Facebook - konwersja
Czytaj fragment
Pobierz fragment

Przemiany społeczno-gospodarcze na obszarze historycznej ziemi łęczyckiej w okresie klasycznego stalinizmu 1945-1955 - ebook

Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2015
Format ebooka:
EPUB
Format EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie. Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Produkt niedostępny.  Może zainteresuje Cię

Przemiany społeczno-gospodarcze na obszarze historycznej ziemi łęczyckiej w okresie klasycznego stalinizmu 1945-1955 - ebook

ZIEMIA ŁĘCZYCKA posiada bogatą przeszłość historyczną. Tłumaczy to fakt, że do dzisiejszego dnia termin ów funkcjonuje w świadomości mieszkańców zamieszkujących ten region. W samej Łęczycy często gościli monarchowie, a jeden z nich, Władysław Jagiełło, na zamku łęczyckim wypowiedział wojnę Zakonowi Krzyżackiemu. I oto na tę ziemię polscy komuniści, przy pomocy Armii Czerwonej, zaczęli wprowadzać swoje porządki.

Niebawem, pod szyldem „władzy ludowej”, potrafili zdominować każdy sektor życia społecznego, ustanawiając tzw. dyktaturę proletariatu. Książka ukazuje ten proces, ale rzeczą przede wszystkim w niej interesującą jest głębokie wniknięcie w owe zjawisko. Było to możliwe dzięki obszernemu wykorzystaniu materiałów z Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi. One to umożliwiły wskazanie agentów urzędów bezpieczeństwa i innych represyjnych instytucji, które w sposób bezpośredni kształtowały tamtejszą rzeczywistość pod kątem dalekosiężnych planów politycznych.

Józef Borówka urodził się 18 maja 1952 roku w Cekcynie, w powiecie tucholskim. Studia historyczne odbył na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, tam również doktoryzował się z tej dziedziny nauki, a następnie z filozofii. W kręgu jego zainteresowań znajduje się muzyka lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Pomimo że jest historykiem jako swoją życiową pasję traktuje fizykę teoretyczną i kosmologię, ponieważ według niego tylko te dziedziny nauki mogą udzielić nam odpowiedzi na pytania, które dręczą ludzkość od zarania dziejów: dlaczego istniejemy i skąd się wzięło wszystko, co nas otacza.

„Prezentowana monografia jest przykładem nowoczesnego podejścia jej Autora do historii regionalnej, o czym świadczy ten sam temat, w którym zaznaczono przeszłość historyczną obszaru będącego przedmiotem podjętych rozważań, a więc ziemi łęczyckiej, która stanowi określone terytorium, zamieszkałe przez ludność z nim związaną wraz z wytworzonym na nim układzie gospodarczym, społecznym i polityczno-administracyjnym. Wnikliwie, z benedyktyńską wręcz cierpliwością, śledząc przeobrażenia w dziedzinie rolnictwa, przemysłu, handlu oraz administracji państwowej i samorządu terytorialnego, a po jego rozwiązaniu prezydiów rad narodowych, Autor w sposób obiektywny, poparty pierwszorzędnymi źródłami archiwalnymi, opisał przemiany, jakie ukazały się na opisanym obszarze w okresie pierwszego dziesięciolecia po zakończeniu II wojny światowej i ich skutki dla lokalnej społeczności”.
Prof. dr hab. Ryszard Sudziński, Instytut Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu

Kategoria: Popularnonaukowe
Zabezpieczenie: Watermark
Watermark
Watermarkowanie polega na znakowaniu plików wewnątrz treści, dzięki czemu możliwe jest rozpoznanie unikatowej licencji transakcyjnej Użytkownika. E-książki zabezpieczone watermarkiem można odczytywać na wszystkich urządzeniach odtwarzających wybrany format (czytniki, tablety, smartfony). Nie ma również ograniczeń liczby licencji oraz istnieje możliwość swobodnego przenoszenia plików między urządzeniami. Pliki z watermarkiem są kompatybilne z popularnymi programami do odczytywania ebooków, jak np. Calibre oraz aplikacjami na urządzenia mobilne na takie platformy jak iOS oraz Android.
ISBN: 978-83-7942-444-3
Rozmiar pliku: 3,0 MB

