Problem intencjonalności działania wychowawczego. Studium teoretyczne - ebook

Książka jest interdyscyplinarnym studium teoretycznych podstaw działania wychowawczego, osadzonym we współczesnym dyskursie paradygmatycznym, stanowi efekt hermeneutycznej interpretacji wybranych teorii pedagogicznych. Znajdujemy w niej odpowiedź na pytanie, jak odwołanie się do kategorii intencjonalności zmienia strukturę teorii pedagogicznej i sens nadany działaniu wychowawczemu jako podstawowemu elementowi praktyki pedagogicznej. Najważniejsze ustalenia teoretyczne zawarte w pracy są związane z(ze):

– intencjonalnością jako kategorią badawczą i jej miejscem na mapach myśli współczesnych nauk humanistyczno-społecznych (filozofii, psychologii i socjologii);

– analizą działania wychowawczego i jego właściwości w perspektywie wybranych formacji paradygmatycznych (strukturalizm, funkcjonalizm, interpretatywizm, radykalny humanizm);

– sformułowaniem dwóch koncepcji działania wychowawczego w kontekście pedagogii współdziałania oraz pedagogii skuteczności;

– wskazaniem pedagogicznych implikacji intencjonalnej instrumentalności wychowania.

Publikacja z pewnością dostarczy takich impulsów, które pozwolą łączyć myślenie z działaniem, wzmacniać refleksyjny namysł nad realizowaną praktyką pedagogiczną i rekonstruować przesłanki tego działania. Rozumienie sensu własnego działania wynika przecież z myślenia i jest podstawą nadawania znaczeń.

Wprowadzenie  11

Rozdział I. Opis przyjętego stanowiska badawczego  21

1. Cel badań  21

2. Przedmiot badań  25

3. Podstawowe założenia dotyczące przedmiotu badań. Teorie pedagogiczne jako elementy przestrzeni edukacyjnej  28

4. Główne konteksty teoretyczne dotyczące przyjętego przedmiotu badań  29

4. 1. Relacja teoria - praktyka pedagogiczna jako perspektywa badań własnych  29

4. 2. Relacja teoria - praktyka jako element pedagogicznego myślenia  33

4. 3. Pedagogia jako sztuka konstruowania własnych działań pedagogicznych  40

4. 4. Dyskurs edukacyjny jako przedmiot badań współczesnej pedagogiki  44

5. Przyjęta perspektywa badawcza i zastosowana metoda badań  54

6. Działanie wychowawcze jako kategoria pogranicza. Obszar badań własnych na mapie podstawowych subdyscyplin pedagogicznych i dziedzin wiedzy o wychowaniu  62

7. Działanie wychowawcze jako kategoria badawcza. Poszukiwanie znaczeń  69

7. 1. Pedagogiczna teoria działania  71

7. 2. Pojęcie działania wychowawczego  72

7. 3. Działanie wychowawcze jako kategoria poznawcza  74

7. 4. Struktura procesu wychowawczego i modele działania  75

7. 5. Teoretyczne podstawy działania wychowawczego jako dziedzina wiedzy pedagogicznej i przedmiot badań  77

Rozdział II. Intencjonalność jako kategoria badawcza i jej miejsce na mapach myśli współczesnych nauk humanistyczno-społecznych. Wybrane egzemplifikacje  79

1. Intencjonalność jako kategoria interdyscyplinarna  80

1. 1. Intencjonalność w myśli filozoficznej  80

1. 2. Intencjonalność w myśli psychologicznej  93

1. 3. Intencjonalność w myśli socjologicznej  103

Rozdział III. Analiza działania wychowawczego i jego właściwości w perspektywie wybranych formacji paradygmatycznych  125

