Przyszłość azjatyckich tygrysów. Zagrożenia i wyzwania - ebook

Wstęp

Ter­min „azja­tyc­kie ty­gry­sy” zo­stał uku­ty na grun­cie eko­no­mii dla po­tocz­ne­go okre­śle­nia gru­py państw Azji Po­łud­no­wo-Wschod­niej (pier­wot­nie czte­rech), któ­rych PKB wzra­sta­ło w tem­pie od kil­ku do kil­ku­na­stu pro­cent rocz­nie, uzy­sku­jąc tym sa­mym naj­wyż­sze tem­po roz­wo­ju go­spo­dar­cze­go na świe­cie. W la­tach osiem­dzie­sią­tych i dzie­więć­dzie­sią­tych XX wie­ku zo­stał on po­sze­rzo­ny o ko­lej­ne pań­stwa wschod­nio­azja­tyc­kie (Chi­ny, Ma­le­zję, Taj­lan­dię, Ma­kau, Fi­li­pi­ny, Wiet­nam i In­do­ne­zję), gdyż i te we­szły na po­dob­ną ścież­kę roz­wo­ju. Okres pro­spe­ri­ty dla tych państw zo­stał po raz pierw­szy za­trzy­ma­ny w koń­cu lat dzie­więć­dzie­sią­tych, kie­dy to na­stą­pi­ło znacz­ne spo­wol­nie­nie go­spo­dar­cze w pań­stwach re­gio­nu (z wy­łą­cze­niem Chin), a w czę­ści z nich, w 1997 roku, do­szło do kry­zy­su fi­nan­so­we­go. Kry­zys ten do­wo­dził, że na­wet go­spo­dar­ki roz­wi­ja­ją­ce się w ga­lo­pu­ją­cym tem­pie nie są za­bez­pie­czo­ne przed kry­zy­sem, a po każ­dym okre­sie ko­niunk­tu­ry na­stę­pu­je go­spo­dar­cza re­ce­sja.

Przez dłu­gi czas fun­da­men­tem wzro­stu go­spo­dar­cze­go państw Za­cho­du była przede wszyst­kim wy­so­ka sto­pa kon­sump­cji. Ko­rzy­sta­ły na tym głów­nie pań­stwa azja­tyc­kie, któ­rych go­spo­dar­ki opar­te były w naj­więk­szym stop­niu na pro­duk­cji prze­my­sło­wej. Ogól­no­świa­to­wy kry­zys go­spo­dar­czy ryn­ków fi­nan­so­wych trwa­ją­cy od 2008 roku una­ocz­nił sła­bość sys­te­mów go­spo­dar­czych i fi­skal­nych państw Za­cho­du. Spo­wol­nie­nie wzro­stu go­spo­dar­cze­go oraz ob­ni­że­nie sto­py kon­sump­cji naj­bo­gat­szych państw świa­ta wpły­nę­ło bez­po­śred­nio na stan go­spo­da­rek azja­tyc­kich. Ce­lem utrzy­ma­nia wzro­stu go­spo­dar­cze­go, zo­sta­ły one zmu­szo­ne do sty­mu­lo­wa­nia po­py­tu we­wnętrz­ne­go, co nie­sie i w naj­bliż­szych la­tach bę­dzie nio­sło za sobą sze­reg zmian, nie tyl­ko w wy­mia­rze go­spo­dar­czym, ale tak­że spo­łecz­nym i po­li­tycz­nym. Wy­zwa­nia, przed któ­ry­mi sto­ją dziś „azja­tyc­kie ty­gry­sy” skła­nia­ją ba­da­czy do sta­wia­nia py­tań o ich przy­szłość. Pró­bą od­po­wie­dzi na py­ta­nie: „do­kąd dziś zmie­rza­ją pań­stwa azja­tyc­kie?” jest rów­nież ni­niej­sza pu­bli­ka­cja.

Ko­lej­na pu­bli­ka­cja z pre­sti­żo­wej se­rii „Bi­blio­te­ki Azji i Pa­cy­fi­ku” pod ty­tu­łem Przy­szłość azja­tyc­kich ty­gry­sów. Za­gro­że­nia i wy­zwa­nia sta­no­wi wie­lo­wąt­ko­wą dys­ku­sję o kon­dy­cji państw azja­tyc­kich. W to­mie za­ry­so­wu­ją się trzy tory re­flek­sji nad pro­ble­mem. Pierw­szy do­ty­czy re­la­cji na li­nii Unia Eu­ro­pej­ska – „azja­tyc­kie ty­gry­sy”. Tom otwie­ra ar­ty­kuł Zdzi­sła­wa W. Pu­ślec­kie­go, któ­ry za­da­je py­ta­nie o dy­na­mi­kę roz­wo­ju sto­sun­ków eko­no­micz­nych mię­dzy Unią Eu­ro­pej­ską a Chiń­ską Re­pu­bli­ką Lu­do­wą w wa­run­kach no­wych wy­zwań glo­bal­nych, tu przede wszyst­kim w sy­tu­acji ro­sną­cej po­tę­gi han­dlo­wej Chin oraz ich człon­ko­stwa w gru­pach państw o szyb­kim wzro­ście kon­ku­ren­cyj­no­ści, któ­rych po­zy­cja wzra­sta w kon­se­kwen­cji prze­dłu­ża­ją­ce­go się kry­zy­su go­spo­dar­cze­go. Uzu­peł­nia i roz­wi­ja ten wą­tek ar­ty­kuł Ka­ri­ny Ję­drze­jow­skiej, po­ru­sza­ją­cy pro­blem wpły­wu kry­zy­su za­dłu­że­nio­we­go w stre­fie euro na go­spo­dar­ki państw Azji Wschod­niej i Po­łu­dnio­wej. To­masz Ka­miń­ski w swym ar­ty­ku­le po­dej­mu­je zaś te­mat re­ak­cji Unii Eu­ro­pej­skiej na eks­pan­sję azja­tyc­kich pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych, któ­ra, jak wska­zu­je au­tor, osią­gnę­ła już za­sięg glo­bal­ny. Czwar­ty ar­ty­kuł w nur­cie re­la­cji państw azja­tyc­kich z Unią Eu­ro­pej­ską, au­tor­stwa Anny Wró­bel, do­ty­czy z ko­lei per­spek­tyw utwo­rze­nia stre­fy wol­ne­go han­dlu mię­dzy stro­ną unij­ną i In­dia­mi.

Za­sad­ni­czą część ni­niej­sze­go tomu zaj­mu­je ana­li­za sy­tu­acji go­spo­dar­czej Chin oraz ich po­zy­cji w prze­strze­ni re­gio­nal­nej i glo­bal­nej. Pro­blem po­zy­cji Chin w go­spo­dar­ce glo­bal­nej po­dej­mu­ją w swych ar­ty­ku­łach Do­ro­ta Grądz­ka i Be­ata Ja­ro­szew­ska. Klam­rę za­my­ka­ją­cą ten wą­tek roz­wa­żań sta­no­wi ar­ty­kuł au­tor­stwa Na­ta­lii Anny Dę­bow­skiej, któ­ra w spo­sób ca­ło­ścio­wy wska­zu­je na we­wnętrz­ne i ze­wnętrz­ne de­ter­mi­nan­ty roz­wo­ju go­spo­dar­cze­go „Pań­stwa Środ­ka”, któ­re to de­cy­du­ją o po­zy­cji tego pań­stwa na are­nie mię­dzy­na­ro­do­wej. Krzysz­tof Ko­złow­ski pod­dał ana­li­zie uwa­run­ko­wa­nia i tra­jek­to­rie roz­wo­ju zna­cze­nia ropy naf­to­wej w po­li­ty­ce za­gra­nicz­nej Chin. Z ko­lei Krzysz­tof De­reń wska­zu­je głów­ne za­gro­że­nia eko­lo­gicz­ne, któ­re mogą sta­nąć na dro­dze roz­wo­ju Chin i In­dii. Pa­weł Górz­ny zaś swój ar­ty­kuł po­świę­cił skom­pli­ko­wa­nym re­la­cjom eko­no­micz­nym mię­dzy Wiet­na­mem a Chiń­ską Re­pu­bli­ką Lu­do­wą. Ar­ty­ku­łem za­my­ka­ją­cym pro­ble­ma­ty­kę chiń­ską ni­niej­sze­go tomu jest tekst Ho­no­ra­ty Gor­goń trak­tu­ją­cy o ety­ce biz­ne­su w Chiń­skiej Re­pu­bli­ce Lu­do­wej, w któ­rym au­tor­ka pró­bu­je od­po­wie­dzieć na py­ta­nie, czy z uwa­gi na lo­kal­ne uwa­run­ko­wa­nia kul­tu­ro­we w Chi­nach, moż­li­we jest w ogó­le za­adop­to­wa­nie do chiń­skiej ety­ki biz­ne­su idei/stan­dar­dów obo­wią­zu­ją­cych pań­stwach Za­cho­du, jak np. idei spo­łecz­nej od­po­wie­dzial­no­ści biz­ne­su.