FRAGMENT KSIĄŻKI

Wykaz skrótów

ACz – Armia Czerwona

AK – Armia Krajowa

A IPN-Ł – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi

AP-Ł – Archiwum Państwowe w Łodzi

APP-OK – Archiwum Państwowe w Płocku, Oddział w Kutnie

APP-OŁ – Archiwum Państwowe w Płocku, Oddział w Łęczycy

APPT-OTM – Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Oddział w Tomaszowie Mazowieckim

CKW – Centralny Komitet Wykonawczy

CUSiK– Centralny Urząd Skupu i Kontraktacji

CZS – Centralny Związek Spółdzielczy

DVL – Deutsche Volkliste

Dz.U. RP – Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

E – Egzekutywa

GOM – Gminny Ośrodek Maszynowy

GRN – Gminna Rada Narodowa

GUS – Główny Urząd Statystyczny

IPN – Instytut Pamięci Narodowej

KC – Komitet Centralny

KG MO – Komenda Główna Milicji Obywatelskiej

Komisja Specjalna – Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym

KP MO – Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej

KP – Komitet Powiatowy

KPZR – Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego

kw. – kwartał

KW– Komitet Wojewódzki

KW MO – Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej

PCH – Państwowa Centrala Handlowa

MHD – Miejski Handel Detaliczny

MHM – Miejski Handel Mięsem

KPRP – Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

KPP – Komunistyczna Partia Polski

ŁKR PPS – Łódzki Komitet Robotniczy Polskiej Partii Socjalistycznej

LK – Liga Kobiet

Ł Dz W – „Łódzki Dziennik Wojewódzki”

MBP – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego

MRN – Miejska Rada Narodowa

NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł)

OP PUR – Oddział Państwowy Państwowego Urzędu Repatriacyjnego

P – Plenum

PGR – Państwowe Gospodarstwo Rolne

PNZ – Państwowe Nieruchomości Ziemskie

PKPSD – Powiatowy Komitet Porozumiewawczy Stronnictw Demokratycznych

PKWN– Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

PKW ZSL – Powiatowy Komitet Wykonawczy Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego

POM – Państwowy Ośrodek Maszynowy

PPR – Polska Partia Robotnicza

PPS – Polska Partia Socjalistyczna

PRN – Powiatowa Rada Narodowa

PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe

PSL NW – Polskie Stronnictwo Ludowe „Nowe Wyzwolenie”

PUBP – Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego

PUR – Państwowy Urząd Repatriacyjny

PUZ – Powiatowy Urząd Ziemski

P PRN – Prezydium Powiatowej Rady Narodowej

P WRN – Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej

PZGS – Powiatowy Zarząd Gminnych Spółdzielni

PZGS SCh – Powiatowy Zarząd Gminnych Spółdzielni Samopomoc Chłopska

PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

PZrzR – Powiatowy Zarząd Rolnictwa

PZR – Państwowe Zakłady Roślinne

PZZ – Państwowe Zakłady Zbożowe

R Adm. – Referat Administracyjny

R Apr. – Referat Aprowizacyjny

R Fin.-Budż. – Referat Finansowo-Budżetowy

RŁ – „Rocznik Łódzki”

RN – Rada Narodowa

RO – Referat Organizacyjny

RP – Rzeczpospolita Polska

S – Sekretariat

SCh – Samopomoc Chłopska

SD – Stronnictwo Demokratyczne

SFO – Społeczny Fundusz Oszczędnościowy

SFOS – Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy

SL – Stronnictwo Ludowe

SN – Stronnictwo Narodowe

SOM – Spółdzielczy Ośrodek Maszynowy

SP – Stronnictwo Pracy

SP-Brz. – Starostwo Powiatowe Brzezińskie

SP-K – Starostwo Powiatowe Kutnowskie

SP-Ł – Starostwo Powiatowe Łęczyckie

UWŁ – Urząd Wojewódzki Łódzki

UWR – Upowszechnienie Wiedzy Rolniczej

W Og. – Wydział Ogólny

W Org. – Wydział Organizacyjny

WR – Wydział Rolny

WRN – Wojewódzka Rada Narodowa

W Sam. – Wydział Samorządowy

WUBP– Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego

ZM – Zarząd Miejski

ZP – Zarząd Powiatowy

Z SCh – Związek Samopomocy Chłopskiej

ZSL – Zjednoczone Stronnictwo LudoweWstęp

Na temat konieczności przeprowadzania badań regionalnych wypowiadało się wielu historyków. Jeden z wybitniejszych, wieloletni prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stanisław Herbst, zagadnienie owo ujął następująco:

