Postępowanie nieprocesowe - ebook

Publikacja stanowi kompleksowe opracowanie problematyki kodeksowego postępowania nieprocesowego w sprawach cywilnych, z uwzględnieniem aspektów historycznoprawnych towarzyszących kształtowaniu sądownictwa nieprocesowego.

W książce przedstawiono m.in.:

• istotę i charakter poszczególnych postępowań nieprocesowych,
• zakres stosowania ogólnych przepisów o procesie,
• reprezentatywne orzeczenia świadczące o przyjętej praktyce orzeczniczej,
• przykłady i schematy pozwalające lepiej zrozumieć i stosować analizowane przepisy w toku postępowań sądowych.

Wykaz skrótów 15
CZĘŚĆ I
Rozdział 1 Postępowanie nieprocesowe w strukturze postępowania cywilnego 25
1.1. Rys historyczny 28
1.1.1. Geneza i rozwój postępowania nieprocesowego 28
1.1.2. Kształtowanie się postępowania nieprocesowego w ustawodawstwie polskim 31
1.1.2.1. Kodyfikacja postępowania nieprocesowego na ziemiach polskich 31
1.1.2.2. Tendencje scaleniowe postępowania spornego i niespornego 36
1.1.2.3. Uwagi terminologiczne 38
1.1.2.4. Sposób regulacji prawnej postępowania nieprocesowego 39
1.1.2.5. Źródła postępowania nieprocesowego 43
1.2. Charakterystyka postępowania nieprocesowego 48
1.2.1. Pozycja postępowania nieprocesowego w obecnym systemie postępowania cywilnego 48
1.2.2. Funkcje, cele i istota działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym 48
1.2.3. Stosunek postępowania nieprocesowego do procesu cywilnego 52
1.2.4. Struktura prawna postępowania nieprocesowego 57
Rozdział 2 Zasady i przesłanki postępowania nieprocesowego 61
2.1. Rys historyczny 64
2.2. Zasady ogólne mające zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym 65
2.3. Zasady postępowania nieprocesowego 66
2.3.1. Zasada prawa do sądu 67
2.3.2. Zasada prawdy 68
2.3.3. Zasada kontradyktoryjności 71
2.3.4. Zasada dyspozycyjności 73
2.3.5. Zasada równości uczestników postępowania 75
2.3.6. Zasada jawności postępowania 76
2.3.7. Zasada bezpośredniości 78
2.3.8. Zasada swobodnej oceny dowodów 79
2.3.9. Zasada koncentracji materiału procesowego 80
2.3.10. Zasada ustności i pisemności 82
2.3.11. Zasada formalizmu procesowego 82
2.4. Przesłanki postępowania nieprocesowego 83
Rozdział 3 Sąd i inne organy w postępowaniu nieprocesowym 88
3.1. Rys historyczny 93
3.2. Sądowy wymiar sprawiedliwości i organy orzekające w postępowaniu nieprocesowym 94
3.2.1. Dopuszczalność drogi sądowej 95
3.2.2. Właściwy skład sądu 98
3.2.3. Instytucja wyłączenia sędziego 101
3.2.4. Właściwość sądu w postępowaniu nieprocesowym 104
3.2.4.1. Właściwość rzeczowa 106
3.2.4.2. Wartość przedmiotu sprawy 107
3.2.4.3. Właściwość miejscowa sądu 109
3.2.4.4. Właściwość funkcjonalna 112
3.2.4.5. Naruszenie właściwości 113
3.2.5. Jurysdykcja krajowa sądu w postępowaniu nieprocesowym 114
3.3. Referendarz sądowy 120
Rozdział 4 Podmioty postępowania nieprocesowego 123
4.1. Rys historyczny 126
4.2. Pojęcie uczestnika postępowania nieprocesowego 127
4.3. Zainteresowany w sprawie. Interes prawny 131
4.4. Uprawnienie bądź obowiązek wzięcia udziału w sprawie 140
4.5. Uczestnik z mocy prawa 146
4.6. Status prawny wnioskodawcy 149
4.7. Skutki niewzięcia przez zainteresowanego udziału w sprawie 156
4.8. Atrybuty uczestnika postępowania 158
4.8.1. Zdolność sądowa uczestnika postępowania 158
4.8.2. Zdolność procesowa uczestnika 163
4.8.3. Rozszerzona zdolność procesowa 165
4.8.4. Zdolność postulacyjna 168
4.9. Reprezentacja uczestnika postępowania nieprocesowego 169
4.9.1. Rodzice 171
