Stracone obywatelstwo stanu kmiecego w Polsce - ebook

STRA­CO­NE OBY­WA­TEL­STWO STA­NU KMIE­CE­GO W POL­SCE.

Kra­ina mię­dzy Wi­słą a War­tą, gdzie Pol­ska po­wsta­ła, mia­ła dwie, pra­wem i po­ło­że­niem róż­ne klas­sy miesz­kań­ców; czy­li dwa sia­ny oby­wa­te­li: Le­chów i Kmie­ci. Nie za­mie­rzam się­gać po­cząt­ku tego, ani do­cho­dzić, ani do­mnie­wy­wać się ja­kim spo­so­bem to zroz­ma­ji­ce­nie na­sta­ło; bo to za­ni­ka w ciem­nej i zbyt od­le­głej prze­szło­ści na ca­łym polu Sła­wiańsz­czy­zny: dość mi oczy­wi­ście wi­dzieć że taki dwu sta­nów byt, miał nie do­pie­ro miej­sce przed wpro­wa­dze­niem do Pol­ski Chrze­ściań­stwa. Wi­dzę że wszyst­kie na­ro­do­we i miej­sco­we po­wie­ści, pol­skie, ma­zo­wiec­kie, kra­kow­skie, na­stęp­stwem wia­do­mych zda­rzeń ob­ja­śnia­ne o ich by­cie do­sta­tecz­nie upew­nia­ją. Z tych klass: le­chic­ka, ari­sto­krac­ką nie­rów­no­ści za­sa­dę; kmie­ca, gmin­ną rów­no­ści wy­obra­ża­ły.

Ta róż­ni­ca opie­ra­ła się na nie­jed­no­staj­nej na­tu­rze po­sia­da­nej zie­mi i ztąd wy­ni­ka­ją­cych praw. Po­sia­dło­ści były dwo­ja­kie­go ro­dza­ju, bez­po­śred­nie lub po­śred­nie, czy­li nie­za­leż­ne i za­leż­ne (1). Je­śli po­sia­dłość bez­po­śred­nia była wiel­ka i po­śred­nie obej­mo­wa­ła, skła­da­ła do­min­jum od któ­re­go po­śred­nie za­le­ża­ły. Po­sia­da­cza­mi pierw­szej były le­chy czy­li wyż­sza klas­sa;

–- (1) Ter­ra li­be­ra et il­li­be­ra.

dru­giej zaś kmie­cie czy­li klas­sa niż­sza (1). Po­dział ten zie­mi był na ko­rzyść ludu kmie­ce­go: al­bo­wiem po­sia­dacz zie­mi bez­po­śred­niej mógł ją w za­leż­ną za­mie­nić, a ta­ko­wa raz w za­leż­ną za­mie­nio­na nie­za­leż­ną stać się nie mo­gła (2). Wła­sność była nie­zna­ną, zie­mie po­sia­da­no pod wa­run­kiem obo­wiąz­ków; po­czy­ty­wa­ne za wła­sność na­ro­do­wą, kra­ju, po­wie­rza­ne były w po­sia­da­nie. Ten stan rze­czy, i jego róż­ni­ca, trwa­ły wie­le wie­ków, i po­mi­mo wszyst­kich zmian w na­ro­dzie, mimo po­ni­że­nia sia­nu kmie­ce­go, prze­cho­wał się do koń­ca i do dziś dnia.