Trze­ci tor re­flek­sji nad pro­ble­mem przy­szło­ści państw azja­tyc­kich sku­pia się na wy­bra­nych za­gad­nie­niach zwią­za­nych z bez­pie­czeń­stwem ener­ge­tycz­nym (ar­ty­kuł To­ma­sza Mły­nar­skie­go o roli Pa­ki­sta­nu jako no­we­go „wę­zła ener­ge­tycz­ne­go”) i pro­ce­sa­mi in­te­gra­cji go­spo­dar­czej państw azja­tyc­kich. O tych za­gad­nie­niach trak­tu­ją ar­ty­ku­ły: O.W. Ar­tio­mo­wej , do­ty­czą­cy wspól­nej prze­strze­ni go­spo­dar­czej Ro­sji, Bia­ło­ru­si i Ka­zach­sta­nu, Ma­cie­ja Mać­ko­wia­ka o wy­zwa­niach dla roz­wo­ju In­do­ne­zji a tak­że Mie­czy­sła­wa Spren­gla, któ­ry pod­jął te­mat re­la­cji Au­stra­lii i Sta­nów Zjed­no­czo­nych w świe­tle za­war­te­go po­ro­zu­mie­nia o wol­nym han­dlu. Do­peł­nie­nie ca­łe­go tomu sta­no­wi ar­ty­kuł na te­mat is­lam­skie­go sys­te­mu fi­nan­so­we­go au­tor­stwa Jac­ka Sob­cza­ka.

Wie­lość i waż­kość pro­ble­mów po­dej­mo­wa­nych przez au­to­rów w swych ar­ty­ku­łach spra­wia, że tom od­da­wa­ny w ręce czy­tel­ni­ka sta­no­wi bo­ga­te kom­pen­dium wie­dzy, do­star­cza­ją­ce ak­tu­al­nych ana­liz o cha­rak­te­rze spo­łecz­no-eko­no­micz­nym do­ty­czą­cych kon­dy­cji wy­bra­nych państw azja­tyc­kich. Po­zy­cja ta ad­re­so­wa­na jest do sze­ro­kie­go krę­gu ba­da­czy oraz osób za­in­te­re­so­wa­nych pro­ble­ma­ty­ką azja­tyc­ką.

Jo­an­na Mar­sza­łek-Kawa

Ewa KajaTomasz Kamiński Unia Europejska a globalna ekspansja azjatyckich państwowych funduszy majątkowych (Sovereign Wealth Funds)

Alar­mi­stycz­ne na­głów­ki ga­zet, ostre wy­po­wie­dzi po­li­ty­ków, gło­śno wy­ra­ża­ne oba­wy ryn­ków fi­nan­so­wych, nie­ukry­wa­na nie­uf­ność i na­wo­ły­wa­nia do pro­tek­cjo­ni­zmu – taka wła­śnie była re­ak­cja za­chod­nie­go świa­ta na ro­sną­cą eks­pan­sję pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych (So­ve­re­ign We­alth Funds, SWFs). Fe­no­men ten od­bił się sze­ro­kim echem w pra­sie świa­to­wej, stał się przed­mio­tem licz­nych ana­liz eko­no­micz­nych i po­li­tycz­nych¹, wy­wo­łał też kon­kret­ne dzia­ła­nia tak państw, jak i or­ga­ni­za­cji mię­dzy­na­ro­do­wych.

Ce­lem ni­niej­szej pra­cy jest omó­wie­nie re­ak­cji Unii Eu­ro­pej­skiej na na­gły wzrost zna­cze­nia SWFs oraz okre­śle­nie kon­tek­stu azja­tyc­kie­go po­wsta­ją­cej w la­tach 2007–2008 po­li­ty­ki unij­nej wo­bec pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych.

Au­tor po­sta­wił so­bie na­stę­pu­ją­ce py­ta­nia ba­daw­cze:

1. Czym są pań­stwo­we fun­du­sze ma­jąt­ko­we i ja­kie kon­se­kwen­cje nie­sie ze sobą ich eks­pan­sja?

2. Czy SWFs są czyn­ni­kiem sta­bi­li­zu­ją­cym, czy też ra­czej za­gro­że­niem dla stra­te­gicz­nych in­te­re­sów bez­pie­czeń­stwa eu­ro­pej­skie­go?

3. Jak zmie­nia­ło się sta­no­wi­sko Unii Eu­ro­pej­skiej wo­bec wzro­stu roli pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych i jaką rolę ode­gra­ły w tym fun­du­sze azja­tyc­kie?

Ro­sną­ca rola Pań­stwo­wych Fun­du­szy Ma­jąt­ko­wych w świe­cie

Pań­stwo­we Fun­du­sze Ma­jąt­ko­we to rzą­do­we fun­du­sze in­we­sty­cyj­ne, in­we­stu­ją­ce wy­dzie­lo­ną część środ­ków z po­sia­da­nych za­so­bów wa­lu­to­wych i za­rzą­dza­ne w spo­sób nie­za­leż­ny od ofi­cjal­nych re­zerw wa­lu­to­wych. To środ­ki pie­nięż­ne in­we­sto­wa­ne dla zy­sku, czę­sto w za­gra­nicz­ne pa­pie­ry war­to­ścio­we, w tym ak­cje za­gra­nicz­nych firm. In­we­sty­cje mogą być do­ko­ny­wa­ne bez­po­śred­nio, bądź też po­śred­nio, po­przez inne fun­du­sze in­we­sty­cyj­ne.

Pod­sta­wo­wą kla­sy­fi­ka­cją SWFs jest po­dział we­dług po­cho­dze­nia środ­ków fun­du­szu. Ge­ne­ral­nie wy­róż­nia­my tu dwie gru­py fun­du­szy – su­row­co­we (in­we­stu­ją­ce część zy­sków ze sprze­da­ży su­row­ców, za­kła­da­ne głów­nie przez naj­więk­szych eks­por­te­rów ropy i gazu) oraz nie­su­row­co­we (po­wsta­ją­ce po­przez trans­fer czę­ści środ­ków z re­zerw wa­lu­to­wych)².

War­to też pod­kre­ślić, że fun­du­sze ma­jąt­ko­we sta­no­wią tyl­ko jed­no z na­rzę­dzi obec­no­ści in­we­sty­cyj­nej państw na ryn­kach świa­to­wych, obok re­zerw wa­lu­to­wych, pu­blicz­nych fun­du­szy eme­ry­tal­nych czy wresz­cie przed­się­biorstw pań­stwo­wych³.

Pierw­szym fun­du­szem typu SWF był po­wsta­ły w Ku­wej­cie w 1953 roku Ku­wa­it In­ve­st­ment Bo­ard. Jed­nak­że szyb­ki roz­wój fun­du­szy ma­jąt­ko­wych na­stą­pił do­pie­ro w la­tach 70. XX wie­ku, na ba­zie wy­so­kich cen su­row­ców, a w szcze­gól­no­ści ropy naf­to­wej. Ko­lej­na gwał­tow­na fala wzro­stu licz­by fun­du­szy i war­to­ści za­rzą­dza­ne­go przez nie ma­jąt­ku roz­po­czę­ła się w pierw­szych la­tach XXI wie­ku. Tyl­ko w la­tach 2005–2008 po­wsta­ło kil­ka­na­ście no­wych SWFs, zwięk­sza­jąc ich ogól­ną licz­bę do po­nad 40. Łącz­ny ma­ją­tek fun­du­szy ma­jąt­ko­wych sza­co­wa­ny był w stycz­niu 2008 roku przez Mię­dzy­na­ro­do­wy Fun­dusz Wa­lu­to­wy na 1,9–2,9 bln USD⁴, a we­dług So­ve­re­ign We­alth In­sti­tu­te w grud­niu 2011 roku mógł się­gnąć nie­mal 4,8 bln USA, z cze­go oko­ło 60% jest za­rzą­dza­na przez fun­du­sze su­row­co­we⁵. Dla po­rów­na­nia, łącz­ne ak­ty­wa fun­du­szy hed­gin­go­wych, pry­wat­nych fun­du­szy in­we­sty­cyj­nych wy­so­kie­go ry­zy­ka, się­ga­ją tyl­ko 2 bln USD, a więc są praw­do­po­dob­nie znacz­nie mniej­sze⁶.

