Stanowisko Kraszewskiego w literaturze i życiu społeczeństwa (1812-1912) - ebook

WSTĘP

Za­le­d­wie ćwierć wie­ku dzie­li nas od zgo­nu naj­po­pu­lar­niej­sze­go i naj­płod­niej­sze­go pi­sa­rza, ja­kie­go do­tąd wy­da­ło na­sze spo­łe­czeń­stwo. Trzy­dzie­ści trzy lat upły­nę­ło do­pie­ro od zło­żo­ne­go mu w r. 1879, na pa­mięt­nych uro­czy­sto­ściach kra­kow­skich pięć­dzie­się­cio­let­nie­go ju­bi­le­uszu, hoł­du wdzięcz­no­ści i mi­ło­ści przez kil­ka­na­ście ty­się­cy przy­by­łych w tym celu przed­sta­wi­cie­li wszyst­kich dziel­nic i ko­lo­nii pol­skich, wszyst­kich warstw, kół i grup spo­łecz­nych. Ża­den z naj­więk­szych na­szych pi­sa­rzy nie do­cze­kał się po­dob­ne­go uzna­nia za ży­cia, a bar­dzo nie­licz­ni z wiel­kich u in­nych na­ro­dów mo­gli­by się po­szczy­cić rów­nie go­rą­cym i wspa­nia­łym uczcze­niem ich za­sług.

A jed­nak­że przez tę ćwierć wie­ku – prócz po­waż­ne­go, choć nie wy­czer­pu­ją­ce­go przed­mio­tu Za­ry­su Chmie­low­skie­go (Kra­ków 1888), opra­co­wa­ne­go w pierw­szej, le­piej wy­koń­czo­nej po­ło­wie już w r. 1878 (z oka­zji ju­bi­le­uszu) – nie uka­za­ło się do­tąd żad­ne po­waż­niej­sze stu­dium, po­świę­co­ne tak bo­ga­tej i róż­no­stron­nej dzia­łal­no­ści Kra­szew­skie­go. Roz­po­czę­te w ostat­nich la­tach jego ży­cia zbio­ro­we wy­da­nia dzieł (we Lwo­wie i War­sza­wie) prze­sta­ły wy­cho­dzić z po­wo­du sła­be­go po­par­cia ze stro­ny pu­blicz­no­ści i – z wy­jąt­kiem cy­klu Po­wie­ści hi­sto­rycz­nych, roz­cho­dzą­ce­go się do­tąd, dzię­ki ta­niej ce­nie wśród czy­tel­ni­ków z kół lu­do­wych prze­waż­nie – utwo­ry gło­śne­go tak nie­daw­no pi­sa­rza zni­kły ze sto­łów księ­gar­skich, pół­ek czy­tel­ni, wo­bec obo­jęt­no­ści współ­cze­snej in­te­li­gen­cji, nie znaj­du­ją­cej w nich za­do­wo­le­nia swych ide­owych i ar­ty­stycz­nych upodo­bań i dą­żeń chwi­li ani też wiecz­no­tr­wa­łe­go pięt­na i praw­dy, da­ją­cych nie­śmier­tel­ną war­tość wiel­kim dzie­łom.

Tego zo­bo­jęt­nie­nia, tego za­po­mnie­nia nie­mal, ogó­łu o tak po­pu­lar­nym i czczo­nym nie­daw­no pi­sa­rzu nie moż­na uwa­żać za sąd po­tom­no­ści, za wy­rok, od­bie­ra­ją­cy war­tość jego ol­brzy­miej pro­duk­cji li­te­rac­kiej. Po­dob­ne ko­le­je prze­cho­dzi­ła pu­ści­zna wie­lu bar­dzo zna­ko­mi­tych au­to­rów i ar­ty­stów. Bo­gac­two zja­wisk współ­cze­sne­go ży­cia, ro­sną­cej z co­raz więk­szą in­ten­syw­no­ścią róż­no­stron­nej dzia­łal­no­ści i twór­czo­ści ludz­kiej wy­wo­łu­je wszę­dzie ta­kie same skwa­pli­we in­te­re­so­wa­nie się i za­pa­la­nie no­wo­ścia­mi chwi­li, a od­wra­ca­nie się, za­po­mi­na­nie o spra­wach i za­byt­kach świe­żej prze­szło­ści. Bi­blio­gra­fom, kry­ty­kom, hi­sto­ry­kom li­te­ra­tu­ry zo­sta­wia się trud re­je­stro­wa­nia, kla­sy­fi­ko­wa­nia i prze­bie­ra­nia tej ro­sną­cej z każ­dym ro­kiem pro­duk­cji i pod­su­wa­nia uwa­dze ogó­łu tego, co na­le­ży wy­łą­czyć od za­gła­dy, chro­nić od za­po­mnie­nia i wpro­wa­dzić w obieg na nowo.