nawołujemy do ożywienia badań regionalnych, wskazując na ich wieloraką użyteczność. Potrzebne są one bowiem do ogólnego postępu naszej nauki badania regionalne – i to bywa najważniejsze – pobudzają pasje ludzkie, wypełniają pustkę wewnętrzną nieobcą ludziom nawet najbardziej zapracowanym zawodowo. Spełniają zadania higieniczne dla umysłów – jak to formułują jedni, rozbudowują umysły i uczucia – jak wierzą inni.

Apel ten ma szczególną wymowę w chwili obecnej, a odpowiedź na niego jest zasadniczym celem niniejszej pracy. Odzyskanie suwerenności w 1989 roku otworzyło przed historykami całkowicie nowe obszary badań, dotychczas strzeżone przez komunistyczną cenzurę. Ona to bowiem powodowała, że opracowania historyczne, co było szczególnie dotkliwe w przypadku syntez, nie przyjmowały należytego wymiaru.

Droga do naprawy tej sytuacji wiedzie poprzez rzetelne prace regionalne, na kanwie których można dokonać niezbędnych korekt. Tak więc, kreśląc dzieje jakiegoś regionu, wnosi się zarazem wkład w historię ogólną. Zasadę ową należy odnieść do niniejszej rozprawy, co stanowi jej drugi cel.

Istnieje jeszcze jeden czynnik, który w przekonaniu autora wzmacnia, nie licząc wskazanych już celów, wartość niniejszej rozprawy, a o którym należy wspomnieć. Otóż w czasie obecnym daje się zauważyć coraz żywsze zainteresowanie regionalizmem – i to w różnych zabarwieniach. Wydaje się, że zjawisko owo wyrasta z potrzeby pogłębienia związków łączących ludzi z tak zwaną „małą ojczyzną”, co z kolei można łączyć z poszukiwaniem docelowego kształtu Unii Europejskiej – ma to być państwo federalne, super państwo, a może wspólnota takich „małych ojczyzn”? Poświęcenie więc uwagi jakiemuś regionowi można traktować jako pewne wskazania w tej problematyce. Procesowi globalizacji nie sposób się oprzeć, ale takie „małe ojczyzny” pozwolą na zachowanie tożsamości narodowej, na którą to one się właśnie składają.

U podstaw dokonanego wyboru, w aspekcie poszukiwań odpowiedniego regionu nadającego się do badań, stała definicja zaprezentowana przez Jerzego Topolskiego, a sformułowana w następujących słowach:

„historia regionalna” jest pochodną znaczenia pojęcia „region historyczny”, który jest określonym terytorium, zamieszkałym przez ludność związaną wspólnymi, dłużej lub krócej trwającymi dziejami to pewien układ gospodarczy, społeczny, polityczno-administracyjny o znacznej wadze w różnych okresach historycznych poszczególnych elementów, dających się wyodrębnić z szerszej tkanki historycznej.

Ziemia łęczycka spełnia wszystkie wskazane kryteria. Posiada bogatą przeszłość historyczną, a pojęcie owo do dzisiaj funkcjonuje zarówno w świadomości jej mieszkańców, jak i w historiografii. Jednakowoż istotą niniejszych rozważań jest prześledzenie zmian, jakich dokonali na niej komuniści we wskazanym w tytule rozprawy okresie czasowym. Skupiono się więc na przybliżeniu przemian, jakie zaszły w podstawowych sektorach życia społeczno-gospodarczego regionu, nie zaniedbując przy tym wskazania ich politycznego tła.