Przy­wo­łu­jąc sza­cun­ki do­ty­czą­ce wiel­ko­ści ak­ty­wów fun­du­szy ma­jąt­ko­wych na­le­ży jed­nak za­zna­czyć, że z uwa­gi na brak przej­rzy­stej po­li­ty­ki in­for­ma­cyj­nej zna­ko­mi­tej więk­szo­ści SWFs, es­ty­ma­cje po­szcze­gól­nych in­sty­tu­cji zna­czą­co się cza­sem od sie­bie róż­nią i nie wia­do­mo do­kład­nie jaki jest fak­tycz­ny stan po­sia­da­nia fun­du­szy, ich po­li­ty­ka in­we­sty­cyj­na i war­tość po­szcze­gól­nych in­we­sty­cji⁷.

SWFs są waż­ny­mi ak­to­ra­mi na glo­bal­nym ryn­ku ka­pi­ta­ło­wym, choć nie na­le­ży też prze­ce­niać ich wiel­ko­ści – sta­no­wią tyl­ko oko­ło 1,5% war­to­ści ca­łe­go glo­bal­ne­go rynk⁸. Jed­nak­że to nie dzi­siej­sza war­tość ak­ty­wów fun­du­szy jest przed­mio­tem dys­ku­sji, ale ra­czej jej pro­gno­zo­wa­ny wzrost w naj­bliż­szych la­tach. Sza­cun­ki są róż­ne, ale nie­mal wszyst­kie za­kła­da­ją moż­li­wość po­tro­je­nia wiel­ko­ści ma­jąt­ku fun­du­szy w prze­cią­gu naj­bliż­szych kil­ku lat⁹.

Wy­kres 1. Sza­co­wa­na war­tość ak­ty­wów Pań­stwo­wych Fun­du­szy Ma­jąt­ko­wych wy­bra­nych państw (w mld. USD)

Źró­dło: opra­co­wa­nie wła­sne na pod­sta­wie sza­cun­ków So­ve­re­ign We­alth Fund In­sti­tu­te.

Na­gła eks­pan­sja SWFs w ostat­nich kil­ku la­tach spo­wo­do­wa­na była przez na­ło­że­nie się na sie­bie dwóch czyn­ni­ków. Po pierw­sze, wzro­stu cen su­row­ców ener­ge­tycz­nych, któ­ry spo­wo­do­wał zwięk­szo­ny na­pływ de­wiz do pro­du­cen­tów ropy i gazu, w efek­cie ko­niecz­ność ste­ry­li­za­cji ryn­ku w celu za­po­bie­gnię­cia nad­mier­ne­mu wzro­sto­wi in­fla­cji. Po dru­gie, ro­sną­cej nie­rów­no­wa­gi w go­spo­dar­ce świa­to­wej, w któ­rej kra­je spe­cja­li­zu­ją­ce się w pro­duk­cji to­wa­rów eks­por­to­wych, w szcze­gól­no­ści azja­tyc­kie (Chi­ny, Ja­po­nia, Taj­wan), no­tu­ją na­ra­sta­ją­cą nad­wyż­kę na ra­chun­ku ob­ro­tów bie­żą­cych, a chcąc ogra­ni­czyć apre­cja­cję wła­snej wa­lu­ty, któ­ra zmniej­szy­ła­by opła­cal­ność eks­por­tu, mu­szą po­więk­szać re­zer­wy wa­lu­to­we¹⁰. W obu przy­pad­kach po­wsta­je na­tu­ral­na chęć wy­ko­rzy­sta­nia po­sia­da­ne­go ma­jąt­ku w spo­sób bar­dziej efek­tyw­ny – uzy­ska­nia od­po­wied­nio wy­so­kiej sto­py zwro­tu z ka­pi­ta­łu a przy tym ewen­tu­al­nie i in­nych ko­rzy­ści go­spo­dar­czych lub po­li­tycz­nych. Tra­dy­cyj­ne me­to­dy in­we­sty­cyj­ne (ob­li­ga­cje rzą­do­we sta­bil­nych kra­jów trze­cich – np. USA) gwa­ran­tu­ją względ­ne bez­pie­czeń­stwo, ale nie dają per­spek­ty­wy zbyt wiel­kich zy­sków.

Naj­więk­sza licz­ba pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych po­wsta­ła w kra­jach Bli­skie­go Wscho­du i w Azji. Te azja­tyc­kie mają już dłu­gą tra­dy­cję, się­ga­ją­cą do 1974 roku, kie­dy to po­wstał w Sin­ga­pu­rze fun­dusz Te­ma­sek Hol­dings. W cią­gu ko­lej­nej de­ka­dy po­wstał jesz­cze je­den fun­dusz sin­ga­pur­ski Go­vern­ment In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion, oraz po­dob­na in­sty­tu­cja w Suł­ta­na­cie Bru­nei. Ce­chą wspól­ną fun­du­szy azja­tyc­kich jest po­cho­dze­nie środ­ków fi­nan­so­wych – wszyst­kie poza bru­nej­skim są fi­nan­so­wa­ne z nad­wy­żek wa­lu­to­wych da­ne­go kra­ju nie­wy­ni­ka­ją­cych z eks­por­tu su­row­ców¹¹. Li­sta naj­więk­szych azja­tyc­kich SWFs znaj­du­je się w ta­be­li nr 1.

Azja­tyc­kie fun­du­sze ma­jąt­ko­we zwró­ci­ły uwa­gę świa­to­wych elit go­spo­dar­czych i po­li­tycz­nych tak na­praw­dę do­pie­ro w 2007 roku na wieść o po­wsta­niu w Chi­nach fun­du­szu Chi­na In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion (CIC), któ­re­mu prze­ka­za­no w za­rząd 200 mld USD z ol­brzy­miej chiń­skiej re­zer­wy wa­lu­to­wej gru­bo prze­kra­cza­ją­cej wów­czas 1,5 bi­lio­na do­la­rów.

Ta­be­la 1. Naj­więk­sze azja­tyc­kie pań­stwo­we fun­du­sze ma­jąt­ko­we

------------ ------------------------------------------------- ------------------ ---------------------
Pań­stwo Na­zwa fun­du­szu Rok za­ło­że­nia Ma­ją­tek (mld USD)
Chi­ny SAFE In­ve­st­ment Com­pa­ny 1997 567
Chi­ny Chi­na In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion (CIC) 2007 482
Hong-Kong Exchan­ge Fund In­ve­st­ment Port­fo­lio 1993 293
Sin­ga­pur Go­vern­ment In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion (GIC) 1981 247
Sin­ga­pur Te­ma­sek Hol­dings 1974 157
Ko­rea Pd. Ko­rea In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion (KIC) 2006 43
Ma­le­zja Kha­za­nah Na­sio­nal BHD 1993 37
Bru­nei Bru­nei In­ve­st­ment Au­tho­ri­ty 1983 30
------------ ------------------------------------------------- ------------------ ---------------------

Źró­dło: opra­co­wa­nie wła­sne za: .

Tą pierw­szą, nie­zwy­kle sze­ro­ko ko­men­to­wa­ną, trans­ak­cją był za­kup przez Chiń­czy­ków trzy­mi­liar­do­we­go pa­kie­tu udzia­łów w Black­sto­ne, pry­wat­nym ame­ry­kań­skim fun­du­szu typu pri­va­te equ­ity¹². Póź­niej na­stą­pi­ły ko­lej­ne trans­ak­cje, bądź to w fun­du­sze in­we­sty­cyj­nie, bądź bez­po­śred­nio w ak­cje wy­bra­nych firm (np. Mor­gan Stan­ley, Visa) – bar­dzo bacz­nie ob­ser­wo­wa­ne przez ana­li­ty­ków na ca­łym świe­cie.

Szyb­ko się jed­nak oka­za­ło, że Chi­na In­ve­st­ment Cor­po­ra­tion wca­le nie jest je­dy­nym chiń­skim fun­du­szem ma­jąt­ko­wym, jego struk­tu­ra fi­nan­so­wa i or­ga­ni­za­cyj­na jest nie­zwy­kle skom­pli­ko­wa­na, a stra­te­gia in­we­sty­cyj­na Chiń­czy­ków nie­jaw­na¹³.

