Rys statystyki ogólnej porównawczej pod względem darów przyrodzenia, ludności, przemysłu pierwotnego, rękodzielnego, fabrycznego, handlu i kultury państw Europy - ebook

Pod wzglę­dem da­rów przy­ro­dze­nia, lud­no­ści, prze­my­słu pier­wot­ne­go, rę­ko­dziel­ne­go, fa­brycz­ne­go, han­dlu i kul­tu­ry państw Eu­ro­py.

przez

F. Ko­złow­skie­go

Prof… w Gimn. G. War­szaw. M. N. P.

War­sza­wa

W Dru­kar­ni J. Wró­blew­skie­go

Kra­kow­skie Przed­mie­ście Nro 393.

1838

PRZED­MO­WA.

Gdy w li­te­ra­tu­rze za­gra­nicz­nej oso­bli­wie nie­miec­kiej wy­szło już wie­le dziel sta­ty­sty­ki ogól­nej państw Eu­ro­py, a w na­szej żad­ne­go jesz­cze w tym ro­dza­ju nikt nie wy­dał, prze­to prze­nik­nio­ny waż­no­ścią przed­mio­tu, po­sta­no­wi­łem z naj­now­szych pi­sa­rzy nie­miec­kich i fran­cuz­kich ze­brać głów­ne data sta­ty­stycz­ne, ty­czą­ce się da­rów przy­ro­dze­nia, lud­no­ści, prze­my­słu i kul­tu­ry państw Eu­ro­py, i te w sys­te­ma­tycz­nym po­rząd­ku wy­sta­wić; są­dząc że pod tym wzglę­dem po­dam ob­raz Eu­ro­py naj­wię­cej in­te­res­su­ją­cy, i naj­wię­cej przy­nieść mo­gą­cy użyt­ku dla czy­tel­ni­ków. W ukła­dzie jego trzy­ma­łem się me­to­dy po­rów­naw­czej z po­wo­du, że ten spo­sób po­ma­ga naj­le­piej do da­nia wy­obra­że­nia o pań­stwach Eu­ro­py w związ­ku z sobą pod każ­dym wzglę­dem. Ma­jąc mó­wić o da­rach przy­ro­dze­nia państw Eu­ro­py, co do kli­ma­tu, zie­mi i wód, wy­sta­wi­łem naj­przód ogól­ną ich waż­ność w Sta­ty­sty­ce; po­dob­nie przy­stę­pu­jąc do po­da­nia sta­nu lud­no­ści w pań­stwach Eu­ro­py i jej wzro­stu, po­wie­dzia­łem na­przód o waż­no­ści lud­no­ści w Sta­ty­sty­ce co do jej związ­ku z ogól­nem bo­gac­twem państw, co do przy­czyn wpły­wa­ją­cych na roz­ma­ity wzrost lud­no­ści wo­gó­le, i co do tak zwa­ne­go ru­chu lud­no­ści w Sta­ty­sty­ce, czy­li sto­sun­ków śmier­tel­no­ści, i uro­dzin. Na­re­ście wy­kła­da­iąc stan prze­my­słu w Eu­ro­pie, sta­ra­łem się na za­sa­dach eko­no­mii dać jego wy­obra­że­nie w ogó­le, Waz wy­ka­zać sto­sun­ki ja­kie mię­dzy trze­ma jego ro­dza­ja­mi za­cho­dzą. Nie po­mi­ną­łem tak­że wspo­mnieć tu o wszel­kich in­sty­tu­cy­ach zwią­zek z nim ma­ją­cych. W da­tach sta­ra­łem się być ści­słym i po­le­gać na po­da­niach naj­now­szych pi­sa­rzy; jed­nak jest to rzecz naj­trud­niej­sza w Sta­ty­sty­ce gdyż zwy­kle pa­nu­je mię­dzy pi­sa­rza­mi wiel­ka w tym wzglę­dzie nie­zgod­ność, któ­ra po­cho­dzi albo ztąd, że ci z róż­nych wca­le epok cza­su po­da­ją data, albo je od­mien­nie uwa­ża­ją. Mimo tego w wy­sta­wie­niu ob­ra­zu Eu­ro­py pod wzglę­da­mi ja­kiem so­bie za­ło­żył, nie szło mi o aku­rat­ność i nie­za­wod­ność liczb, któ­rych nig­dy w Sta­ty­sty­ce z pew­no­ścią sta­le ozna­czyć nie moż­na; bo się cią­gle zmie­nia­ią, lecz o sto­su­nek w ja­kim jed­ne pań­stwa wzglę­dem dru­gich, co do szcze­gól­nych przed­mio­tów do Sta­ty­sty­ki wcho­dzą­cych zo­sta­ją, a ten w ogó­le nie tak pręd­ko się zmie­nia. Mogę za­tem po­wie­dzieć, że jak­kol­wiek da­le­ki je­stem od tego, że­bym dzie­ło moje za zu­peł­nie do­kład­ne uwa­żał, jed­nak to w po­rów­na­niu z wie­lu, ia­kie do­tąd w ję­zy­kach nie­miec­kim i fran­cuz­kim wy­szły, jest wyż­sze dla tego, żem się sta­rał je na za­sa­dach eko­no­mii na­pi­sać, cze­go wie­lu in­nym bra­ku­je, i że co do ma­te­ryi któ­rąm so­bie do po­da­nia ob­rał, chciał jak naj­kom­plet­niej­szem zro­bić. Z resz­tą je­ślim zu­peł­nie za­mie­rzo­ne­go celu nie osią­gnął, będę miał przy­najm­niej tę za­słu­gę, że dam komu in­ne­mu po­pęd do na­pi­sa­nia dzie­ła lep­sze­go, i zwró­ce­nia więk­szej uwa­gi na tę na­ukę, któ­ra win­nych kra­jach Eu­ro­py jest od­daw­na upo­wszech­nio­na, a u nas mało do­tąd zna­na.

F. K.SPIS RZE­CZY.

WSTĘP.

Zna­cze­nie, przed­miot, cel i uży­tek Sta­ty­sty­ki… stro­na 9

Przed­mio­ty wcho­dzą­ce do Sta­ty­sty­ki…

a) sta­no­wią­ce pod­sta­wę państw. stro­na 13

b) ze­wnętrz­ny i we­wnętrz­ny byt państw. stro­na 16

Sto­sun­ki Sta­ty­sty­ki z in­ne­mi na­uka­mi… stro­na 21

Po­dział Sta­ty­sty­ki… stro­na­24

Teo­rya Sta­ty­sty­ki… stro­na­26

Źró­dła Sta­ty­sty­ki… stro­na­27

Hi­sto­rya Sta­ty­sty­ki… stro­na­40

CZĘŚĆ II

STA­TY­STY­KA NA­TU­RAL­NA.

O Da­rach przy­ro­dze­nia… stro­na­60

O kli­ma­cie i wpły­wie jego… stro­na­64

O wpły­wie wód… stro­na 68

O wpły­wie zie­mi… stro­na 67

O da­rach przy­ro­dze­nia państw Eu­ro­py.

Co do zie­mi: roz­le­głość Eu­ro­py… stro­na 70

Pań­stwa… stro­na­71

Skład po­wierzch­ni państw. stro­na 80

Roz­le­głość państw i ich gra­ni­ce… stro­na 85

Wła­sność zie­mi, to jest uro­dzaj­ność i kształt po­wierzch­ni… stro­na­87

Co do­wód: mo­rza, je­zio­ra i rze­ki w Eu­ro­pie… stro­na 92

Co do kli­ma­tu: po­ło­że­nie je­ogra­ficz­ne i –

kli­mat państw Eu­ro­py… stro­na­98

Lud­ność.

Waż­ność lud­no­ści… stro­na 102

Wzrost lud­no­ści… stro­na 104

O sto­sun­ku śmier­tel­no­ści… stro­na 107

O sto­sun­ku uro­dzin… stro­na 111

O sto­sun­ku śmier­tel­no­ści do uro­dzin… stro­na 112

sto­su­nek uro­dzin płci męz­kiej do żeń­skiej… stro­na 114

Stan lud­no­ści: o sta­nie lud­no­ści w Eu­ro­pie bez­względ­nie… stro­na 115

o sta­nie lud­no­ści w Eu­ro­pie względ­nie 118

lud­ność Eu­ro­py po­dług po­cho­dze­nia, ję­zy­ków. stro­na 123

lud­ność Eu­ro­py po­dług wy­znań… 128

lud­ność Eu­ro­py pod wzglę­dem wła­sno­ści fi­zycz­nych cia­ła… stro­na 130

lud­ność Eu­ro­py pod wzglę­dem zdol­no­ści umy­sło­wych i cha­rak­te­rów. stro­na 131

CZĘŚĆ II.

STA­TY­STY­KA PRZE­MY­SŁO­WA.

O Prze­my­śle wo­gó­le… stro­na 139

O Prze­my­śle pier­wot­nym… stro­na 142

O pa­ster­stwie… stro­na 142

O cho­wie koni… stro­na 144

O cho­wie mu­łów, osłów. stro­na 146

O cho­wie by­dła ro­ga­te­go… stro­na 146

O cho­wie owiec… stro­na 148

O cho­wie kóz… stro­na 151

O cho­wie trzo­dy chlew­nej… stro­na 152

O rol­nic­twie… stro­na 153

O sta­nie rol­nic­twa w Eu­ro­pie… stro­na 154

O ro­śli­nach bę­dą­cych przed­mio­tem upra­wy… stro­na 165

ro­śli­ny go­spo­dar­skie… stro­na 166

ogro­do­we… stro­na 166

han­dlo­we… stro­na 173

far­bier­skie… stro­na 177

O le­śnic­twie… stro­na 178

O po­lo­wa­niu… stro­na 181

O ry­bo­łó­stwie… stro­na 183

O cho­wie psz­czół… stro­na 187

O cho­wie je­dwab­ni­ków. stro­na 187

O gór­nic­twie… stro­na 191

Pro­duk­ta mi­ne­ral­ne w gór­nic­twie… stro­na 196

O Prze­my­śle rę­ko­dziel­nym, fa­brycz­nym… stro­na 217

Ma­nu­fak­tu­ry i fa­bry­ki prze­ra­bia­ją­ce pro­duk­ta ro­ślin­ne… stro­na 235

Ma­nu­fak­tu­ry wy­ro­bów płó­cien­nych… stro­na 244

Ma­nu­fak­tu­ry wy­ro­bów ko­nop­nych… stro­na 240

Ma­nu­fak­tu­ry wy­ro­bów pa­pie­ru i roz­ma­itych

Ma­nu­fak­tu­ry wy­ro­bów tego ro­dza­ju wy­ro­bów. stro­na 124

Ma­nu­fak­tu­ry wy­ro­bów ba­weł­nia­nych… stro­na 244

Fa­bry­ki ole­jów. stro­na 252

Fa­bryk po­ta­żu… stro­na 252

Fa­bryk piwa czy­li bro­wa­ry… stro­na 252

Fa­bryk wó­dek, czy­li go­rzel­nie… stro­na 253

Fa­bryk i ra­fi­ne­rye cu­kru… stro­na 254

Fa­bryk ta­ba­ki… stro­na 256

Ma­nu­fak­tu­ry i fa­bry­ki prze­ra­bia­ją­ce pro­duk­ta mi­ne­ral­ne… stro­na 257,

Fa­bry­ki wy­ro­bów z fa­jan­su… stro­na 257

Fa­bry­ki wy­ro­bów z por­ce­la­ny….. 258

Fa­bry­ki wy­ro­bów ze szkła czy­li huty szkla­ne… stro­na 259

Fa­bry­ki wy­ro­bów­ze zło­ta i sre­bra… stro­na 262

Fa­bry­ki wy­ro­bów z mie­dzi… stro­na 266

Fa­bry­ki wy­ro­bów farb me­ta­licz­nych… stro­na 272

Ma­nu­fak­tu­ry i fa­bry­ki prze­ra­bia­ją­ce pro­duk­ta zwie­rzę­ce… stro­na 273

Man­n­fak­tu­ry wy­ro­bów weł­nia­nych… stro­na 273

Man­n­fak­tu­ry wy­ro­bów je­dwab­nych… stro­na 281

Fa­bry­ki wy­ro­bu my­dła… stro­na 287

Fa­bry­ki wy­ro­bu skór.. 287

O Prze­my­śle han­dlo­wym… stro­na 190

Ro­dza­je han­dlu… stro­na 299

Środ­ki, do pro­wa­dze­nia han­dlu… stro­na 301

In­sty­tu­cye han­dlo­we… stro­na 312

O jar­mar­kach… stro­na 313

O por­tach i mia­stach han­dlo­wych wol­nych… stro­na 313

O trak­ta­tach han­dlo­wych… stro­na 314

O po­łą­cze­niu ceł w pań­stwach nie­miec­kich… stro­na 315

O kon­su­la­tach… stro­na 315

O kom­pa­niach han­dlo­wych… stro­na 316

O gieł­dach… stro­na 328

O we­xlach… stro­na 329

O ban­kach… stro­na 329

O as­se­ku­ra­cy­aeh mo­skich… stro­na 337

O try­bu­na­łach han­dlo­wy­chv340

O Han­dlu eu­ro­pej­skim w ogól­no­ści… stro­na 340

O sta­nie han­dlu w pań­stwach Eu­ro­py… stro­na 345

O sta­nie han­dlu w An­glii… stro­na 342

O sta­nie han­dlu w Ros­syi… stro­na 350

O sta­nie han­dlu we Fran­cyi… stro­na 366

O sta­nie han­dlu w Prus­sach… stro­na 369

O sta­nie han­dlu w Au­stryi… stro­na 371

O sta­nie han­dlu w Sa­xo­nii… stro­na 374

O sta­nie han­dlu w Ba­wa­ryi… stro­na 375

O sta­nie han­dlu w Mia­stach wol­nych… stro­na 375

O sta­nie han­dlu w Hol­lan­dyi… stro­na 378

O sta­nie han­dlu w Szwe­cyi i Nor­we­gii… stro­na 379

O sta­nie han­dlu w Da­nii, w Hisz­pa­nii, Por­tu­ga­lii, Wło­szech i Tur­cyi… stro­na 380