Stosunki międzynarodowe - ebook

Uwagi wstępne do trzeciego wydania

Przed i po 11 września

Spektakularne i krwawe zamachy z 11 września 2001 roku stanowią przełom w dziejach współczesnych stosunków międzynarodowych, przełom równie ważny jak ten, który dokonał się dziesięć lat wcześniej, a naznaczony był rozpadem obozu socjalistycznego, ponownym zjednoczeniem Niemiec i zniknięciem ZSRR z mapy świata. Przed brutalnymi i niespodziewanymi wydarzeniami z 11 września zapowiadano nastanie długiego okresu pokoju. Społeczność międzynarodowa stała przed wyzwaniami ekonomicznymi i społecznymi: reorganizacja wymiany gospodarczej, problemy globalizacji kulturowej i społecznej, nasilenie się wszelkiego rodzaju kontaktów międzynarodowych.

Zapowiadano również swoiste obumieranie instytucji państwa, gdyż główne skrzypce na arenie międzynarodowej miały grać firmy transnarodowe, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia obywatelskie, a granice miały ulegać stopniowej erozji, będącej preludium do ich całkowitego zaniku. Integracja Europy mogła w tym względzie stanowić wzór i zapowiedź powszechnej tendencji, gdyż celem tego procesu jest połączenie ludów, nie tylko zbliżenie rządów.

W wyniku wydarzeń z 11 września Europa i cały świat ponownie znalazły się w sytuacji bardziej mrocznej i niebezpiecznej. Optymistyczna wizja społeczeństw obywatelskich i ożywiających je sił, rozwijających się pod znakiem pokoju i postępu, przeobraziła się w wizję nasyconą złem, przestępczością, terroryzmem, pełzającym chaosem. Reakcje na te wyzwania odsyłają do przeszłości: kwestie bezpieczeństwa znów nabierają pierwszorzędnego znaczenia, państwa odzyskują monopol na działania odwetowe, dochodzi do osłabienia instytucji międzynarodowych, znów szerzy się klimat braku pewności, który wypiera zaufanie, tak mozolnie budowane przez ostatnie dziesięciolecia za pomocą multilateralizmu, kontroli zbrojeń, zwłaszcza broni masowego rażenia. Znów mamy do czynienia z logiką koalicji, niekontrolowanym uciekaniem się do siły zbrojnej, które niweczy setki lat starań o ograniczanie używania siły w stosunkach międzynarodowych, znów powiększa się dystans między Europą i Stanami Zjednoczonymi. Jednym słowem – powrót do XIX wieku.

A jednak nie chodzi o zwyczajny powrót do przeszłości. Kwestie bezpieczeństwa znów stały się pierwszoplanowe, ale w nowych, szczególnych warunkach. Wyzwania związane z bezpieczeństwem uległy poszerzeniu i dogłębnej przemianie. Bezpieczeństwo nie polega już jedynie na obronie granic państwa przed agresją z zewnątrz, gdy jasne jest rozróżnienie, kto jest wewnątrz a kto na zewnątrz, między tym, co wojskowe, a tym, co cywilne, między przyjacielem a wrogiem. Obecnie jest ono silniej związane ze społeczeństwem i ludźmi, opiera się w mniejszej mierze na instrumentach wojskowych, w większej zaś na narzędziach cywilnych, prawnych, administracyjnych, policyjnych i sądowych. Lecz tak jak zawsze, bezpieczeństwo jest fundamentem pokoju, rozwoju gospodarczego i społecznego.

W rzeczywistości mimo rzucających się w oczy różnic przeważa ciągłość: stałość instytucji państwa i stosunków międzypaństwowych, w których dominującą rolę odgrywa potęga, mocarstwowość – nie należy ich mylić z siłą i przemocą. Potęga pozostaje zasadą organizującą stosunki międzynarodowe, podobnie jak niedostatek potęgi je dezorganizuje. Opierając się na tych właśnie podstawach, niniejszy podręcznik analizuje społeczność międzynarodową, jej rozwój historyczny, instytucje i relacje, które nadają jej strukturę, problemy występujące w jej łonie, narzędzia i mechanizmy, które najpierw pozwalają te problemy sformułować, a następnie – aczkolwiek rzadziej – rozwiązać.Wykaz skrótów