Przede wszyst­kim, nie do koń­ca ja­sna jest praw­dzi­wa struk­tu­ra chiń­skich fun­du­szy typu so­ve­re­ign we­alth i układ za­leż­no­ści po­mię­dzy nimi. Wąt­pli­wo­ści bu­dzi na przy­kład na­tu­ra związ­ków po­mię­dzy CIC a SAFE (Sta­te Ad­mi­ni­stra­tion of Fo­re­ign Exchan­ge), in­sty­tu­cją pod­le­głą ban­ko­wi cen­tral­ne­mu i za­rzą­dza­ją­ca chiń­ski­mi re­zer­wa­mi wa­lu­to­wy­mi. Oka­za­ło się bo­wiem, że SAFE pro­wa­dzi za­gra­nicz­ne in­we­sty­cje ka­pi­ta­ło­we, w tym w ak­cje za­gra­nicz­nych spół­ek zu­peł­nie nie­za­leż­nie od CIC – po­sia­da cho­ciaż­by 1,6% pa­kiet udzia­łów fran­cu­skie­go gi­gan­ta pa­li­wo­we­go To­tal¹⁴. Ope­ra­cje in­we­sty­cyj­ne w jej imie­niu pro­wa­dzą spół­ki za­leż­ne dzia­ła­ją­ce poza gra­ni­ca­mi Chin. Jed­na z nich jest SAFE In­ve­st­ment Com­pa­ny (SIC), spół­ka za­leż­na dzia­ła­ją­ca od 1997 roku w Hong Kon­gu, któ­rej port­fel jest sza­co­wa­ny przez nie­któ­rych ana­li­ty­ków aż na 567 mld USD¹⁵. In­sty­tu­cja ta jest jed­nak owia­na mgieł­ką ta­jem­ni­cy. Do nie­daw­na Chiń­czy­cy za­prze­cza­li w ogó­le jej ist­nie­niu, nie wy­stę­po­wa­ła też w ra­por­tach ana­li­tycz­nych do­ty­czą­cych SWFs. Jej ist­nie­nie udo­wod­ni­li do­pie­ro dzien­ni­ka­rze „Fi­na­cial Ti­mes”, choć nadal nie wia­do­mo jaka jest fak­tycz­na ska­la jej in­we­sty­cji za­gra­nicz­nych¹⁶.

Do­dat­ko­wo in­we­sty­cje ka­pi­ta­ło­we za­gra­cą pro­wa­dzą jesz­cze Na­tio­nal So­cial Se­cu­ri­ty Fund oraz Chi­na-Afri­ca De­ve­lop­ment Fund. Nie wia­do­mo na ile chiń­skie fun­du­sze będą ze sobą współ­pra­co­wać, a na ile będą dla sie­bie kon­ku­ren­cją¹⁷.

Nie­ja­sno­ści na­ro­słe wo­kół chiń­skich SWFs do­sko­na­le ob­ra­zu­ją jed­ną z cech cha­rak­te­ry­stycz­nych dla pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych, a jed­no­cze­śnie pra­przy­czy­nę obaw zwią­za­nych z ich dzia­łal­no­ścią – brak trans­pa­rent­no­ści ich funk­cjo­no­wa­nia.

Po­ten­cjal­ne za­gro­że­nia i ko­rzy­ści z dzia­łal­no­ści SWFs

Edwin Tru­man wy­mie­nia pięć głów­nych za­gro­żeń ja­kie są wią­za­ne z dzia­łal­no­ścią SWFs¹⁸.

1. Efek­tyw­ność in­we­sty­cji pro­wa­dzo­nych przez in­sty­tu­cje pań­stwo­we może być niż­sza niż w przy­pad­ku fun­du­szy pry­wat­nych, któ­rych de­cy­zja­mi kie­ru­je wy­łącz­nie chęć zy­sku. W przy­pad­ku SWFs ist­nie­je po­ten­cjal­ne nie­bez­pie­czeń­stwo wpły­wu na de­cy­zje roz­ma­itych czyn­ni­ków o cha­rak­te­rze po­li­tycz­nym. Przy­kła­dem in­we­sty­cja CIC w Black­sto­ne Gro­up, ma­ją­ca wes­przeć trwa­ją­ce w 2007 roku ne­go­cja­cje han­dlo­we ame­ry­kań­sko-chiń­skie, po­ka­zu­jąc wolę Pe­ki­nu do in­we­sto­wa­nia w USA. Trans­ak­cja ta przy­nio­sła Chiń­czy­kom spo­re stra­ty fi­nan­so­we, gdyż war­tość na­by­tych pa­pie­rów war­to­ścio­wych zna­czą­co spa­dła¹⁹.

2. Rzą­dy mogą wy­ko­rzy­sty­wać in­we­sty­cje fun­du­szy jako na­rzę­dzie re­ali­za­cji swo­ich ce­lów po­li­tycz­nych (np. przej­mo­wa­nie udzia­łów w stra­te­gicz­nych sek­to­rach go­spo­da­rek in­nych państw) lub eko­no­micz­nych (np. umac­nia­nie mię­dzy­na­ro­do­wej po­zy­cji kon­cer­nów pań­stwo­wych). Mamy zresz­tą już tego przy­kła­dy. Chiń­ski SAFE pod­pi­sał w kwiet­niu 2007 roku zo­bo­wią­za­nie do za­ku­pu ni­sko opro­cen­to­wa­nych ob­li­ga­cji rzą­du Ko­sta­ry­ki o war­to­ści 300 mln USD (w dwóch tran­szach w stycz­niu 2008 roku i stycz­niu 2009 roku), co było ceną za ze­rwa­nie sto­sun­ków dy­plo­ma­tycz­nych z Taj­wa­nem i na­wią­za­nie ich z Chi­na­mi. Po­ro­zu­mie­nie było taj­ne i wy­szło na jaw do­pie­ro we wrze­śniu 2008 roku²⁰.

3. In­we­sty­cyj­ne fun­du­szy lub tyl­ko oba­wy przed po­ten­cjal­ny­mi skut­ka­mi ich dzia­łań mogą za­chę­cać wie­le kra­jów do po­dej­mo­wa­nia dzia­łań pro­tek­cjo­ni­stycz­nych, ogra­ni­cza­ją­cych moż­li­wo­ści in­we­sty­cyj­ne w wy­bra­nych sek­to­rach go­spo­dar­ki, w celu ich obro­ny przed prze­ję­ciem.

4. Fun­du­sze są po­ten­cjal­nym czyn­ni­kiem de­sta­bi­li­zu­ją­cym glo­bal­ne ryn­ki fi­nan­so­we, zwięk­sza­ją­cym nie­pew­ność i przy­czy­nia­ją­cym się do za­bu­rzeń ich funk­cjo­no­wa­nia.

5. Po­mię­dzy za­gra­nicz­ny­mi in­we­sto­ra­mi pań­stwo­wy­mi a me­na­dże­ra­mi przej­mo­wa­nych firm lub rzą­da­mi kra­jów, z któ­rych te fir­my po­cho­dzą, może wy­stę­po­wać kon­flikt in­te­re­sów, wy­ni­ka­ją­cy z roz­bież­nych ce­lów. Co może być wi­docz­ne szcze­gól­nie wte­dy je­śli fun­dusz bę­dzie dzia­łał na zle­ce­nie po­li­tycz­ne. Moż­na wy­obra­zić so­bie sy­tu­ację, w któ­rej rząd wy­ko­rzy­stu­je in­we­sty­cję fun­du­szu do zdo­by­cia wpły­wu na za­rzą­dza­nie in­te­re­su­ją­cą go fir­mą za­gra­nicz­ną, tyl­ko po to by prze­ka­zać istot­ne in­for­ma­cje kra­jo­we­mu, pań­stwo­we­mu kon­ku­ren­to­wi. Z punk­tu wi­dze­nia pań­stwa-in­we­sto­ra ewen­tu­al­na stra­ta in­we­sty­cyj­na fun­du­szu zo­sta­nie od­ro­bio­na przez ro­sną­cy zysk ro­dzi­me­go przed­się­bior­stwa.

W przy­pad­ku chiń­skim do po­wyż­szej li­sty moż­na jesz­cze do­dać ewen­tu­al­ne, ła­mią­ce za­sa­dę rów­ne­go trak­to­wa­nia pod­mio­tów go­spo­dar­czych, uła­twie­nia dla firm z ka­pi­ta­łem rzą­do­wym w do­stę­pie do ryn­ku. Pre­ce­den­sem był przy­pa­dek ame­ry­kań­skie­go ban­ku Mor­gan Stan­ley, któ­ry po sprze­da­niu CIC pię­cio­mi­liar­do­we­go, nie­mal 10-pro­cen­to­we­go, pa­kie­tu udzia­łów, za­czął być przy­chyl­niej trak­to­wa­ny przez wła­dze chiń­skie na ści­śle re­gu­lo­wa­nym ryn­ku fi­nan­so­wym w ChRL²¹.

Po­wyż­sza li­sta, póki co w więk­szo­ści je­dy­nie po­ten­cjal­nych, za­gro­żeń zwią­za­nych z dzia­ła­niem pań­stwo­wych fun­du­szy in­we­sty­cyj­nych jest rów­no­wa­żo­na przez nie­wie­le krót­szą li­stę ko­rzy­ści, ja­kie wią­żą się z roz­wo­jem SWFs.

Po pierw­sze, ak­tyw­ne in­we­sto­wa­nie w pa­pie­ry war­to­ścio­we, su­row­ce, nie­ru­cho­mo­ści czy inne ak­ty­wa, któ­re są w ob­ro­cie na ryn­ku glo­bal­nym umoż­li­wia uzy­ska­nie wyż­szej sto­py zwro­tu z ka­pi­ta­łu niż za­kup ob­li­ga­cji rzą­do­wych, wciąż naj­po­pu­lar­niej­szej for­my lo­ko­wa­nia nad­wy­żek wa­lu­to­wych. Dzię­ki temu ka­pi­tał pań­stwo­wy za­in­we­sto­wa­ny przez SWFs może być wy­ko­rzy­sta­ny dużo efek­tyw­niej niż re­zer­wa wa­lu­to­wa in­we­sto­wa­na w spo­sób tra­dy­cyj­ny.

Po dru­gie, moż­na do­mnie­my­wać, że pań­stwo­we fun­du­sze ma­jąt­ko­we będą pre­fe­ro­wa­ły dłu­go­fa­lo­wą per­spek­ty­wę in­we­sty­cyj­ną, a nie czy­sto spe­ku­la­cyj­ne trans­ak­cje. Tego typu in­we­sto­rzy są czyn­ni­kiem sta­bi­li­zu­ją­cym ryn­ki, po­pra­wia­ją­cym płyn­ność fi­nan­so­wą, szcze­gól­nie w wa­run­kach kry­zy­su²². Fun­du­sze mogą sta­no­wić do­dat­ko­we źró­dło ka­pi­ta­łu, co w przy­pad­ku utra­ty płyn­no­ści ryn­ków fi­nan­so­wych w wa­run­kach gwał­tow­ne­go za­ła­ma­nia ko­niunk­tu­ry może mieć wręcz zba­wien­ny wpływ na cały sys­tem fi­nan­so­wy. By­li­śmy tego świad­ka­mi pod­czas kry­zy­su wy­wo­ła­ne­go „pęk­nię­ciem bań­ki” na ame­ry­kań­skim ryn­ku nie­ru­cho­mo­ści. Na prze­ło­mie 2007 i 2008 roku kie­dy świa­to­we in­sty­tu­cje fi­nan­so­we utra­ci­ły płyn­ność a ich kur­sy zna­czą­co spa­dły, to wła­śnie pań­stwo­we fun­du­sze ma­jąt­ko­we z Azji i Bli­skie­go Wscho­du wy­cią­gnę­ły po­moc­ną dłoń przej­mu­jąc część udzia­łów w ta­kich ban­kach, jak: szwaj­car­ski UBS (11 mld fran­ków szwaj­car­skich za­in­we­sto­wał sin­ga­pur­ski GIC), Ci­ti­gro­up (7,5 mld USD, Abu Dha­bi In­ve­st­ment Au­tho­ri­ty) ame­ry­kań­ski Me­ryll Lynch (4,4 mld USD, sin­ga­pur­ski Te­ma­sek Hol­ding), czy wspo­mnia­ny już Mor­gan Stan­ley²³.

Spo­rzą­dze­nie bi­lan­su ko­rzy­ści i kosz­tów obec­no­ści na ryn­kach pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych nie jest więc spra­wą pro­stą. Wy­da­je się, że z unij­ne­go punk­tu wi­dze­nia z pew­no­ścią po­ten­cjal­nie nie­bez­piecz­ne mogą być dzia­ła­nia fun­du­szy na­le­żą­cych do du­żych kra­jów – Chin czy Ro­sji, któ­re mogą za ich po­śred­nic­twem sta­rać się re­ali­zo­wać swo­je stra­te­gicz­ne in­te­re­sy, nie­ko­niecz­nie zgod­ne z in­te­re­sa­mi Unii. W przy­pad­ku SWFs z mniej­szych kra­jów, ta­kich jak Sin­ga­pur, czy Zjed­no­czo­ne Emi­ra­ty Arab­skie ta­kie za­gro­że­nie ra­czej nie wy­stę­pu­je.

Wy­raź­nie zresz­tą po­wie­dział to unij­ny ko­mi­sarz ds. han­dlu Pe­ter Men­del­son, stwier­dza­jąc na fo­rum OECD, że nikt nie boi się nor­we­skich pla­nów glo­bal­nej do­mi­na­cji, ale chiń­skie fun­du­sze in­we­sty­cyj­ne i ro­syj­ski fun­dusz sta­bi­li­za­cji jed­nak­że, to nowi in­we­sto­rzy, z ol­brzy­mi­mi re­zer­wa­mi, kon­tro­lo­wa­ni przez rzą­dy nie w peł­ni de­mo­kra­tycz­ne, z istot­ny­mi am­bi­cja­mi po­li­tycz­ny­mi ale bez po­twier­dzo­nej wia­ry­god­no­ści in­we­sty­cyj­nej. To, zda­niem Men­del­so­na, nie dys­kwa­li­fi­ku­je ich, jed­na­ko­woż zmu­sza do ostroż­no­ści²⁴.

Je­śli cho­dzi o po­ten­cjal­nie de­sta­bi­li­zu­ją­cą rolę fun­du­szy na ryn­ku glo­bal­nym, to ostat­ni kry­zys zwe­ry­fi­ko­wał tą oba­wę ne­ga­tyw­nie – ich dzia­ła­nia przy­nio­sły zde­cy­do­wa­nie po­zy­tyw­ne efek­ty, po­pra­wia­jąc płyn­ność i przy­czy­nia­jąc się do sta­bi­li­za­cji sy­tu­acji kil­ku waż­nych dla ca­łe­go świa­to­we­go sys­te­mu fi­nan­so­we­go ban­ków.

Co więc tak na­praw­dę po­win­no nie­po­ko­ić Unię? Jej wła­sne skłon­no­ści do pro­tek­cjo­ni­zmu. Wy­da­je się, że naj­wię­cej szkód mo­gła­by wy­wo­łać zbyt ner­wo­wa re­ak­cja na po­ten­cjal­ne za­gro­że­nia ze stro­ny SWFs i wpro­wa­dze­nie ry­go­ry­stycz­nych ob­ostrzeń dla za­gra­nicz­ne­go ka­pi­ta­łu, ła­mią­ce sty­mu­lu­ją­cą roz­wój go­spo­dar­czy za­sa­dę wol­ne­go prze­pły­wu ka­pi­ta­łu. Sta­ra­jąc się za­po­biec za­gro­że­niu ze stro­ny za­gra­nicz­ne­go ka­pi­ta­łu pań­stwo­we­go, bar­dzo ła­two moż­na za­sto­so­wać le­kar­stwo gor­sze od cho­ro­by.

Unij­na re­ak­cja na eks­pan­sję SWFs – faza pierw­sza (lata 2007–2008)

W Unii dys­ku­sja na te­mat pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych zo­sta­ła wy­wo­ła­na przez wy­bi­tą na czo­łów­kach ga­zet in­for­ma­cję o za­ku­pie przez Chiń­czy­ków udzia­łów w ame­ry­kań­skim fun­du­szu Black­sto­ne. Wiel­kość trans­ak­cji, po­cho­dze­nie ka­pi­ta­łu a tak­że po­ja­wie­nie się plot­ki, że nowy chiń­ski fun­dusz, o nie­zna­nej jesz­cze wte­dy na­zwie, za­in­we­stu­je za­gra­ni­cą aż 300 mld USD spra­wi­ło, że roz­po­czął się dys­kurs o kon­se­kwen­cjach eks­pan­sji in­we­sty­cyj­nej Chin i in­nych kra­jów lo­ku­ją­cych swój ka­pi­tał w Eu­ro­pie.

Bar­dzo szyb­ko za­re­ago­wa­ły Niem­cy. Chiń­ska in­we­sty­cja w Black­sto­ne, fun­dusz po­sia­da­ją­cy 4,5% udzia­łów w Deut­sche Te­le­kom, fla­go­wym nie­miec­kim kon­cer­nie te­le­ko­mu­ni­ka­cyj­nym, w po­łą­cze­niu z po­na­wia­ny­mi pod­cho­da­mi pod tę fir­mę ka­pi­ta­łu ro­syj­skie­go, zwró­ci­ły uwa­gę rzą­du nie­miec­kie­go na nie­bez­pie­czeń­stwa, ja­kie kry­ją się za ro­sną­cą rolą ka­pi­ta­łu pań­stwo­we­go in­we­sto­wa­ne­go w przed­się­bior­stwa za­gra­nicz­ne.

Kanc­lerz An­ge­la Mer­kel 18 lip­ca 2007 roku, pod­czas tra­dy­cyj­nej let­niej kon­fe­ren­cji pra­so­wej, ofi­cjal­nie ogło­si­ła plan, o któ­rym już od kil­ku ty­go­dni było co­raz gło­śniej w nie­miec­kich krę­gach rzą­do­wych. Plan ten, kon­sul­to­wa­ny wcze­śniej z Fran­cu­za­mi, za­kła­dał stwo­rze­nie unij­nej agen­cji chro­nią­cej eu­ro­pej­skie fir­my o zna­cze­niu stra­te­gicz­nym przed „wro­gi­mi” prze­ję­cia­mi przez pań­stwo­we fun­du­sze in­we­sty­cyj­ne państw trze­cich²⁵. Agen­cja mia­ła­by być wzo­ro­wa­na na dzia­ła­ją­cym w Sta­nach Zjed­no­czo­nych US Com­mit­tee on Fo­re­ign In­ve­st­ments (CFIUS). Jest to or­gan do­rad­czy ad­mi­ni­stra­cji, mo­ni­to­ru­ją­cy in­we­sty­cje za­gra­nicz­ne pod ką­tem bez­pie­czeń­stwa pań­stwa. To wła­śnie ta in­sty­tu­cja sta­ła za sze­ro­ko ko­men­to­wa­nym w świe­cie za­blo­ko­wa­niem pró­by prze­ję­cia Uno­ca­lu (fir­my z bran­ży ener­ge­tycz­nej) przez chiń­ski kon­cern CNO­OC (The Chi­na Na­tio­nal Of­fsho­re Oil Com­pa­ny)²⁶.

W prze­ci­wień­stwie do ra­czej ne­ga­tyw­nej re­ak­cji nie­miec­kiej i fran­cu­skiej, Bry­tyj­czy­cy przy­ję­li nowy chiń­ski fun­dusz bar­dzo przy­chyl­nie, pod­kre­śla­jąc swo­je przy­wią­za­nie do za­sa­dy otwar­te­go ryn­ku²⁷. Pre­mier Gor­don Brown pod­czas wi­zy­ty w Lon­dy­nie, w stycz­niu 2008 roku, chiń­skie­go pre­mie­ra Wen Jia­bao stwier­dził, że chciał­by aby lon­dyń­skie City sta­ło się eu­ro­pej­ską cen­tra­lą chiń­skich in­we­sty­cji ka­pi­ta­ło­wych a CIC otwo­rzył nad Ta­mi­zą swo­je przed­sta­wi­ciel­stwo²⁸.

Re­ak­cja Ko­mi­sji Eu­ro­pej­skiej była na­to­miast bar­dzo ostroż­na a jej sta­no­wi­sko po­cząt­ko­wo nie­jed­no­znacz­ne. Już w czerw­cu 2007 roku do­szło do pu­blicz­nej wy­mia­ny zdań po­mię­dzy ko­mi­sa­rzem Pe­te­rem Men­del­so­nem a Gün­te­rem Ver­heu­ge­nem, ko­mi­sa­rzem ds. przed­się­biorstw i prze­my­słu. Ten pierw­szy skry­ty­ko­wał pro­po­zy­cję nie­miec­ką, uzna­jąc, że po­wsta­nie ta­kiej in­sty­tu­cji mo­gło­by „od­stra­szyć in­we­sto­rów za­gra­nicz­nych”. Jed­no­cze­śnie jed­nak przy­znał, że ol­brzy­mie fun­du­sze in­we­sty­cyj­ne ob­ra­ca­ją­ce pań­stwo­wy­mi pie­niędz­mi są no­wym zja­wi­skiem i po­ten­cjal­nym za­gro­że­niem do­da­jąc, iż był­by „dużo bar­dziej za­nie­po­ko­jo­ny gdy­by ry­nek eu­ro­pej­ski nie był atrak­cyj­ny dla ta­kich in­we­sty­cji”²⁹. Ko­mi­sarz Men­del­son za­pro­po­no­wał w za­mian ze­zwo­le­nie kra­jom człon­kow­skim na uży­wa­nie tzw. me­cha­ni­zmu „zło­tej ak­cji” do za­blo­ko­wa­nia prób prze­ję­cia stra­te­gicz­nych firm przez obce rzą­dy³⁰. Ver­heu­gen, z po­cho­dze­nia Nie­miec, skry­ty­ko­wał sta­no­wi­sko Bry­tyj­czy­ka, pod­kre­śla­jąc wagę po­ten­cjal­ne­go za­gro­że­nia ze stro­ny fun­du­szy kon­tro­lo­wa­nych przez ta­kie kra­je, jak Chi­ny, czy Ro­sja, a jed­no­cze­śnie za­uwa­ża­jąc, że Men­del­son wy­kra­cza poza swój za­kres kom­pe­ten­cji³¹.

Do dys­kur­su włą­czył się też ko­mi­sarz ds. go­spo­dar­ki i po­li­ty­ki mo­ne­tar­nej Jo­aqu­in Alum­nia. We­dług nie­go wpro­wa­dze­nie pew­nych ogra­ni­czeń na in­we­sty­cje SWF bę­dzie ko­niecz­ne je­śli nie za­czną one pro­wa­dzić swo­jej po­li­ty­ki in­we­sty­cyj­nej w spo­sób przej­rzy­sty. „Mamy pra­wo do­ma­gać się od tych fun­du­szy de­kla­ra­cji ja­kie­go ro­dza­ju ak­ty­wa­mi są za­in­te­re­so­wa­ni, we­dług ja­kich kry­te­riów będą po­dej­mo­wać swo­je de­cy­zje in­we­sty­cyj­ne i jaki jest skład ich port­fe­la in­we­sty­cyj­ne­go” – stwier­dził. Alum­nia do­dał oczy­wi­ście, że Unia po­win­na uni­kać pro­tek­cjo­ni­zmu, ale ma pra­wo do­ma­gać się trans­pa­rent­no­ści³².

Dal­sza dys­ku­sja w ło­nie po­li­ty­ków i urzęd­ni­ków unij­nych do­pro­wa­dzi­ła jed­nak do wy­pra­co­wa­nia wspól­ne­go sta­no­wi­ska w ło­nie Ko­mi­sji Eu­ro­pej­skiej. Jego isto­tę moż­na stre­ścić w pię­ciu punk­tach:

1. Za­gra­nicz­na kon­tro­la nad sek­to­rem zbro­je­nio­wym, czy ener­ge­tycz­nym musi bu­dzić nie­po­kój i jest nie­po­żą­da­na z punk­tu wi­dze­nia bez­pie­czeń­stwa Unii.

2. Szcze­gól­ne za­nie­po­ko­je­nie bu­dzą fun­du­sze ro­syj­skie i chiń­skie, gdyż kra­je te mają roz­le­głe stra­te­gicz­ne am­bi­cje, do re­ali­za­cji któ­rych mogą chcieć wy­ko­rzy­sty­wać in­stru­men­ty in­we­sty­cyj­ne.

3. Kra­je człon­kow­skie mają wy­star­cza­ją­ce me­cha­ni­zmy obro­ny, ale nie­sko­or­dy­no­wa­ne dzia­ła­nia kra­jów człon­kow­skich mogą być szko­dli­we dla Wspól­ne­go Ryn­ku. Dla­te­go też na­le­ży wy­pra­co­wać wspól­ne, eu­ro­pej­skie po­dej­ście do pro­ble­mu.

4. Same SWFs ocze­ku­ją od Eu­ro­py usta­le­nia przej­rzy­stych re­guł gry, gdyż dla wie­lu z nich Sta­ry Kon­ty­nent jest jed­nym z naj­waż­niej­szych kie­run­ków in­we­sty­cyj­nych.

5. Pro­blem eks­pan­sji pań­stwo­we­go ka­pi­ta­łu jest pro­ble­mem glo­bal­nym i dla­te­go wy­ma­ga glo­bal­nej re­ak­cji i glo­bal­nych roz­wią­zań.

Głos Ko­mi­sji Eu­ro­pej­skiej zo­stał ofi­cjal­nie wy­ra­żo­ny w Ko­mu­ni­ka­cie z lu­te­go 2008 roku, któ­ry zo­stał po­tem za­twier­dzo­ny przez Radę Eu­ro­pej­ską pod­czas szczy­tu w Bruk­se­li 13–14 mar­ca 2008 roku³³. W do­ku­men­cie jako na­czel­ną za­sa­dę pod­kre­ślo­no przy­wią­za­nie do re­guł wol­ne­go ryn­ku, zo­bo­wią­zań mię­dzy­na­ro­do­wych i trak­ta­to­wych. Jed­no­cze­śnie jed­nak za­strze­żo­no uży­cie od­po­wied­nich in­stru­men­tów je­śli bę­dzie to ko­niecz­ne, ale w spo­sób pro­por­cjo­nal­ny i trans­pa­rent­ny. Kon­kret­ny­mi za­pro­po­no­wa­ny­mi roz­wią­za­nia­mi było wspar­cie dla dwóch ini­cja­tyw po­nadna­ro­do­wych re­ali­zo­wa­nych na fo­rach or­ga­ni­za­cji mię­dzy­na­ro­do­wych, bez za­po­wie­dzi szyb­kich eu­ro­pej­skich ini­cja­tyw le­gi­sla­cyj­nych do­ty­czą­cych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych³⁴.

Pierw­szą z nich był przy­go­to­wy­wa­ny przez Mię­dzy­na­ro­do­wy Fun­dusz Wa­lu­to­wy (MFW) Code of Con­duct dla SWFs³⁵. Pra­ce nad nim roz­po­czę­ły się w kwiet­niu 2008 roku, przyj­mu­jąc for­mę ro­bo­czych spo­tkań z przed­sta­wi­cie­la­mi pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych. Owo­cem roz­mów był ze­staw za­sad, któ­ry­mi po­win­ny kie­ro­wać się w swo­ich dzia­ła­niach pań­stwo­we fun­du­sze ma­jąt­ko­we tzw. San­tia­go Prin­ci­ples³⁶. Per­spek­ty­wy suk­ce­su tej ini­cja­ty­wy wy­da­ją się być jed­nak nie­pew­ne, z uwa­gi na ogra­ni­czo­ną chęć do współ­pra­cy ze stro­ny nie­któ­rych fun­du­szy³⁷.

Dru­gim pro­jek­tem wspar­tym przez Unię był two­rzo­ny przez OECD ko­deks „naj­lep­szych prak­tyk” dla kra­jów-od­bior­ców in­we­sty­cji pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych. Pra­ce nad do­ku­men­tem za­koń­czy­ły się osta­tecz­nie w kwiet­niu 2008 roku³⁸. Stwo­rzo­na zo­sta­ła li­sta za­le­ceń, któ­re są kon­se­kwen­cją osią­gnię­cia kon­sen­su­su wo­kół kil­ku pod­sta­wo­wych za­sad. Pod­sta­wo­wą był stwier­dze­nie, że każ­dy kraj ma pra­wo bro­nić swo­ich na­ro­do­wych in­te­re­sów bez­pie­czeń­stwa przed po­ten­cjal­nym za­gro­że­niem ze stro­ny za­gra­nicz­ne­go ka­pi­ta­łu pań­stwo­we­go.

Jed­na­ko­woż wpro­wa­dza­jąc na­rzę­dzia ochro­ny ryn­ku po­win­ny one za­dbać o prze­strze­ga­nie na­stę­pu­ją­cych re­guł:

- – nie­dy­skry­mi­na­cji – za­sa­dy po­win­ny być rów­ne dla wszyst­kich;
- – przej­rzy­sto­ści i prze­wi­dy­wal­no­ści – prze­pi­sy i pro­ce­du­ry po­win­ny być jaw­ne, kon­sul­to­wa­ne z za­in­te­re­so­wa­ny­mi stro­na­mi, a in­for­ma­cje prze­ka­zy­wa­ne przez fun­du­sze ad­mi­ni­stra­cji pań­stwo­wej od­po­wied­nio chro­nio­ne;
- – pro­por­cjo­nal­no­ści – po­dej­mo­wa­ne dzia­ła­nia po­win­ny być ogra­ni­czo­ne do nie­zbęd­ne­go mi­ni­mum ko­niecz­ne­go do ochro­ny bez­pie­czeń­stwa pań­stwa, uza­sad­nio­ne w opar­ciu o rze­tel­ną ana­li­zę ry­zy­ka i trak­to­wa­ne jako śro­dek osta­tecz­ny, sto­so­wa­ny gdy inne me­to­dy oka­żą się nie­wy­star­cza­ją­ce;
- – od­po­wie­dzial­no­ści – po­dej­mo­wa­ne de­cy­zje po­win­ny pod­le­gać kon­tro­li po­li­tycz­nej i praw­nej³⁹.

Ko­mu­ni­kat Ko­mi­sji jest z jed­nej stro­ny suk­ce­sem Unii, któ­ra mimo istot­nych róż­nic w po­dej­ściu do pro­ble­mu eks­pan­sji SWFs po­mię­dzy naj­więk­szy­mi kra­ja­mi człon­kow­ski­mi zdo­ła­ła osią­gnąć kom­pro­mis i zna­leźć wspól­ny mia­now­nik. Z dru­giej jed­nak stro­ny, trud­no nie za­uwa­żyć, że był to mia­now­nik do­syć ni­ski. Nie zde­cy­do­wa­no się bo­wiem na stwo­rze­nie żad­ne­go „unij­ne­go”, wią­żą­ce­go kra­je człon­kow­skie sys­te­mu obro­ny przed ewen­tu­al­ny­mi nie­przy­ja­zny­mi, mo­ty­wo­wa­ny­mi po­li­tycz­nie dzia­ła­nia­mi pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych. Od­po­wie­dzial­ność za pod­ję­cie pró­by usta­no­wie­nia pew­ne­go ze­sta­wu norm zo­sta­ła po­zo­sta­wio­na in­nym in­sty­tu­cjom – MFW i OECD – co jest lo­gicz­ną kon­se­kwen­cją uzna­nia pro­ble­mu za glo­bal­ny i wy­ma­ga­ją­cy mul­ti­la­te­ral­nych roz­wią­zań.

Jed­no­cze­śnie, moc­ny na­cisk był kła­dzio­ny na su­we­ren­ność państw w kwe­stii wy­bo­ru me­tod obro­ny swo­ich in­te­re­sów w sy­tu­acji za­gro­że­nia ze stro­ny ka­pi­ta­łu pań­stwo­we­go z za­gra­ni­cy. Uzna­no rów­nież, że kra­je człon­kow­skie po­sia­da­ją wy­star­cza­ją­ce in­stru­men­ty do mo­ni­to­ro­wa­nia in­we­sty­cji za­gra­nicz­nych i obro­ny swo­ich wraż­li­wych sek­to­rów go­spo­dar­ki⁴⁰. Zre­zy­gno­wa­no tym sa­mym z po­wo­ła­nia dzia­ła­ją­cej na szcze­blu unij­nym in­sty­tu­cji. Praw­do­po­dob­nie w sy­tu­acji tak du­żych róż­nic w po­strze­ga­niu zna­cze­nia po­ten­cjal­ne­go za­gro­że­nia ze stro­ny SWFs po­mię­dzy pań­stwa­mi, i tak nie uda­ło­by się uzgod­nić za­kre­su i man­da­tu dzia­ła­nia ta­kie­go urzę­du. Jed­no­cze­śnie jed­nak Ko­mi­sja sta­ra­ła się za­po­bie­gać nad­mier­nie ostrym dzia­ła­niom pro­tek­cjo­ni­stycz­nym państw człon­kow­skich – w sierp­niu 2008 roku po­pro­si­ła Ber­lin o prze­sła­nie pro­po­no­wa­nych zmian w pra­wie fe­de­ral­nym do­ty­czą­cym obro­ny przed za­gra­nicz­ny­mi in­we­sto­ra­mi, w celu spraw­dze­nia ich zgod­no­ści z pra­wem wspól­no­to­wym⁴¹.

Unij­na re­ak­cja na eks­pan­sję SWFs – po 2008 roku kry­zys go­spo­dar­czy zmie­nił po­dej­ście Unii

Kry­zy­sy fi­nan­so­wy, któ­ry wy­buchł z całą siłą w Sta­nach Zjed­no­czo­nych we wrze­śniu 2008 roku i wkrót­ce ude­rzył rów­nie moc­no w eu­ro­pej­skie in­sty­tu­cje fi­nan­so­we⁴², zu­peł­nie zmie­nił po­dej­ście do pro­ble­mu pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych. W związ­ku z po­gar­sza­ją­cą się sy­tu­acją go­spo­dar­czą kra­je człon­kow­skie Unii i in­sty­tu­cje unij­ne skon­cen­tro­wa­ły się na po­szu­ki­wa­niu dróg wyj­ścia z kry­zy­su, w szcze­gól­no­ści źró­deł ka­pi­ta­łu, któ­ry mógł­by po­móc w sta­bi­li­za­cji ryn­ków fi­nan­so­wych⁴³. In­we­sty­cje pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych, w tym rów­nież fun­du­szy chiń­skich, sta­ły się bar­dzo po­żą­da­ne. Za­mar­ła więc po­li­tycz­na dys­ku­sja na te­mat za­gro­żeń zwią­za­nych z dzia­łal­no­ścią pań­stwo­wych in­we­sto­rów, a roz­po­czę­ły się za­bie­gi po­szcze­gól­nych kra­jów ma­ją­ce na celu przy­cią­gnię­cie pie­nię­dzy za­rzą­dza­nych przez SWFs. Kwe­stia fun­du­szy ma­jąt­ko­wych ze­szła też z agen­dy in­sty­tu­cji unij­nych. Fun­du­sze ma­jąt­ko­we sta­ły się bar­dzo po­żą­da­ny­mi in­we­sto­ra­mi w Eu­ro­pie.

Nie­ste­ty in­sty­tu­cje te rów­nież od­czu­ły skut­ki kry­zy­su i spo­wol­nie­nia go­spo­dar­cze­go. Jak prze­ko­nu­je Bry­an Ba­lin, fun­du­sze po­nio­sły zna­czą­ce stra­ty (choć mniej­sze niż inni gra­cze na ryn­kach fi­nan­so­wych) a tak­że zmo­dy­fi­ko­wa­ły swo­ją po­li­ty­kę po­przez zwięk­sze­nie płyn­no­ści ak­ty­wów i skró­ce­nie ho­ry­zon­tu in­we­sty­cyj­ne­go. Fun­du­sze rów­nież w więk­szym stop­niu skon­cen­tro­wa­ły się na wspie­ra­niu dzia­łań an­ty­kry­zy­so­wych w swo­ich kra­jach po­cho­dze­nia⁴⁴.

Zmia­nę stra­te­gii wi­dać wy­raź­nie na przy­kła­dzie CIC. Chiń­ski fun­dusz w wy­ni­ku kry­zy­su od­szedł od ty­po­wej dla wie­lu azja­tyc­kich fun­du­szy po­li­ty­ki kon­cen­tra­cji in­we­sty­cji na ame­ry­kań­skim ryn­ku fi­nan­so­wym, zna­czą­co dy­wer­sy­fi­ku­jąc swój port­fel in­we­sty­cyj­ny tak pod wzglę­dem geo­gra­ficz­nym, jak i sek­to­ro­wym. Od 2009 roku CIC na znacz­nie więk­szą ska­lę za­an­ga­żo­wał się in­we­sty­cyj­nie w sek­tor wy­do­byw­czy i ener­ge­tycz­ny, rów­nież w kra­jach roz­wi­ja­ją­cych się⁴⁵. Fun­dusz wy­ko­rzy­stał rów­nież kry­zys i po­pra­wę kli­ma­tu wo­kół SWFs do do­ko­na­nia za­sad­ni­czych zmian or­ga­ni­za­cyj­nych. Za­sad­ni­czo zwięk­szo­no licz­bę za­trud­nio­nych za­gra­nicz­nych eks­per­tów, wy­ko­rzy­stu­jąc fakt, iż w wa­run­kach glo­bal­nej de­ko­niunk­tu­ry wie­lu do­świad­czo­nych fa­chow­ców stra­ci­ło pra­cę. Po­nad­to, CIC do­ko­nał pro­fe­sjo­na­li­za­cji swo­je­go wi­ze­run­ku, sta­ra­jąc się wpro­wa­dzić do­bre prak­ty­ki kor­po­ra­cyj­ne, ta­kie jak: pu­bli­ko­wa­nie do­rocz­nych ra­por­tów, sta­ła ko­mu­ni­ka­cja z ryn­kiem po­przez dzia­ła­nia typu pu­blic re­la­tions⁴⁶.

W efek­cie kry­zy­su stru­mień in­we­sty­cji pań­stwo­wych fun­du­szy ma­jąt­ko­wych zo­stał w du­żej mie­rze prze­kie­ro­wa­ny z kra­jów Za­cho­du, do Azji, Ame­ry­ki Ła­ciń­skiej a na­wet Afry­ki. Fun­du­sze azja­tyc­kie w 2010 roku aż po­ło­wę swo­ich in­we­sty­cji zre­ali­zo­wa­ły w re­gio­nie Azji i Pa­cy­fi­ku, pra­wie 40% w Ame­ry­ce Pół­noc­nej, a tyl­ko nie­wiel­ka ich część w Eu­ro­pie⁴⁷. Przy po­głę­bia­ją­cym się kry­zy­sie za­dłu­że­nio­wym i spad­ku po­py­tu na eu­ro­pej­skie pa­pie­ry war­to­ścio­we, w tym ob­li­ga­cje rzą­do­we czę­ści państw, od­wrót azja­tyc­kich in­we­sto­rów z Eu­ro­py był dla kra­jów unij­nych nie­ko­rzyst­ny. Stąd za­bie­gi po­li­ty­ków eu­ro­pej­skich o to, aby przy­cią­gnąć azja­tyc­kich in­we­sto­rów, szcze­gól­nie wi­docz­ne w li­sto­pa­dzie 2011 roku, gdy sy­tu­acja bu­dże­to­wa Gre­cji, Hisz­pa­nii czy Por­tu­ga­lii była szcze­gól­nie trud­na. Wie­le kra­jów unij­nych było za­in­te­re­so­wa­nych uczest­nic­twem fi­nan­so­wym azja­tyc­kich SWFs w re­ali­za­cji du­żych pro­jek­tów in­fra­struk­tu­ral­nych⁴⁸. Rów­nież Pol­ska za­bie­ga o azja­tyc­kich in­we­sto­rów. W mar­cu 2012 roku Pol­ska Agen­cja In­for­ma­cji i In­we­sty­cji Za­gra­nicz­nych pod­pi­sa­ła z CIC umo­wę, na mocy któ­rej PA­IiIZ bę­dzie szu­kał dla CIC pro­jek­tów in­we­sty­cyj­nych w Pol­sce. „Moż­li­wo­ści są nie­ogra­ni­czo­ne” – po­wie­dział Sła­wo­mir Maj­man, pre­zes PA­IiIZ”⁴⁹.

Nie­ste­ty wy­da­je się, że azja­tyc­kie fun­du­sze ma­jąt­ko­we nie są za­in­te­re­so­wa­ne „ra­to­wa­niem Eu­ro­py” i nie mogą być trak­to­wa­ne jako re­me­dium na kry­zys go­spo­dar­czy w stre­fie euro.

Szef CIC ogło­sił w 2012 roku, że wstrzy­mu­je in­we­sty­cje w eu­ro­pej­skie ob­li­ga­cje⁵⁰. Gao Xi­qing po­wie­dział w maju 2012 roku wprost, że o ile za­rzą­dza­ny przez nie­go fun­dusz bę­dzie wciąż szu­kał moż­li­wo­ści in­we­sty­cyj­nych w Eu­ro­pie, to nie pla­nu­je za­ku­pu ob­li­ga­cji rzą­do­wych („We still have our pe­ople lo­oking at op­por­tu­ni­ties in Eu­ro­pe, even tho­ugh we don’t want to buy any go­vern­ment bonds”)⁵¹.

W po­dob­nym to­nie wy­po­wia­dał się szef sin­ga­pur­skie­go Te­ma­sek Hol­ding, któ­ry wi­dzi w kry­zy­sie eu­ro­pej­skim ra­czej szan­sę na za­kup moc­no prze­ce­nio­nych ak­cji spół­ek, niż ob­li­ga­cji rzą­do­wych⁵².

Wnio­ski

War­to za­uwa­żyć, że w unij­nej dys­ku­sji o kon­se­kwen­cjach eks­pan­sji fun­du­szy nig­dy ofi­cjal­nie nie wpro­wa­dzo­no roz­róż­nie­nia geo­gra­ficz­ne­go, więc fun­du­sze azja­tyc­kie były trak­to­wa­ne po pro­stu jako część glo­bal­ne­go pro­ble­mu. Z dru­giej jed­nak stro­ny trud­no nie zwró­cić uwa­gi, iż to wła­śnie na­gły wzrost glo­bal­nych am­bi­cji pań­stwo­we­go ka­pi­ta­łu chiń­skie­go, wzbu­dził naj­więk­sze za­nie­po­ko­je­nie i spro­wo­ko­wał dys­ku­sję na te­mat fun­du­szy jako ta­kich.

Re­ak­cja Unii na po­wsta­nie CIC wpi­su­je się zresz­tą w znacz­nie szer­szy pro­ces umac­nia­nia się w Bruk­se­li prze­ko­na­nia, że Chi­ny sta­ły się w ostat­nich la­tach glo­bal­nym kon­ku­ren­tem, któ­re­go wy­wie­ra ol­brzy­mi wpływ na sy­tu­ację go­spo­dar­czą w Eu­ro­pie. Wi­dać to za­rów­no w unij­nych do­ku­men­tach po­świę­co­nych Chi­nom⁵³, jak i w wy­po­wie­dziach eu­ro­pej­skich po­li­ty­ków – Ni­co­la­sa Sar­ko­zy’iego, An­ge­li Mer­kel czy Pe­te­ra Men­del­so­na. Moż­na więc po­wie­dzieć, że Unia nie nie­po­koi się ro­sną­cą rolą azja­tyc­kich fun­du­szy ma­jąt­ko­wych jako ta­kich, ale ra­czej ro­sną­cą rolą pań­stwo­we­go ka­pi­ta­łu chiń­skie­go.