Rozprawę otwiera rok 1945. Ludność niemiecka w popłochu starała się wówczas opuścić region ziemi łęczyckiej. Cofały się w nieładzie oddziały wojsk niemieckich ścigane przez Armię Czerwoną. Przybyła w ślad za nią Łódzka Grupa Operacyjna Tymczasowego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej rozpoczęła pierwsze prace polityczne i organizacyjne. Jej wysłannicy udali się w teren, gdzie z energią przystąpili do tworzenia administracji rządowej komunistycznego państwa. Zapleczem dla nich byli komendanci wojenni wojsk radzieckich oraz nieliczne komórki Polskiej Partii Robotniczej zorganizowane podczas okupacji niemieckiej. Ujawniły się także konspiracyjne rady narodowe. Rozpoczęło się zaprowadzanie komunistycznego porządku na ziemi łęczyckiej.

Cezurą zamykającą pracę jest 1955 rok. Przyjęcie takiej właśnie granicy jest pochodną kilku czynników. Przede wszystkim forsowna kolektywizacja gruntów rolnych uległa nagłemu zahamowaniu i w związku z tym społeczność wiejska oczekiwała w napięciu na zmianę polityki państwa w tej kwestii. Rok ów był również ostatnim etapem realizacji sześcioletniego planu gospodarczego, który przyniósł znaczący postęp w uprzemysłowieniu kraju. Istotną rzeczą przemawiającą za przyjęciem takiej właśnie granicy chronologicznej stanowił także fakt, że następny rok przyniósł zmiany, które zapoczątkowały nowy etap w powojennych dziejach Polski, zwany okresem destalinizacji – i wobec tego jego waga historyczna jest znaczna. Zajęcie się wskazanymi zagadnieniami, także w skali regionalnej, wymagałoby więc osobnego opracowania. Jednakże dla lepszej przejrzystości opisywanych zjawisk i wydarzeń rzeczą konieczną było sięganie poza wskazane granice chronologiczne. Sytuacja taka zaistniała, przykładowo, przy omawianiu problemów demograficznych ziemi łęczyckiej. Trudno byłoby bowiem zrozumieć gwałtowne ruchy migracyjne, jakie miały miejsce w okresie 1945-1948, bez przedstawienia losu Polaków podczas wojny. To samo dotyczy reformy rolnej. Aby ukazać jej szersze tło, należało zasygnalizować alternatywne programy przebudowy stosunków własnościowych na wsi prezentowane przez różne ośrodki polityczne, krajowe i zagraniczne, co zmusiło autora niniejszej rozprawy do sięgnięcia w przeszłość po rok 1942. Również badanie początków tworzenia rad naukowych przesunęło tę granicę do okresu okupacji hitlerowskiej. Analogiczna sytuacja zaistniała przy omawianiu przemysłu, rzemiosła i handlu. Ukazanie sposobu, w jaki Niemcy potraktowali te gałęzie działalności społecznej, przybliżyło warunki, w jakich działali komuniści, zaprowadzając „swoje porządki”. Do pracy zostały wprowadzone również pewne elementy z 1956 roku. Przykładowo, zarysowano stan społeczeństwa ziemi łęczyckiej w tym czasie, odnotowano fakt powstania powiatu poddębickiego, który objął swym zasięgiem część omawianego terytorium, oraz zasygnalizowano początek zmian w rolnictwie.

Podejmując się zadania zbadania odcinka dziejów najnowszych ziemi łęczyckiej, autor stanął wobec problemu określenia granic tego terytorium. W literaturze historycznej bardzo często można spotkać się z terminem ziemia łęczycka, ale obszar, jaki pod tym określeniem się rozumie, jest różnie przedstawiany. Typowym przykładem jest publikacja Ziemia łęczycka, szkice o przeszłości i teraźniejszości. Na jej treść składa się 11 artykułów pióra różnych autorów. Większość z nich opatrzono przypisami, w których podane są źródła oraz literatura i wobec tego można je uznać za rozprawy o charakterze naukowym. Jednak każdy niemal autor, pisząc o ziemi łęczyckiej, pod to pojęcie podciągał inne terytorium. I tak Henryk Manikowski, omawiając przebieg walk powstańczych w 1863 roku, ograniczał się do obszaru ówczesnego powiatu łęczyckiego. Z kolei Gryzelda Missalowa, analizując rozwój przemysłu włókienniczego w pierwszej połowie XIX wieku, ograniczyła się do obwodu łęczyckiego złożonego z ówczesnych powiatów łęczyckiego i zgierskiego. Jednakże termin ziemia łęczycka w perspektywie historycznej oznacza obszar województwa łęczyckiego istniejącego do końca XVII wieku, a utworzonego z trzynastowiecznego Księstwa Łęczyckiego, potem zaś ziemi tej nazwy. A więc zakres terytorialny rozprawy, zgodnie z tym ujęciem, obejmuje w zasadzie granice dawnego województwa łęczyckiego. W odniesieniu do okresu 1945-1955, będącego podmiotem niniejszych rozważań, przyjęto, że są to powiaty: brzeziński, kutnowski i łęczycki. Ich to bowiem obszar w znacznej mierze stanowi terytorium historycznej ziemi łęczyckiej. Trzeba jednakowoż zaznaczyć, że w jej ramach znalazła się pewna część powiatu łódzkiego wraz z Łodzią, ale ze względu na wyjątkowe znaczenie tego miasta elementy te zostały pominięte.