ABM, ang. Anti-balistic missile

systemów obrony przeciwrakietowej (1972)

ACP, ang. African, Caribbean and Pacific

Państwa Afryki, Karaibów i Pacyfiku

APEC, ang. Asia-Pacific Economic Cooperation

Współpraca Ekonomiczna Azji i Pacyfiku

ASEAN, ang. Association of South East Asian Nations

ANASE, fr. Association des Nations de l’Asie du Sud-Est

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

IBRD, ang. International Bank for Reconstruction and Development

BIRD, fr. Banque internationale pour la reconstruction et le développement

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy)

BMR, broń masowego rażenia

CARICOM, ang. Caribbean Community and Common Market

Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek

CFE, ang. Conventional Armed Forces in Europe

FCE, fr. Forces classiques en Europe

o redukcji sił konwencjonalnych Europie (1990)

COREPER, fr. Comité des représentants permanents

Komitet Stałych Przedstawicieli

CTBC, ang. Comprehensive Nuclear Test-Ban Treaty

TICE, Traité sur l’interdiction complète des essais nucléaires

Układ o całkowitym zakazie przeprowadzania prób z bronią jądrową (1996)

EBOR, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

EBRD, ang. European Bank for Reconstruction and Development

BERD, fr. Banque européenne pour la reconstruction et le développement

ECU, ang. European Currency Unit

europejska jednostka walutowa

EFTA, ang. European Free Trade Association

AELE, fr. Association européenne de libre échange

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

EOG, Europejski Obszar Gospodarczy

EEA, ang. European Economic Area

EEE, fr. Espace économique européen

ETS, Europejski Trybunał Sprawiedliwości

CJUE, fr. Cour de justice de l’Union européenne

EURATOM patrz EWEA

EWEA, Europejska Wspólnota Energii Atomowej, zw. Euratom

ang. European Atomic Energy Community

CEEA, fr. Communauté européenne de l’énergie atomique

EWG, Europejska Wspólnota Gospodarcza, tzw. Wspólny Rynek

CEE, fr. Communauté économique européenne

EWO, Europejska Wspólnota Obronna

CED, fr. Communauté Européenne de Défense

EWP, Europejska Wspólnota Polityczna

CPE, fr. Communauté politique européenne

EWWiS, Europejska Wspólnota Węgla i Stali

ECSC, ang. European Coal and Steel Community

CECA, fr. Communauté Européenne du Charbon et de l’Acier

FAO, ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations

fr. Organisation pour l’agriculture et l’alimentation

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa

FEDER, fr. Fonds européen de développement régional

ang. European Regional Development Fund

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

FEOGA, fr. Fonds européen d’orientation et de garantie agricole

EAGGF, ang. The European Agricultural Guidance and Guarantee Fund

Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolnictwa

GATT, ang. General Agreement on Tariffs and Trade

fr. Accord général sur les tarifs douaniers et le commerce

Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu

GPALS, ang. Global Protection against Limited Strikes

GPS, ang. Global Protection System

IAEA, ang. International Atomic Energy Agency

AIEA, fr. Agence internationale de l’énergie atomique

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

ICAO, ang. International Civil Aviation Organization

OACI, Organisation de l’aviation civile internationale

Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego

ILO, ang. International Labour Organization

OIT, Organisation internationale du travail

Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)

IMO, ang. International Maritime Organization

OMI, fr. Organisation maritime internationale

Międzynarodowa Organizacja Morska

INF, ang. Intermediate-range Nuclear Forces

FNI, fr. Forces nucléaires intermédiaires

broni jądrowej średniego zasięgu (1987)