1. Paradygmatyczne ramy analizy działania wychowawczego. Określenie pola badań  125

2. Działanie wychowawcze jako oddziaływanie na innych. Przyjęte pola znaczeniowe i ramy pojęciowe  130

3. Skuteczny projekt działania wychowawczego jako zespół metod i środków - perspektywa strukturalistyczna  136

3. 1. Rekonstrukcja głównych tez paradygmatu strukturalistycznego  136

3. 2. Strukturalistyczna teoria wychowania  139

3. 3. Cechy wychowania jako działania w dyskursie strukturalistycznym  149

4. Działanie wychowawcze jako aktywność zdeterminowana społecznie – perspektywa funkcjonalistyczna  150

4. 1. Rekonstrukcja głównych tez dyskursu funkcjonalistycznego  150

4. 2. Funkcjonalistyczna teoria wychowania  152

4. 3. Cechy wychowania jako działania w perspektywie funkcjonalistycznej  159

5. Działanie wychowawcze jako świadoma aktywność nastawiona na wzmacnianie procesu konstruowania subiektywnych znaczeń - perspektywa paradygmatu interpretatywnego  160

5. 1. Główne tezy paradygmatu interpretatywistycznego  160

5. 2. Dyskurs pedagogiki alternatywnej na przykładzie nieautorytarnych teorii wychowania  163

5. 3. Cechy wychowania jako działania w dyskursie pedagogiki alternatywnej  173

6. Działanie wychowawcze jako/czy specyficzna podmiotowa aktywność – perspektywa paradygmatu radykalnie humanistycznego/krytycznego  174

6. 1. Główne tezy dyskursu radykalnie humanistycznego  174

6. 2. Krytyczno-emancypacyjna teoria wychowania  178

6. 3. Cechy wychowania jako działania w perspektywie radykalnego humanizmu  187

Rozdział IV. Koncepcje działania wychowawczego. Dwa wymiary przestrzeni wychowawczej 189

1. Działanie wychowawcze jako wychowywanie innych do samowychowania. Perspektywa pedagogii współdziałania  191

1. 1. Ontologia działania wychowawczego jako wychowywania innych do samowychowania  194

1. 2. Relacja wychowawca - wychowanek  197

1. 3. Antropologiczny kontekst działania wychowawczego jako wychowywania innych do samowychowania  202

1. 4. Racjonalność działania wychowawczego jako wychowywania innych do samowychowania  206

1. 5. Ambiwalencja jako stan towarzyszący działającemu wychowawcy  210

1. 6. Pedagogia współdziałania. Podstawowe pytania i racje działania  212

2. Działanie wychowawcze jako działanie intencjonalnie instrumentalne. Perspektywa pedagogii skuteczności  216

2. 1. Ontologia działania wychowawczego jako działania intencjonalnie instrumentalnego  216

2. 2. Antropologiczne konteksty realizacji działania intencjonalnie instrumentalnego  223

2. 3. Relacja między wychowawcą a wychowankiem  225

2. 4. Typ racjonalności dominujący w działaniu intencjonalnie instrumentalnym  227

2. 5. Omnipotencja jako stan towarzyszący działającemu wychowawcy  228

2. 6. Pedagogia skuteczności. Podstawowe pytania i racje działania  229

Rozdział V. Pedagogiczne implikacje intencjonalnej instrumentalności wychowania. Fenomen pewnej pedagogii 233

1. Intencjonalność we współczesnej myśli pedagogicznej  235

1. 1. Intencjonalność jako kategoria opisowa, jako pojęcie określające ontologiczne własności działającego podmiotu  237

1. 2. Intencjonalność jako kategoria wartościująca, jako pojęcie określające cechę działania wychowawczego  240

1. 3. Sensotwórcza i strukturotwórcza funkcja intencjonalności  242

2. Intencjonalność w wychowywaniu innych. Fenomen pedagogiki instrumentalnej/adaptacyjnej  244

2. 1. Intencjonalna instramentalność a wiedza o wychowaniu. Status/tożsamość pedagogiki i teorii wychowania jako dyscyplin naukowych  244

2. 2. Intencjonalna instrumentalność działania wychowawczego a relacja teoria - praktyka pedagogiczna  248

2. 3. Pedagogia czy pedagogizm? Intencjonalna instrumentalność a sztuka konstruowania własnych działań wychowawczych  249

Konkluzja/Zamiast zakończenia  253

Bibliografia  259

Indeks nazwisk  287

The Problem of Intentionality of the Upbringing Activity. Theoretical Study (Summary)  295

Od redakcji  297