Podstawę do napisania niniejszej pracy stanowiły przede wszystkim źródła archiwalne, a w dalszej kolejności źródła drukowane, czasopisma i prasa. Uzupełniały je, szczególnie w odniesieniu do demografii, wydawnictwa statystyczne. Autor sięgał po nie jednak tylko w wyjątkowych przypadkach. Trzeba bowiem zauważyć, że roczniki statystyczne, z małymi wyjątkami, operują przekrojami wojewódzkimi, a więc nie do końca przydatnymi w niniejszym opracowaniu.

W zakresie bazy archiwalnej autor rozprawy korzystał z zasobów Archiwum Państwowego w Łodzi, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w tymże mieście oraz archiwów państwowych w Łęczycy, Kutnie i Tomaszowie Mazowieckim. Zasadnicza część wykorzystanych źródeł znajduje się w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi. Niezmiernie cenne okazały się tutaj akta Polskiej Partii Robotniczej (1945-1948) i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948-1955) – i to zarówno szczebla wojewódzkiego, jak i powiatowego. Kwerenda objęła więc wszystkie wydziały komitetów partyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem egzekutyw, sekretariatów, wydziałów organizacyjnych i rolnych.

Przy omawianiu życia politycznego społeczeństwa ziemi łęczyckiej autor oparł się przede wszystkim na informacjach zawartych w aktach powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego, jak też komend milicji obywatelskiej. Tematykę tę poszerzały w pewnym stopniu akta partyjne różnej proweniencji oraz protokoły posiedzeń powiatowych rad narodowych.

Przedstawienie destrukcyjnej działalności Armii Czerwonej na omawianym obszarze przysporzyło autorowi sporo trudności. Nie zachowało się bowiem zbyt wiele źródłowych materiałów, a zachowane bardzo często nie prezentowały znaczących wartości. Jednakże wnikliwa i bardzo szeroko prowadzona kwerenda przyniosła dość wymierne rezultaty, umożliwiające chociaż zasygnalizowanie tego zjawiska.

Przydatnymi źródłami przy omawianiu kształtowania się nowej społeczności ziemi łęczyckiej okazały się akta powiatowych urzędów repatriacyjnych. W celu poszerzenia zagadnienia, jak również skorygowania błędów, jakie w swych sprawozdaniach popełniali urzędnicy tychże urzędów, a co wymagało niejednokrotnie „mrówczej” pracy, rzeczą niezbędną okazało się włączenie do prac analitycznych akt Urzędu Wojewódzkiego Łódzkiego oraz akt partii komunistycznej. Metody porównawcze, przeprowadzanie wnikliwych analiz materiałów źródłowych i wspieranie się po części niezbędną literaturą przedmiotu umożliwiło zobrazowanie tak trudnego problemu, jakim było formowanie się nowego społeczeństwa ziemi łęczyckiej.

Prace badawcze nad samorządem terytorialnym skutkowały kwerendą obejmującą przede wszystkim zespół Wojewódzkiej Rady Narodowej, gdzie znajdują się protokoły posiedzeń plenarnych powiatowych rad narodowych, ich prezydiów, jak również protokoły organów wykonawczych tychże rad, czyli ich wydziałów – wojewódzkiego i powiatowych. Znaleziono tam wystarczającą ilość materiału do omówienia wskazanej problematyki, ale dążąc do jej wyczerpującego potraktowania, sięgnięto również do innych źródeł.

Prześledzenie ewolucji rad narodowych w kierunku pełnienia przez nie funkcji administracyjnych umożliwiły protokoły posiedzeń rad i ich prezydiów. Także tutaj wspomagano się źródłami o innej proweniencji.

Podczas omawiania rolnictwa ziemi łęczyckiej korzystano głównie z akt partii komunistycznej – zarówno instancji wojewódzkiej, jak i powiatowych. Nie istniała możliwość wykorzystania źródeł, jakie w swoim czasie wytworzył Wydział Rolnictwa i Reform Rolnych Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, ponieważ zaginęły. Aby poszerzyć omawiane zagadnienie, wsparto się więc informacjami zawartymi w zespołach Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi oraz poszczególnych starostwach powiatowych. Przy analizowaniu przebiegu kolektywizacji korzystano również z zasobów Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi.

W odniesieniu do przemian w przemyśle, drobnej wytwórczości i handlu pierwszorzędne znaczenie miały akta partii komunistycznej, zarówno z okresu PPR-u, jak i PZPR-u. Poza tym cenne okazały się zespoły Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Izby Przemysłowo-Handlowej w Łodzi. W przypadku handlu uzupełnieniem wskazanych źródeł były akta Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkolnictwem Gospodarczym, Delegatura w Łodzi oraz, w pewnym stopniu, informacje z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej.

Pewne walory poznawcze do niniejszej pracy wniosło wydawnictwo źródłowe Kształtowanie władzy ludowej w Łodzi i województwie łódzkim w 1945 roku pod redakcją Mieczysława Bandurki. Zakres jego wykorzystania był jednak niewielki, ponieważ do znakomitej większości dokumentów tam opublikowanych autor rozprawy miał bezpośredni dostęp w archiwum łódzkim. Na wyróżnienie natomiast zasługują sprawozdania Izby Rzemieślniczej w Łodzi za lata 1945-1948, gdzie z całą ostrością pokazany jest proces powolnego upadku rzemiosła w regionie. Z kolei do danych zawartych w rocznikach statystycznych z omawianej dekady Polski Ludowej, po ich konfrontacji ze sprawozdaniami sporządzanymi przez różne urzędy państwowe, autor podchodził z dużą ostrożnością, a zdarzały się przypadki, że w ogóle z nich rezygnował na rzecz wykorzystania lepiej udokumentowanych źródeł archiwalnych.

Nie istnieje literatura historyczna dotycząca bezpośrednio ziemi łęczyckiej w omawianym okresie. Ponieważ jednak obszar ten stanowi część województwa łódzkiego, posiłkowanie się wydawnictwami omawiającymi tę jednostkę terytorialno-administracyjną było rzeczą niezbędną. Istniejące opracowania są ilościowo znaczne i większość z nich została ujęta w Łódzkiej Bibliografii Regionalnej 1945-1970, wydanej w Łodzi w 1976 roku pod redakcją Bolesława Świderskiego oraz w wydawnictwach bibliograficznych Łodzi i województwa łódzkiego realizowanych kolejno w latach 1976 i 1983 przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Łodzi. Jednak przydatność pozycji zamieszczonych we wskazanych pozycjach jest nieznaczna, ponieważ głównie są to artykuły, rozprawy, druki ulotne o dość wąskiej specjalizacji. Korzystniejsze natomiast okazały się prace regionalistów łódzkich – Mieczysława Bandurki i Ryszarda Rosina. Druga z tych postaci była redaktorem książek: Łódzkie. Rozwój województwa w Polsce Ludowej oraz Województwo Łódzkie 1919-1969, które to pozycje były przez autora niniejszej rozprawy w pewnym stopniu wykorzystane. Ryszard Rosin stał także na czele komitetów redakcyjnych, których zasługą jest napisanie monografii wybranych miast ziemi łęczyckiej, np. Kutna – Kutno. Dzieje miasta (Warszawa – Łódź 1984) oraz Łęczycy – Łęczyca. Monografia miasta do 1990 roku (Łęczyca 2001). Zawarte w tych publikacjach informacje, chociaż w niewielkim wymiarze, wniosły swój wkład w powstanie niniejszej rozprawy. To samo można powiedzieć o monografii Tomaszowa Mazowieckiego – Tomaszów Mazowiecki. Dzieje miasta pod redakcją Barbary Wachowskiej (Warszawa 1980) – i Brzezin – Brzeziny. Dzieje miasta do 1945 roku pod redakcją Kazimierza Badziaka (Łódź – Brzeziny 1997). Do innych pozycji, których znajomość okazała się pomocna przy pisaniu niniejszej rozprawy, należy zaliczyć ponadto publikację Łódzkiego Towarzystwa Naukowego Zarys monografii województwa łódzkiego z 2001 roku, wydawnictwo Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Łodzi pt. Województwo łódzkie w XXX-leciu PRL z 1974 roku pod redakcją Wincentego Imienińskiego oraz książkę Leszka Próchniaka Kolektywizacja rolnictwa w regionie łódzkim z 2003 roku. Jak jednak już zaznaczono, faktyczna przydatność tej literatury ze względu na różnice terytorialne rozważanych obszarów była niewielka.