ITU, ang. International Telecommunication Union

UIT, Union internationale des télécommunications

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny

KBWE, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

CSCE, fr. Conférence sur la sécurité et la coopération en Europe

KPM-ONZ, Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ

CDI, fr. Commission du droit international

ang. UN Committee on International Law

KPZR, Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego

PCUS, Parti communiste de l’Union soviétique

MFW, Międzynarodowy Fundusz Walutowy

IMF, ang. International Monetary Fund

FMI, fr. Fonds monétaire international

MKCK, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

CICR, fr. Comité international de la Croix Rouge

MKWZZ, Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych

ICFTU, ang. International Confederation of Free Trade Unions

CISL, fr. Confédération internationale des syndicats libres

MOP patrz ILO

MTS, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

CIJ, fr. Cour Internationale de Justice

ang. International Court of Justice

NAFTA, ang. North American Free Trade Agreement

ALENA, fr. Accord de libre échange nord-américain

Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu

NATO, ang. North Atlantic Treaty Organization

OTAN, Organisation du Traité de l’Atlantique Nord

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego

NGO, ang. Non Governmental Organization

ONG, fr. Organisation non gouvernementale

Organizacja pozarządowa

NPT, ang. Non-Proliferation Treaty

TNP, fr. Traité sur la non prolifération des armes nucléaires

Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (1968)

OAPEC, ang. Organization of Arab Petroleum Exporting Countries

fr. Organisation des pays arabes exportateurs de pétrole

Organizacja Arabskich Krajów Eksportujących Ropę Naftową

OBWE, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

ang. Organization for Security and Cooperation in Europe

OSCE, fr. Organisation pour la Sécurité et la Coopération en Europe

OECD, ang. Organization for Economic Cooperation and Development

OCDE, Organisatin de coopération et de développement économique

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

OEEC, ang. Organization of European Economic Cooperation

OECE, fr. Organisation européenne de coopération économique

Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej

OJA, Organizacja Jedności Afrykańskiej

OAU, ang. Organization of African Unity

OUA, fr. Organisation de l’Unité Africaine

OKI, Organizacja Konferencji Islamskiej

OIC, ang. Organization of the Islamic Conference

OCI, fr. Organisation de la Conférence islamique

ONZ, Organizacja Narodów Zjednoczonych

ONU, fr. Organisation des Nations Unies

UN, ang. United Nations

OPA, Organizacja Państw Amerykańskich

OAS, ang. Organization of American States

OEA, fr. Organisation des États américains

OPEC, ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries

OPEP, Organisation des pays exportateurs de pétrole

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową

OWP, Organizacja Wyzwolenia Palestyny

OLP, fr. Organisation de libération de la Palestine

RB, Rada Bezpieczeństwa ONZ

RWPG, Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

COMECON lub CAEM, fr. Conseil d’Assistance Économique Mutuelle

SALT, Strategic Arms Limitation Talks

o ograniczeniu strategicznej broni jądrowej

SDI, ang. Strategic Defense Initiative

IDS, fr. Initiative de défense stratégique

Inicjatywa Obrony Strategicznej

SEATO, ang. Southeast Asia Treaty Organization

OTASE, fr. Organisation du Traité de l’Asie du Sud-Est

Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej

START, Strategic Arms Reduction Treaty

Traktat o ograniczeniu i redukcji ofensywnej broni jądrowej

STSM, Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

CPJI, fr. Cour Permanente de justice internationale

ang. Permanent Court of International Justice

ŚFZZ, Światowa Federacja Związków Zawodowych

FSM, fr. Fédération syndicale mondiale

UE, Unia Europejska

UNCTAD, ang. United Nations Conference on Trade and Development

CNUCED, fr. Conférence des Nations Unies pour le Commerce et le Développement

Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju

UNDOF, ang. United Nations Disengagement Observer Forces

FNUOD, fr. Force des Nations Unies pour l’observation du dégagement

Siły Rozdzielająco-Obserwacyjne ONZ (Syria 1974)

