Statystyka, czyli teoria, czyli zasady. Z rękopisu, 1824 - ebook

CO JEST STA­TY­STY­KA? CO GEO­GRA­FIA PO­LI­TYCZ­NA? CZY WAR­TO JED­NO OD DRU­GIE­GO OD­RÓŻ­NIAĆ?

Sta­ty­sty­ki ter­min w bar­dzo róż­nym bra­ny jest zna­cze­niu: 1. Są to prze­pi­sy i za­sa­dy, po­dług któ­rych do­peł­nia­ne być mają sta­ty­stycz­ne opi­sy, czy­li opi­sa­nie sta­nu pań­stwa. 2. Samo opi­sy­wa­nie państw jest sta­ty­sty­ką, sta­ty­sty­ką pań­stwa. 3. Wszel­kich rze­czy i wi­do­ków, na któ­rych byt usta­no­wie­nia ludz­kie wpły­wa­ją, opi­sa­nie jest tak­że sta­ty­sty­ką (sta­ty­sty­ka le­śnic­twa, sta­ty­sty­ka la­za­re­tów), tak że to imię „sta­ty­sty­ka” wy­ra­ża toż samo, co opi­sa­nie. Daw­niej przez wszyst­kie wie­ki opi­sy­wa­ne były pań­stwa i to na­zy­wa­ło się geo­gra­fią, od te­go­że kra­ju, w któ­rym pań­stwo swo­ją ma po­sa­dę; opi­sa­nie było czę­ścią su­chej geo­gra­fii. Opi­su­ją­ca pań­stwa geo­gra­fia, z po­wo­du wyż­szych wi­do­ków, któ­re przed­się­bra­ła, na­zy­wa­ła się geo­gra­fią po­li­tycz­ną. W niej tak cząst­ko­wym wi­do­kiem był kraj, jak jest cząst­ko­wym w sta­ty­stycz­nych opi­sach – isto­tą zaś były te je­dy­nie wi­do­ki, któ­re sta­ty­stycz­ne opi­sy zaj­mu­ją. Mi­ło­śni­cy wy­ra­zu „sta­ty­sty­ki” usi­łu­ją jed­nak od­róż­niać geo­gra­fię po­li­tycz­ną od sta­ty­stycz­nych opi­sów, sub­tel­nie uwa­ża­jąc, że geo­gra­fia po­li­tycz­na, pań­stwo i wszyst­kie szcze­gó­ły w kra­ju, sta­ty­stycz­ne zaś opi­sy kraj i wszyst­kie szcze­gó­ły w pań­stwie roz­wa­ża­ją. Gdy jed­nak wła­ści­we dla geo­gra­fii po­li­tycz­nej sta­no­wi­sko jest toż samo co dla sta­ty­stycz­nych opi­sów, te opi­sy i tam­ta po­li­tycz­na jed­nym­że kra­jem, jed­nym­że pań­stwem i tymi sa­my­mi bez róż­ni­cy szcze­gó­ła­mi zaj­mu­ją się i jed­no­staj­nie cha­rak­ter po­li­tycz­ny no­sić po­win­ny, gdy do­tąd (jak w An­glii) za ter­min sta­ty­stycz­nych opi­sów za­wsze po sta­re­mu ty­tuł geo­gra­fii po­li­tycz­nej uży­wa­ny bywa – zda­je się nie­po­dob­na two­rzyć jest płon­ne róż­ni­ce, któ­re na wy­ra­że­niu i da­nym wy­kła­do­wi ob­ro­cie za­sa­dzać się mogą, a nie na isto­cie. Wresz­cie mno­żyć się będą te róż­ni­ce toż­sa­mo­ści wte­dy, gdy cia­śniej­sze niż po­trze­ba wy­obra­że­nia o wy­ra­zie geo­gra­fii po­li­tycz­nej i o sta­ty­stycz­nych opi­sach two­rzyć so­bie ze­chce­my.GDZIE SIĘ ZJA­WI­ŁA STA­TY­STY­KA CO DO IMIE­NIA I SWO­JEJ ISTO­TY?

Wy­raz sta­ty­sty­ka jest dla wszyst­kich eu­ro­pej­skich ję­zy­ków bar­ba­rzyń­ski, jest bo­wiem wło­ski i toż samo zna­czy, co po­li­ty­ka. Ale przed stem laty prze­szło po­do­ba­ło się Niem­com wy­raz ten za­rzu­co­ny i pra­wie nie zna­ny użyć (r. 1701 na­przód Thur­man, po­tem 1725 Schme­it­zel) i tak da­le­ce upodo­bać go so­bie, że z nie­go nową na­ukę two­rzyć mnie­ma­li. Tym­cza­sem od trzech prze­szło wie­ków, od cza­su gdy nowe świa­tło wy­żej bar­dzo się pod­nio­sło i za wpły­wem Włoch po Eu­ro­pie roz­sze­rzy­ło, jak po tej­że Eu­ro­pie wło­ska po­li­ty­ka, tak i spo­so­by po­zna­wa­nia państw, czy­li po­li­tycz­ne opi­sy upo­wszech­niać się po­czę­ły. W po­ło­wie zaś wie­ku XVIII, gdy wy­kład dzie­jów ludz­kich, czy­li hi­sto­ria ulep­szo­ną zo­sta­ła i do wyż­sze­go sta­no­wi­ska pod­nie­sio­ną, wte­dy Niem­cy swo­im spo­so­bem ulep­sza­li geo­gra­fię po­li­tycz­ną przeda­ją ją za płód zu­peł­nie nowy: sta­ty­sty­kę. W tych pra­cach Niem­ców, sta­ty­sty­kę i sta­ty­stycz­ne opi­sy do­sko­na­lą­cych, zy­ski­wa­ła geo­gra­fia, czy­li sta­ty­sty­ka na bo­gac­twie szcze­gó­łów i pre­cy­zji. Cała usil­ność ob­ra­ca­ną była do tego, aże­by jak naj­więk­sza roz­ma­itość wi­do­ków, naj­więk­sza ilość wy­szcze­gól­nień, i z jak naj­więk­szą do­kład­no­ścią po­zy­ska­ną być mo­gła. Kry­ty­ka po­da­wa­ła środ­ki roz­po­zna­wa­nia do­kład­no­ści, do po­szu­ki­wa­nia wy­szcze­gól­nień i roz­ma­ito­ści po­ob­my­śla­ne roz­ma­ite dro­gi, pry­wat­ne i pu­blicz­ne, któ­re ma­te­ria­łów sta­ty­sty­kom do­star­czy­ły.