01-26.