4.9.2. Jedno z rodziców (art. 94 § 1 i 2 k.r.o.) 172
4.9.3. Opiekun 173
4.9.4. Kurator 174
4.10. Braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej uczestnika postępowania - ustanowienie przedstawiciela 178
4.11. Pełnomocnik uczestnika postępowania 179
4.12. Udział prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich i organizacji pozarządowych w postępowaniu nieprocesowym 184
4.12.1. Prokurator 184
4.12.2. Rzecznik Praw Obywatelskich 187
4.12.3. Rzecznik Praw Dziecka 188
4.12.4. Organizacje pozarządowe 188
Rozdział 5 Przedmiot postępowania nieprocesowego 193
5.1. Rys historyczny 193
5.2. Przedmiot postępowania cywilnego - uwagi ogólne 195
5.3. Przedmiot postępowania nieprocesowego 199
5.3.1. Sprawy wszczynane na wniosek 201
5.3.2. Sprawy wszczynane na wniosek, w których sąd może dokonywać czynności z urzędu 203
5.3.3. Sprawy wszczynane z urzędu 205
5.4. Katalog spraw rozpoznawanych w trybie postępowania nieprocesowego 209
Rozdział 6 Czynności procesowe 219
6.1. Rys historyczny 220
6.2. Czynności procesowe w trybie nieprocesowym 221
6.3. Pisma procesowe w postępowaniu nieprocesowym 224
6.4. Doręczenia 231
6.5. Posiedzenia sądowe 236
6.6. Terminy 241
Rozdział 7 Koszty postępowania nieprocesowego 245
7.1. Rys historyczny 245
7.2. Uwagi wstępne 246
7.3. Zasady ponoszenia kosztów postępowania nieprocesowego 250
Rozdział 8 Wszczęcie i przebieg postępowania nieprocesowego 256
8.1. Rys historyczny 257
8.2. Wszczęcie postępowania nieprocesowego 259
8.2.1. Wszczęcie postępowania z urzędu 259
8.2.2. Wszczęcie postępowania na wniosek 263
8.2.2.1. Wymogi formalne wniosku o wszczęcie postępowania 264
8.2.2.2. Zakres żądania wniosku. Kumulacja i rozdrobnienie roszczeń 267
8.2.2.3. Szczególne wymogi wniosku o wszczęcie postępowania 273
8.2.2.3.1. Wnioski z zakresu prawa osobowego 273
8.2.2.3.2. Wnioski z zakresu prawa rodzinnego 277
8.2.2.3.3. Wnioski z zakresu prawa rzeczowego 291
8.2.2.3.4. Wnioski z zakresu prawa spadkowego 299
8.2.3. Odrzucenie wniosku 303
8.2.4. Skutki wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego 304
8.2.5. Cofnięcie wniosku 305
8.3. Formy obrony w postępowaniu nieprocesowym 308
8.4. Alternatywne metody rozstrzygania sporów (ADR) w postępowaniu nieprocesowym 310
8.5. Przebieg postępowania. Przeprowadzenie rozprawy 315
8.6. Prawo do wysłuchania 322
8.7. Odmienności postępowania dowodowego 327
8.8. Koncentracja materiału procesowego. Zastosowanie prekluzji procesowej w postępowaniu nieprocesowym 339
8.9. Zawieszenie i umorzenie postępowania 342
Rozdział 9 Orzeczenia i zarządzenia 346
9.1. Rys historyczny 348
9.2. Istota orzekania w postępowaniu nieprocesowym 351
9.3. Rodzaje orzeczeń 352
9.3.1. Podział ze względu na kryterium postaci i przedmiotu orzeczenia 352
9.3.1.1. Postanowienie 352
9.3.1.2. Wpis w księdze wieczystej 361
9.3.2. Podział ze względu na kryterium zakresu rozstrzygnięcia 361
9.3.2.1. Orzeczenia "zwykłe" 361
9.3.2.2. Orzeczenia częściowe 362
9.3.2.3. Orzeczenia wstępne 364
9.3.2.4. Orzeczenia końcowe 374
9.3.2.5. Orzeczenia łączne 374
9.3.2.6. Orzeczenia uzupełniające 375
9.3.3. Podział ze względu na kierunek rozstrzygnięcia 378
9.3.4. Podział ze względu na skutki prawne 380
9.3.4.1. Uwagi ogólne 380
9.3.4.2. Orzeczenia deklaratywne 381
9.3.4.3. Orzeczenia konstytutywne 382
9.4. Nieorzecznicze akty decyzyjne 384
9.5. Zasady orzekania 386
9.5.1. Pojęcie i specyfika zasad orzekania w postępowaniu nieprocesowym 386
9.5.2. Zasady dotyczące przedmiotu orzekania 386
9.5.2.1. Stosunek przedmiotu postępowania do przedmiotu orzekania 386
9.5.2.2. Przedmiot orzekania w sprawach, w których sąd orzeka na wniosek 389
9.5.2.3. Przedmiot orzekania w sprawach, w których sąd może działać z urzędu 390
9.5.2.4. Zakres związania sądu zakazem orzekania ponad żądanie 394
9.5.2.5. Szczególne reguły dotyczące przedmiotu orzekania 400
9.5.2.5.1. Rozłożenie świadczenia na raty 400
9.5.2.5.2. Miarkowanie sędziowskie (ius moderandi) 402
9.5.2.5.3. Ograniczenie odpowiedzialności dłużnika 403
9.5.3. Zasady dotyczące czasu orzekania 405
9.5.4. Zasady dotyczące podstaw orzekania 410
9.5.4.1. Podstawa faktyczna 410
9.5.4.2. Podstawa prawna 411
9.6. Atrybuty orzeczeń 416
9.6.1. Prawomocność 416
9.6.2. Wykonalność 423
9.6.3. Skuteczność 424
Rozdział 10 Środki zaskarżenia 427
10.1. Rys historyczny 431
10.2. Charakterystyka systemu zaskarżania orzeczeń w postępowaniu nieprocesowym 432
10.3. Zasady zaskarżania orzeczeń 436
10.4. Środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia orzeczeń nieprawomocnych 443
10.4.1. Apelacja 443
10.4.2. Zażalenie 450
10.4.3. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego 453
10.5. Środki zaskarżenia skierowane przeciwko prawomocnym orzeczeniom 459
10.5.1. Skarga kasacyjna 459
10.5.2. Skarga o wznowienie postępowania 467
10.5.3. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia 472
10.6. Orzeczenia zapadające na skutek wniesienia środka zaskarżenia 475
10.6.1. Uwagi ogólne 475
10.6.2. Orzeczenia reformatoryjne 477
10.6.3. Orzeczenia kasatoryjne 478
10.6.4. Rozstrzygnięcia skutkujące utrzymaniem w mocy zaskarżonej decyzji 479
CZĘŚĆ II
Rozdział 11 Postępowania z zakresu prawa osobowego 483
11.1. Rys historyczny 485
11.2. Zagadnienia wspólne postępowań z zakresu prawa osobowego 487
11.3. Postępowanie o uznanie za zmarłego 488
11.3.1. Legitymacja do wszczęcia postępowania. Krąg uczestników 489
11.3.2. Właściwość i skład sądu. Jurysdykcja krajowa 490
11.3.3. Wniosek o wszczęcie postępowania 491
11.3.4. Przebieg postępowania o uznanie za zmarłego 492
11.3.5. Orzeczenie uznania za zmarłego 494
11.3.6. Uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego 496
11.4. Postępowanie o stwierdzenie zgonu 496
11.4.1. Właściwość sądu. Zgłoszenie wniosku 498
11.4.2. Przebieg postępowania o stwierdzenie zgonu 498
11.4.3. Postanowienie o stwierdzeniu zgonu 500
11.4.4. Uchylenie postanowień orzekających stwierdzenie zgonu 500
11.5. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie 501
11.5.1. Legitymacja do wszczęcia postępowania 504
11.5.2. Krąg uczestników postępowania 506
11.5.3. Udział prokuratora i organizacji pozarządowej 507
11.5.4. Właściwość i skład sądu, jurysdykcja krajowa 508
11.5.5. Wszczęcie postępowania. Wniosek 509
11.5.6. Cechy charakterystyczne postępowania 510
11.5.7. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia 515
11.5.8. Zmiana lub uchylenie prawomocnego postanowienia o ubezwłasnowolnieniu 517
Rozdział 12 Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli 519
12.1. Rys historyczny 524
12.2. Sądowa ochrona w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli 530
12.3. Sprawy małżeńskie 537
12.3.1. Udzielenie zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego 537
12.3.1.1. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie niemającej ukończonych 18 lat 537
12.3.1.2. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa osobie dotkniętej chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym 539