Należy jeszcze odnotować, że artykuły takich autorów jak Cezary Jabłoński, Tadeusz Czapliński, Adam Dąbrowski czy Mieczysław Kołodziejczak, zamieszczane w „Rocznikach Łódzkich”, przybliżyły również problemy stanowiące cel przeprowadzonych badań. Tutaj, co dotyczy większości wspomnianej wyżej literatury, autor niniejszej rozprawy starał się wykazywać dużą ostrożnością w korzystaniu z ustaleń dokonanych przez tych autorów, biorąc pod uwagę fakt, że były to publikacje z okresu istnienia PRL, a więc czasu, w którym historia najnowsza stanowiła w pewnym stopniu narzędzie służące celom politycznym. Analogiczna sytuacja zaistniała przy zarysowaniu perspektywy krajowej przemian dokonujących się na ziemi łęczyckiej. Niezależnie od tych uwag wykorzystane w rozprawie zostały w pewnej mierze ustalenia m.in. takich autorów jak Janusz Wojciech Gołębiowski, Władysław Góra, Maurycy Jaroszyński, Janusz Kaliński, Czesław Łuczak, Czesław Madajczyk, co szczególnie dotyczyło kwestii gospodarczych. Należy natomiast podkreślić, że dokonania historyków poczynione po roku 1989, wśród których na szczególną uwagę zasługują Dariusz Jarosz, Antoni Kura i Janusz Gmitruk, wniosły pozytywny wkład w zarysowanie szerszej perspektywy poruszonych w niniejszej pracy zagadnień.

Prezentowanej pracy został nadany układ chronologiczno-rzeczowy, co odpowiada jej ujęciu tematycznemu. Składa się ona ze wstępu, siedmiu zasadniczych rozdziałów i zakończenia.

Rozdział pierwszy przedstawia krótki zarys dziejów ziemi łęczyckiej od czasów najdawniejszych do 1945 roku. Szczególny nacisk został tutaj położony na pokazanie okresu jej świetności, który przypadł na czasy ostatnich Piastów i początki panowania dynastii Jagiellonów. Ze względu na swe centralne położenie pełniła ona wówczas ważną rolę politycznego i handlowego ośrodka w państwie polskim. Autor zaprezentował tutaj również, przy pomocy zamieszczonych mapek, ewolucję ustroju administracyjnego ziemi łęczyckiej.

W rozdziale drugim autor skoncentrował się na przybliżeniu uwarunkowań procesu tworzenia i funkcjonowania administracji państwowej, samorządu terytorialnego i gospodarki po II wojnie światowej, których z kolei organizowanie i główne kierunki działalności przedstawione są w następnych rozdziałach rozprawy. Do wskazanych uwarunkowań zaliczono: negatywną rolę, jaką odegrała w tym regionie Armia Czerwona, ówczesny stan społeczeństwa ziemi łęczyckiej oraz zarys jego życia politycznego. W odniesieniu do sytuacji demograficznej społeczeństwa, ruchy migracyjne, jakie tutaj miały miejsce, stanowiły prawdziwe wyzwanie badawcze. Urzędnicy państwowi, zarówno ci ze starostw, jak i urzędów repatriacyjnych, popełniali wiele błędów przy sporządzaniu sprawozdań technicznych i merytorycznych, a więc weryfikacja ich ustaleń wymagała wiele pracy. Z kolei w szkicu dotyczącym życia politycznego przy pomocy zestawienia tabelarycznego starano się pokazać stopniową dominację w radach narodowych przedstawicieli partii komunistycznej. Ich znaczenie było wówczas bardzo istotne, bowiem poprzez takie działania PPR utwierdzała swój monopol na władzę, przesuwając przy tym jej ciężar z urzędów bezpieczeństwa i innych represyjnych organów na rzecz instytucji, która według tej partii stanowiła przedstawicielstwo narodu. W omawianym rozdziale zostały przedstawione także sposoby, jakich używali komuniści do walki z PSL i taktykę stosowaną przez nich w celu zdominowania PPS i SL.

W rozdziale trzecim, który otwiera ustęp omawiający podziały terytorialno-administracyjne powiatów historycznej ziemi łęczyckiej, przedstawione zostały starostwa powiatowe w latach 1945-1950. Zarysowano więc podstawy prawne ich działalności, czynniki, które skłoniły władzę komunistyczną do tego, że w ogóle zostały one reaktywowane, jak również problemy związane z kompletowaniem kadry urzędniczej. Sporo miejsca poświęcono działalności starostw, chociaż ubogie materiały archiwalne stanowiły tutaj pewne ograniczenia badawcze.

Rozdział czwarty zajmuje się powiatowymi, gminnymi i miejskimi radami narodowymi, omawia ich znaczenie, sposoby ich powołania oraz przedstawia ich działalność. Nakładające się w pewnym stopniu kompetencje starostw i rad oraz wynikające stąd częste niejasności skutkowały tym, że skoncentrowano się wyłącznie na głównych kierunkach działalności rad.

Treścią rozdziału piątego jest zobrazowanie całkowicie nowej roli, jaką zaczęły odgrywać rady narodowe na skutek wejścia w życie „Ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej”. Podkreślono tutaj także, że zaistniała wówczas reorganizacja podziału terytorialnego kraju miała na celu rozciągnięcie nad obywatelami ściślejszej kontroli przez komunistyczne władze. Jednak zasadniczą częścią rozdziału jest przedstawienie głównych kierunków działania rad narodowych w ich nowym kształcie.

Rozdział szósty poświęcony został rolnictwu, a jako że ziemia łęczycka to typowy obszar rolniczy, stanowi on najobszerniejszą część niniejszego opracowania. Najpierw zasygnalizowano w nim projekty zmian, jakie w tym dziale gospodarki narodowej zgłaszały różne ośrodki – czy to rządowe, czy partyjne w skali krajowej, a następnie przystąpiono do omówienia kroków praktycznych, które na ziemi łęczyckiej podjęli komuniści. Tak więc ukazano przebieg reformy rolnej oraz usiłowania władzy komunistycznej zmierzającej w okresie następnym do kolektywizacji gruntów chłopskich.

Ostatni, czyli siódmy rozdział rozprawy zajmuje się przebudową przemysłu, rzemiosła i handlu w wykonaniu partii komunistycznej. Zaprezentowano więc tutaj podstawowe akty leżące u podstawy podjętych kroków oraz przybliżono, w jaki sposób dokonana została nacjonalizacja przemysłu, podporządkowanie rzemiosła państwu oraz eliminacja wolnego handlu. Wskazano również, że władza komunistyczna nie ograniczyła się tylko do rozbudowy handlu państwowego mającego zastąpić prywatny, ale kontrolą objęła również ruch spółdzielczy.

------------------------------------------------------------------------

S. Herbst, Potrzeba historii, czyli o polskim stylu życia, wybór pism, red. A. Zahorski, t. II, Warszawa 1978, s. 531.

O regionalizmie szerzej zob. J. Damrosz, Ojczyzna i jej regiony, Płock – Warszawa 2007.

J. Topolski, Marksizm i historia, Warszawa 1977, s. 430.

Zob. m.in.: Październik 1956 roku – początek erozji systemu, red. M. Jabłonowski, S. Stępka, Pułtusk 2007.

Ziemia łęczycka. Szkice o teraźniejszości i przeszłości, red. J. Grodzka, Łódź 1964.

Opisy wszystkich cytowanych we wstępie prac zamieszczono w bibliografii.
mniej..

BESTSELLERY

Kategorie: