Spowiedź - ebook

OD WYDAWCY

Świadectwo to weszło do kanonu najważniejszych zapisów źródłowych XX wieku. Wielu badaczy i komentatorów gotowych jest uznać, że Spowiedź Calka Perechodnika okazuje się najwybitniejszym tekstem, jaki zachował się z czasu Zagłady. Autor bowiem zostawił po sobie nie tylko stanowczy akt oskarżenia, ale zarazem – przenikliwą spowiedź. Sam z poczuciem winy, czyni ze swego losu przedmiot namysłu bezkompromisowego, wiwisekcji bez warstwy ochronnej. Tak zmierzył się ze światem, który miał go zabić.

Schowana pod inicjałami dedykacja Autora: „sadyzmowi niemieckiemu, podłości polskiej, tchórzostwu żydowskiemu” – daje się wprost odczytywać także z biegu opowieści. Perechodnik pisał, ukryty po aryjskiej stronie okupowanej Warszawy, od wiosny do jesieni 1943, podsumowując i swój osobisty, i zbiorowy koniec. Wtedy rozumiał już w pełni, jaki jest cel III Rzeszy – wobec niego i jego narodu. I jakie znaczenie w obliczu tego zamiaru Niemców mają postawy Polaków i samych Żydów. W istocie nikt nie pozostawał niewinny.

W toku zapisywanej – po polsku – opowieści tekst staje się dziennikiem, rejestrującym wydarzenia bieżące, głosem z wnętrza doświadczanej Zagłady. Tu Perechodnik przekracza samego siebie, coraz odważniej formułując myśli. Wbrew dominującym w nim wątpliwościom co do rangi literackiej własnego zapisu, stwierdza nagle: „Wierzę, że miliony ludzi będą czytać te pamiętniki”. I jego świadectwo na to zasługuje.

Gdy jesienią 1943 Calek Perechodnik przekazywał zaufanemu Polakowi swój rękopis na przechowanie, był pewien, że tym dziełem unieśmiertelni życie własne i najbliższych. Że ono „pomści” jego rodzinę. Wiemy z innych świadectw, że Autor przetrwał w ukryciu jeszcze rok – zginął po kapitulacji powstania warszawskiego, w bunkrze na terenie Warszawy, gdzie – chorego na tyfus – odkryli szabrownicy. Podobno był tak słaby, że nie mógł wyjść z bunkra, gdy ten podpalono. Przechowywany rękopis ocalał i po wojnie trafił do rąk Pejsacha Perechodnika, brata Autora.

W początkach lat dziewięćdziesiątych Ośrodek KARTA podjął współpracę z Żydowskim Instytutem Historycznym w Warszawie. Wtedy po raz pierwszy pojawiła się koncepcja opublikowania tego świadectwa – na podstawie maszynopisu, który był w posiadaniu ŻIH-u. Książkę wydaliśmy dwukrotnie (1993, 1995), a po pewnym czasie dowiedzieliśmy się od prof. Davida Engela, mieszkającego w USA badacza stosunków polsko-żydowskich, że zachował się jednak rękopis dzieła, wywieziony z Polski po wojnie i złożony w zbiorach Yad Vashem w Jerozolimie. Okazało się wówczas, iż wykorzystany do pierwszych edycji maszynopis znacząco odbiega od rękopisu, naruszając myśl Autora. Późniejsze nasze wydania, opracowane przez prof. Engela, mają już za podstawę sam rękopis.

Calek Perechodnik pisał tak, jakby swym zapisem chciał ochronić ginący sens własnego istnienia. Wyznania kierował do żony, której wcześniej nie potrafił uratować. Odchodził raczej bez wewnętrznego rozgrzeszenia. Jednak na pytania, które stawia, odpowiadać musi każdy, także teraz. Jego spowiedź wykracza bowiem poza Zagładę.

Zbigniew Gluza

S.N.

P.P.

T.Ż.

Pamiętniki me poświęcam¹

Warszawa, 7 maja – 19 sierpnia 1943

Epilog: 19 października 1943

Naître Juif ce n’est pas une honte,

c’est un malheur!

Ma femme bien aimée Annie,

seras tu vengée?

Ma petite fille Athalie,

seras tu vengée?

Les cendres de 3 millions hommes,

femmes, enfants juifs, brulés a Treblinka

serez vous vengés?²