12.3.1.3. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa powinowatym w linii prostej 541
12.3.2. Zwolnienie z obowiązku złożenia dokumentu potrzebnego do zawarcia małżeństwa 542
12.3.3. Udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika 543
12.3.4. Rozstrzyganie o tym, czy okoliczność przedstawiona przez kierownika urzędu stanu cywilnego wyłącza zawarcie małżeństwa 544
12.3.5. Inne sprawy małżeńskie 545
12.3.6. Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami 548
12.3.7. Orzeczenie separacji oraz zniesienie separacji na zgodny wniosek małżonków 554
12.4. Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze 555
12.4.1. Przepisy wspólne 555
12.4.2. Sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi 568
12.4.2.1. Sprawy z zakresu władzy rodzicielskiej 568
12.4.2.2. Sprawy o umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej albo o powrocie dziecka do rodziny 575
12.4.2.3. Sprawy o uznanie ojcostwa 578
12.4.2.4. Rozstrzyganie o istotnych sprawach dziecka w braku porozumienia między rodzicami 580
12.4.2.5. Sprawy o kontakty z dzieckiem 581
12.4.2.6. Zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka 586
12.4.2.7. Nadanie dziecku nazwiska 588
12.4.3. Sprawy o przysposobienie 589
12.4.3.1. Przedmiot postępowania 589
12.4.3.2. Wszczęcie i przebieg postępowania 589
12.4.3.3. Orzeczenie w przedmiocie przysposobienia 593
12.4.3.4. "Blankietowa" zgoda na przysposobienie 594
12.4.4. Sprawy z zakresu opieki 595
12.4.4.1. Materialnoprawne podstawy ustanowienia opieki 595
12.4.4.2. Ustanowienie opiekuna 595
12.4.4.3. Objęcie opieki 598
12.4.4.4. Zwolnienie od obowiązku objęcia opieki oraz zwolnienie z opieki 599
12.4.4.5. Sprawowanie opieki 599
12.4.4.6. Środki przymuszające 600
12.4.5. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką 601
12.4.5.1. Charakter i tryb postępowania 601
12.4.5.2. Uczestnicy postępowania 604
12.4.5.3. Przebieg postępowania 605
12.4.5.4. Przymusowe odebranie osoby 607
12.4.5.5. Ponowne odebranie osoby 609
12.4.6. Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem 610
12.5. Sprawy z zakresu kurateli 611
12.5.1. Podstawy materialnoprawne 611
12.5.2. Kurator nasciturusa (curator ventris) 613
12.5.3. Kurator dla osoby niepełnosprawnej (curator debilis) 614
12.5.4. Kurator dla osoby nieobecnej (curator absentis) 615
12.5.5. Kurator dla dochodzenia ojcostwa 616
12.5.6. Kurator dla osoby prawnej 616
Rozdział 13 Postępowania z zakresu prawa rzeczowego 618
13.1. Rys historyczny 624
13.1.1. Ogólne regulacje dotyczące postępowania w sprawach z zakresu prawa rzeczowego 624
13.1.2. Regulacje dotyczące rejestrowania stanu prawnego nieruchomości 628
13.2. Ogólne regulacje postępowań z zakresu prawa rzeczowego 631
13.3. Postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia 635
13.3.1. Legitymacja do złożenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia i uczestnicy postępowania 636
13.3.2. Przebieg postępowania 638
13.3.3. Postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, jego skuteczność i zaskarżanie 640
13.4. Przepadek rzeczy 641
13.4.1. Przepadek rzeczy na podstawie prawa celnego 642
13.4.2. Przepadek pojazdów 643
13.5. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem 645
13.6. Zniesienie współwłasności 649
13.6.1. Legitymacja do złożenia wniosku i uczestnicy postępowania 649
13.6.2. Cechy charakterystyczne postępowania 651
13.6.3. Postanowienie o zniesieniu współwłasności 652
13.7. Postępowanie o ustanowienie drogi koniecznej 659
13.7.1. Legitymacja, wniosek i uczestnicy postępowania 661
13.7.2. Przebieg postępowania o ustanowienie drogi koniecznej 665
13.7.3. Postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej i jego zaskarżenie 667
13.8. Postępowanie o ustanowienie służebności przesyłu 667
13.8.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania 670
13.8.2. Przebieg postępowania 672
13.8.3. Orzeczenie o ustanowieniu służebności przesyłu i jego skutki 672
13.9. Postępowanie wieczystoksięgowe 674
13.9.1. System ksiąg wieczystych w Polsce 674
13.9.2. Konstrukcja normatywna i informatyzacja postępowania wieczystoksięgowego 679
13.9.3. Właściwość 681
13.9.4. Uczestnicy postępowania wieczystoksięgowego 682
13.9.5. Wszczęcie postępowania 685
13.9.6. Forma i złożenie wniosku 686
13.9.7. Kognicja sądu wieczystoksięgowego 693
13.9.8. Przebieg postępowania 702
13.9.9. Orzeczenia w postępowaniu wieczystoksięgowym 703
Rozdział 14 Postępowanie w sprawach spadkowych 709
14.1. Rys historyczny 711
14.2. Ogólne regulacje postępowań w sprawach spadkowych 715
14.3. Postępowanie o zabezpieczenie spadku 717
14.3.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania 718
14.3.2. Postępowanie i orzeczenie w przedmiocie zabezpieczenia spadku 719
14.3.3. Spis inwentarza 721
14.4. Przyjęcie lub odrzucenie spadku 723
14.5. Postępowanie o ogłoszenie testamentu 726
14.6. Wyjawienie przedmiotów spadkowych 729
14.7. Postępowanie o przesłuchanie świadków testamentu ustnego 730
14.8. Sprawy dotyczące wykonawcy testamentu 733
14.9. Zarząd spadku nieobjętego 734
14.9.1. Właściwość sądu i wszczęcie postępowania 736
14.9.2. Przebieg postępowania 737
14.9.3. Orzeczenia i środki zaskarżenia w postępowaniu o zarząd spadku nieobjętego 738
14.10. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego 739
14.10.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania 739
14.10.2. Przebieg postępowania 741
14.10.3. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i jego zaskarżenie 744
14.11. Dział spadku 745
14.11.1. Właściwość sądu i krąg uczestników postępowania 747
14.11.2. Wymogi wniosku o dział spadku 749
14.11.3. Przebieg postępowania 750
14.11.4. Postanowienie o dziale spadku 753
14.12. Inne sprawy spadkowe (art. 690-691 k.p.c.) 756
Rozdział 15 Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego 759
15.1. Przedmiot i charakter postępowania 760
15.2. Wszczęcie i przebieg postępowania 764
15.3. Orzekanie w sporach pomiędzy organami przedsiębiorstwa państwowego 767
Rozdział 16 Sprawy depozytowe 769
16.1. Rys historyczny 771
16.2. Przedmiot i charakter postępowania 773
16.3. Postępowanie o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego 776
16.3.1. Legitymacja i wniosek o wszczęcie postępowania 776
16.3.2. Właściwość sądu i przebieg postępowania 778
16.3.3. Postępowanie w przedmiocie złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego 779
16.3.4. Orzeczenie w przedmiocie złożenia do depozytu sądowego 782
16.4. Zwrot depozytu sądowego 784
16.5. Wydanie przedmiotu z depozytu sądowego 785
16.6. Likwidacja niepodjętego depozytu 786
Rozdział 17 Postępowanie w sprawach rejestrowych 790
17.1. Rys historyczny 791
17.2. Charakter i przedmiot postępowania rejestrowego 794
17.3. Właściwość sądu 797
17.4. Uczestnicy postępowania o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego 798
17.5. Wszczęcie i przebieg postępowania 799
17.6. Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego 801
17.7. Zaskarżenie wpisu 803
Wykaz schematów 805