UNDP, ang. United Nations Development Program

PNUD, fr. Programme des Nations Unies pour le développement

Program Rozwoju ONZ

UNEF, ang. United Nations Emergency Force

FUNU, fr. Force d’urgence des Nations Unies

Doraźne Siły Pokojowe ONZ

UNEP, ang. United Nations Environmental Programme

PNUE, Programme des Nations Unies pour l’environnement

Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych

UNESCO, ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

fr. Organisation des Nations Unies pour l’éducation, la science et la culture

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury

UNFPA, ang. United Nations Population Fund Activities

FNUAP, fr. Fonds des Nations Unies pour la population

Fundusz Ludnościowy ONZ

UNIDO, ang. United Nations Industrial Development Organization

ONUDI, fr. Organisation des Nations Unies pour le développement industriel

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego

UNIFIL, United Nations Interim Force in Lebanon

FINUL, Force intérimaire des Nations Unies au Liban

Tymczasowe Siły Zbrojne ONZ w Libanie

UNHCR, ang. Office of the UN High Commissioner for Refugees

HCR, fr. Haut Commissariat aux refugiés

Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Uchodźców

UNMIK, ang. United Nations Interim Administration Mission in Kosovo

MINUK, fr. Mission des Nations Unies au Kosovo

Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie

UNMIT, ang. United Nations Integrated Mission in East Timor

MINUTO, fr. Mission des Nations Unies au Timor-Oriental

Zintegrowana Misja Narodów Zjednoczonych w Timorze Wschodnim

UNMOGP, United Nations Military Observers Group

Grupa Wojskowych Obserwatorów (w Indiach i Pakistanie)

UNOSOM, ang. United Nations Operation in Somalia

ONUSOM, fr. Opération des Nations Unies en Somalie

Operacja Narodów Zjednoczonych w Somalii

UNPROFOR, ang. United Nations Protection Force

FORPRONU, fr. Force de protection des Nations Unies en ex-Yougoslavie

Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych (w byłej Jugosławii)

UNTAG, United Nations Transition Assistance Group

GANUPT, fr. Groupe d’assistance des Nations Unies pour la période de transition

Grupa Pomocy ONZ w Okresie Przejściowym (w Namibii)

UNTSO, ang. United Nations Truce Supervision Organization

ONUST, fr. Organisation des Nations Unies chargée de la surveillance de la trève

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu

UPU, ang. Universal Postal Union

UPU, fr. Union postale universelle

Powszechny Związek Pocztowy

UZE, Unia Zachodnioeuropejska

WEU, ang. Western European Union

UEO, fr. Union de l’Europe Occidentale

VAT, podatek od wartości dodanej

TVA, fr. Taxe sur la valeur ajoutée

WCL, ang. World Confederation of Labour

CMT, fr. Confédération mondiale du travail

Światowa Konfederacja Pracy

WHO, ang. World Health Organization,

OMS, Organisation mondiale de la santé

Światowa Organizacja Zdrowia

WTO, ang. World Trade Organization,

OMC, Organisation mondiale du commerce

Światowa Organizacja HandluBibliografia ogólna

Niniejsza bibliografia ogólna jest ograniczona do prac o charakterze naukowym, łatwo dostępnych i opublikowanych w języku francuskim, z wyjątkiem kilku czasopism w języku angielskim. Bardziej szczegółowe bibliografie po francusku i angielsku są zamieszczone na końcu każdej części książki. Ilustrują one wielorakość podejść do danego zagadnienia lub jego analiz i pozwalają pogłębić wiedzę na dany temat.

Podręczniki, klasyczne opracowania

R. ARON, Pokój i wojna między narodami, Centrum im. Adama Smitha, Warszawa 1995

P. BRAILARD, M.R. DJALILI, Les relations internationales, PUF („Que sais-je?” nr 2456), 2006.

D. COLARD, Les relations internaionales de 1956 à nos jours, Armand Colin, 2002.

J.-B. DUROSELLE, Tout Empire périra. Théorie des relations internationales, Armand Colin, 2007.

M. GOUNELLE, Relations internationales, Memento Dalloz, 2008.

J.-F. GUILHAUDIS, Relations internationales contemporaines, Litec, 2010.

J. HUNTZINGER, Introduction aux Relations internationales, Seuil (Points), 1987.

M. LEFEBVRE, Le jeu du droit et de la puissance : précis de relations internationales, PUF, 2007.

P. LOROT (dir.), Dictionnaire de la mondialisation, Ellipses, 2001.

M. MERLE, Bilan des relations internationales contemporaines, Economica, 1995.

Mélanges M. Merle : Les relations internationales à l’épreuve de la science politique, Economica, 1993.

Th. DE MONTBRIAL, L’action et le système du monde, PUF, 2008.

Ph. MOREAU DEFARGES, Relations internationales, Seuil (Points), 2010.

J.-J. ROCHE, Relations internationales, LGDJ, 2010.

P. DE SENARCLENS, La mondialisation – Théories, enjeux et débats, Armand Colin, 2005.

M. VAISSE, Les relations internationales depuis 1945, Armand Colin, 2008.

Ch. ZORGBIBE, Les relations internationales, PUF (Thémis), 2001.

Periodyki

I. PRASA I CZASOPISMA

W języku francuskim

– „Courrier international” (tygodnik) – „Critique internationale”, CERI (kwartalnik) – „Défense Nationale” (miesięcznik) – „Études internationales” (kwartalnik / Kanada) – „Documents d’actualité internationale” (D.A.I.; dwumiesięcznik) – „Études polémologiques” (miesięcznik) – „Géopolitique” (kwartalnik) – „Hérodote” (kwartalnik) – „Le Monde diplomatique” (miesięcznik) – „Politique étrangère”, IFRI (kwartalnik) – „Politique internationale” (kwartalnik) – „Revue française de science politique”, R.F.S.P. (dwumiesięcznik) – „Revue générale de droit international public”, R.G.D.I.P. (kwartalnik) – „Revue internationale des sciences sociales”, UNESCO – „Relations internationales et stratégiques”, IRIS (kwartalnik) – „Le Trimestre du monde” (kwartalnik, do 1996 roku).

W języku angielskim

– „Foreign Affairs” (dwumiesięcznik) – „Foreign Policy” (kwartalnik) – „Global Governance” (kwartalnik) – „International Affairs” (kwartalnik) – „International Security (kwartalnik) – „International Herald Tribune” (dziennik)

II. ROCZNIKI

– „Annuaire Français de Droit International” (AFDI) – „Annuaire Français de Relations Internationales” (AFRI, Centre Thucydide) – „L’année diplomatique”, J.-P. Ferrier, Gualino (od 1999 roku) – „Annuaire stratégique et militaire”, FRS, Odile Jacob (od 2203 roku) – „L’année stratégique : les équilibres militaires”, IRIS – „L’état du monde, annuaire économique et géopolitique mundial”, La Découverte – „Rapport annuel mondial sur le système économique et les stratégies (RAMSES), IFRI – „Universalia” (tom roczny publikowany przez Encyclopoedia Universalis)

III. ATLASY

– D. BILLION, P. BONIFACE, B. COURMONT, L. DELCOUR, Atlas des relations internationales, Hatier 2008 – G. CHALIAND, J.-P. RAGEAU, C. PETIT, Atlas stratégique, Fayard, 2008 – Y. Lacoste, Atlas géopolitique, Larousse, 2007.

Wybrane witryny internetowe

Centre Thucydide / „Annuaire français de Relations internationales”: http://www.afri-ct.org

„AFRI” jest dostępne w sieci rok po ukazaniu się tomu (2000 do 2009).

Szwajcarskie forum polityki międzynarodowej: http://www.geneve.ch/chancellerie/protocole/news/fspi.htmi

Dyplomacja francuska: http://www.diplomatie.gouv.fr

Institut Français des Relations Internationales (IFRI): http://www.ifri.org

Stałe przedstawicielstwo Francji przy ONZ: http://www.franceonu.org

ONZ: http://www.un.org/fr

The WWW Virtual Library: International Affairs Resources: http://www.etown.edu/vl/Wydawnictwo Akademickie DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]

Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki orientalne

• Języki Azji i Afryki

• Literatury orientalne

• Skarby Orientu

• Teatr Orientu

• Życie po japońsku

• Sztuka Orientu

• Dzieje Orientu

• Podróże – Kraje – Ludzie

• Mądrość Orientu

• Współczesna Afryka i Azja

• Vicus. Studia Agraria

• Orientalia Polona

• Literatura okresu transformacji

• Literatura frankofońska

• Być kobietą

• Temat dnia

• Życie codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową